جداسازی موم از عسل از در پوش های مومی و تصفیه آنها

جداسازی موم از عسل از درپوش های مومی عسل پس از استخراج عسل و همچنین شان های نو و تازه ساخته شده اضافی که توسط زنبورها به قسمتهای مختلف کندو چسبانده میشود راحت تر از جدا کردن موم از شان های کهنه و قدیمی است. همچنین با توجه به این که موم های در پوش های عسل و شان های تازه ترشح شده از کیفیت بسیار بالایی برخوردار هستند باید همیشه آنها را جدا از شان های کهنه ذوب کرده و موم آنها را تفکیک کرد.

برای جدا کردن عسل و موم از درپوش های مومی عسل که مخلوطی از موم های تازه ترشح شده و عسل می باشند می توان به راه های مختلف اقدام کرد.

استفاده از دستگاه موم خشک کن ارتعاشی، تنگ یا پرس مخصوص و استفاده از دستگاه موم ذوب کن مخصوص که شرح خلاصه ای از آنها در بخش برداشت و استخراج محصول عسل داده شده روش های بسیار معمول در کشورهای خارج می باشند. در ایران می توان از وسایل صافی و تنگ یا پرس های معمولی استفاده کرد.

جداسازی موم از عسل از در پوش ها

یکی از ساده ترین روشها برای جداسازی موم از عسل این است که در  جریان درپوش برداری شان های عسل، در پوش های مومی را روی یک مخزن صافی ریخته به طوری که به تدریج عسل از زیر شبکه صافی به داخل مخزن ریخته و پس از مدتی عسل خود به خود از موم جدا شود. موم باقی مانده روی شبکه صافی را می توان به روش های مختلف ذوب و تصفیه کرد.

روش دیگری که برای جداسازی موم از عسل اعمال می شود استفاده از تنگ یا پرس موم است. در این روش درپوش های مومی عسل را در داخل مخزن پرس ریخته و با تحت فشار قرار دادن آن عسل اضافی را خارج کرده و موم باقی مانده را بعد ذوب و تصفیه می نمایند.

استفاده از ماشین های چرخشی نیز روش دیگری برای جداسازی موم از عسل است. در این ماشین ها درپوش های عسل سانتریفیوژ  و عسل موجود در آن با استفاده از نیروی گریز از مرکز جدا می گردد و موم آن نیز کاملا خشک باقی می ماند که میتوان نسبت به تصفیه آن اقدام کرد.

روش های دیگری که برای جداسازی موم از عسل از درپوشها به کار می رود استفاده از حرارت برای ذوب کردن موم و سپس جدا کردن عسل می باشد.

در این روش درپوش های عسل به وسیله دستگاه های مخصوصی حرارت غیر مستقی می شوند و موم ذوب شده که در سطح مخزن قرار می گیرد به وسیله مجاری مخصوص ظروف دیگری هدایت می شوند.

نوع دیگری از موم ذوب کن های حرارتی وجود دارد که حرارت لازمه توسط آب داغ و یا لوله های متعددی در اطراف مخزن موم هدایت می شود. و بالاخره در بعضی از انواع موم ذوب کن حرارتی از انرژی الکتریکی برای ذوب کردن موم و جداسازی عسل از آن استفاده میشود.

لازم به ذکر است در صورتی که در جداسازی موم از عسل از حرارت جهت ذوب کردن موم استفاده شود باید نهایت دقت به عمل آید که حرارت آسیبی به کیفیت موم و عسل وارد نیاورد.

گاهی از دستگاه های موم ذوب کن بخاری نیز برای جداسازی موم از عسل استفاده می شود. در داخل این دستگاه ضمن این که موم ذوب می شود به وسیله شبکه های صافی نیز صاف شده و از زیر خارج و وارد قالب های مخصوص می گردد.

استفاده از موم ذوب کن های خورشیدی برای منظور فوق نیز امکان پذیر است. پس از ذوب کردن موم در آب داغ و ریختن آنها در قالب ها اغلب مشاهده می شود که مقداری عسل و یا ناخالصی های سیاه آمده است رنگ در زیر قرص های موم وجود دارد. لازم است این ناخالصی ها را با کارد تیز تراشیده و با سایر موم های ناخالص مثل شان های کهنه را ذوب و صاف کرد.

جداسازی موم از عسل در شان های کهنه نسبتا مشکل تر بوده و روش های مختلفی برای این کار وجود دارد. در روش ذوب کردن و صاف کردن، شان ها را در یک تانک یا دیگ بزرگ دو جداره حاوی آب داغ، ذوب کرده و سپس محلول را از یک صافی فلزی سوراخ ریز (قطر سوراخ ها حدود ۳ میلی متر می باشد) عبور می دهند و در قالب های مورد نظر می ریزند تا منجمد گردد.

در این حالت موم ذوب شده و در سطح آب قرار می گیرد. پس از سرد کردن آب، موم به صورت قرص بزرگی قابل استحصال است. روش دیگری که در ایران نیز رایج است به این ترتیب است که تکه های موم و شان های قدیمی را در یک گونی کتانی یا کنفی سوراخ ریز ریخته و دهانه آن را محکم می بندند. سپس این گونی را در یک تانک یا دیگ آب جوش فرو برده و گه گاه آن را به وسیله چوب یا پاروی دسته بلند در داخل آب داغ به هم می زنند. موم ذوب شده به تدریج در سطح آب جمع شده و پس از سرد شدن منجمد می گردد.

استفاده از موم ذوب کن خورشیدی برای جداسازی موم از عسل بسیار راحت و عملی است. در روش های فوق الذکر قسمت عمده موم از شان جدا می گردد ولی در ناخالصی های باقیمانده هنوز مقداری موم وجود دارد که میتوان به روشهای دیگر آن را جدا کرد. به کارگیری حرارت و فشار در جدا کردن موم از شان راندمان کار را فوق العاده افزایش می دهد. برای این کار دستگاههای پرس یا تنگ مخصوص ساخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند.

در بعضی دیگر از دستگاه های پرس موم برای ذوب کردن موم از بخار داغ استفاده میشود. برای این کار بخار داغ در زیر مخزن آب دستگاه پرس وارد شده و آن را داغ و موم را ذوب می کند و در اثر اعمال فشار، موم ذوب شده در سطح آب شناور می گردد. می توان آن را در ظروف قالب ریخته و منجمد کرد.

در کارخانه های بزرگ برای جداسازی موم از عسل از شان از دستگاه های سانتریفیوژ مخصوص استفاده می شود که معمولا شان را در داخل آنها به وسیله حرارت ذوب و سپس با استفاده از نیروی چرخشی و گریز از مرکز موم آنها را جدا می کنند.

ناخالصی های موم زنبور عسل

موم زنبور عسل از لحاظ کیفیت فیزیکی، ترکیب شیمیایی و قابلیت استفاده، مرغوب ترین نوع موم در بین انواع مختلف موم های طبیعی و مصنوعی است. به طوری که مخلوط بودن دیگر موم با موم زنبور عسل که از طریق آزمایشگاه قابل تشخیص است، نشانه تقلب یا ناخالصی چنان مومی محسوب می شود.

مخلوط بودن موم یا بره موم تراشیده شده از کنارهای قاب های شان عسل باعث پایین آوردن درجه ذوب و افزایش چسبندگی موم زنبور عسل می شود و بالطبع از مرغوبیت موم می کاهد.

موم زنبور عسل از ابتدای ترشح تا مرحله ای که دوباره باید ذوب و تصفیه شود، در معرض آلودگی با مواد مختلف قرار دارد که اصطلاحا به هر نوع آلودگی موم «ناخالصی» اطلاق می شود رایج ترین مواد ناخالص کننده موم زنبور عسل عبارتنداز:

دانه های گرده گل ها، بره موم، عسل، قطعات بدن زنبوران عسل، گردوغبار و اختلاط عمدی آن با موم های حیوانی، موم های گیاهی و موم های معدنی. چنانچه موم زنبور عسل به همراه موم های دیگر یا بره موم ذوب شود، جداسازی آنها ممکن نخواهد بود و فقط از طریق آزمایشگاه چنین ناخالصی هایی قابل تشخیص است.

استحصال عسل و موم از شان های قدیمی

شان های سیاه مورد پسند مردم نیست؛ این نوع شان ها معمولا از کلنی های زنبوران لانه کرده در ساختمان ها یا داخل تنه درختان به دست می آید. شان عسل پس از گذشت چند سال به علت رسوب گرده و بره موم سیاه می شود. رسوب تلخ مزه گرده و بره موم روی مزه عسل تاثیر می گذارد که توام با سیاهی رنگ این نوع شان ها، بازاریابی عسلی با شان سیاه را بسیار دشوار می کند.

شان های قدیمی حاوی عسل را باید شکست و له کرد تا بتوان عسل موجود در آن ها را خارج کرد. این کار ممکن است یک روز یا بیشتر طول بکشد. برای خارج کردن عسل از شان های سیاه، باید آن ها را به آرامی فشرد تا ترکیبات تلخ مزه گرده و بره موم چسبیده به جدار شان های سیاه با عسل مخلوط نشود. عسل استخراج شده از شان های سیاه را باید در یک ظرف صافی دار ریخت تا ناخالصی های آن جدا شود. معمولا موم، شان های سیاه را میسوزانند یا دفن می کنند، اما بهتر است با روش زیر نسبت به بازیافت چنین مومی را اقدام کنیم.

بازیافت موم از موم های کهنه به روش تصفیه

تمام موم های جمع آوری شده را می توان با روش ساده زیر که در آن نیاز به دستگاه خاصی نیست، تصفیه کرد و آن ها را مجددا مورد استفاده قرار داد:

1. دو دیگ بزرگ مسی یا آلومینیمی تهیه کنید. 
2. به اندازه یک پنجم ظرفیت هر دو دیگ در آنها آب بریزید. 
3. هر دو دیگ را روی یک منبع حرارتی (یا آتش) قرار دهید تا آب آن ها به جوش آید.
4. شعله زیر هردو دیگ را کم کنید و در یکی از دیگ ها موم های کهنه و له شده را از بریزید و به هم بزنید تا جایی برای افزودن موم بیشتر نداشته باشد. 
5. روی دیگ دوم یک صافی دسته دار بگذارید و کم کم موم های ذوب شده در دیگ اول را روی صافی بریزید. در این هنگام ناخالصی های موم در صافی باقی می ماند که آنها را می توانید روی روزنامه ای که از قبل آماده کرده اید، بتکانید.
6. تمام موم ها را به همین ترتیب ذوب کنید و از صافی بگذرانید. ممکن است در اثر پرشدن دیگ دوم نیاز به ظرف دیگری باشد.
7. آنچه باقی می ماند، دیگی است پر از آب و موم ذوب شده که باید در کناری به طور ساکن و یا پس از سردشدن، موم آن که سبک تر است روی آب جمع شود و به صورت قالبی درآید. معمولا ته چنین قالب هایی مقداری ناخالصی به رنگ قهوه ای تیره میچسبد که با چاقوی تیز یا کاردک باید تراشیده شود. كثافاتی که در روزنامه ریخته شده است نیز باید سوزانده یا دور ریخته شود.
8. قالب های موم بازیافت شده را پس از شستن با آب سرد، باید خشک کنید و در روزنامه ای بپیچید و آنها را در انبار نگهداری کنید. 
9. در اسرع وقت قالب های موم تصفیه شده را با ورق موم پرچ شده و آماده (پایه شان) تعویض کنید.

استفاده های مختلف از موم

زنبور عسل امروزه به علت کمیابی و گرانی موم زنبور عسل، از انواع موم های حیوانی، گیاهی و معدنی یا موم های مصنوعی در صنایع مختلف استفاده می شود. با این حال در هر موردی که مرغوبیت موم زنبور عسل موردنظر باشد، به ناچار باید از آن استفاده شود؛ زیرا انواع دیگر موم، مرغوبیت موم زنبور عسل را ندارند. به طور مثال، شمع های تهیه شده از موم زنبور عسل، به علت بالاتر بودن درجه ذوب آن، خم پذیر نبوده و به راحتی و بدون دود می سوزند.

در ساخت لوازم آرایشی؛ مثل، انواع کرم، روغن، رژلب، پماد و غیره از موم زنبور عسل استفاده می شود. هم چنین در صنایع داروسازی برای تهیه پمادها، کرم ها، پوشش قرص ها و  کپسول ها، در دندانپزشکی برای ساختن قالب دندان؛ در واکس سازی؛ در چرم سازی برای جلادادن چرم، در کفاشی برای موم کشی کردن نخ دوخت؛ در صنایع چسب سازی، آدامس سازی، مواد ضد آب، جوهر یا مرکب چاپ، کاغذ سازی و غیره از موم زنبور عسل استفاده می شود.

در تمام صنایع فوق الذکر، موم مصرفی قابل بازیافت نبوده و پس از مصرف از بین می رود و تنها در صنعت زنبورداری است که نه تنها موم از بین نمی رود، بلکه با قرارداد به صورت پایه شان در اختیار زنبورها، زمینه تولید بیشتر آن توسط زنبورها فراهم می شود.

معمولا زنبورداران پس از چند سال که از شان های بافته شده توسط زنبورها استفاده می کنند. آنها را ذوب و تصفیه می کنند و با تحویل موم تصفیه شده به کارخانه، موم پرچ شده یا پایه شان دریافت می کنند.

در کارخانه، موم به صورت ورقه هایی تهیه می شود که روی دو طرف آن طرح برجسته ای به شکل شش ضلعی هایی با ابعاد معادل حجره های شان قالب ریزی شده است. پس از قرار گرفتن این ورق ها در قاب و قرار دادن قاب ها در کندو، زنبور ها روی دیوارهای کوتاه شش ضلعی نقش برجسته موم بافی می کنند تا ارتفاع حجره ها به حد لازم برسد و برای ذخیره عسل، گرده یا تخم گذاری ملکه آماده شود.