ورنونیا (Vernonia cinerea)

نام فارسی: ورنونیا

نام علمی: .Vernonia cinerea Less

نام فرانسه: Ayapana sauvage، Vernonia cendre

نام انگلیسی: Ash-coloured Fleabane

Vernonia cinerea گیاهی علفی از تیره کاسنی و دارای ساقه راست، استوانه ای، با انشعابات کم و پوشیده از تارهای کم است. برگ های بیضوی، نوک تیز و منتهی به دمبرگ نسبتا دراز دارد. انشعابات شاخه های آن منتهی به مجموعه ای از گل ها به رنگ بنفش یا بنفش مایل به صورتی می شود که تعداد آن ها به ۱۰ تا ۲۰ می رسد و گل آذینی با ظاهر دیهیم، به وضع گسترده به وجود می آورد. در منطقه وسیعی از نواحی حاره آسیا مانند هند، ایران، افریقا و استرالیا می روید.

خواص درمانی Vernonia cinerea

قسمت های مختلف گیاه Vernonia cinerea، اثر مقوی، مقوی معده و قابض دارد و در رفع آسم و برونشیت مورد استفاده قرار می گیرد. جوشانده آن در عرق کردن بیمار هنگام تب، موثر واقع می گردد. به علاوه برای آن اثر تب بر قائل هستند.

با آنکه از اعضای گیاه به عنوان معرق استفاده می شود اما عده ای معتقدند که گیاه فاقد این خاصیت است ولی اگر آن را مخلوط با مقادیر درمانی از گنه گنه به کار برند، اثر درمانی داروی اخیر در رفع تب مالاریا تقویت می گردد. در بلوچستان می روید.

از انواع دیگر گیاهان ورنونیا که در کتب دارویی هند و فارماکوپه سنگال وارد گردیده، ۵ نوع زیر را که هیچکدام آن ها در ایران نمی رویند ذکر می نماییم:

۱- .Vernonia Roxburghii Less، این گونه از ورنونیا در نواحی مرکزی و غربی هند، برمه و بنگال می روید. برای آن اثر درمانی مشابه گیاه قبلی قائل اند.

۲- .Vernonia Teres Wall، این گونه از ورنونیا در مناطق حاره، هیمالیا و نواحی گرم هند می روید. در درمان زخم ها و در رفتگی ها از آن استفاده می شود به علاوه برای برقراری قاعدگی، هنگامی که این حالت به سختی صورت می گیرد و با ناراحتی ها همراه است، اثر درمانی ظاهر می کند و چون مدر است جهت درمان استسقاء به کار می رود.

۳- .Vernonia anthelmintica (W.) Wild، این گونه از ورنونیا گیاهی است علفی که غالبا در ارتفاعات زیاد هیمالیا می روید. گل های آن عموما لوله ای و میوه اش استوانه ای، به رنگ قهوه ای با طعم تلخ و تهوع آور است. برای آن اثر دفع کرم و طفیلی های مختلف قائل هستند. گرد دانه آن، حشرات را از بین می برد از این جهت در ردیف حشره کش ها نیز قرار دارد.

روغن دانه گیاه که تحت اثر فشار از آن به دست می آید، مایعی است بسیار چسبنده، به رنگ زرد روشن و دارای بوی قوی که در طبابت های هند از آن استفاده به عمل می آید. مخلوط گرد دانه آن با آب لیمو برای نظافت پوست سر و از بین بردن شپش موی سر به کار می رود. هنوز بررسی های کامل از نظر وجود مواد موثر و اثرات فارماکودینامی آن ها، بر روی این گیاه به عمل نیامده است.

روغن دانه گیاه دارای یک ماده اسیدی به نام اسید ورنولیک (Vernolic acid) است که به فرمول C_۱۸H_۳۲O_۳ و به وزن ملکولی ۲۹۶.۴۴ می باشد. استخراج آن از گیاه مذکور توسط Gunstone و سنتز آن توسط Obsond صورت گرفته است. اسید ورنولیک به حالت متبلور در دمای ۲۵- درجه در استن به دست می آید. در گرمای ۳۰ – ۳۱ درجه نیز ذوب می شود.

۴- .Vernonia nigritiana Oliv. et Hiern، این گونه از ورنونیا گیاهی است که در نواحی حاره افريقا می روید. ریشه آن دارای گلوکزیدی به نام ورنونيوزيد (vernonioside) یا ورنونين (vernonine) است. سیاهان سودان، برای ریشه آن اثر تب بر و رفع دیسانتری قائل هستند. به علاوه مدر، ضد کرم و رفع کننده ناراحتی های رماتیسم است.

ورنونين، گلوکزیدی به فرمول C_۱۰H_۲۴O_۷ است و به صورت گرد سفید و متبلور به دست می آید. به مقادیر زیاد در آب جوش و الكل رقیق حل می شود ولی در اتر و کلروفرم تقريبا غیر محلول می باشد.

۵ – Vernonia senegalensis Less.، V. colorata (Willd.) Drake، این گونه از ورنونیا گیاهی است که در بعضی نواحی افریقا و سودان می روید. درنواحی محل رویش نیز به مصارف درمانی می رسد. برگ آن طعم تلخ شدید دارد (مانند کنکينا) و از آن به عنوان تب بر استفاده می شود به علاوه به مصارف رفع درد معده می رسد.