سیب زمینی (Solanum tuberosum)

نام فارسی: سیب زمینی

نام علمی: .Solanum tuberosum L

نام فرانسه: Parmentid re Tartufle، Patate des jardins، Pomme de terre

نام انگلیسی: Potato

نام آلمانی: Kartoffel

نام ایتالیایی: Pomo di terra، Patate ، Patata

نام عربی: تفاح الارض ، بطاطه (Batatah) ، بطاطس

سیب زمینی گیاهی علفی، پایا و دارای غده های زیرزمینی مملو از ذخایر نشاسته ای و از تیره سیب زمینی است. بر روی این غده ها که در واقع ساقه زیرزمینی گیاه به حساب می آیند، جوانه هایی پدید می آید که از نمو آن ها، ساقه های قائم نتیجه می گردد. در ناحیه زیرزمینی ساقه های اخیر نیز برگ های فلس مانندی ظاهر می شود که از کناره آن ها، انشعابات افقی خارج می گردد. این انشعابات، جا به جا تورم حاصل می کند و غده هایی به ابعاد متفاوت، به وجود می آورد که مملو از اندوخته های نشاسته ای است و به مصرف تغذیه می رسد.

منشا اصلی این گیاه از تیره سیب زمینی، آمریکای جنوبی بوده است به طوری که هنوز هم بعضی از نمونه آن، به حالت وحشی در نقاط شمالی شیلی و آرژانتین می روید. پرورش آن امروزه در همه نواحی جهان معمول است. ساقه هوایی سیب زمینی، دارای برگ هایی مرکب از ۷ تا ۱۲ برگچه اصلی است. در فواصل این برگچه ها نیز برگچه های کوچک تری جای دارد که بدان، ظاهر مشخص می دهد به طوری که وجود آن ها سبب می گردد که به سهولت این گیاه از گونه های دیگر Solanum تشخیص داده شود.

گل های آن به تفاوت به رنگ های بنفش روشن، سوسنی یا سفید و مجتمع به صورت خوشه فشرده با ظاهر چتر مانند است. میوه اش مدور و به رنگ سبز مایل به زرد و یا دارای رنگ سبز می باشد. حالات غیر طبیعی مختلفی در نمونه های این گیاه دیده می شود که خود مبحث جالبی در بررسی آن به وجود آورده است. گل های آن نوش به وجود نمی آورد. در سیب زمینی، وجود ماده ای به نام 2-Nonenal، توسط محققین مختلف مشخص شده است.

2-Nonenal ، ماده ای به فرمول C_۹H_۱۶O و به وزن ملکولی ۱۴۰.۲۲ است. به فراوانی در طبیعت یافت می شود مانند آن که در قهوه، خیار، خربزه، سیب زمینی و هویج وجود دارد. تهیه آن توسط S. Guilot – Alla gre، R. Delaby و محققین دیگر ولی اثر حشره کشی آن بوسیله P. M. Gucerin و M. F. Ryan انجام گرفته است. ماده مذکور، حالت مایع دارد. در گرمای بین ۱۰۰ تا ۱۰۲ درجه می جوشد. در ردیف مواد خوش طعم کننده اغذیه جای دارد.

بعضی از نژادهای آن نیز از طریق نمو جوانه ها، خود به خود تکثیر می یابند، بدون آن که گل به وجود آورند و یا آن که گل های آن ها بدل به میوه گردد. در نژادهای زایا، میوه محتوی معادل ۳۰۰ دانه است.

ترکیبات شیمیایی سیب زمینی

غده سیب زمینی دارای ۷۵ درصد آب، ۲۲ درصد هیدرات کربن مانند آمیدون، گلوکز، ساکارز، صمغ، ۱.۹۹ درصد مواد از ته مانند آلبومین، آسپاراژین، لسیتین، پروتئوز، توبرین (tube rine)، ۰.۱۵ درصد مواد چرب مانند پالمیتین، میریستین، سولانو استئارین و همچنین اسید سولانتیک (ac. solane ique) و غیره است.

به علاوه معادل ۱.۰۹ درصد از املاح معدنی مختلف، اسیدهای آلی، فرمان ها، ویتامین های مختلف B_۶, B (به مقدار ۰.۲ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم)، اسید پانتوته نیک ۰.۳ تا ۰.۶۳ میلی گرم، اسید فولیک ۰.۱میلی گرم با تراکمی مشابه مخمر غذایی. جوانه تازه غده سیب زمینی، دارای حدود ۰.۰۴ درصد سولانین است.

خواص درمانی سیب زمینی

اعضای سبز این گیاه مانند برگ و ساقه آن به علت دارا بودن سولانین، اثر مخدر و آرام کننده دارد و در رفع دردهای عصبی و رماتیسمی، نزله های ششی مزمن، سرفه های خشک، اسهال های همراه با حالات تحریکی می تواند موثر باشد ولی به علت سمی بودن، در مصارف داخلی مورد استفاده قرار نمی گیرد.

غده سیب زمینی، اثر ضد اسکوربوت و نرم کننده دارد به علاوه غذایی مفید، سالم و زودهضم است. مصرف آن برای متبلایان به بیماری قند، توصیه می شود. سیب زمینی تازه و رنده شده اثر تسکین دهنده سوختگی های سطحی بدن در استعمال خارج دارد مشروط بر آن که مرتبا تعویض گردد. سیب زمینی پخته اگر با گیاهان لعاب دار، به صورت جوشانده درآید و ضماد آن بر روی اورام و التهاب های سطحی، ورم حاد انگشتان، کوبیدگی ها و ضرب خوردگی ها قرار داده شود، اثر آرام کننده و معالج ظاهر می نماید.

از شستن سیب زمینی رنده شده در یک ظرف محتوی آب و قراردادن محلول حاصل به حال خود، نوعی فکول تهیه می گردد که بسیار سالم و سهم الهضم است و از آن می توان به جای تاپیوکا (Tapioca) و ساگو (Sagou)، استفاده به عمل آورد. جوشانده آن می تواند در رفع التهاب دستگاه هضم مانند اسهال های همراه با حالات تحریکی، ورم روده و دیسانتری، به صورت تنقيه به کار رود. گرد آن جهت تسکین ناراحتی های جلدی بر روی خراش های سطحی پوست، سودا و سوختگی ها پاشیده می شود.

مسمومیت با ‌سیب زمینی

کلیه قسمت های گیاه مخصوصا میوه آن دارای ماده سمی سولانین است. مقدار سولانین در غده سیب زمینی، بر حسب نوع آن فرق می کند به طوری که ممکن است دارای ۰.۰۰۲ تا ۰.۰۱۰ درصد از این ماده باشد. مقدار آن اگر غده ها، براثر قرار گرفتن در مجاورت نور، رنگ سبز حاصل نماید، تا ۰.۰۵۸ درصد نیز افزایش می یابد. مصرف آن اگر سولانین از ۰.۰۲ درصد تجاوز نماید، عوارض مسمومیت نسبتا شدید ایجاد می کند.

مصرف غده های جوانه زده و یا فاسد شده سیب زمینی نیز خطرناک است. سولانین علاوه بر اعضای سبز، درلایه بشره اطراف جوانه های غده سیب زمینی که چشم نامیده می شود نیز وجود دارد. مسمومیت از آن با عوارضی نظیر سردرد، استفراغ، دل پیچه، ناراحتی عمومی، سرگیجه، ضعف ضربان نبض و غیره شروع می گردد. و میوه سیب زمینی، سمی است و با مصرف آن موجبات شدید مسمومیت فراهم می گردد که ممکن است منجر به مرگ نیز شود. مصرف گل و برگ سیب زمینی، عوارض مسمومیت ممکن است ایجاد کند.

علاوه بر سیب زمینی گیاهان دیگری از آن ها نیز جهت تسکین و درمان سوختگی های سطحی و روش استفاده از انواعی از آن ها که سهل تر در دسترس قرار می گیرند وجود دارد:

• ریشه هویج را باید به صورت ذرات ریز رنده نموده بر روی محل سوختگی، با شیره کمی که همراه دارد به ملایمت اثر داد و این کار را نیز چند دفعه در روز باید تکرار کرد.
• میوه گلابی شکل گیاهی از تیره کدو به نام .Schium edule Sw که Christophina نامیده می شود، در درمان سوختگی های سطحی موثر واقع می گردد. برای این کار، میوه گیاه مذکور را رنده کرده بر روی محل سوختگی اثر می دهند و این عمل را نیز چند بار در روز تکرار می کنند.
• چند عدد برگ کاهو را پخته و سپس به روغن کرچک آلوده می کنند و به ملایمت بر روی محل سوختگی اثر می دهند.
• یک عدد بوته سالم پیاز را عاری از پوسته خارجی نموده به خوبی رنده می نمایید تا کاملا به صورت له شده درآید. دراین موقع مقدار کمی نمک به آن می افزایند و به محل سوختگی به ملایمت اثر می دهند.
• یک عدد گوجه فرنگی درشت را از وسط به دو قسمت نموده، سطح قطع شده آن ها را برروی سوختگی به ملایمت اثر می دهند. با این عمل ناراحتی و تحریک، تسکین پیدا می کند.
• یک عدد سیب زمینی تمیز و پوست کنده را به خوبی باید رنده نمود به طوری که به صورت ذرات ریز درآید سپس آن را به محل سوختگی اثر داد و این عمل را چند بار در روز تکرار کرد.
• ضماد حاصل از برگ خام یا له شده کرچک، اثر مسکن در سوختگی های سطحی دارد.

سیب زمینی از گیاهان مفیدی است که در غالب نواحی کره زمین، جهت تغذیه پرورش می یابد.

تمام سیب زمینی ها چه انبار شده و چه تازه به هر طریقی که پخته شوند، حاوی مقدار کمی کاروتن و ویتامین E در هر ۱۰۰ گرم هستند. سیب زمینی منبع ضعیفی برای ویتامین B است. ولی در رژیم های کشورهای غربی حاوی مقدار زیادی ویتامین C است. این ماده غذایی در رژیم غذایی کشورهای غربی، قسمت مهمی از رژیم غذایی را تشکیل می دهند. تمام اشکال آن حاوی مقادیر مهمی از عناصر زیر است: پتاسیم، گوگرد، فسفر و کلرید و نیز عناصری با مقدار کم آهن، مس، روی، کروم و سلنيوم.

از بین رفتن قابل توجه ویتامین C سیب زمینی زمانی اتفاق می افتد که انبار شود یا به هر روشی، پخته شود. استفاده از آب در حد کم، سبب از بین رفتن حداقل مقدار ویتامین C در طی جوشیدن آن می شود و اگر آب حاصل از پخت آن را هم در غذا استفاده کنید، مقدار از بین رفتن ویتامین C كم می شود.