آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۳ 
نام فارسی: مرزه
نام علمی: .Satureia hortensis L
نام انگلیسی: Garden Savory, Annual Savory, Summer Savory, Savory
نام فرانسوی: Savourée, Sarriette annuelle, Sarriette des jardins, Sarriette
نام آلمانی: Wurstkraut, Pfefferkraut, Gartenbohnenkraut, Bohnenkraut
نام ایتالیایی: Erba acciugaia, Cunilia, Santoreggia domestica, Savoreggia
نام عربی: صعترالبر (Sa’tar el barr)، ندغ (Nadgh)
مرزه گیاهی است از تیره نعناع،علفی، یک ساله و دارای ساقه منشعب به طول ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر که به سهولت بر اثر دارا بودن ظاهری به رنگ سبز خاک آلود یا مایل به خاکستری، از گونه های مجاور تشخیص داده می شود. رنگ ساقه آن تیره تر از برگ است به علاوه در محل گره ها، انشعاباتی حاصل می کند که آن ها نیز به نوبه خود منشعب می گردند به طوری که گیاه به صورت بوته پرپشتی جلوه می نماید.
مرزه، به حالت وحشی در اماکن خشک و نواحی سنگلاخی و مزارع شنی غالب نواحی جنوب اروپا مخصوصا در فرانسه و نقاط مرکزی و جنوب غربی آسیا مانند ایران و هم چنین در سیبری می روید. برگ های آن باریک، دراز، نوک تیز، نرم و پوشیده از تارهای کوتاه است به طوری که به همین مناسبت، به رنگ سبز مات یا مایل به خاکستری جلوه می کند.
برگ های آن منحصرا یک رگبرگ دارد و در سطح آن ها نیز نقاط ریز و فراوانی که عبارت از غده های اسانس دار است دیده می شود. گل های کوچک و سفید یا گلی رنگ مرزه که در تابستان پدید می آید، وضع مجتمع در طول انشعابات ساقه دارد.
گل های فراوان مرزه که هر یک به مقدار کافی نوش فراهم می آورند، مورد هجوم و استفاده زنبور عسل قرار می گیرد. در بعضی نواحی نیز مرزه را به همین منظور در زمین های اطراف کندوی عسل می کارند و یا آن که آن را برای مصارف تغذیه و استفاده از سرشاخه های جوان و برگ دار گیاه پرورش می دهند. قسمت مورد استفاده مرزه، برگ یا کلیه اعضای هوائی آن یعنی شاخه های برگ دار و گل دار آن است.
تاریخچه مرزه
به نظر می رسد که نخستین بار در ایتالیا اقدام به پرورش گیاه مرزه شده باشد. پزشکان قرون وسطی برای آن اثر معالج نقرس قائل بودند و در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی نیز مردم آن را دارویی مقوی، سقط کننده جنین و رفع فلج می دانستند. در سال ۱۵۸۲ میلادی موفق به استخراج اسانس از مرزه گردیدند و در سال ۱۹۳۳ نیز دانشمندی به نام Schultzik آن را داروی رفع اسهال با اثر قاطع اعلام داشت.
ترکیبات شیمیایی مرزه
مرزه دارای تانن، مواد چرب، قندهای مختلف و اسانسی به مقدار یک در هزار است. اسانس آن اگر از گیاه پرورش یافته تهیه شده باشد. دارای ۳۰ درصد کارواکرول و ۲۰ تا ۲۵ درصد سیمن (Cyme ne) است در حالی که در نوع وحشی گیاه، مقدار نسبی کارواکرول به ۴۰ درصد نیز می رسد به علاوه دارای ترپن و نوعی فنل با ترکیبی که هنوز به خوبی شناخته نشده می باشد.
اسانس مرزه، مایعی بی رنگ یا مایل به زرد و دارای وزن مخصوص بین ۰.۸۹۵ و ۰.۹۱۳ است. در اتر، کلروفرم، الكل، اتر دو پترول و روغن های چرب نیز حل می شود.
خواص درمانی مرزه
سرشاخه گل دار و به طور کلی قسمت های هوایی گیاه که معمولا در هنگام گل، چیده می شوند و در سایه خشک می گردند، بوی معطر و اثر نیرو دهنده، تسهیل کننده عمل هضم، مقوی معده (Stomachique)، مدر، بادشکن و به طور خفيف اثر قابض، ضد نزله، رفع اسهال و ضد کرم دارند.
از مرزه می توان مانند انواع دارویی آویشن، در رفع ضعف و حالت چنگ زدگی معده استفاده کرد به علاوه آن را در سوء هضم ها، زردی، حالت بحرانی آسم، تخمیرات روده و نفخ به کار برد. محلول های آن به صورت غرغره جهت رفع افتادگی زبان کوچک و احتقان و پرخونی لوزه ها مصرف دارد به علاوه لوسیون آن را در استعمال خارج برروی اولسری های دير علاج اثر می دهند.
حمام جوشانده آن را در رفع دردهای رماتیسمی، دردهای عصبی و هم چنین تقویت جسمانی کودکان کم بنیه و یا مبتلا به نرمی استخوان به کار می برند. مرزه طبق بررسی های Schultzik، اثر قاطع در رفع اسهال های حاد و مزمن دارد. دم کرده یک درصد آن که معادل ۰.۰۱۲۶ درصد کارواکرول دارد، در رفع اسهال های عفونی سبک و هم چنین گاستروآنتریت های حاد و التهاب قولون، اثر معالج نشان می دهد.
صور دارویی مرزه
دم کرده ۱ تا ۳گرم گیاه در ۱۰۰ گرم آب جوش برای مصرف در ۳ مرتبه در روز – لوسیون برای استفاده در استعمال خارج (این لوسیون باید از دم کردن مقدار بیش تری از گیاه در آب تهیه گردد). برگ تازه مرزه در فرمول الكلا و الكلاتور وولنرر وارد می شود. اسانس آن دارای اثر ضدعفونی کننده است.
محل رویش مرزه
نواحی شمال غربی ایران، تبریز، خوی، نعمت آباد، ارسباران و نواحی مختلف خراسان.
در فلورا – ایرانیکا وجود .Th . laxiflora C . Koch ، نوعی با شباهت نزدیک با گیاه فوق در آذربایجان : حبش بالا، قطور در ۱۹۵۰ متری، ۱۳ کیلومتری شمال خوی (در ۱۶۵۰ متری)، و غیره ذکر شده است. . پرورش مرزه در نواحی مختلف ایران معمول است.
