Senecio Jacobaea

نام علمی: .Senecio Jacobaea L

نام فرانسه: Séneçodacobée، Herbe de St. Jacque، Herbe. dorée

نام انگلیسی: ragwort James’s weed، Tansy، Saint، Ragwort

نام آلمانی: Jakobs – kreuzkraut

نام ایتالیایی: Senecione di San Giracopo

نام عربی: سنسویعقوب (Sinisyt Ya’qab)

Senecio Jacobaea گیاهی است علفی از تیره کاسنی که در دشت های خشک اراضی سنگلاخی و حاشیه جاده های نواحی مختلف آسیا و اروپا می روید ولی در ایران یافت نمی شود. در فصل زمستان، مجموعه چند برگ آن به صورت مجتمع در سطح زمین ظاهر می شود و بعدا در اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد، از میان آن ها، ساقه ای به ارتفاع ۰.۸ تا یک متر خارج می شود که در ناحيه راس، منتهی به چند گل با گل آذین دیهیم ختم می گردد. برگ های آن، پهنکی منقسم به بریدگی های دندانه دار، به رنگ سبز تیره دارد و گل های آن زرد رنگ، بر دو نوع زبانه ای و لوله ای است. نوع زبانهای گل ها، ۳ دندانه دارد.

با آن که بررسی های دقیق شیمیایی، هنوز به نحو کامل در گیاه Senecio Jacobaea به عمل نیامده اما، اختصاصات درمانی گیاه باعث گردیده که از آن در معالجه بیماری ها، به صورت خالص و با مخلوط آن با نوعی دیگر به نام .S. vulgaris L، استفاده به عمل آید. از این گیاه امروزه در نارسایی های عروق خونی، بدون آن که آزمایش های علمی، بر روی آن صورت گرفته باشد استفاده به عمل می آید یعنی در واقع مشخص نیست که اثر تقویت عروق خونی که دارد، مربوط به فلاوونوئیدهای آن است یا مربوط به خاصیت ضد تشنج، ناشی از تاثير الكالوئیدهای موجود در گیاه می باشد.

با آنکه اثر الكالوئيدهای پیرولیزی دینیک (Pyrrolizdiniques) از نظر کلی مورد تردید و بد گمانی است اما انواعی از آن ها که در Senecio ها وجود دارند، طبق بررسی های متعددی که به عمل آمده، اثرات سمی در سلول های کبدی به وجود می آورند. این الكالوئيدها مستقیما اثرات سمی ایجاد نمی کنند ولی این اثرات را بر اثر متابولیسم کبدی حاصل می نمایند که در حيوانات علف خوار مخصوصا در اسب ها که حساسیت بیشتر دارند به خوبی شناخته میشود ولی در گوسفند و بز، به علت وضع متفاوت دستگاه هضم و وجود میکروارگانیسم ها در آن، مشاهده نمی گردد.

در موش صحرایی اگر غذای جانور دارای ۰.۵ درصد از گیاه خشک باشد، مسمومیت مزمن با ادامه مصرف عارض می شود که بر اثر آن، وزن جانور کاهش پیدا می کند. بررسی های سیتولوژیکی در کبد، وجود سلول های متورم، همراه با هیپرآسیدوفیلی (hyperacidophilie) سیتوپلاسم، همچنین سلول هایی با هسته تحلیل یافته و کوچک که فساد در آن ها پیش می آید و سلول هایی با هسته درشت (megalocyt) را نشان می دهد.

علاوه بر عوارض مذکور، بروز نوعی اختلال مربوط به عنصر مس و بالا رفتن فعالیت آنزیم های کبدی پیش می آید. چنین حالات مرضی به طور تجربی، در گوساله و گاو با بروز بی اشتهایی، منگی، یبوست، آب آوردن شکم و خاتمتا مرگ حیوان (برحسب مقدار گیاهی که جذب نموده و حساسیتی که جانور نسبت به مصرف آن دارد) عارض می شود. در اوتوپسی (autopsie)، کبد جانور به حالت متورم، کم رنگ تر از وضع طبیعی با مناطق فیبری شده، وجود لکه های کوچک به رنگ قرمز مایل به بنفش در پوست که ناشی از نوعی خون ریزی جلدی است و غیره مشاهده می شود.

نوع .Senecio vulgaris L نیز که در فارما کوپه فرانسه و کتب علمی و فتوتراپی، مصرف آن ذکر گردید، اثرات سمی زیاد ظاهر می کند و مسمومیت از آن در انسان با عوارضی در سیاهرگ های زیر کبدی …(Syndrome de Budd – chiari) ثبت گردیده است.

چون انواع Senecioها، به علت دارا بودن الكالوئيدهای گروه پیرولیز یدین (Pyrrolizdine). در ردیف گیاهانی قرار دارند که مصرف عصاره آن ها، سمیت ایجاد می کند و یا مظنون به ایجاد مسمومیت می باشد.

بررسی های مختلف نشان داده است که از بین گیاهانی که در اعضای آن ها، الكالوئيدهای گروه پیرولیزیدین یافت می شود و مصرف تیزان آن ها (دم کرده یا جوشانده …) بین مردم معمول می باشد، انواع مختلفی مانند Senecioها، Crotalariaها و Heliotropiumها ایجاد زخم های کبدی می نمایند که نخستین بار در سال ۱۹۵۱، به صورت مقاله ای تحت عنوان بیماری کبدی در کودکان جامائیکا، توسط Hill K. R و همکارانش به چاپ رسید و انتشار یافت.

پیشرفت حالت حاد بیماری مذکور با بزرگ شدن حجم كبد (hepatome galie) و آب آوردن شکم (Ascite)، تحول پیدا می کند و سپس حالت مزمن آن که بر اثر ادامه مصرف طولانی پیش می آید، با مومی شدن کبد و انسداد گسترده سیاهرگ های کوچک کبدی بروز می کند.

حالات کبدی مذکور همراه با انسداد سیاهرگ ها، که ناشی از عمل الكالوئیدهای گروه پیرولیزیدین می باشد، در همه نقاط دنیا دیده شده است که به تفاوت، موجبات مرگ را به علت تاثیر بر روی مراکز عصبی و فساد آن ها (centrobulbaire) در بعضی بیماران فراهم آورده است. مشابه علائم بیماری مذکور در بعضی نواحی از جمله Grand – Bretagne بر اثر مصرف تیزان ها (تیزان چای پاراگوئه یا Mate) که از گیاهان مختلف متعلق به جنس Ilex تهیه می شود نیز مشاهده گردیده است.

.Symphytum officinale L نیز که یک گیاه مورد استفاده در طب عوام است، نه تنها به علت داشتن الکالوئیدهای پیرولیزیدین، اثر سمی ظاهر می نماید بلکه باعث پیدایش تومور (آدنوم) سلول های کبدی می گردد. در موش صحرایی با به کار بردن آن، ایجاد تومور مثانه افزایش پیدا می کند.

بررسی های مختلف دیگر نشان داده است که مشابه این گونه ناراحتی های کبدی necrose he patique، بر اثر مصرف اسانس حاصل از برگ Mentha pulegium نیز که محتوی ۸۰ تا ۹۰ درصد pulegeon می باشد پیش آمده است. گونه های زیر از این گیاهان که هیچ یک از آن ها در ایران نمی رویند به علت دارا بودن مواد موثر، کم و بیش اثر درمانی مشابه ظاهر می کنند.

.Senecio silvaticus، در اراضی سیلیسی جنگل های دارای خاکبرگ فراوان و زمین های ماسه ای با نقاط کم ارتفاع برخی از نواحی آسیا پراکندگی دارد ولی در ارتفاعات زیاد یافت نمی شود.
.Senecio cineraria DC، گیاه مخصوص منطقه مدیترانه و دارای اعضای پوشیده از کرک با ظاهر زیباست. از این جهت به عنوان زینت نیز پرورش می یابد. ارتفاع آن ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر و حتی یک متر است. محیط مناسب برای رشد آن، ماسه زارها و سنگلاخ های سواحل دریاها است.
.Senecio sarracenicus L، در نواحی مختلف اروپا و سیبریه می روید. ارتفاعش به ۱.۲۰ متر نیز می رسد. از اختصاصات آن این است که برگ هایی بزرگ دارد به طوری که طول پهنک برگ های آن به ۲۰ سانتی متر و حتی بیشتر می رسد. مصارف درمانی آن در طب عوام زیاد است.
.Senecio doria L، برگ هایی گوشت دار به رنگ سبز مایل به آبی و ساقه ضخیم دارد. کاپیتول های آن منحصرا دارای ۴ یا ۵ گل زبانه ای در حاشیه است. بر روی ساقه های آن بیش از ۲ یا ۳ کاپیتول دیده نمی شود.
.Senecio Ambavilla Pers، در جزایر موریس و رئونیون می روید و از آن شربتی تهیه می شود که به عنوان رفع سرفه و درمان ناراحتی های سینه به کار می رود. این گیاه به حالت خود رو در دشت های مرطوب، نواحی مردابی و کنار جریان های آب منطقه مدیترانه می روید.
.Senecio aureus L، در کانادا و نواحی غربی امریکا می روید و دارای الكالوئيدهایی مانند سنه سین، سنه سیفولين (senecifoline) و همچنین رزین های مختلف است. اثر قاعده آور دارد.

سنه سیفیلین (Seneciphylline) [ژاکودین (Jacodine)، α – Longilobine]، به فرمول C_۱۸H_۲۳NO_۵ و به وزن ملکولی ۳۳۳.۳۹ است. در انواع مختلف گیاهانی به شرح زیر نیز یافت می شود:

.Senecio aureus L از تیره Compositae
.Senecio platyphyllus L از تیره Compositae
Senecio Jacobaea L از تیره Compositae
.Crotalaria juncea L از تیره Papilionaceae

استخراج آن از گیاه ردیف دوم توسط w. Tiedebel ،A. Oreshoff، تعیین مشابهت آن با α – Longilobine به وسیله J. H. Looker ،A. Adams و بررسی فرمول گسترده آن نیز توسط A. Adams و همکارانش انجام گرفته است.

سنی سی فیلین، به صورت بلوری های کوچک، منشوری و مسطح در استن به دست می آید.

برای اعضاء گیاه ردیف اول از نظر درمانی، اثر بی ضررترین قاعده آور در کتب علمی آمده است. در همئوپاتی نیز از آن برای درمان بیماری ها، استفاده به عمل می آورند. ضمنا دارای اثرات قابض، مدر، تب بر، خلط آور و مقوی است. مردم نواحی محل رویش از آن، برای درمان اسهال، دفع سنگ کلیه، رفع ترشحات مهبلی و ورم کلیه، استفاده به عمل می آورند. بومیان آمریکا، آن را برای درمان خون ریزی ها و التيام زخم و جراحات به طور مختلف به کار می برند. در بعضی کتب علمی آن را جانشین ارگو (ergot) نام برده اند، به علاوه آن را بهترین دارو جهت درمان خون ریزی های ریوی به حساب می آورند.

7- از .Senecio platyphyllus DC و انواع دیگر، ماده ای به نام پلاتی فیل لين (platyphylline یا platyphyllin)، به فرمول C_۱۸H_۲۷NO_۵ و به وزن ملکولی ۳۳۷.۴۰ استخراج شده است. پلاتی فیل لین، به حالت متبلور به دست آمده است. در گرمای ۱۲۹ درجه ذوب می شود. در آب غیر محلول ولی در الكل، کلروفوم، اتر و اسیدهای رقیق حل می شود.

.Cineraria aspera Thunb، گیاهی است که در افریقای جنوبی، ناحیه ای به نام Sotho می روید. از برگ آن به صورت دود کردن مانند سیگار، جهت درمان آسم و بیماری سل استفاده به عمل می آورند. در همین ناحیه برگ نوع دیگر آن به نام .C.lyrata DC نیز به صورت استنشاق بخارات حاصل از سوزاندن گیاه، جهت رفع ذکام و جوشانده ریشه گیاه برای معالجه ناراحتی های هضمی و دل پیچه مصرف می شود.