ویتامین C یا اسید اسکوربیک

ویتامین ascorbic acid] C، ویتامین آنتی اسکوربوتیک (antiscorbutic vitamin)، اسید سه ویتامیک (cevitamic acid)، سه بیون (Cebion)، ردوکسون (Redoxon)، ويتاس کوریول (Vitascorbol) …]، به فرمول C_۶H_۸O_۶ و به وزن ملکولی ۱۷۶.۱۲ است. ویتامین C در اعضای مختلف گیاهان و جانوران به فراوانی پراکندگی دارد و آن چه که در بازارهای تجارت و دارویی عرضه می شود، نوع سنتز یافته آن است.

استخراج آن در آغاز از قشر خارجی غده فوق کلیه گاو نر و بعد از لیمو ترش، فلفل سبز (Capsicum annuum) و غیره صورت گرفته است. بررسی فرمول گسترده آن توسط Herbert و همکارانش در سال های ۱۹۳۳ و ۱۹۳۴ انجام شده است.

ویتامین C، به صورت گرد متبلور سفید رنگ یا زرد بسیار روشن، یا به شكل بلوری های بی رنگ فلس مانند و گاهی سوزنی شکل (در سیستم منو کلینیک) به دست می آید. در گرمای ۱۹۰ تا ۱۹۲ درجه، ذوب و تجزیه می شود. فاقد بو ولی دارای طعم ترش مطبوع است. هر گرم آن در ۳ میلی لیتر آب، ۳۰ میلی لیتر الكل و ۵۰ میلی لیتر الكل مطلق حل می شود. در اتر، کلروفرم، بنزین، اتردوپترول، روغن ها و حلال های آن ها حل نمی گردد. محلول های آن به سرعت در مجاورت هوا اکسید می شوند.

ویتامین C، با املاح آهن، جیوه، مس، عوامل اکسید کننده و قلیاییات ناسازگاری دارد و باید در ظروف غیر فلزی (به صورت مملو) و دور از نور نگه داری گردد.

ویتامین C یا اسید اسکوربیک در میوه های ترش و آب آن ها یافت می شود هم چنین در توت فرنگی، شاه توت، گرمک، طالبی، گوجه فرنگی و سبزیجات خام مانند فلفل قرمز موجود است. ویتامین ث به آسانی با پخت مواد غذایی از بین می رود و با گذشت زمان نیز میزان آن کم می شود. قابلیت حل شدن در آب را دارد.

نقش ویتامین ث در مبارزه با سالمندی

ویتامین C آنتی اکسیدان قوی است و سلول ها را از آسیب به علت رادیکال های آزاد حفظ می کند، بنابراین می تواند بدن را از انواع سرطان حفظ کند. نتایج مطالعات انجام شده توسط Kurt نشان می دهد ویتامین C موجب کاهش خطر سکته می شود.

افرادی که ویتامین C کم دارند ۲.۴ مرتبه بیشتر دچار سکته می شوند تا افرادی که میزان بالای این ماده را در خون خود دارند. نتایج نشان داد افرادی که ویتامین C کمی مصرف می کنند و چاق هستند و یا فشار خون بالایی دارند سه مرتبه بیشتر دچار سکته می شوند تا افرادی که چاق نیستد، فشار خون ندارند و ویتامین C زیادی مصرف می کنند.

هم چنین این ماده در تولید و حفظ کلاژن (جوهره ی پوست) حیاتی است، برای پوست سالم و ایجاد ساختار پایه استخوانی، دندان ها و مویرگ ها لازم است. ویتامین C توانایی بهبود زخم سوختگی را دارد. مخصوصا بعد از جراحی موجب حفظ کارکرد مناسب سیستم عصبی می شود. جذب آهن و کلسیم از گیاهان را بالا می برد. و مقاومت به عفونت را افزایش می دهد.

تحقیقات نشان داده اند که ویتامین C کلسترول خوب را افزایش داده و از ایجاد کلسترول بد حاصل از اکسیداسیون که عامل ایجاد پلاک های عروقی است جلو گیری می کند. هم چنین اثبات شده که این ماده موجب بهبود فعالیت اکسید نیتریک شده و عملکرد اندوتلیال را بالا می برد که با ایجاد آترواسکلروز نیز رابطه دارد. بنابراین ویتامین C در پیشگیری از بیماری های قلبی مفید است. دوزهای بالا در درمان سرما خوردگی و ذات الریه مفید است.

مطالعات نشان داده اند که این ویتامین از عقیم شدن مردان جلوگیری می کند. ویتامین C از عوارض ایجاد شده توسط آلاینده های صناعی، مشکلات چشمی، نازایی و خون ریزی لثه ها جلوگیری می کند. مطالعات دیگری نشان می دهند که ویتامین C می تواند از ایجاد آب مروارید جلوگیری کند.

نتایج یک مطالعه نشان می دهد زنانی که به مدت ده سال ویتامین C مصرف می کنند ۴۷ درصد کم تر دچار مشکلات عدسی چشم (حالات اولیه آب مروارید) می شوند تا زنانی که این ماده استفاده نمی کنند تحقیقات سال ۲۰۰۳ نشان می دهد که برخی عوارض بعد از جراحی در بیماران با بیماری مزمن با استفاده از آنتی اکسیدان هایی چون ویتامین C بهبود یافته است.

Nathens دریافت در بیماران مبتلا به آسیب دیدگی شدید که از زمان بستری تحت درمان با این ویتامین قرار گیرند مدت بستری آن ها کاهش می یابد و کم تر دچار عوارض ارگانی شده و زمان کم تری را به دستگاه تنفس مصنوعی وابسته می شوند.

علائم کمبود ویتامین C یا اسید اسکوربیک

کمبود ویتامین C یا اسید اسکوربیک موجب بیماری اسکوروی می شود، اما این بیماری در کشورهای پیشرفته بسیار نادر است. علائم کمبود آن شامل این موارد است کبودی آسان، خون ریزی لثه ها، لق شدن دندان ها، خون ریزی از بینی، مفاصل متورم و دردناک، کم خونی، عدم بهبود زخم، کاهش مقاومت نسبت به عفونت و ضعف عمومی، استخوان هایی که به آسانی می شکنند، شریان های ضعیف که به آسانی پاره شده و دچار خون ریزی می شوند، ضعف شدید عضلانی، مفاصل دردناک و زخم هایی که خوب نمی شوند.

فقدان ویتامین C ، بیماری اسکوربوت (scorbute) را به وجود می آورد که سابقا، ملاحان و سربازانی که اختصاص از اغذیه کنسرو تغذیه می نمودند، بدان مبتلا می شدند. این بیماری، ایجاد کوفتگی، خون روی و تورم لثه های دندان، خالی شدن پایه دندان ها، متعفن شدن بخار دهان، ریزش مو و گاهی ناخن می کند به علاوه پوست بدن، خشک و دارای لکه های متعدد می گردد.

در تنه و اعضای سافله، لکه های زرد، سبز یا قرمز ظاهر می شود و تورم مفاصل، دردهای استخوانی و انقباض در ماهیچه ها عارض می گردد. تنفس، مشکل و دردناک می شود. دندان ها تدریجا می افتند، خون مردگی های ریز در زیر پوست به وجود می آید و موجبات خون روی فراهم می شود که گاهی حالت وخیم پیدا می کند و موجب مرگ می گردد.

ویتامین C، در انجام اکسیداسیون – احيا (oxydo – reduction) سلولی مداخله دارد. مانع عفونی شدن می شود. اثر مقوی نیز دارد. وجود آن، باعث از بین رفتن نسبی مواد سمی بدن و تامین نمو بافت استخوانی می گردد. اثر نیرو دهنده در رشد بدن و زیاد کننده مقاومت بدن در عفونت ها دارد. در انجام عمل غدد مترشحه داخلی، و در تحولات حاملگی نیز نقش عمده دارد. ویتامین C فاقد اثر سمی است. نیاز بدن در افراد بالغ به آن، روزانه ۷۵ تا ۱۰۰ میلی گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن است.

خواص درمانی ویتامین C

از ویتامین C جهت درمان بیماری اسکوربوت، کم خونی کودکان شیرخوار، ورم لثه ها و کرم خوردگی دندان، ورم مخاط دهان، بیماری های عفونی مختلف، خستگی های جسمانی و روحی، دوران نقاهت، دوران حاملگی، برخی بیماری های پوستی مانند داء الصدف (Psoriais)، اختلال در نمو بافت استخوانی، درمان بیماری های هضمی مختلف، رماتیسم، هموفیلی (Hemophilie) و نارسایی اعمال غدد فوق کلیه استفاده می شود.

ضمنا به طوری که در کتب علمی جدید منعکس است، بعضی از محققین به این نتیجه رسیده اند که مصرف مقادیر نسبتا زیاد آن باعث می گردد که مقدار درصد کلسترول خون، کاهش قابل ملاحظه پیدا کند مقدار مصرف آن در موارد درمانی به شرح زیر است:

برای اشخاص بالغ از راه خوردن، معادل ۰.۵۰ و حتی یک گرم در یک دفعه و ۰.۵۰ تا ۴ گرم در ۲۴ ساعت و از طریق تزریق، مقدار ۰.۵۰ تا یک گرم در یک دفعه و ۲ گرم در ۲۴ ساعت است.

برای اطفال از راه خوردن: تا ۳۰ ماهگی به مقدار ۰.۱۰ تا ۰.۳۰ گرم در ۲۴ ساعت و از ۳۰ ماهگی تا ۱۵ سالگی به مقدار ۰.۳۰ تا یک گرم در ۲۴ ساعت به تناسب سن است.

دوز درمانی روزانه ویتامین C

۲۰۰۰ – ۱۰۰۰ میلی گرم که بسته به نیاز فرد است. RDA مقدار ۹۰ میلی گرم برای مردان و ۷۵ میلی گرم برای زنان می باشد. تحقیقات نشان می دهد که ویتامین C اثرات برخی داروهای شیمی درمانی را سرعت می بخشد. اما در بیماران مبتلا به سرطان بایستی قبل از تجویز این ماده با متخصص سرطان آن ها مشورت شود. حداکثر مجاز ویتامین ث ۲۰۰۰ میلی گرم (استفاده طولانی مدت) و ۳۰۰۰ میلی گرم (کوتاه مدت) است.

توجه: تحقیقات نشان داده اند که میزان این ویتامین در خون نبایستی بیش از ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی گرم در روز باشد. میزان بالای آن موجب تشکیل سنگ های کلیوی در افراد با تاریخچه ای از این بیماری می شود و اغلب آن ها را تحت همودیالیز قرار می دهد.

مقدار ویتامین C بر حسب میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم اعضای گیاهان مختلف

عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف

هیچ عارضه جانبی در ویتامین ث یا اسید اسکوربیک دیده نشده اما دوز بالای آن موجب اختلال ذخایر مس بدن می شود. افرادی که دچار مشکل کمبود گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز هستند یا اضافه بار آهن دارند، دچار مشکل کلیوی هستند یا نارسایی کلیوی دارند بایستی قبل از مصرف با پزشک خود مشورت نمایند. زنانی که از قرص های ضد بارداری استفاده می کنند نبایستی از میزان بالای این ویتامین استفاده کنند زیرا اثر این قرص ها را کاهش خواهد داد. افرادی که آمپی سیلین، سالیسیلات، ایندومتاسین یا تتراسایکلین مصرف می کنند باید قبل از مصرف حتما با پزشک خود مشورت کنند.