تاریخچه درمانی گیاهان

تاریخچه درمانی گیاهان به منظور درمان بیماری ها، با تاریخ زندگی بشر هم زمان بوده است یعنی از زمانی که انسان پس از ابتلای به یک بیماری، به جستجوی وسیله ای برای بهبود در محیط خود می پرداخت، جز توسل به گیاهان، راه دیگری پیش پای خود نمی یافت.

با آن که امروزه هیچ گونه وسیله ای در دست نیست که بتوان از نحوه استفاده مردم ماقبل تاریخ از گیاهان دارویی اطلاع حاصل نمود، اما چون وقوف مردم دوران های گذشته بر خواص درمانی یک گیاه، همیشه به صورت یک کشف مهم تلقی می گردید و این گونه اطلاعات از پدر به پسر انتقال می یافت، بررسی اصول استفاده از گیاهان دارویی که مصرف آن ها در حال حاضر بیشتر در طب عوام معمول است، تا حدی می تواند یک نظر کلی در این مورد بدهد.

استفاده های مردم دوران ماقبل تاریخ از گیاهان

مردم دوران های ماقبل تاریخ، ضمن جستجوی وسیله ای برای درمان بیماری ها و یا ضمن استفاده از گیاهان برای تغذیه و غیره، به انواعی از آن ها برخورد می نمودند که مصرف آن ها، ایجاد تسکین درد یا دفع کرم می نمود و یا خاصیت لینت و مسهلی ظاهر می کرد و این خود باعث می شد که در طی زمانی طولانی، به طور تصادفی گیاهانی با اثر مقوی، مقوی معده، مخدر، قی آور، تاول آور و غیره توسط مردم دوران های قدیم کشف گردد و از آن ها جهت درمان بیماری ها استفاده به عمل آید.

با توجه به تاریخچه درمانی گیاهان امروزه کشف گیاهان مهمی مانند قهوه، چای، کاکائو، کولا و غیره را به مردم دوران های اولیه نسبت می دهند که خود توجه آنان را به خواص گیاهان نشان می دهد. در نوشته ها و آثار تاریخی مللی نیز که تمدن قدیمی داشته اند، مدارکی به خط میخی به دست آمده که در آن ها خواص درمانی عده ای از گیاهان دارویی ذکر گردیده است.

از شگفتی های دیگر آن که مردم غالب نواحی، حتی آنان که دور از آبادی ها به سر می برند، از یک گیاه دارویی معین برای یک مورد خاص درمانی، استفاده مشابه به عمل می آورند که خود توجه دقیق آنان را به خواص گیاهان، نشان می دهد. مردم بعضی نواحی، قسمتی از گیاهان مفید را در هنگام علف چینی، به طور جداگانه نگه داری می کنند و از آن ها جهت درمان بیماری ها به شرح زیر استفاده به عمل می آورند.

در تاریخچه درمانی گیاهان از نوعی Chrysanthemum که اثر حشره کشی دارد، برای دفع حشرات موذی و از Ziziphora clinopodioides که گیاهی اسانس دار است، جهت رفع نفخ و ناراحتی های معدی و از برخی Anthemisها تحت نام بابونه، جهت رفع گریپ و هم چنین از بعضی Papaverها برای درمان بیماری های سینه، استفاده به عمل می آورند. مراجعه به کتب علمی نشان می دهد که گیاه اول دارای خاصیت حشره کشی و گیاهان ذکر شده دیگر نیز دارای اثرات درمانی مشابه می باشند و از آن ها در غالب نواحی، برای منظورهای فوق استفاده به عمل می آید.

تاریخچه درمانی گیاهان در بین ملل جهان، مصریان قدیم را باید نخستین ملتی دانست که از گیاهان دارویی به طور غیر قابل تصوری استفاده به عمل می آورده اند. در عصر همر (Homer)، کشور مصر، منطقه ای غنی از گیاهان دارویی و سمی شهرت پیدا نمود.

در این کشور، از روغن کرچک به عنوان مسهل و از پوست انار جهت دفع کرم و هم چنین از فراورده های دیگر مانند تریاک، ماندراگور (Mandragore)، بنزوئین، استیراکس، رزین ها و غیره استفاده درمانی به عمل می آمده است، در اوراق پاپیروس (Papyrus) که از مصریان قدیم و از قرن ۱۶ قبل از میلاد مسیح باقی مانده، مطالبی درباره گیاهان و خواص آن ها یادداشت گردیده بود که توجه خاص ملت قدیم مصر را به خواص درمانی گیاهان نشان می دهد.

نظریه ها و کتب معروف مرتبط با تاریخچه درمانی گیاهان

در تورات نیز به بعضی گیاهان مفید اشاره گردیده است، ضمنا باید اعتراف کرد که قوم یهود در مورد استفاده از گیاهان، سابقه قديمی داشته اند و از نوشته هایی که در دست است، چنین استنباط می گردد که فیتوتراپی ملت یهود، با طبابت قدیم ملت ایران و اعراب به جهاتی ارتباط داشته است. در این جا باید ذکر نمود که به حضرت سلیمان، رساله های مبسوطی نسبت داده می شود که در آن ها از گیاهان دارویی متعدد نام برده شده است.

استفاده از خواص گیاهان جهت درمان بیماری ها، نزد ملل هند و اروپایی، رواج فراوان داشته است که بعدا هندی ها آن ها را محفوظ نگه داشتند. ماده مشهور سوما (Soma) یا غذای ارزنده (مائده بهشتی) طوایفی از یونیان قدیم (Hellenes)، نوعی نوشیدنی برای بقای زندگی بوده است که از شیره گیاهان مناطق کوهستانی، همراه با شیر، کره و آرد تهیه می شده و اثر مست کننده داشته است.

در کتاب معروف کاراکا (Caraka) که از کتب طبی هندیان به نظر می رسد، شرح اثرات درمانی ۵۰۰ گیاه و در کتاب دیگری به نام سوس روتا (Susruta) که منشا خیلی قدیمی دارد، شرح اختصاصات ۷۰۰ گیاه داده شده است و چون هیچ یک از این گیاهان منشا اروپایی ندارند، اصالت فيتوتراپی هند از آن نمودار می شود.

در تاریخچه درمانی گیاهان ، قدیمی ترین کتاب درمانی چین که متضمن شرح متجاوز از ۱۰۰ گیاه است، به یکی از امپراطوران آن کشور به نام شینون (Shinon) نسبت داده می شود که در حدود ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می زیسته است. آثار دیگری نیز در چین وجود دارد که یکی از آن ها کتابی شامل بیش از ۱۰۰۰ نوع گیاه مفید و دارویی با مشخصات محل رویش و طرز درمان با آن هاست.

تاریخچه درمانی گیاهان در یونانیان قدیم این گونه است که از گیاهان مفید جهت درمان بیماری ها استفاده می کردند و حتی از برخی انواع سمی آن ها نیز اطلاع داشتند. بقراط (Hippocrate) طبیب بزرگ و بنیان گذار طبابت یونان قدیم و هم چنین طرفداران مکتب بقراط، مقام بزرگی در طبابت برای گیاهان قایل بودند به طوری که در این کشور نه تنها از گیاهان بومی بلکه از انواع متعلق به ممالک دیگر مانند هند و هم چنین مصر که به یونان وارد می شده، غالبا به صورت نوشیدنی های طبی، استفاده به عمل می آمده است.

تئوفراست (Theophraste)، دانشمند یونانی که در سال های ۳۷۲ تا ۲۸۷ قبل از میلاد مسیح می زیسته و شاگرد ارسطو فیلسوف یونانی بوده، از بنیان گذاران فيتوتراپی (Phytothérapie) به حساب می آید. در کتاب ارزنده این دانشمند گرانمایه، متجاوز از ۵۰۰ گیاه دارویی با مشخصات و اختصاصات درمانی، شرح داده شده است.

از کاتون (Caton) که در ۲۳۴ تا ۱۴۹ قبل از میلاد مسیح در رم می زیسته و به نظر او اطبا جز آدمکش هایی بیش نبودند، یادداشت ها و نسخه هایی باقی مانده است که در آن ها ۱۲۰ گیاه مصرف شدنی در داروخانه ها شرح داده شده است. به همین نحو توسط دانشمندان دیگری مانند سلس (Celse) که از فلاسفه رم بود، در حدود ۲۵۰ نمونه گیاه و پلین (Pline)، طبیعی دان معروف رومی که در ۷۹ تا ۲۳ قبل از میلاد می زیسته، در حدود ۱۰۰۰ گیاه شرح داده شده است.

دیوسکورید (Dioscoride)، که در قرن اول میلادی می زیسته و طبیب و گیاه شناس مشهوری بوده است، ۶۰۰ گیاه دارویی را با دقت تمام در کتاب خود ضمن شرح خواص درمانی آن ها، بیان داشته است وكتاب مشهورش که به زبان یونانی نوشته شده بود، توسط ژان روئل (Jean Ruelle)، به لاتینی ترجمه شد. این کتاب که مورد قبول ماتيول (Matthiol)، دانشمند فرانسوی قرار گرفته بود، تا قرن ۱۸ میلادی جنبه کلاسیک خود را حفظ کرده مورد استفاده قرار می گرفته است.

با توجه به تاریخچه درمانی گیاهان ، جالینوس (Galien) که از پزشکان نامی يونان و دارای شهرت جهانی بوده است، در یادداشت های خود، ۴۷۳ داروی گیاهی را نام برد و در مورد مشخصات این گیاهان نیز به آثار دیوسکورید (Dioscoride) استناد کرد. آثار علمی گران بهایی از این دانشمند عالی قدر و طبیب نابغه در رشته های مختلف طب باقی مانده است که شهرت جهانی دارد. از این زمان به بعد، فيتوتراپی که اساس آن، درمان بیماری ها با استفاده از گیاهان دارویی می باشد، رونق چندانی پیدا نکرد به طوری که تا قرن هشتم میلادی به همان وضع قبلی با مختصر پیشرفتی، باقی ماند.

در قرن هشتم، نهم و دهم میلادی اطبای ایرانی درخشندگی زیاد به طبابت جهان بخشیدند به طوری که با پیدا شدن نوابغی نظیر ابوعلی سینا و محمد زکریای رازی، پیشرفت های بزرگ نصیب ملت ایران و جهانیان گردید. این پیشرفت ها هم چنین در قرون بعد نیز ادامه یافت به طوری که باعث گردید پیوسته به شماره گیاهان دارویی شناخته شده، نمونه های جدید افزوده شود. در قرن ۱۳ میلادی، ابن بیطار، اختصاصات متجاوز از ۱۴۰۰ گیاه که خود شخصا آن ها را می شناخته، در کتاب خود شرح داد.

در کشورهای غربی، تاریخچه درمانی گیاهان ، در واقع فيتوتراپی از اوایل قرون وسطی شروع به پیشرفت نمود و اگرچه این پیشرفت در آغاز چندان محسوس نبود ولی بعدا اهمیت پیدا کرد به طوری که با پیدایش مکتب سالرن (Salerne) که از مدارس طب مشهور آن زمان بود و در تمام مدت قرون وسطی نیز شهرت خود را محفوظ نگه داشت، نه تنها مصرف عده ای از گیاهان بومی بلکه بعضی از گیاهان مورد استناد اطبای شهیر ایران و عرب و نحوه استفاده از آن ها نیز توسط عده ای از محققین مانند کنستانتین (Constantin) که در سال ۱۸۰۷ میلادی وفات یافت، در طبابت کشورهای غربی وارد شد.

این دانشمند به علاوه مصرف ۱۶۸ گیاه بومی را هم در زمان خود توصیه کرده بود. به پیروی از این مکتب بود که استفاده از گیاهان، به تدریج در کشورهای غربی توسعه یافت و سن هیلدگارد (St. Hildegard) که قدیمی ترین پزشک و طبیعی دان آلمانی به حساب می آید و در سال های ۱۰۹۸ تا ۱۱۷۹ میلادی می زیسته، آثار ارزنده ای از خود باقی گذاشت.

سن آلبرلوگران (St. Albert le grand) که در عین حال، گیاه شناس، جانورشناس، شیمی دان و فیزیک دان مشهور بود و در سال ۱۱۹۳ تا ۱۲۸۰ میلادی می زیسته، ۷ جلد کتاب بسیار ارزنده در زمینه گیاهان دارویی از خود به یادگار گذاشت که در آن ها، تجربیات پیشینیان و اطبای ایرانی و عرب و هم چنین مشاهدات شخصی او به منظور تکمیل این مجموعه، وارد گردیده است.

ونسان دوبووه (Vincent de Bauvais) که در سال ۱۲۶۴ میلادی وفات یافت و هم چنین توماس دوکانتیم پره (Thomas de Cantimpre) که در سال ۱۲۰۱ تا ۱۲۷۱ میلادی می زیسته، دایرة المعارف ارزنده ای فراهم آوردند که در آن کلیه گیاهان شناخته شده تا آن زمان، بدون آن که کوچک ترین موضوعی بدان افزوده باشند، شرح داده شد.

در تاریخچه درمانی گیاهان ، از دانشمندی به نام پی یر کره سن زی (Pierre crescenzi) که در سال های ۱۲۳۰ تا ۱۳۱۰ میلادی می زیسته نیز دایرة المعارفی باقی ماند که در آن، ۳۰۰ گیاه شرح داده شد و گیاه شناسان مختلفی در تالیف آن مشارکت داشته اند. از این زمان به بعد تا اواسط قرن ۱۵ میلادی نیز، آثار متنوعی با ارزش های علمی متفاوت از محققین برجای ماند که هر یک به نوبه خود، مورد توجه قرار داشته است.

در تاریخچه درمانی گیاهان ، از ژان روئل (Jean Ruelle)، طبيب فرانسوی که در سال های ۱۴۷۴ تا ۱۵۳۷ میلادی می زیسته و در آغاز، طبيب فرانسوای اول بود و بعدا سمت یک کشیش عالی رتبه را در کلیسای نتردام عهده دار شد، آثار ارزنده باقی ماند. مانند آن که ترجمه آثار دیوسکورید توسط او در سال ۱۵۱۶ انتشار یافت و به علاوه در سال ۱۵۳۶ میلادی نیز، اثر ذی قیمت او تحت نام گیاهان دارویی فرانسه، منتشر گردید.

پیپر آندره ماتيول (P. A. Matthiol) که در سال ۱۵۰۱ در شهر Serna، در ایتالیا متولد شد و در سال ۱۵۷۷ میلادی وفات یافت، ترجمه ای به زبان ایتالیایی در سال ۱۵۴۳ منتشر شد. در این کتاب ماتیول با نقادی خاص، به تشخیص گونه هایی از گیاهان دارویی که دیوسکورید بیان داشته بود و در ایتالیا می روییده، پرداخت. از این زمان تا اوایل قرن ۱۷ میلادی نیز توسط عده ای از دانشمندان گیاه شناس، طبيب و شیمی دان، بر روی گیاهان دارویی و خواص درمانی آن ها، کارهای ارزنده صورت گرفت و آثار ذی قیمت باقی ماند.

مقارن همین زمان، در آلمان نیز جهشی در این زمینه حاصل گردید و دانشمندان گیاه شناسی که آن ها را پدر گیاه شناسی نامیدند، هر یک در این زمینه گام های موثر برداشتند مانند اوتوبرون فلس (Otto Brunfels) که در سال ۱۵۳۴ میلادی وفات یافت، در آغاز کشیش بود و بعد به طبابت پرداخت و ژروم بوک (Jérome Bock) از اهالی آلزاس که در سال های ۱۴۹۸ تا ۱۵۵۴ میلادی می زیسته و یک راهب پروتستانی، واعظ و طبیب بود.

لئوناردفوکس (Leonard Fuchs) از اهالی باویر (۱۵۰۱ تا ۱۵۶۶ میلادی) که دارای اثری به نام کروتربوک (Kreuterbuck) با تصاویر زیبایی، منقوش بر روی چوب بود و هم چنین طبیبی به نام ژاكب تئودور (Jacob Theodor) که به تابرنه مونتانوس (Tabernaemontanus) موسوم بود و در سال ۱۵۲۰ میلادی وفات یافت.

در تاریخچه درمانی گیاهان ، سرانجام ژواکیم کامه راریوس (Joachim Camerarius) از اهالی نورمبرگ و مولف اثر مشهوری به نام اپیتوم ماتیولی (Epitome matthioli) در سال ۱۵۸۶ میلادی، محتوی ۱۰۰۳ تصویر بسیار زیبا و ارزنده از گیاهان مفید، که هر یک در سال های زندگی خود، توانستند پیشرفت هایی در شناساندن گیاهان دارویی ارزنده و اختصاصات درمانی آن ها، کمک های موثر بنمایند.

در همین زمان در بلژیک و هلند نیز دانشمندانی در زمینه فوق به ظهور رسیدند مانند رامبردو دنس (Rembert Dodoens)، گیاه شناس معروف بلژیکی که در سال ۱۵۱۷ تا ۱۵۸۵ می زیسته، شارل دولکلوز (Charles de 1 Ecluse) که در ۱۵۲۵ تا ۱۶۰۹ میلادی می زیسته، و ماتیاس دولوبل (Mathias de l’ Obel) که در ۱۵۳۸ تا ۱۶۱۶ میلادی می زیسته، هر یک در کارهای ارزنده خود، علم گیاه شناسی را به شناسایی گیاهان مفید دارویی ارتباط می دادند.

در کشور سویس نیز دانشمندانی در زمینه فوق به ظهور رسیدند که از بین آن ها محققینی مانند کنرادژسنر (Conrad Gesner) که در ۱۵۱۶ تا ۱۵۶۵ میلادی می زیسته و هم چنین ژان بوهين (Jean Bauhin) که در ۱۵۴۱ تا ۱۶۱۲ میلادی می زیسته و برادرش گاسپاربوهين (Gaspar Bauhin) را که در سالهای ۱۵۶۰ تا ۱۶۲۴ میلادی می زیسته و نویسنده شاهکاری به نام پینا کس (Pinax) بوده است، نام می بریم.

در کشور فرانسه دانشمندی به نام ژاک داله شام (Jacque Dale champs) در سال های ۱۵۱۳ تا ۱۵۸۸ می زیسته است. این دانشمند که در شهر کان (Caen) متولد شده و در ليون طبابت می نموده، زندگی خود را فدای کوشش های مداوم و خارج از حدی به منظور نوشتن گیاهان دارویی کره زمین نمود. هر یک از محققین مذکور، به نوبه خود گام های موثر در شناساندن گیاهان دارویی برداشتند به طوری که آثار آن ها به تفاوت، شاهکارهای ارزنده به حساب می آید.

در قرن هجدهم، گیاه شناسان مشهور، هیچ گاه گیاه شناسی خالص را از علمی که از خواص انواع دارویی آن ها بحث می کند جدا نمی ساختند یعنی در واقع همواره کوشش فراوان برای شناساندن اختصاصات انواع مفید گیاهان به عمل می آوردند. مانند آن که در اواخر قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی دانشمندان گیاه شناسی مانند تورنفورت (Tournefort) که در فرانسه در سال های ۱۶۵۶ تا ۱۷۰۸ میلادی می زیسته و نیز کارل ون لينه (Carl von Linné)، دانشمند سوئدی که در ۱۷۰۷ تا ۱۷۷۸ میلادی می زیسته و از گیاه شناسان پایه گذار این علم بوده، خدمات ارزنده ای در زمینه تاریخچه درمانی گیاهان انجام دادند.

هم چنین آلبردوهالر (Albert de Haller) دانشمند سویسی که در سال های ۱۷۰۸تا ۱۷۷۷ می زیسته و دوژوسیوها (De Jussieu) که دو برادر گیاه شناس مشهور بودند و سیستم رده بندی طبیعی را پایه گذاری کردند و به علاوه در آثار خود به شرح اختصاصات گیاهان نیز تا آن حد که در طب عوام رواج داشته مبادرت ورزیدند، هر یک توانستند در این زمینه خدمات ارزنده بنمایند.

سرانجام خدمات دانشمند انگلیسی به نام توماس سیدنهام (Thomas Sydenham) که در سال های ۱۶۲۶ تا ۱۶۸۹ میلادی می زیسته و به پیروی از رویه بقراط، اختصاصات اعضای مفید گیاهان دارویی را مورد دقت قرار داده و از بین آن ها به انواعی که اثر درمانی اختصاصی دارا بودند، بیشتر توجه می کرده باید یادآوری شود. این دانشمند تا آن تاریخ تنها کسی بود که اثر گنه گنه (دارویی که از خارج وارد کشورهای اروپایی می گردید) و هم چنین داروهای دیگر مانند تریاک و غیره را بررسی می کرده است.

فردریک هوفمان (Férédric Hoffmann) که در سال های ۱۶۶۰ تا ۱۷۴۲ میلادی می زیسته، یک سری از فراورده های دارویی از جمله نوشیدنی های طبی حاصل از گیاهان، اسانس های اليكسيرها و کافور را در طبابت وارد ساخت. این رویه که مدت ها به همین نحو، پیوسته دامنه دارتر می شد باعث می گردید که توجه دانشمندان به خواص درمانی گیاهان روز به روز بیشتر جلب شود.

از اواخر قرن ۱۹ میلادی، کوشش ها بیشتر صرف آن می گردید که مواد موثره از گیاهان استخراج شود و یا این مواد از طریق سنتز تهیه گردد. در این زمان، ادامه بررسی های مذکور به پایه ای رسید که ارزش داروخانه ها تدریجا از بین رفت و این مراکز به صورت ادویه فروشی درآمد یعنی در واقع میدان بررسی، بیشتر به محققین و شیمی دان ها سپرده شد و داروهای مورد نظر به صورت آماده در اختیار داروخانه ها جهت استفاده مردم قرار گرفت.

حتی در کتب فارماکولژی و مفردات پزشکی، زمینه های بررسی بر روی گیاهان دارویی، به سوی مسیر علمی دیگر تغییر جهت داد ولی در هر حال کم و بیش به سوی گیاهان معطوف می گردید زیرا علل بعضی بیماری ها، فقدان ویتامین های مختلف تشخیص داده می شد که منبع جبران آن ها، میوه ها و سبزی های تازه، اغذیه گیاهی ویتامین دار بود.

به علاوه این استنباط که مواد موثر گیاهان، هیچ گاه به پایه گیاهان مولد آن ماده، نخواهد توانست در درمان بیماری ها موثر باشد، در مردم تقویت می گردید و نتیجه آن شد که مجددا بعضی اطبا مانند سباستین نیپ (Sebastien Kneipp) در سال ۱۸۲۱ تا ۱۸۹۷ میلادی بیماران خود را با گیاهان دارویی و یا آب های معدنی معالجه نمایند و از این نظر، شهرت جهانی پیدا کنند. ادامه این روش به جایی رسید که فیتوتراپی با همه پیشرفت های علم شیمی و تهیه مواد موثره خالص، مقام بزرگ و عالی خود را حفظ کند و دانشمندانی مانند دکترلکرک (Dr. H. Leclerc) که بررسی های ریشه دار در این زمینه انجام داده، در راس آن قرار گیرند.

با آن که در حال حاضر، استفاده از اسپیسایته ها و مواد موثر گیاهان به حالت خالص و یا مواد سنتز یافته، به علت سرعت تاثیری که در درمان بیماری ها دارند، رونق روزافزون پیدا می کنند اما هنوز هم، بسیاری از بررسی ها در زمینه فتوتراپی به عمل می آید.

از گیاهان، نه تنها به منظور درمان بیماری ها بلکه جهت استفاده از آن ها در تغذیه و یا تهیه رنگ های بی زیان و یا فراورده های پر ارزش صنعتی، بهره برداری می گردد زیرا هنوز توجه عمومی به این نکته معطوف می باشد که مواد موثره و خالص گیاهان و یا مواد سنتز یافته، با همه سرعت تاثیر خود، اثرات نامطلوبی در اعضای حساس بدن برجای می گذارند که درمان آن ها، گاهی ممکن است طولانی و یا غیرمقدور شود و یا آن که موجبات حساسیت هایی را فراهم آورند که احتمالا با خطراتی همراه باشد.

طبیعت در اطراف ما، گیاهان فراوانی پراکنده است که بعضی از آن ها، بهترین دارو جهت درمان بیماری های معین است. تعداد این گیاهان، طبق آماری که دراژندروف (Dragendroff) در سال ۱۸۹۸ میلادی تهیه نمود، بالغ بر ۱۲۷۰۰ نوع گیاه در نقاط مختلف کره زمین تعیین گردید. بدیهی است شماره انواع مفید گیاهان، امروزه متجاوز از تعدادی است که دانشمند مذکور اعلام داشته زیرا از آن زمان به بعد نیز پیوسته بر تعداد آن ها، بر اثر واقف شدن بر اختصاصات انواع ناشناخته، افزوده شده است.

مهم ترین مسئله مورد توجه اطبا

از مهم ترین مسائلی که توجه اطبا را به سوی مواد موثر و خالص گیاهان معطوف داشت و ادامه این وضع باعث گردید که از آن همه کوشش های مداوم در زمینه درک اختصاصات درمانی گیاهان، به نحو کافی بهره برداری به عمل نیاید، آن است که اولا در همه نواحی نمی توان به یک گیاه دارویی خاص دسترسی پیدا کرد.

ثانیا به علت وجود شرایط اقلیمی غیر یکسان و عوامل دیگر، مقدار درصد ماده موثره یک گیاه معین که در نواحی مختلف می روید، اختلاف کلی با یک دیگر نشان می دهد مانند آن که مواد موثر برگ دیژیتال، اگر گیاه مذکور در زمین سیلیسی و دارای نور کافی بروید، بیشتر از همان گیاه است که در زمین های نیمه سیلیسی و در جنگل های انبوه یا نیمه روشن رشد می نماید.

به دلایل زیر و با توجه به آن چه که ذکر شد، اصولا نمی توان از بعضی گیاهان، مانند داروهای شیمیایی، به صورت بسته بندی در هر ناحیه ای استفاده به عمل آورد و در مواقع حاجت، بدان ها دسترسی پیدا کرد:

۱- هر قدر فاصله محل رویش یک گیاه دارویی معین، از ناحیه ای زیادتر باشد، دسترسی به آن گیاه مشکل تر می گردد مانند آن که گیاهی که در یک منطقه کوهستانی شمال آفریقا می روید و استفاده از آن حتی برای مردم آن ناحیه خالی از اشکال نیست، بالطبع نمی تواند مورد بهره برداری به منظور صادر کردن به کشورهای دور دست قرار گیرد و چه بسا گیاهانی با اثر معجزه آسا، که نمی توانند به دلیل فوق در دسترس عموم قرار گیرند.

نتیجه آن می شود که مثلا اگر از گیاهی برای جلوگیری از ریزش موی سر در ناحیه ای استفاده به عمل می آید، از آن گیاه نتوان در همه جا استفاده به عمل آورد و به ناچار به مواد موثره آن گیاه و یا گیاهانی با اثرات درمانی مشابه، که سهل تر در دسترس قرار می گیرند توجه نمود.

۲- عدم امکان پرورش گیاهان در هر ناحیه، یکی دیگر از عواملی است که دسترسی به گیاهان را در غالب نواحی غیر میسر می سازد زیرا چون کلیه شرایط لازم برای پرورش گیاهان را، لااقل برای تعداد زیادی از آن ها، نمی توان در هر ناحیه فراهم نمود، نتیجه آن می شود که مثلا Adonis vernalis را نتوان در هر ناحیه پرورش داد و به جای آن آدونیس های دیگر و کم ارزش و یا آدونیدین خالص را به کار برد.

اگر پرورش بعضی از گیاهان دارویی پر فروش مانند Anthemis nobilis در هر جا میسر باشد، فروشندگان دارو به منظور جلوگیری از توسعه کشت آن، همیشه کاپیتول های گیاه مذکور و یا نظایر آن را به صورت عقیم شده در معرض فروش قرار می دهند، تا همواره از پرورش این گیاه در نواحی مختلف جلوگیری به عمل آید و خریدار به ناچار، همیشه به یک مرکز معین جهت تهیه آن گیاه، مراجعه کند.

٣- اعضا خشک شده و مفید گیاهان حتی اگر دور از نور یا رطوبت و یا در شیشه های در بسته به مدت طولانی قرار گیرند، از اثرات درمانی آن ها کاسته می شود و یا آن که انواع اسانس دار این گیاهان، به کلی عاری از اسانس می گردند که خود موجبات بی تاثیر شدن آن ها را در درمان بیماری ها فراهم آورد و چون رعایت این امر در مورد گیاهان اسانس دار کاملا ضروری است و همواره باید دقت به عمل آید که از انواع تازه آن ها استفاده گردد.

از این جهت پیش بینی لازم جهت نگه داری مقدار کافی از بعضی گیاهان دارویی که در صورت کهنه شدن، اثرات درمانی خود را به طور کامل یا ناقص از دست می دهند، کاری بسیار مشکل است و چه بسا، مواردی پیش می آید که خسارت غیر قابل جبران از ذخیره کردن این گونه گیاهان، مخصوصا انواع اسانس دار آن ها، به مراکز فروش وارد آید.

۴- از پرورش گیاهان، معمولا با همه احتیاط های لازم که جهت تامین شرایط ضروری، به عمل می آید، هیچ گاه یک گیاه مشابه که میزان ماده موثر آن با نوع وحشی منطبق باشد، به بار نمی آید و این خود یکی از مشکلاتی است که در استفاده از گیاهان دارویی پیش می آید. به علت همین عدم انطباق نوع پرورش یافته با گیاه وحشی است که سنجش میزان ماده موثره باید قبل از مصرف، در گیاهان انجام گیرد. زیرا اگر این گیاهان به مقادیر کم به کار روند ممکن است اثر درمانی ظاهر ننمایند و اگر به مقادیر نسبتا زیاد مصرف گردند ممکن است به علت دارا بودن مقادیر زیادی از ماده موثره، خطراتی به بار آورند.

مجموعه موارد مذکور است که استفاده از گیاهان دارویی، حتی انواع پر ارزش آن ها را، در طبابت کاهش می دهد و مردم را به سوی مواد موثر آن ها یا مواد سنتز یافته که سرعت تاثیر دارند، می کشاند. طرفداران مکتب استفاده از گیاهان دارویی هنوز هم معتقدند که گیاهان با دارا بودن املاح معدنی، هیدرات های کربن، اسیدهای آلی و غیرآلی، به حالت ترکیب با آلبومین ها یا قندها، اسانس ها، ویتامین ها، ارمون ها و غیره، عموما پس از جذب در بدن، قدرت درمانی بیشتری ظاهر می نمایند.

اگر به جای استفاده از گیاهان دارویی از مواد موثر آن ها که بیشتر از دسته گلوکزیدها و یا الكالوئيدهاست استفاده شود، آن اثر درمانی که مورد نظر است، نتیجه نخواهد شد، زیرا مواد تشکیل دهنده یک گیاه دارویی اگر به طور جداگانه مصرف شود، هرگز تمام فعالیت درمانی گیاه را، به ظهور نخواهد رسانید به علاوه به طوری که ذکر می گردد، عوارض ناراحت کننده نیز پیش خواهد آورد.

باید توجه داشت که بعضی عناصر ضروری مانند منگنز، روی، ید، آهن، مس، منیزیم، از طریق مصرف اعضا گیاهان و اغذیه ای که در عین حال اثرات درمانی دارند به بدن می رسند که در انجام اعمال حیاتی و تامین سلامت بدن نقش عمده دارند.

توماس کریستی (Thomas Christy) در آثار ارزنده خود، درباره خواص گیاهان چنین نوشته است که هر قدر پیشرفت علم، موجبات كشف الكالوئيدها و گلوکزیدهای جدید و یا سنتز این مواد را فراهم سازد، هیچ گاه نخواهد توانست ارزش گیاهان تولید کننده مواد مذکور را از بین ببرد و آن هم به این دلیل است که به کار بردن مواد موثره به صورت خالص، غالبا مسمومیت هایی به وجود می آورد.

ولی با مصرف گیاهان مفید که مقادیر کم تری از مواد مذکور را در بر دارند، هیچ گونه اثر سوئی در اعضای حساس بدن به وجود نمی آید و چون متعادل کردن اثر درمانی یک ماده موثر گیاهی که به حالت خالص به کار می رود، با افزودن ترکیبات مختلف، تقریبا به نحوی که مورد نظر است میسر نمی باشد، از این جهت امتیاز و برتری گیاهان در طبابت، همیشه پایدار باقی خواهد ماند.