Sonchus oleraceus

نام علمی: .Sonchus oleraceus L

نام فرانسه: Lait de l’ane، L. marat cher، Laiteron commun

نام انگلیسی: Milk thistle، Dindle، Sow thistle، Hare’s thistle

نام آلمانی: Sanddistel، Gemeine Saudistel، Koh Gansedistel

نام ایتالیایی: Crespina liscio، Sonco-liscio، Cicerbita comune

نام عربی: تلفاف (Tilfaf)، تفاف، جلوین (Galawayn)، جعضيض

Sonchus oleraceus گیاهی علفی از تیره کاسنی، یک ساله، دارای ریشه اصلی نسبتا ضخیم و ساقه ای به حالت ایستاده، عاری از تار و گاهی پوشیده از تارهای غده ای در ناحیه مجاور راس است. به حالت وحشی در مزارع، اماکن سایه دار و باغ های غالب نواحی اروپا (حتی در ارتفاعات زیاد) و همچنین در برخی نواحی آسيا مانند ایران می روید. ساقه آن دارای ارتفاعی به طول ۰.۲۰ تا ۰.۸۰ متر است و بر روی آن برگ هایی به وضع ساقه آغوش و منقسم به قطعات دندانه دار دیده می شود.

از مشخصات Sonchus oleraceus این است که برگ های آن در سطح فوقانی پهنک، به رنگ سبز ولی در سطح تحتانی، غبارآلود به نظر می رسند به علاوه کناره های پهنک برگ به دندانه های خار مانند منتهی می شود. این گونه خارهای ریز، بر روی رگبرگ میانی پهنک برگ و در سطح تحتانی آن نیز مشاهده می گردد. گل های آن که در اردیبهشت ماه ظاهر می شود و تا اواخر تابستان نیز به تفاوت محل رویش ممکن است گیاه دارای گل باشد، به صورت کاپیتول هایی است که منحصرا از گل های زبانه ای زرد رنگ، محصور در براکته های عاری از تار تشکیل می یابد.

میوه اش کوچک، دارای ناهمواری های طولی محسوس و منتهی به یک دسته تار طویل در ناحيه راس است. چون گونه های دیگری از گیاه مذکور مانند Sonchus asper و Sonchus arvensis نیز دارای اختصاصات درمانی مشابه گیاه مذکورند، از اینجهت به شرح مختصر آن ها مبادرت می شود:

.Sonchus arvensis L

گیاهی علفی و دارای ساقه ای به ارتفاع ۴۰ سانتی متر تا یک متر است. در مزارع، باغ ها و نواحی مرطوب غالب نواحی اروپا و در آسیا مانند سیبریه، ژاپن، قفقاز، ارمنستان و شمال افریقا می روید ولی در ایران دیده نشده است. برگ های باریک و دراز و منقسم به لوب های عمیق دندانه دار دارد. از مشخصات آن این است که پهنک برگ آن در محل اتصال به ساقه، پهنایی به صورت مدور پیدا می کند. کاپیتول آن مرکب از گل های زبانه ای زرد رنگ است و به وضع منفرد یا به تعداد ۲ تایی ظاهر می شود.

.Sonchus asper L

گیاهی است علفی و به ارتفاع ۲۰ تا ۸۰ سانتی متر که در کشتزارها و کنار جاده ها می روید. در منطقه وسیعی از کشتزارهای نواحی مرتفع اروپا و همچنین در ایران نیز پراکندگی دارد. برگ های آن بریدگی های دندانه دار و منتهی به خارهای ظریف دارد و به علاوه در محل اتصال به ساقه، پهنایی زیادتر از گونه قبلی پیدا نموده، وضع ساقه آغوش به خود می گیرد.

این گیاه در اطراف تهران، نواحی جنوب غربی: شهبازان در ۱۵۰۰ متری، سواحل جنوبی و سرحدات شرقی ایران می روید. قسمت مورد استفاده گیاهان مذکور از نظر درمانی، کلیه اندام های آن ها و یا شیره حاصل از آن هاست.

ترکیبات شیمیایی

در شیره (Sonchus arvensis)، وجود موادی نظیر مانیت، اینوزیت، کائوچوک، اتراستیک لاکتوسرول (Lactucerol)، توسط F.Stern و J. Zeller در سال ۱۹۲۵ محقق گردید. مقدار کائوچوک در این گیاه، بسیار کم و در حدود ۱.۶ درصد است به طوری که به خلاف برخی از Scorzoneraها، قابلیت استفاده برای تولید این ماده را ندارد.

خواص درمانی

برگ و ریشه گیاهان مذکور، از زمان های گذشته در ایتالیا به صورت خام در سالاد و یا به حالت پخته مانند اسفناج، مورد استفاده قرار می گرفته است. شیره تازه آن ها، در گذشته به بیماران مبتلا به آسم و ناراحتی های سینه، جهت بهبودی آن ها داده می شد. به حالت پخته در نوشیدنی نیز، به منظور رفع قرحه معده، مورد استفاده قرار می گرفت. در استعمال خارج، شیره آن ها را برای رفع درد گوش، در مجرای آن وارد می نمودند.

در ممالک مشرق زمین، شیره گیاه پخته در آب را، به عنوان نرم کننده در بیماری های مزمن دستگاه هضم مورد استفاده قرار می دهند. بررسی های Wittstein نشان داد که شیره تازه گیاهان می تواند در رفع بیماری های کبدی اثر مفید ظاهر کند. در استعمال خارج، اگر اعضای کامل گیاه به صورت له شده و ضماد بر روی عضو ملتهب قرار گیرد، اثر نرم کننده ظاهر می کند. حیواناتی مانند خرگوش، گاو و خوک، علاقه مفرط به خوردن این گیاهان در چمن زارهای طبیعی نشان می دهند.

ریشه متورم Sonchus arvensis، اختصاصا مانند ریشه کاسنی، پس از خشک شدن و تبدیل گردیدن به گرد، به قهوه افزوده می شود و یا آن که اصولا به جای آن مصرف می گردد.

محل رویش Sonchus oleraceus

Sonchus oleraceus در منطقه وسیعی از ایران به شرح زیر می روید:

تهران و اطراف آن، تمام نواحی شمالی ایران، گرگان: قائم شهر و گمیشان، بندرگز. مازندران: بابل، دره تالار: سرخ آباد در ۱۴۰۰ متری، دره هراز. گیلان: تنکابن، حاشیه سفیدرود در رودبار (در ارتفاع ۳۰۰ متری). آذربایجان: تبریز، ارومیه، خمسه: زنجان در ۱۷۰۰ متری. لرستان: پشتکوه. خوزستان: اهواز. کرمان: بم، بلوچستان: ایرانشهر. خراسان: شوکت آباد در نزدیکی بیرجند، تایبات در ۸۴۰ متری، يزد، کاشان و راه قم به کاشان در ۱۰۵۰ متری.