فلفل بری، پنج انگشت ، فلفل (Vitex Agnus – castus)

نام فارسی: پنج انگشت ، فلفل ، فلفل بری

نام علمی: Vitex Agnus – castus L

نام فرانسه: Agneau chast، Petit Poivre، Poivre sauvage، Gattelier، Gattilier

نام انگلیسی: Agnus castus، Tree of chastity، Chast – tree، Monk’ s pepper tree

نام آلمانی: Pfefferbaum Keuschbaum mullen Abrahamstrauch، Monchspfeffer

نام ایتالیایی: Albero del pepe، Vitice، Pepe dei Monaci

نام عربی: شجره ابراهيم

فلفل بری درختچه ای است زیبا، به ارتفاع ۱.۵ تا ۲ متر و بومی نواحی مرکزی آسیا که امروزه براثر پرورش زیاد، انتشار فراوان در نقاط جنوبی اروپا مانند منطقه مدیترانه و نواحی دیگر پیدا کرده است. از مشخصات آن این است که برگ های زود افت، پنجه ای و منقسم به ۵ تا ۷ برگچه نوک تیز و پوشیده از کرک های پنبه ای در سطح تحتانی پهنک دارد به طوری که رنگ سبز تیره سطح فوقانی پهنک برگ و رنگ تقریبا سفید سطح تحتانی آن، ظاهر کاملا مشخص به گیاه می دهد.

گل های آن زیبا، به رنگ آبی مایل به بنفش و مجتمع به صورت سنبله دراز با ظاهر مطبق، برروی یک پایه مشترک است. میوه آن شفت و دارای درون بر سخت و با مقاومت می باشد. از کلیه قسمت های این گیاه مخصوصا برگ و میوه آن، بویی شبیه بوی فلفل استشمام می شود که باعث نام گذاری گیاه به نام فلفل بری شده است.این درختچه، چوب سخت و محکم به رنگ قهوه ای روشن با ظاهر نسبتا مشخص دارد.

ترکیبات شیمیایی فلفل بری

بررسی های شیمیایی جدیدی که بطور دقیق، مواد موجود در اعضای فلفل بری را نشان دهد، بر روی آن به عمل نیامده است. تمام قسمت های فلفل بری دارای نوعی اسانس مخصوص است که مرکب از سینیول و احتمالا سابینن Sabine ne ، پن نن Pine ne و سزکویی ترین می باشد. میوه اش دارای معادل ۰.۴۷ درصد از این اسانس است. Malet در سال ۱۹۰۸، تان نوزیدهایی که از مواد رنگی به حساب می آیند، به نام های وی تکسین Vitexine و وی تکسینین Vitexinine از آن به دست آورد.

خواص درمانی فلفل بری

میوه فلفل بری سابقا تحت نام Semen apni- casti، به عنوان تسکین دهنده قوای شهوانی مصرف می گردیده است و در زمان های قدیم معتقد بودند که اگر چاقویی که دسته اش از چوب این گیاه ساخته شده باشد، همراه شخص باشد، هرگونه افکار شهوانی را از او دور می نماید و به همین دلیل است که در نام این گیاه، کلمه Castus که منظور، عفاف و پاکدامنی است بکار رفته است. یعنی با مصرف آن، قوای شهوانی تسکین می یابد و عفاف و دور بودن از افکار شیطانی جانشین آن می گردد.

Dr. H. Leclerc، مصرف دم کرده ۱۰ درصد سرشاخه گلدار فلفل بری را به عنوان ضد تشنج در اختلالات عصبی، Psycho – nevrose و غیره توصیه نموده است. میوه اش بویی معطر و طعمی تند شبیه فلفل سیاه دارد و برای آن نیز اثر نیرو دهنده ، اشتها آور، مدر، بادشکن و حتی مخدر قائل اند. در هر حال خواص درمانی این گیاه به خوبی مسلم نیست و انجام یک رشته بررسی های دقیق علمی درباره آن، ضرورت دارد.

صور دارویی فلفل بری

این گیاه به صورت دم کرده یک قاشق سوپ خوری برگ در یک فنجان آب (۱۵ دقیقه دم کند) به مقدار ۲ – ۴ فنجان در روز و عصاره روان برگ گیاه به مقدار ۱ تا ۲ گرم در روز مصرف می شود.

داروی ضدتشنج با برگ فلفل بری

محل رویش فلفل بری

گیاه پنج انگشت یا فلفل بری در نواحی مختلف، البرز، تهران، کرج، خراسان، جنوب غربی ایران، خرمشهر، شهبازان در ۵۰۰ متری، کشور در ۷۰۰ تا ۸۰۰ متری، بیشه در ۱۱۰۰ متری، کازرون در ۱۳۰۰ متری، مناطق واقع بین دالکی و کازرون، نواحی مختلف خلیج فارس، بندرعباس، صالح آباد، قم می روید. به عنوان زینت نیز در ایران پرورش می یابد. گونه های مفید دیگر این گیاه به شرح زیر است:

Vitex littoralis A. Cunn

در زلاند جدید می روید و دارای دو ماده رنگی از دسته گلوکزیدها است. از این مواد، پس از استخراج از گیاه، برای رنگ کردن پارچه استفاده به عمل می آید.

Vitex montevidensis Cham

این گونه از گیاه پنج انگشت در نواحی مختلف امریکای جنوبی مخصوصا برزیل می روید و از شیره میوه آن، به عنوان خلط آور و مصارف دیگر توسط بومیان محل رویش استفاده به عمل می آید. برای پوست آن نیز اثر ضد سیفیلیس قائل اند.

Vitex indica Mill. V. trifoliata L

گیاهی به صورت بوته چوبی مرتفع و یا درختچه ای کوچک به ارتفاع ۵ تا ۶ متر است. برگ های ساده یا مرکب از ۳ برگچه بیضوی یا تخم مرغی دراز، منتهی به راس مدور دارد. برگچه انتهایی آن، به طول ۵-۶ و به عرض هر ۲-۳ سانتی متر ولی برگچه های دیگر کوچکتر است. سطح تحتانی برگچه ها را، تارهای فشرده، سفید رنگ و پنبه ای می پوشاند. گل های ارغوانی روشن و یا سفید رنگ آن، به صورت گرزن های متقابل، در حول محور گل آذین ظاهر می شود. میوه اش گوشت دار، مدور، به قطر ۶ میلیمتر و به رنگ سیاه مایل به ارغوانی پس از رسیدن کامل است.

در فیلیپین و شمال استرالیا، هند، سیلان، ژاپن و جنوب ایران می روید.

خواص درمانی

برگ های این گونه از گیاه پنج انگشت ، طعم تند و اثر ضد کرم دارد. رشد موی سر و حافظه را تقویت می کند. در رفع بوی بد دهان و تسکین التهاب و درمان آن موثر واقع می گردد. میوه اش قاعده آور، ریشه اش مقوی، خلط آور و تب بر است. گرد برگ های خشک شده آن در رفع تب نوبه و گل های آن مخلوط درعسل، در معالجه تب هایی که با استفراغ و تشنگی زیاد همراه است می تواند مفید واقع گردد.

محل رویش

• جنوب ایران
• مکران
• نیک شهر
• بین چاه بهار و تنگ سرخ

Vitex arborea Desf V. Negundo L

گیاهی مرتفع تر از نوع قبلی و گاهی به صورت درختچه ای به ارتفاع در حدود ۸ متر است. برگهایی بندرت ساده و معمولا مركب از ۳( گاهی ۵) برگچه دراز و نوک تیز دارد. برگچه انتهایی آن به طول ۵-۱۰ و به عرض هر ۱-۳ سانتی متر و منتهی به دمبرگ کوتاه است ولی سایر برگچه ها ابعاد کوچک تر دارند. سطح تحتانی برگچه ها را نیز تارهای فشرده سفید رنگ پنبه ای می پوشاند. گل های کوچک و ارغوانی مایل به آبی آن به صورت کرزن های متقابل در حول محور گل آذین ظاهر می شود. میوه اش گوشت دار، به بزرگی ۶ میلیمتر و به رنگ سیاه پس از رسیدن کامل می باشد.

در نواحی مختلف آسیا مانند چین، افغانستان، نواحی حاره افريقا و فیلیپین پراکندگی دارد.

خواص درمانی

این گونه از گیاه پنج انگشت ، قابض، مقوی، ضدکرم و تقویت کننده پیاز موی سر است. ریشه اش به عنوان مقوی، تب بر و خلط آور مصرف دارد. برگ های آن مقوی و ضدکرم است. در سیلان از برگ، پوست گیاه و ریشه آن، جهت رفع درد دندان، درمان رماتیسم و به عنوان بادشکن و ضدکرم استفاده بعمل می آورند. در مواقع مارزدگی، قطعات برگ، و پوست گیاه را بر روی محل زخم اثر می دهند.

محل رویش – جنوب ایران بلوچستان، لار، ایزین.

.Clerodendron phlomides L

گیاهی درختچه مانند، به ارتفاع حداکثر ۹ متر و یا به صورت بوته مرتفع و چوبی می باشد. برگ های بیضوی یا لوزی شکل، منتهی به راس مدور، با کناره موج دار یا دندانه دار، به طول ۳.۵ – ۶ و به عرض متوسط ۳ سانتی متر دارد. گل های سفید رنگ یا سفید مایل به صورتی آن به صورت گرزن هایی در طول محور گل آذین، ظاهر می شود و مجموعا به صورت پانیکول مانند در می آید. میوه اش گوشت دار، شفت، به طول ۶ میلی متر و واقع در کاسه گل می باشد. در هند و بعضی نواحی بلوچستان و سیلان پراکندگی دارد.

خواص درمانی

این گونه از گیاه پنج انگشت دارای اثر رفع التهاب است. در نواحی مختلف هند به عنوان مقوی به کودکان مبتلا به تب های دانه ای مانند سرخچه داده می شود. ریشه اش دارای اثر ملین و مقوی معده است.

.Clerodendron heterophyllum R. Br

درختچه ای کوچک و دارای گل های زیباست. در نواحی حاره کره زمین نیز پراکندگی دارد. برگ آن دربین بومیان محل رویش، چنین شهرت دارد که در رفع عوارض بیماری سیفیلیس اثر مفید ظاهر می کند.

Clerodendron infortunatum Gaertn

نیز گونه دیگری از گیاهان فوق است که در هند و جزایر اقیانوس هند می روید و از آن برای مصارفی مشابه گیاه قبلی و درمان بیماری های پوستی استفاده بعمل می آورند.

Clerodendron forgesii Dode

این گونه از گیاه پنج انگشت ، بومی چین است و در باغ های ایران پرورش می یابد.