تلخ بیان ژاپنی (Sophora japonica)

نام فارسی: تلخ بیان ژاپنی

نام علمی: .Sophora japonica L

نام فرانسه: Sophora du Japon

نام انگلیسی: Japanese Pagoda trec

نام آلمانی: Japanische sophore

نام ایتالیایی: Sorora del Giappone

نام عربی: صفيره (Sufayrah)

تلخ بیان ژاپنی درختی است زینتی زیبا از تیره پروانه واران که در چین می روید و در ژاپن و نواحی دیگر پرورش می یابد. مرکب از برگچه های متعدد و گل هایی به رنگ زرد لیمویی دارد. میوه تلخ بیان دارای ظاهر بند بند است. در برگ های آن، مواد رزینی، پکتیکی و ماده ای به نام سوفورين (sophorine) و در میوه اش، موادی مانند سوفورابيوزيد (sophorabioside)، سوفوری کوزید (sophoricoside) و نوعی قند به نام سوفوروز (sophorose) وجود دارد.

از نظر درمانی، برگ های تلخ بیان ژاپنی به عنوان تصفیه کننده خون و مدر در نواحی محل رویش مورد استفاده قرار می گیرد. سوفورابیوزید (Sophorabioside)، به فرمول C_۲۷H_۳۰O_۲ و به وزن ملکولی ۵۷۸.۵۴ است و از میوه گیاه Sophora japonica استخراج شده است.

تری هیدرات تلخ بیان ژاپنی ، به صورت بلوری های سوزنی شکل در الكل رقیق به دست می آید. در گرمای ۱۵۶ – ۱۶۰ درجه ذوب می شود. آب تبلور آن در گرمای ۱۰۰ درجه، تحت شرایطی از دست می رود و به حالت انیدر در می آید. در حالت اخیر، نقطه ذوب آن، به گرمای ۲۴۸ درجه می رسد که در این درجه حرارت، مقدار کمی از آن نیز تجزیه می شود. در آب وپیریدین به مقادیر زیاد، در الكل و استن گرم به مقادیر کم تر و در آب جوش به مقدار بسیار جزئی محلول است. محلول الكلي آن با کلرورفریک، رنگ آبی ایجاد می کند.

سوفوری کوزيد (Sophoricoside)، به فرمول C_۲۱H_۲۰O_۱۰ و به وزن ملکولی ۴۳۲.۳۷ است. از پیله (میوه سبز) گیاه مذکور استخراج شده، سنتز آن توسط Bongar و Szabo انجام گرفته است.

سوفوری کوزید موجود در تلخ بیان ، به حالت متبلور در الكل به دست می آید. در گرمای ۲۹۸ درجه ذوب می شود. در آب، الكل و اسید استیک به مقدار کم ولی در پیریدین و قلیائیات رقیق به مقادیر زیاد حل می گردد. در استات اتیل و استیلن غیر محلول است.

دانه گیاه تلخ بیان ژاپنی دارای ۱۰ درصد مواد روغنی است و از هر درخت به طور متوسط می توان سالیانه تا ۱۵ کیلو گرم دانه به دست آورد. روغن دانه گیاه حالت روان دارد ولی در دمای ۱۵- درجه انجماد حاصل می کند. وزن مخصوص آن در گرمای ۲۰ درجه معادل ۰.۹۲۴ و اندیس انکسار آن در گرمای ۲۰ درجه ۱.۴۷۰۰ می باشد. دارای اسیدهای چرب اشباع شده معادل ۱۲ درصد و اشباع نشده مانند اسید اولئیک (۲۲ درصد)، لینولئیک (۵۳ درصد) واسید لینولنیک (۱۳ درصد) است.

روغن دانه گیاه تلخ بیان ژاپنی ، حالت خشک شونده دارد و به مصارف مختلف صنعتی، نقاشی و تهیه ورنی می رسد. به طور کلی انواع مختلف Sophora، دانه و ریشه سمی، محتوى الكالوئیدهای مختلف دارند مانند آن که .S. flavescens Ait، الكالوئيدهایی به نام های ماترین (matrine) و سوفوکارپین (sophocarpine) ولی .S. alcupccuroides L دارای آلوپهرين (aleuperine) و سوفورامین (sophoramine)، همچنین انواع دیگر Sophora به طوری که قبلا ذکر شده دارای مواد دیگری در اعضای خود می باشند که غالب آن ها مشابهت نزدیک با یک دیگر دارند.

ماترین، ایزومر لوپانین (lupanine) است و اثر افزایش تونوس (tonus) ماهیچه قلب، روده و رحم را دارد ولی اگر به مقادیر زیاد مصرف شود اثر سمی ظاهر می کند و باعث توقف حرکات ریه می گردد.

ماترین (Matrine) [سوفوکارپیدین Sophocarpidine]، به فرمول C_۱۵H_۲۴N_۲O و به وزن ملکولی ۲۴۸.۳۶ است. در ریشه .Sophora angustifolia Siebb. et Zucc و .S. flavescens Ait که در چین به نام Kuh – Sang و در ژاپن به نام Shinkyogan موسوم می باشد. یافت می گردد و به طوریکه ذکر شد ایزومر لوپانین است.

ماترین موجود در تلخ بیان ژاپنی به صورت چهار فرم زیر به دست می آید:

1. فرم آلفا (α – form): به صورت بلورهای سوزنی شکل و یا منشوری و مسطح متبلور می شود. در گرمای ۷۶ درجه ذوب می گردد.
2. فرم بتا (β – form): به صورت بلوری های منشوری ارتورومبیک متبلور می شود و در گرمای ۸۷ درجه ذوب می شود.
3. فرم گاما (γ – form): حالت مایع دارد.
4. فرم دلتا (form – ∆): به صورت بلوری های منشوری شکل متبلور می شود و در گرمای ۸۴ درجه ذوب می گردد.

ماترین، در آب، بنزن، کلروفرم، اتر و سولفوركربن حل می شود. به مقدار بسیار کم نیز در اتر دوپترول محلول است. سوفوروز (Sophorose)، به فرمول C_۱۲H_۲۲O_۱۱ و به وزن ملکولی ۳۴۲.۳۰ است و از میوه سبز گیاه مذکور استخراج شده است. منوهیدرات آن، به صورت بلوری های سوزنی شکل در الکل اتیلیک ۸۰ در جه به دست می آید. در گرمای ۱۹۶ – ۱۹۸ درجه نیز ذوب می شود. این درختچه در غالب نواحی پرورش می یابد.

Sophora alata Banks

گونه ای از درخت تلخ بیان درختی است که در سنگال و سیرالئون می روید و از آن، نوعی ماده روغنی به نام نیام (Niam) به دست می آید. بوی این ماده، نامطبوع است و از آن برای چرب کردن موی سر و یا مصارف خوراکی استفاده می شود.

.Sophora Secundiflora (Orteg.) Lag

گونه ای از درخت تلخ بیان در نواحی مختلف جنوب غربی امریکا تا مکزیک و تکراس می روید. بومیان نواحی رویش این گیاه از دانه های تیره آن، نوعی گردنبند تهیه می کنند و در تشریفات مذهبی بخود می آویزند به علاوه معتقدند که با این عمل از هر گونه آسیب و پیش آمد بد مصون خواهند بود. دانه این گیاه اثر ایجاد و هم و خیال دارد. برای آن، خواص قی آور، مخدر، سمی و محرک گزارش شده است. بومیان محل رویش گیاه از آن، برای رفع درد گوش استفاده به عمل می آورند.

هر ۱۰۰ گرم دانه خشک گیاه دارای ۱۵.۶ تا ۲۲.۴ گرم پروتئین، ۱۲.۴ تا ۲۵.۲ گرم مواد چرب و حدود ۷۳ گرم از هیدروکربنات هاست. اثر مخدر دانه گیاه را نیز به نوعی پیریدین سمی به نام سیتیزین (Cyisine) نسبت می دهند. از نظر سمی بودن، دانه گیاه در ردیف مواد مخدر و وهم آور جای داده شده است. گل های آن اثر بسیار سمی دارند و مواردی گزارش شده است که جویدن و خوردن یک دانه آن، باعث مرگ کودکی شده است. استفاده بی رویه آن به منظورهای درمانی خطرناک است.

Ormosia dasycarpa Jacks، گیاهی است که در برزیل می روید و دانه اش برای مسموم کردن، نوک نیزه و کمان به کار می رود. ماده ای نیز به نام آرموزینین (ormosinine)، از دانه آن و از گونه دیگری از این گیاه به نام .O. panamensis Benth استخراج شده که به فرمول C_۲۰H_۲۳N_۳ و به وزن ملکولی ۳۱۵.۴۹ می باشد.

آرموزی نین، به صورت بلوری های سوزنی شکل در استات اتیل به دست می آید. در گرمای ۲۱۹ – ۲۲۰ درجه ذوب می شود. در کلروفرم، به مقادیر زیاد ولی در اتر، به مقدار کم محلول است. در آب و الکل حل نمی گردد.

.Sophora Griffithii Stocks، Keyserlingia Griffithii Stocks

گیاهی به صورت بوته و دارای شاخه های پوشیده از تارهای پنبه ای می باشد. برگ های مرکب از ۱۰ – ۲۰ برگچه بیضوی و پوشیده از تارهای ابریشمی دارد. گل های آن به وضع مجتمع و به تعداد کم در شاخه ها ظاهر می شود. میوه اش نیام و پوشیده از تارهای سفید رنگ و پنبه ای است. در ایران و افغانستان می روید. به علاوه پرورش می یابد.

اثر دادن کمپرس جوشانده ریشه گیاه به حالت گرم در ناحیه سر، جهت رفع سر درد در نواحی محل رویش بین مردم معمول می باشد. مخلوط گرد دانه های آن با روغن، جهت دفع شپش موی سر به کار می رود.

محل رویش

بلوچستان، اصفهان، یزد و تهران (به صورت پرورش یافته).

.Rhynchosia pyramidata (Lam.) Urban

گیاهی است علفی که در نواحی مختلف امریکا تا سالوادور و جزایر خلیج مکزیک می روید. در سالوادور از برگ و ساقه آن، برای شستشوی البسه استفاده به عمل می آورند. در بعضی از نواحی دیگر مانند سن دومینیکن (St. Dominican)، مقدار کمی دانه را در نوعی نوشابه الكلى (rum) وارد کرده، تحت نام pego – polo، به عنوان مقوی قوه باء، مورد استفاده قرار می دهند. مصرف دانه گیاه، به منظور فوق، در نواحی مختلف امریکای مرکزی نیز صورت می گیرد.

گزارش های پزشکی سال ۱۹۶۱، منعکس در مجلات علمی معتبر نشان می دهد که ۸۲ درصد از بیماران مبتلا به مشکلات جنسی، با مصرف دانه این گیاه نتیجه مثبت به دست آوردند. بررسی های مختلف دیگر نشان داد که مصرف این گیاه نیروی جنسی را در مردها افزایش می دهد و این شهرت به پایه ای است که غالبا از آن در نواحی مختلف استفاده درمانی به عمل می آید. با توجه به آن که برای ساقه گیاه اثرات درمانی مقوی باء ولی مخدر و سمی ذکر شده است. اما از آن به صورت قرص و به عنوان یک داروی موثر در درمان سرفه استفاده به عمل می آید.

در ایران نمی روید.

.Rhynchosia minima (L.) DC

گیاهی یک ساله، دارای برگ های ۳ برگچه ای و گل هایی به رنگ زرد و مجتمع به صورت خوشه های مرکب از ۶ تا ۱۲ گل است. میوه ای نیام، باریک، به طول ۱۲ تا ۱۵ میلی متر و به عرض ۱ تا ۶ میلی متر، با ظاهر متورم و محتوی ۲ دانه دارد.

خواص درمانی

دانه این گیاه دارای اثر سمی و ذخیره ای از مواد روغنی قابل استخراج است. از روغن دانه آن، به مقادیر کم به عنوان یک مسهل قوی استفاده به عمل می آید. برگ های این گیاه نیز برای سقط جنین به کار می رود.

محل رویش

بلوچستان.

.Pisum sativum L (نخود فرنگی – نخود سبز)

نخود فرنگی گیاهی علفی، یک ساله، پیچک دار، دارای ۲ – ۳ زوج برگچه و دو استیپول خیلی بزرگ و مشخص در محل اتصال برگ به ساقه است. بر اثر پرورش زیاد، نژادهای متنوع از آن به دست آمده که هر یک، اختصاصات معینی از نظر شکل میوه و نوع دانه دارند. نمونه های مرغوب آن، دانه های ترد با طعم شیرین ملایم و ابعاد کوچک دارند.

ترکیبات شیمیایی نخود فرنگی

دانه گیاه نخود فرنگی به طور متوسط دارای ۱۰ تا ۱۲ درصد آب، مواد ازته ۲۱ – ۲۴ [اسید اوریک به مقدار ۵۰ میلی گرم بر حسب هر ۱۰۰ گرم دانه]، مواد چرب به تماار ۱ – ۱.۶۵ درصد، مواد قابل استخراج (نشاسته و مواد سلولزی) به مقدار ۶۱ – ۶۴ درصد و مواد معدنی ۲.۳۰ – ۲.۷۰ درصد (Bailand) است. ضمنا ویتامین های B ، A و C نیز در آن یافت می شود. عناصر معدنی آن شامل آهن و پتاسیم است به علاوه فسفر دارد. در دانه نخود فرنگی مقدار ویتامین A، از ۲۴۰ تا ۹۵۰ واحد بین المللی (.U.I) و ویتامین C از ۱۵ تا ۲۵ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم دانه تغییر می کند.

دانه گیاه مذکور دارای ۳ نوع گلوبولین (globuline) به نام های لگومین (legumine)، ويسيلين (vciline) و لگومیلین (legumilline) است. دو ماده اول از نظر ساختمان شیمیایی، مجاور یک دیگر می باشند ولی ماده سوم (لگومیلین)، ساختمان متفاوت دارد. میوه سبز (پیله) بعضی از نژادهای این گیاه، نازک و عاری از الیاف فیبری است و به مصارف تغذیه می رسد.

خواص درمانی نخود فرنگی

دانه گیاه نخود فرنگی، ارزش غذایی زیاد دارد که احتمالا بیشتر از لوبیاست دیرهضم است و اثر مدر دارد. در استعمال خارج، به صورت ضماد نرم کننده به کار می رود و از ریشه آن نیز به عنوان ضد التهاب، گاهی استفاده به عمل می آید.

دانه گیاهان مختلف، متعلق به تیره Leguminosae و تیره های دیگر، تحت نام نخود (Pois)، در معرض استفاده و مصارف تغذیه انسان قرار می گیرند. مهم ترین این گیاهان که اثرات درمانی انواع دارویی آن ها در فصول مربوطه شرح داده شد عبارتند از:

1. .Cicer arietinum L (نخود) که شرح آن بطور جداگانه در صفحات قبل داده شد.
2. .Pachyrhizus angulatus Rich.، Dolichos bulbosus L، در فیلیپین و جزایر ملوک می روید و دانه آن از نظر ارزش غذایی ، زیاد مورد توجه نیست ولی غده های زیرزمینی گیاه که حجم زیاد، معادل ۱۰ کیلو گرم و حتی بیشتر پیدا می کنند به مصارف تغذیه حیوانات می رسد. در موارد قحطی مورد استفاده انسان نیز قرار گرفته است. دانه این گیاه، Pois Manios و Pois cochon (نخود خوک) موسوم می باشد. نام عربی آن قلث (Qalath) است.
3. .Vigna Catjang Walp، گیاهی است که در اغلب نواحی گرم و در ایران می روید. در هند، استرالیا و جزایر موریس پرورش می یابد. دارای متجاوز از ۲۰ واریته است. دانه اش تحت نام نخود گاو (Pois vache)، به مصارف تغذیه حیوانات و کم بیش، انسان می رسد.
4. .C. flavus DC.، C. bicolor DC و … به نخود کبوتر، Pois arborescent ،Pois pigeon و غیره موسوم می باشند. عموما در نواحی گرم می رویند (گرمای کم تر از ۱۰ درجه برای رشد آن ها مناسب نیست و بهترین درجه حرارت برای آن ها، درجات بین ۱۸ و ۲۵ می باشد. دانه این گیاهان به مصارف تغذیه انسان می رسد به علاوه از آن ها برای ایجاد فضای سبز و پوشاندن زمین به صورت چمن کاری استفاده به عمل می آید. ترکیب شیمیایی دانه آن ها، مشابه نخود معمولی (.Cicer arietinum L) است با این تفاوت که مقدار مواد چرب آن ها بین ۲ تا ۳ برابر، کم تر است.
5. .C. gladiata Deene، Canavalia ensiformis DC، به حالت انبوه در ناحیه محل رویش در می آید. ساقه اش به ارتفاع ۰.۶۰ تا ۱.۸۰ متر است. میوه آن (پیله)، نوک برگشته دارد و درازای آن به ۳۰ سانتی متر (حتی بیشتر) می رسد. در داخل میوه آن، ۶ – ۱۵ دانه باناف دراز و معمولا سفید رنگ، گاهی گلی یا قرمز، با ظاهر لوبيا مانند جای دارد. دانه اش، نخود سابر (Pois de Sabre) نامیده می شود و دارای ۲۵ درصد مواد پروتئینی، ۴۵ درصد از هیدرات های کربن و ۳ درصد چربی است. دانه اش به طوری که اشاره گردید، خوراکی است ولی اورئاز (ure ase) زیاد دارد. از اورئاز آن، در آزمایشگاه ها به منظور انجام آزمایش های شیمی بیولژی، استفاده به عمل می آورند.

نام عربی آن، فاصوليا صيفيه (Fasilya seyfri yah) است. از دانه این گیاه نوعی اسید آمینه به نام کاناوانین، به فرمول C_۵H_۱۳N_۲O_۳ و به وزن ملکولی ۱۷۶.۱۸ به دست آمده است.

استخراج کاناوانين (Canavanine)، توسط Kittagawa و Tomiyama و تعیین فرمول گسترده آن به وسیله Gulland و Morris، همچنین محققین دیگر انجام گرفته است. نوع راسمیک کاناوانین را نیز Christensen ،Nyberg و محققین دیگر سنتز نموده اند.

فرم راسمیک کاناوانین، به حالت متبلوردر اتانول به دست می آید در گرمای ۱۸۰ تا ۱۸۲ درجه ذوب می شود. در آب محلول است.

فرم راست گرد آن، به حالت متبلور در الكل به دست می آید و در گرمای ۱۸۴ درجه ذوب می شود. از اعضاء گیاه ماده دیگری به نام کونکاوالین – Concavalin A) A) نیز به دست آمده است.

.C. obtusifolia DC، نوع دیگری از گیاه مذکور است که در نواحی غربی هند می روید و دانه آن به علت دارا بودن مواد مغذی، به مصارف تغذیه حیوانات می رسد. دانه اش دارای ۲۲ درصد مواد پروتئینی ، ۵۴۵ درصد از هیدرات های کربن و ۱.۵ درصد مواد چربی است. از این گیاهان برای جلوگیری از پیشرفت تپه های شنی در سواحل دریاها استفاده به عمل می آید.

6. .Adenanthera pavonina L، درختی است به ارتفاع ۶ متر و از تیره فرعی گل ابریشم که در هند، سیلان و برخی نواحی حاره امریکا پراکندگی دارد. میوه اش محتوی دانه هایی با ظاهر عدس مانند، شفاف و به رنگ قرمز ارغوانی است.

دانه آن که نخود مرجان (Pois corail) نامیده می شود، خوراکی و دارای مواد نشاسته ای و روغنی است. از مغز دانه آن که نصف وزن کلی دانه را تشکیل می دهد، معادل ۳۰ تا ۳۴ درصد روغن به نام روغن کوندری (Hiule de condori) به دست می آورند. اختصاص درمانی آن در مبحث مربوطه شرح داده شده است. اعراب آن را، صندل احمر می نامند.

7. .Psophocarpus tetragonolobus DC، دانه های خوراکی دارد و به نام نخود چهارگوش (Pois carre)، در معرض استفاده قرار می گیرد. نیام میوه آن دارای حالت سخت، خشن و ظاهر چهارگوش است. در هند و جزایر موریس پرورش می یابد.

8. .M. atro – purpurea DC.، Mucuna utilis Wall، دانه های خوراکی مانند سایر انواع مذکور دارد ولی از این نظر مورد توجه نیست. دانه های آن به تفاوت به رنگ های سیاه، سفید و یشمی هستند و به نخود سیاه، Pois noir و Pois muscate موسوم می باشند.

9. .Mucuna nivea DC، در هند، جزایر موریس و آنتیل پرورش می یابد و به مصارف تغذیه حیوانات می رسد. دانه اش به Pois velour موسوم است.

10. .Stizolobium pruriens Br.، Mucuna pruriens DC (Dolichos)،، دارای میوه ای به صورت نیام است و در آن دانه هایی جای دارد که تحت نام Pois value و Pois Grantler به بازارها عرضه می شود. دانه های آن به رنگ قهوه ای مایل به قرمز و پوشیده از تار است و اگر بر روی پوست بدن اثر داده شوند، ایجاد خارش های شدید و غیر قابل تحمل می کنند.

11. دانه بعضی Lathyrus ها مانند . L. odoranta L (زینتی)، به نام Pois de senteur و برخی Phasaeolus ها مانند .Pois le Mungo) P. Mungo L)، نیز تحت نام نخود به بازارها عرضه می شود.

12. دانه .Cardiospernum Halicacabum L كه گیاهی یک ساله و از تیره Sapindaceae است، نخود عجیب یا Pois merveille نام دارد و به مصارف درمانی می رسد که در مبحث مربوطه شرح داده شده است.

غددهای زیرزمینی .Apios tuberosa Moench که در امریکای شمالی می روید، دارای معادل ۴۵ درصد مواد ازته، ۰.۸۰ درصد مواد چرب و ۲۳.۵۵ درصد از هیدرات های کربن (آمیدون، مواد قندی و غیره) است و از آن برای مصارف تغذیه استفاده می شود. پرورش این گیاه، هنگامی که نوعی بیماری بر اثر مصرف سیب زمینی بین مردم شایع گردیده بود، مورد آزمایش قرار گرفت ولی نتیجه ای برای جانشین شدن آن و یا به دست آوردن ماده نشاسته ای مشابه، به دست نیامد.