اشنان

13 آذر 1397

2,326 بازدید

گیاه اشنان (Seidlitzia rosmarinus) متعلق به خانواده اسفناجیان است. درختچه ای پایا، چند ساله، با انشعابات فرعی متعدد. دارای ساقه های مفصل دار بند بند چوبی متمایل به سفید و شاخه های فراوان بدون کرک است. ساقه ها ترد، سفید رنگ که روی آن برگ های استوانه ای، کم وبیش کشیده، گوشتی و آبدار قرار دارد.

نام های دیگر: اشتینان، اشتون، استوم، علف شوره و غاسول فارسی.

نام فارسی: اشنان

تیره:اسفناجیان Chenopodiaceae

نام علمی :Seidlitzia rosmarinus

مشخصات اشنان

گیاهی است خودرو و بی رنگ که معمولا بر‌ای سوخت از آن استفاده می‌شود و آتش آن بسیار گرم و تند، رایحه و دود آن کریه و طعم آن مایل به شوری است. سابقا از کوبیده‌ آن بر‌ای شست و شو استفاده می‌کردند.

برگ‌های روبروی هم ضخیم که از نوعی کرک‌ های غده‌ای پوشیده شده اند. این سلول‌ها پر از آب و شیره‌ واکوئولی غنی از املاح و اسید اگزالیک هستند.

این پوشش کرکی به هنگام خشکی هوا مانند اندام ذخیره آب عمل می کند و بعد از این که آب خود را از دست داد. خشک و دوباره به صورت آردی شکل و سفید خام، تمام سطح ساقه و برگ ها را می پوشانند.

گل های اشنان تک تک، منظم و در هنگام رسیدن میوه در قاعده خشک و کاغذین می شوند. زمان گل دهی آن، اوایل شهریورماه و بذرهای آن نیز در آبان ماه به طور کامل می رسند. بنابراین بهترین زمان جمع آوری بذر، آبان تا آذر است.

گیاه اشنان در اکثر شوره زار های نواحی بیابانی جهان مشاهده می شوند. گسترش آن بیشتر در کشورهای حوزه ی خلیج فارس مانند قطر، بحرین، کویت و… هم چنین بخش وسیعی از اراضی شور بیابان های جنوبی ایران مانند سیستان و بلوچستان، زاهدان تا نواحی مرکزی، از جمله یزد، کرمان، فارس، اصفهان، تهران و سمنان تا نواحی شمال و شمال شرقی، نظیر دامغان، شاهرود، سبزوار، خراسان و حتی حاشیه دریاچه ارومیه گسترش یافته است.

اشنان از جمله گیاهان اصلی شوره زارهای کشور محسوب می شود که شوری بالای ۴۰ میلی موس (واحدی برای اندازه گیری) را نیز به راحتی تحمل می کند. این گیاهان از لحاظ حفاظت خاک، مخصوصا در نواحی شور و قلیایی، نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند.

سرشاخه های گیاه اشنان علوفه بسیار مناسبی برای دام های بزرگ مانند شتر است. به همین دلیل، مراتع اشنان، چراگاه بسیار خوبی برای پرورش شتر است.

در اثر جمع شدن ماسه های روان در لابه لای شاخه و برگ‌های اشنان تپه هایی ایجاد می شود که این تپه ها عامل بسیار مهمی در کنترل و مهار طوفان های شنی است.

تهیه کلیاب در اثر سوزاندن ساقه و برگ این گیاه که موارد مصرف متعددی دارد. در مراکز صنعتی از جمله صابون سازی، سفالگری، شیشه سازی، شست و شوی نخ‌های ابریشم و تیز آبی کردن برخی از مواد خشکبار (مانند آلوچه و کشمش) مورد استفاده قرار می گرفته است. همچنین تهیه پودر از شاخه و برگ برای شست و شوی لباس. تهیه زغال برای سوخت.

قسمت های مورد استفاده

شاخه های این گیاه مورد استفاده قرار می گیرد، به این شکل که ابتدا توسط بیل یا داس تیز، شاخه های بوته را از فاصله ی نزدیک (۱۰ تا ۱۵ سانتی متر) به یقه گیاه مورد هرس قرار می دهند. به این روش که شاخه های آبدار و سنگین را با پا یا بیل می خوابانند.

به علت ترد بودن شاخه ها می شکند و با بیل قطع می کنند. سپس شاخه های قطع شده را در اطراف بوته جمع آوری می کنند.

سپس به مدت ۲ روز به همین شکل می گذارند تا برگ های آبدار قسمتی از آب خود را از دست بدهند و بوته ها چروکیده شوند آنگاه به وسیله چنگک آن ها را جمع آوری و روی هم انباشته می کنند، سپس آن ها را در گودالی می ریزند و آتش می زنند. به تدریج بوته ها را روی آتش می ریزنند تا دود غلیظی بلند شود.

تمام مواد آلی گیاه می سوزد و مواد معدنی آن به صورت مایع سیال در گودال جاری می شود که پس از سرد شدن به کلیاب تبدیل می شود.

برای استفاده از ترکیبات قلیایی کلیاب، ابتدا توده های بی شکل کلیاب را پودر می کنند و بعد درون آب می ریزند تا سطح تماس خاکستر با آب زیادتر شود. مرغوبیت کلیاب به تند و تیز بودن بوی حاصل از تماس چند قطره آب بر روی کلیاب دارد و چنانچه بوی شبیه زرنیخ استشمام شد نشان دهنده مرغوبیت بالای کلیاب است.

ترکیبات شیمیایی: ترکیبات عمده ی کلیات عبارتند از : کربنات های سدیم و پتاسیم که دارای عناصر ازت، فسفر، پتاس، کربن و مواد آلی هستند.