سکته مغزی

اصطلاح حوادث عروق مغزی به هرگونه اختلالات نورولوژیک با شروع ناگهاني که در نتیجه فرآیندی پاتولوژیک در ناحیه ای از عروق خوني سیستم عصبي مرکزی ایجاد شود اطلاق مي گردد. در بین تمام بیماریهای نورولوژیک حوادث عروق مغزی از نظر اهمیت و شیوع در رتبه اول مي باشند. هر ساله ميليون ها نفر از مردم جهان، در سنين مختلف دچار سكته مغزي مي شوند. سكته مغزي، سومين علت مرگ و مير در دنياست. اين بيماري به طور ناگهاني اتفاق نمي افتد و پزشكان مي توانند افرادي را كه در معرض ابتلا به آن هستند، مشخص كنند. در جوامع در حال توسعه، سرعت وقوع ايسكمي مغزي به طور ناگواري رو به افزايش است و دليل اصلي ناتواني جسمي مزمن شده است.

حدود 20 درصد بيماران در ماه اول پس از سكته مي ميرند و آنهايي كه بيش از شش ماه زنده مي مانند، براي زندگي كردن به سايرين وابسته اند. سکته مغزي يکي از مهم ترين علل مرگ و مير همچنین ناتواني در سراسر جهان مي باشد. ميزان مرگ و مير ناشي از سکته مغزي از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰ در مردان ۷۵ درصد و زنان ۱۰۶ درصد افزايش خواهد يافت. کيفيت زندگي بيماران مبتلا به سکته مغزي حتي در ميان بازمانده ها کاهش مي يابد. اگرچه بروز سکته مغزي در کشورهاي توسعه يافته کاهش يافته است، هنوز در ميان کشورهاي درحال توسعه شامل کشورهاي خاورميانه طي دهه هاي اخير در حال افزايش است.

به طوريکه بيش از ۸۰ درصد مرگ و مير هاي سالانه ناشي از سکته مغزي در کشورهاي درحال توسعه اتفاق مي افتد. اگرچه شيوع سکته مغزي هنوز در ايران به طور واضح برآورد نشده است، يک مرور منظم نشان داد که به ازاي هر صد هزار نفر ۴۰ نفر از سکته مغزي رنج مي برند. بنابراين پيشگيري اوليه از سکته مغزي يک اولويت مهم بهداشت عمومي در جهان به ويژه در ميان کشورهاي درحال توسعه است. گزارش ها نشان مي دهند عوامل متعدد مرتبط با شيوه زندگي از جمله دريافت هاي غذايي در پيشگيري از سکته مغزي اهميت دارند. به عنوان مثال، مصرف بالاي اسيدهاي چرب اشباع يا ترانس و غذاهاي سرخ شده با افزايش خطر سکته مغزي ارتباط دارد. در مقابل، رژيم غني از ميوه ها و سبزيجات عامل محافظت کننده مي باشند.

سكته مغزى همچنان به عنوان يك مشكل عمده سلامت عمومي پا برجاست و مسئول بخش بزرگى از بار سنگين اختلالات عصبى می باشد. در ايالات متحده سالانه حدود 7/4 ميليون سكته مغزى رخ می دهد. آستروسيت ها و زوايد پايي آنها مويرگ هاي مغزي را غلاف كرده و نقش مهمي در حفظ سد خوني مغزي دارند. در ايسكمي مغزي آستروسيت ها متورم شده و سد خوني مغزي تخريب مي شود.

سکته مغزی چیست؟

سکته به دو نوع اصلی تقسیم می شوند:

واژه ايسكمي از دو واژه يوناني iskhein به معني مانع شدن و haema به معني خون گرفته شده كه در كل به معناي محدوديت در رسيدن خون به ارگان ها و بافت ها مي باشد. ايسكمي مغزي يا سكته مغزي به قطع جريان خون به مغز يا قسمتي از مغز گفته مي شود. ايسكمي در اثر عواملي چون ترومبوز، امبولي و كاهش خون رساني سيستميك به وجود مي آيد. ايسكمي كانوني (ناشي از امبولي و ترومبوز) و گلوبال (ناشي از ايست قلبي) مغزي از بيماري هاي شايع جوامع بشري هستند. بافت مغزي به دليل متابوليسم بالا و ذخاير اكسيژن كم حساسيت بسيار زيادي به آسيب ايسكمي دارد. در ايسكمي مغزي كانوني و يا گلوبال، جريان خون مغزي در مناطقي از مغز كه با اكسيژن تغذيه شده مسدود و یا كاهش مي يابد كه توسط ايست قلبي ايجاد مي شود و يا قطع كانوني جريان خون مغز كه ناشي از انسداد عروق است.

دو نوع سکته مغزی اصلی وجود دارد و این دو نوع، هر کدام به روش های خاص خود درمان می شوند.

سکته مغزی ایسکمی: ٨٥ درصد سکته های مغزی را شامل می شوند و در اثر انسداد عروق مغز بوجود می آیند. علت این نوع سکته، ایجاد لخته خونی در رگ است که مانع عبور خون به سمت مغز می شود. این سکته بیشتر شایع است. این گروه شامل انواع زیر می شود:

ترومبوتیک
امبولیک
ایسکمی گذرای ایسکمیک
لاکونار انفارکت

سکته های هموراژیک (خونریزی دهنده): ١٥% بقیه را تشکیل می دهند. علت این نوع سکته، پاره شدن رگ خونی در مغز و خونریزی داخل مغز است که به سختی بند می آید. این نوع سکته کمتر شایع است، اما افرادی که به این سکته دچار شوند، بیشتر می میرند. مانند:

خونریزی تحت عنکبوتیه
خونریزی پارانشیم مغز

عوارض و علائم سکته مغزی:

عوارض سکته مغزی:

سکته مغزي داراي عوارض مختلف و متعددي نظیر فلج حرکتی، عوارض حسی، اختلالات روانی و حتی مرگ می باشد. بعد از بروز سکته مغزي در بسیاري از موارد نمی توان اختلالات به وجود آمده را برطرف نمود و بیمار را به سطح عملکردي اولیه بازگرداند. ادم یا به اصطلاح ورم مغزي یکی از شایع ترین عوارض ثانویه سکته مغزي است که با تجمع آب اضافی در پارانشیم مغز شروع شده و با بالا بردن فشار داخل جمجه، جریان خون مغز را به شدت کاهش می دهد و با گذشت زمان موجب تشدید آسیب ها می شود. به طور عمده ادم از آسیب سد خونی مغزي به دنبال وقوع ایسکمی و افزایش نفوذپذیري آن ناشی می شود.

علائم سکته مغزی:

فلج، رعشه، از کارافتادگی و یا کرختی
اختلال در بینایی در یک چشم و یا هر دو چشم
مشکل در صحبت کردن و درک مسائل
مشکل در راه رفتن
سردرد

عوامل خطر سکته مغزی:

بررسی ها نشان داده اند که فاکتورهاي خطر مختلفی در ابتلا به سکته مغزي دخیل هستند که مهم ترین آنها شامل سن، جنس، هیپرکلسترولمی، مصرف سیگار و الکل، وجود بیماري قلبی بخصوص فیبریلاسیون دهلیزي، دیابت، مصرف داروهاي ضد بارداري خوراکی، مصرف بعضی داروها و غیره می باشد. به طور خلاصه عوامل خطر را می توان در لیست زیر مشاهده کرد:

چاقی و بی تحرکی
سیگار
مصرف الکل
سن بیش از 60 سال
فشار خون
دیابت
بیماری عروق کرونر
سابقه این نوع بیماری در فامیل

پیشگیری از سکته مغزی:

با دور کردن و جلوگیری از عوامل خطر تا حد ممکن می توان از این بیماری پیشگیری کرد و البته فاکتور زمان در این فرآیند بسیار موثر است که از چه سنی شروع به پیشگیری می شود. روش های پیشگیری شامل: استعمال نکردن دخانیات، ورزش منظم، رژیم غذایی کم چرب و مصرف میوه ها و سبزیجات، کنترل مرتب فشار خون و کنترل دیابت می شوند که در صورت مداومت به این موارد می توان احتمال بروز سکته مغزی را کاهش داد.

سکته مغزی در جوانان:

علل سكته مغزی در بالغین جوان در سه دسته عمده شامل اختلالات عروقي (آرترواسكلروزیس و واسكولوپاتیها غیرآرترواسكلروتیک)، اختلالات کاردیوآمبولیک و اختالالت خوني (از جمله عناصر سلولي و اجزای پروتئیني) و تعدادی علل متفرقه طبقه بندی مي شوند. به هرحال عوامل خطر در ایجاد آترواسكلروزیس مانند دیس لیپیدمي، فشارخون بالا، دیابت و سیگار کشیدن که در بروز سكته مغزی در سنین بالا نقش عمده دارند، در جوانان نیز نقش مهمي ایفا مي کنند که پیشگیری از این عوامل خطر مي تواند در کاهش بروز سكته های مغزی در جوانان تاثیر زیادی داشته باشد.

تشخیص سکته مغزی:

آزمايش قند خون ناشتا، چربي هاي خون و شمارش خون، انجام CT اسكن مغز و نوار قلب برای همه ی این بیماران سكته مغزي لازم است. چنانچه در 12 ساعت نخست سكته اسکن انجام شود ممكن است تصوير سكته هنوز در CT اسكن مغز آشكار نشده باشد بنابراين مشاهده نشدن سكته در CT اسكن بيمار به معني نبودن سكته در بيمار نیست. در صورت بدتر شدن حال بيمار دوباره CT اسكن انجام مي شود. روشهاي تصوير برداري دقيق تر مانندMRI ، ام آر آنژيـوگرافي، CT آنژيوگرافي، آنژيوگرافي تهاجمي با كاتتر فقط در بيماران خاص انجام می شود.

مباحث روانشناختی:

آسیب به سلول های مغزی می تواند سبب اختلال در فعالیت های جسمی و ذهنی شود. این اختلالات جسمی و ذهنی تأثیرات شدیدی بر زندگی شخص مبتلا می گذارد. اختلالات خلقی، به ویژه افسردگی، از عوارض شایع سکته های مغزی است که شیوع آنها حدود 20 درصد است. افسردگی بعد از سکته مغزی میتواند اثر منفی در عملکرد شناختی بیمار بگذارد. همچنین به علت همکاری نکردن بیمار در انجام اقدامات بازتوانی، در روند بهبودی بیمار اختلال ایجاد می شود.

تشخیص این بیماری می تواند اعتماد به نفس و ایمان مذهبی فرد را به مخاطره بیندازد و در او بحران معنوی ایجاد کند. سلامت معنوی که با احساس ارتباط نزدیک با خویشتن، خدا، جامعه و محیط مشخص می شود، یکی از ابعاد مهم سلامت انسان محسوب می شود و ارتباط هماهنگ و یک پارچه ای را بین نیروهای داخلی ایجاد می کند. نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهد معنویت ارتباط زیادی با سلامت کلی فرد دارد، به طوری که معنویت بهعنوان منابع مهم سازگاری با وقایع تنش زای زندگی در نظر گرفته می شود. معنویت به همراه نیروهای مذهبی ازقبیل دعا، نقش مهمی در پذیرش بیماری ها دارد. سالمندان افرادی هستند که با بیماری های طولانی مدت یا ناتوان کننده و بحران های حاد جسمانی مواجه می شوند یا از سوگ و فقدان عزیزان رنج می برند، در جهت حمایت از آنان باید گام برداشت.

طب سنتی و سکته مغزی:

محمد ذکریاى رازى مى فرماید: انغوزه را در درمان فلج، لقوه و سکته سخت نافع یافتم هیچ داروئى برابر با آن نیست. تن را گرم کند، تب آورد و اخلاط را بگدازد.

بهره گیري از گیاهان در درمان بیماري ها قدمتی به اندازه تاریخ دارد. رژیم غذایی مدیترانه اي غنی از فرآورده هاي گیاهی مانند میوه ها، سبزي ها، دانه ها و گیاهان وحشی است. در این مناطق میزان بیماري هاي قلبی و عروقی، سرطان، چاقی، دیابت و سایر بیماري هاي ناشی از فرایند هاي اکسیداتیو پایین است. در برخی منابع نیز زالو درمانی و حجامت سفارش شده است. چند مورد از داروهای گیاهی و مواد غذایی که میتوانند احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهند:

اسطخدوس: از نظر غالب حكماي طب سنتي،گياه اسطوخدوس طبيعت گرم و خشك دارد. براي تقويت ذهني، حافظه، كنترل رشد و سرگيجه و تشنج توصيه شده است. محققان خواص متعددي درماني از قبيل، ضد اضطراب، ضد افسردگي، ضد التهابي، ضد اسپاسم، ضد درد، ضد باكتري، ضد انگل، ضد ويروس، آرام بخشي، آنتي اكسيداني را از اين گياه با ارزش گزارش كردند. از پيكر رويشي و گل هاي اسطوخدوس در معالجه افراد فلج و به كار انداختن دست و پاي آنها استفاده كرده اند. همچنين در درمان بعضي از بيماري هاي مربوط به مغز ازجمله خون گرفتگي عروق مغزي، بيماري هاي مربوط به دستگاه عصبي و درمان روماتيسم استفاده هاي فراواني در گذشته انجام شده است.
گياه خرفه: این گیاه در تمام جهان مي رويد و غني ترين منبع گياهي امگا 3 مي باشد. منابع موجود در خرفه شامل امگا 3، ويتامين E ، ويتامين C ، بتا كاروتن، گلوتاتيون، سديم، آهن، روي، تركيبات فنولي، فلاونوئيدها و كارتنوئيدها است. خرفه منبع طبيعي غني از آنتي اكسيدان است و در جلوگيري از حملات قلبي و تقويت سيستم ايمني كاربرد دارد. آنتي اكسيدان ها از يك طرف باعث كاهش خطر ابتلا به بيماري هاي قلبي عروقي و سكته مي شوند و از طرف ديگر از پيشرفت سرطان ها كه موجب آسيب به DNA ميشوند، جلوگيري مي كنند.
روغن کدو: رنگ روغن دانه کدو رنگ سبز تیره می باشد که ناشی از حضور رنگدانه هاي کلروفیلی و کارتنوئیدي فراوان است. همچنین این روغن سرشار از اسید اولئیک و اسید چرب ضروري لینولئیک اسید می باشد. استرول عمده این روغن دلتا-7-استنول می باشد و توکوفرول آن عمدتا گاما توکوفرول است که نقش آنتی اکسیدانی و ضد سکته مغزی دارد. میزان بالاي اسید لینولئیک از جمله ویژگی هاي مهم تغذیه اي روغن دانه کدو است. اسید لینولئیک، اسید چرب ضروري براي انسان است و ترکیبی ضروري در غشا هاي سلولی، ویتامین D و هورمون هاي مختلف است. توکوفرول ها عمده ترین آنتی اکسیدان هاي لیپوفیل در دانه کدوي تخم کاغذي و روغن حاصل می باشند. دانه هاي این گیاه حاوي مقادیر قابل ملاحظه اي مشتقات ویتامین E شامل توکوفرول ها و توکوتري انول ها هستند.
زنجبیل: این گیاهبرای سلامت کلی بدن بسیار مفید و سرشار از ویتامین C، منیزیم و بسیاری از مواد معدنی دیگر است. مصرف آن در تسکین درد، بهبود سیستم گوارش و ایمنی، مبارزه با آسم و بیماری‌های قلبی و عروقی، پاک سازی کبد و نابودی سنگ کلیه تاثیر بسزایی دارد همچنین این گیاه از تخریب سلول‌های بدن به علت سرطان نیز جلوگیری می‌کند.
سیر و لیمو: ترکیب این دو سلامت شریان‌ها را افزایش می‌دهد و موجب کاهش جریان و فشار خون می‌شود. افراد با مصرف مخلوط سیر و لیمو کمتر در معرض حمله قلبی و سکته مغزی قرار می‌گیرند.
ماهی، جوانه گندم و تخم آفتابگردان: امروزه دریافته اند که سلنیوم در کاهش بروز سکته مغزی نقش دارد. ماهی، جوانه گندم و تخم آفتابگردان به دلیل اینکه سرشار از سلنیوم می باشند برای پیشگیری از سکته مغزی توصیه می شود.
کندر: در منابع طب سنتی ذکر شده که کندر گرم و خشک است و از نظر خواص آن معتقدند که فعالیت مغز را متعادل می کند و در تقویت حافظه بسیار مؤثر است.