استرانسیم

استرانسیم

نام آن از کشف این عنصر در معدن سرب استرونشیان اسکاتلند گرفته شده است. علامت شیمیایی آن Sr و وزن اتمی آن ۸۷/۶ است. از انواع فلزهای قلیایی زمین است ولی ثابت نشده که برای حیات انسان و حیوان ضروری است. همانند کلسیم عمل می کند و در غذاهایی که از نظر کلسیم غنی هستند مثل شیر، غلات و سبزیجات تازه یافت می شوند. استرانسیم غذا، مثل کلسیم در استخوان ها متمرکز می شود و مقدار آن در مواد بیولوژیک (زیستی) معمولا حدود یک هزارم مقدار کلسیم است.

شیر گاو از نظر مقدار استرانسیم و کلسیم از شیر انسان غنی تر است. بدن کودکانی که با شیر خشک تغذیه می شوند، ۴ برابر بیشتر از آنهایی که با شیر مادر تغذیه می شوند، این ماده معدنی را  دریافت می کند و مقداری از آن در بدن آنها باقی می ماند.

کودکانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، استرانسیم بیشتری را دفع می کنند، زیرا حجم ادرار آنها بیشتر است. البته در هر دو گروه کودکان نسبت این ماده به کلسیم ادرار و مدفوع بیشتر از استخوان است. این نتایج نشان می دهد که بدن بین استرانسیم (که شبیه کلسیم عمل می کند) و کلسیم تفاوت قائل است.

به طور کلی مقدار این ماده معدنی در غذاهای گیاهی بیشتر از انواع حیوانی است؛ بجز غذاهای حیوانی حاوی استخوان. استرانسیم به نسبت بیشتر در سبوس غلات و پوست گیاهانی که ریشه آنها مصرف می شود تجمع می یابد. منابع حیاتی آن نیز، مغز میوه برزیلی، شیر و محصولات لبنی است که حاوی درصد زیادی از آن هستند.

حدود ۱۱٪-۳۲٪ از کل این ماده معدنی روزانه از مصرف این مواد غذایی به دست می آید. رژیم غذایی معمول مردم انگلستان در روز حاوی  ۷/ ۰ – ۱/۱  میلی گرم از این ماده معدنی است و این مقدار در هند ۳/۱ – ۷/ ۴ میلی گرم در روز و در امریکا ۲ /۱ -۹ /۲ ،  ۲ ۱ -۴/۲ و ۰/۷۹ -۴/۳ میلی گرم در روز است که این ۳ عدد متفاوت از ۳ موسسه مختلف گزارش شده است. آب آشامیدنی حاوی مقدار قابل توجهی استرانسیم است.

برای مثال در فلسطین نوشیدن ۱۵۰۰-۲۵۰۰ سی سی معادل ورود ۱/۵ -۴ میلی گرم از آن به بدن است. این مقدار استرانسیم در آب غیر معمول است،اگرچه اکثر آب های آشامیدنی حاوی کمتر از ۱ میلی گرم استرانسیم در لیتر است.

به طور کلی سوخت و ساز و توزیع استرانسیم از کلسیم تقلید می کند و محل احتباس هر دوره استخوان ها و دندان ها و آئورت است. بدن یک فرد بالغ حاوی ۳۲۳ میلی گرم استرانسیم است که ۹۹/ ۰ آن در استخوان ها وجود دارد. این مقدار با افزایش سن در استخوان ها، ریه ها و آئورت افزایش می یابد.

استرانسیم در تاج و عاج دندان تجمع می یابد، البته استرانسیم به شکل اوليه قبل از جوانه زدن دندان از لثه و در طی رسوب کلسیم، روی دندان رسوب می کند. مقدار استرانسیم در استخوان ۱۱۰ میلی گرم در هر گرم و در تاج دندان ۱۲۰ میلی گرم در هر گرم است.

اگرچه سوخت و ساز استرانسیم شبیه کلسیم است ولی این دو دقیقا یکی نیستند. جذب کلسیم از لوله گوارش، انتقال آن از راه جفت، دفع از راه کلیه ها و انتقال آن به شیر بهتر از استرانسیم انجام می گیرد موارد اشتراک هر دو ماده معدنی به قرار زیر است:

١. کلسیم و استرانسیم در حیوانات جوان نسبت به مسن بهتر جذب می شود.

۲. در اثر حاملگی و شیردهی جذب هر دو ماده معدنی افزایش می یابد.

٣. بیشترین جذب کلسیم و این ماده معدنی از دوازدهه و موثرترین جذب از ایلئوم است.

۴. ويتامين د، لاكتوز، آمینواسید لیزین و آرژنین، جذب کلسیم و استرانسیم را افزایش می دهند.

۵. فیبرهایی مثل آلجينات (که از جلبک به دست می آید) می تواند جذب هر دو ماده معدنی را مهار کند. .

۶.هورمون پاراتیروئید جذب استخوانی یا استرانسیم و کلسیم را تسریع می کند.

۷. در کمبود منیزیم، جذب استرانسیم و کلسیم، هر دو کاهش می یابد.

غذا جذب این ماده معدنی را کاهش و روزه داری جذب آن را افزایش می دهد. مصرف کمتر کلسیم در رژیم غذایی، احتباس استرانسیم را هم کاهش می دهد. وجود کلسیم و فسفر در رژیم غذایی (به شکل فسفات کلسیم)، احتباس آن را کم می کند و اثر آن بیشتر از کلسیم به تنهایی است. معمولا جذب روده ای این عنصر در بزرگسالان بین ۵٪-۲۵٪ و در سنین مختلف، متفاوت است.

این رقم در نوجوانان ۹۰٪ است و در افراد مسن به کمتر از ۱۰٪ می رسد. این ماده معدنی به مقدار کمی در بدن انسان وجود دارد و دفع آن از راه صفراوی و کلیه صورت می گیرد.

با مصرف خوراکی ۱/۹۹ میلی گرم استرانسیم، ۰/۵۸ برای گرم آن در مدفوع و ۰/۳۹، میلی گرم اما این تنها اندکی در بدن انسان باقی می ماند، در کودکان در سنین مختلف دریافت روزانه استرانسیم از ۰/۶۷-۳/۵۷ میلی گرم است و بیشتر آن از راه مدفوع دفع می شود.مقدار کمی که از آن که در بدن می ماند در دندان ها تجمع می یابد.

بعضی از مطالعات همه گیر شناسی نشان داده است که این ماده معدنی همانند عامل محافظتی در برابر پوسیدگی عمل می کند. بیشتر شدن غلظت استرانسیم در افزایش مقدار آن در مینای دندان و کاهش شیوع پوسیدی می شود.

اگرچه مطالعه ساکنان مناطقی که با آن تغذیه شده اند نشان می دهد که مقادیر مفرط آن نیز  با افزایش شیوع پوسیدگی دندان، همراه بوده است. با توجه به این مسائل، استرونسیم همانند فلوراید عمل می کند یعنی مقادیر کم، مفید و با مصرف زیادتر برای دندان مضر است. این ماده معدنی فعالیت ضد پلاک میکروبی دندان ندارد. در یک مطالعه دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که ممکن است این ماده معدنی در درمان پوکی استخوان (استئوپورز) موثر باشد همچنین ممکن است از دستگاه تولید انرژی یاخته های بدن  محافظت کند.

محدوده امن بین مقدار استرانسیم رژیم غذایی معمول و مقدار آب سمی آن بسیار وسیع و احتمال ایجاد اثرات سمی بسیار کم است. خطرناک ترین اثر سمی آن نیز، کمبود رسوب کلسیم روی استخوان است، اگرچه با افزایش مصرف کلسیم، اثرات سمی کلسیم هم کاهش می یابد.