آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۰ 
نام فارسی: مریم گلی
نام علمی: Salvia officinalis
نام فرانسه: Herbe sacree, Sauge officinale, Grande – Sauge, Sauge
نام انگلیسی: Garden – Sage, Common – Sage, Great – sage, Sage
نام آلمانی: Gebrauchliche Salbei, Edelsalbei, Grosse Salbei, Salbei
نام ایتالیایی: S. comune, Salvia maggior, Salvia domestica, Salvia
نام عربی: مریمیه، شلبیه (Shalbiyah)، اسفاقس (Asfaqs)
مریم گلی گیاهی است پر شاخه، از تیره نعناع، به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر و دارای ظاهر پر پشت که به حالت خود رو در اماکن خشک یا سنگلاخی و دامنه های بایر غالب نواحی آسیا و شمال آفریقا می روید. به علت زیبایی خاصی نیز که دارد در باغچه ها کاشته می شود.
از مشخصات آن این است که ریشه ای به رنگ مایل به قهوه ای و ساقه های متعدد، منشعب، چهار گوش و پوشیده از کرک دارد. برگ های آن متقابل به رنگ سبز روشن (به علت دارا بودن تار های کوتاه و سفید رنگ)، زخیم و دارای شبکه ای از رگبرگ هاست. این رگبرگ ها در سطح تحتانی پهنک برگ، به وضع برجسته با ظاهری کاملا مشخص جلوه می کنند.
در طول ساقه گیاه دو نوع برگ مشاهده می گردد، یکی بیضوی نوک تیز، دندانه دار و دارای دمبرگ دراز که در قاعده ساقه واقع هستند و دیگری برگ های کوچک، نوک تیز ولی عاری از دمبرگ که در قسمت های فوقانی شاخه ها مشاهده می گردند. شاخه های فوقانی گیاه نیز در هر سال مرتبا از ناحیه بالا خشک می گردند به طوری که منحصرا شاخه های پایین باقی می مانند.
گل های این گیاه که رنگ آبی مایل به بنفش (به ندرت سفید) دارد و در فاصله ماه های خرداد و تیر ظاهر می شود، به صورت دسته های ۳ تا ۴ تایی در طول قسمت های انتهایی ساقه پدید می آید. هر گل آن دارای ساقه ای مرکب از ۲ لب (لب فوقانی دارای ۳ دندانه) و جامی لوله ای شکل و دارای ۲ لب کاملا مشخص و یک حلقه از تار در ناحیه قاعده آن است.
درون جام گل آن منحصرا ۲ پرچم با میله کوتاه و منتهی به بساک زایا جای دارد. میوه اش ۴ فندقه ای و محصور در کاسه گل است. در بین پایه های این گیاه، برخی انواع غیر طبیعی می توان یافت مانند آن که بعضی از آن ها ممکن است دارای برگ هایی با پهنک بریدگی دار و یا گل آذین مرکب از گل های رشد نیافته باشند. گل های آن نوش فراوان و معطر تولید می کند به طوری که زنبور عسل با استفاده از آن عسل بسیار مطبوع فراهم می آورد.
قسمت مورد استفاده این گیاه، برگ ها و حتی سرشاخه های گل دار آن است که در بهار یا پاییز چیده می شود. با برسی هایی که به عمل آمد مشخص گردید که نوع وحشی این گیاه که از نواحی خشک به دست آید، بر انواع دیگر برتری دارد.
اختصاصات تشریحی مریم گلی
پهنک برگ این گیاه در برش عرضی، مشخصات تشریحی زیر را نشان می دهد:
۱- بشره مرکب از سلول های منظم و کوتینی شده که در آن تار هایی بر دو نوع غیر ترشحی و ترشحی دیده می شود.
الف- تار های غیر ترشحی آن عموما مرکب از یک ردیف سلول باریک و نوک تیز و دارای طولی دراز تر از تار های ترشحی می باشد.
ب- تار های ترشحی که به دو صورت فاقد پایه و یا دارای آن هستند و مشخصات آن ها عبارت است از: انواع پایه دار این تار ها، راس منتهی به یک سلول ترشحی دارند ولی در انواع فاقد پایه ناحیه راس از ۸ سلول تشکیل می یابد.
۲- پارانشیم برگ در سطح فوقانی، نرده ای است و از ۳ ردیف سلول که مجموعا نصف ضخامت پهنک برگ را دارا می باشد، تشکیل می یابد. در بشره تحتانی برگ، روزنه هاییی با دو سلول ضمیمه دیده می شود.
نحوه کاشت و تکثیر مریم گلی
تکثیر این گیاه به وسیله کاشتن دانه آن یا قلمه زدن، خوابانیدن و یا تقسیمات سوش پایه های مسنصورت می گیرد ولی بیشتر از طریق کاشتن دانه، آن را زیا می کنند.
تکثیر گیاه از طریقه قلمه زدن بدین نحو است که در اسفند یا در آذر ماه، قلمه های جوان همان سال را در قطعه زمینی که قبلا آماده نموده اند، می کارند و پس از آن که قلمه ها دارای ریشه کافی گردیدند، آن ها را در زمین زراعتی با رعایت فاصله، به نحوی منتقل می کنند که رشد و نمو آن ها به علت نزدیک بودن به یک دیگر متوقف نگردد. خوابانیدن شاخه های گیاه نیز در بهار صورت می گیرد زیرا با این روش نیز می توان اقدام به تکثیر گیاه نمود.
تکثیر گیاه از طریق کاشتن دانه بدین نحو است که دانه های رسیده را در بهار می کارند و سپس در پاییز و یا در بهار سال بعد آن ها را به زمین اصلی منتقل می سازند. گاهی نیز دانه ها را مستقیما در زمین زراعتی می کارند و سپس گیاهان جوان حاصل را با دقت زیاد می کنند. قوه نامیه دانه های گیاه، ۳ تا ۷ سال دوام دارد.
در طبیعت بر اثر تماس یافتن ساقه های خمیده گیاه با زمین یا وارد شدن به درون خاک که در واقع نوعی خوابانیدن طبیعی است، به سهولت ایجاد ریشه های نا به جا می شود که خود موجب تکثیر طبیعی این گیاه در زمین های مساعد می گردد. با این روش در زمین های زراعتی نیز می توان اقدام به این کار کرد.
تکثیر از طریق قرار دادن قطعات ریشه دار گیاه در زمین زراعتی بدین نحو است که آن ها را بر روی خطوطی به فواصل ۸۰ سانتی متر به نحوی می کارند که هر پایه گیاه از دیگری لااقل ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر فاصله داشته باشد. پس از انجام این کار نیز معمولا زمین زراعتی را به ملایمت آبیاری می کنند. پرورش این گیاه باید در زمین های اصلاح شده، قابل نفوذ، حاصل خیز، نسبتا مرطوب و آماده صورت گیرد و اگر شرایط از هر لحاظ فراهم باشد، معمولا ازهر ۳۰۰ کیلوگرم ساقه سبز برگ دار یا گل دار، معادل یک کیلو گرم اسانس و حتی بیشتر به دست می آید.
در زراعت این گیاه باید همواره توجه داشت که اولا علف های هرزه مرتبا از مزرعه کنده شود و ثانیا در مواردی که هوا گرم است و یا زمین به علت از دست دادن رطوبت، خشک می گردد، آبیاری مختصر به نحوی به عمل آید که برای هر گیاه معادل ۱۰۰ گرم آب مصرف شود، در غیر این صورت، آبیاری زمین الزامی نخواهد بود. کود دادن زمین نیز همیشه باید در پاییز به نحوی صورت گیرد که کود ها ضمن شخم زدن، به درون خاک راه یابند. کود های شیمیایی را باید در فروردین ماه به زمین داد.
از مزرعه آن می توان در صورت انجام مراقبت های لازم، ۱۰ سال متوالی بهره برداری به عمل آورد ولی معمولا این کار بیش از ۳ سال انجام نمی گیرد زیرا با ادامه آن راندمان عمل کم می شود. هنگام برداشت محصول، برگ گیاه را در فاصله خرداد و تیر از ساقه جدا می کنند ولی اگر منظور از زراعت آن جمع آوری سرشاخه های گل دار یا برگ دار گیاه باشد، آن ها را در آغاز گل دادن به دست می آورند.
ترکیبات شیمیایی مریم گلی
برگ این گیاه دارای اسانس، تانن و یک ماده تلخ است. اسانس آن که معمولا از نوع وحشی گیاه تهیه می گردد، مایعی به رنگ زرد یا زرد مایا به سبز و دارای بوی مخصوص است. وزن مخصوص آن نیز در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۹۱۱ و ۰.۹۲۵ می باشد.
این اسانس که در یک تا دو قسمت الکل ۸۰ درجه حل می شود، دارای معادل ۵۰ درصد از نوعی ستن به نام تویون (thuyone) است که به اسامی سال ویول (salviol)، سال ویون (salvion)، سال وون (salvon) نیز نامیده شده مشابه تاناستون (tanaceton) تشخیص داده شده است. به علاوه این اسانس دارای پینن، سینئول و بورنئول راست و چپ می باشد. اسانس مذکور باید در شیشه های کاملا مسدود به حالت مملو، در جای سرد و دور از نور نگه داری شود. از این اسانس، جهت معطر ساختن بعضی اغذیه استفاده به عمل می آید.
تاریخچه مریم گلی
استفاده درمانی از این گیاه به زمان های خیلی قدیم نسبت داده می شود. در قروم وسطی مردم آن را داروی همه دردها می دانستند. اسانس گیری از این گیاه نیز در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی بین مردم معمول بوده است. طرفداران مکتب سالرن (Salerne) برای آن اثرات درمانی شگفت انگیز قائل بوده اند.
خواص دارویی مریم گلی
این گیاه با ارزش ترین نوع دارویی تیره نعناع و دارای اختصاصات درمانی مهم با اثر قاطع است. برگ آن به علت دارا بودن اسانس، دارای اثر نیرو دهنده و به مناسبت واجو بودن تانن، مقوی است. به علاوه دارای خاصیت تسهیل کننده عمل هضم، مدر، ضد تشنج، تب بر، ضدعفونی کننده، کم کننده مقدار قند خون و قاعده آور می باشد. اثر رفع عرق شبانه نیز دارا می باشد. در استعمال خارج از آن جهت التیام و ضد عفونی کردن زخم ها و جراحات استفاده به عمل می آید.
مصرف فراورده های این گیاه موجب فعال شدن اعمال گردش خون و پوست بدن می گردد به علاوه بر روی دستگاه هضم تاثیر مفید می نماید.
اطبای قدیم مانند Cazin و پزشکان معاصر مانند Dr. H. Leclerc آن را در رفع ضعفمفرط منشا عصبی، ضعف اعصاب، خستگی عمومی، سرگیجه های عصبی، لرزش اندام ها و فلج موثر تشخیص داده اندضمنا چون اثر مقوی و مقوی قلب دارد. مصرف آن موجب می گردد که عمل هضم تسهیل یابد، معده و روده فعال تر عمل نمایند، استفراغ های تشنج آور، آرام شود و اسهال های ساده ولی مقاوم درمان پذیرد.
در موارد خون روی ها (اگر منعی برای بیمار نداشته باشد) و ترشحات مهبلی ناشی از ضعف، مصرف آن موجب جلو گیری از خون روی و ترشحات می شود به علاوه سرفه های مزمن قطع و ترشح شیر، در مواقع از شیر گرفتن کودک، متوقف می گردد. مصرف فراورده های این گیاه، در بیماری های نقرس، رماتیسم های مزمن، سر درد های یک طرفه، سر درد های منشا عصبی یا ناشی از سوءهضم، آب آوردن و خیز اعضا، اثر مفید ظاهر می کند. دم کرده آن به مقدار ۵ تا ۶ قاشق، در رفع عرق شبانه و عرق ناشی از ضعف که معمولا به بیماران مبتلا به تب های قطع نشدنی دست می دهد، اثر معالج دارد.
فراورده های این گیاه به طوری که برسی گردیده، در موارد تاخیر قاعدگی و سختی وقوع آن، موجب باز شدن قاعدگی می شود به علاوه سبب می گردد که مقدار دفع ماهیانه، زمان وقوع و مدت ادامه آن، به حالت طبیعی برگردد و درد و ناراحتی نیز همراه نداشته باشد. ضمنا با مصرف آن، ترشحات مهبلی و اختلالات زمان یائسگی از بین می رود.
در استعمال خارج، برگ و سرشاخه های گل دار گیاه اثر ضد عفونی کننده دارد. به علاوه بهترین داروی موضعی جهت حفاظت و جلوگیری زخم ها و جراحات از آلودگی ها می باشد. اثر التیام دهنده آن نیز قوی است. به کار بردن دم کرده گیاه به صورت حمام دهان یا غرغره، باعث از بین رفتن آلودگی های مخاط دهان، درمان آفت و پر خونی لثه ها، ناشی از کمبود ویتامین C در بدن می شود به علاوه التهاب و ورم لوزه را کم می کند.
- در طب ایران قدیم مریم گلی گرم است.
- پیشاب آور (ملایم)، قابض، بندآورنده خون، مقوی عمومی، محرک، نیروبخش، ملین، ضدتشنج، پایین آورنده فشار خون، قاعده آور، اشتها آور و نشاط آور است.
- درعفونت های مجاری تنفسی، خستگی مفرط، تنظیم قاعدگی، نقرس، استسقا، دردهای عادت ماهیانه، کم خونی، افسردگی، ورم کلیه، عوارض یائسگی، ترشحات قاعدگی زنان و لاغری به کار می رود.
- مریم گلی عمل معده را تحریک می کند و به دستگاه گوارش یاری می رساند و خون را سریع تر به جریان می اندازد.
- در استعمال خارجی به شکل لوسیون یا کمپرس برای ترمیم زخم ها و سرما زدگی ها، خراش های پوست و بند آوردن شیر استفاده میشود.
- کشیدن برگ های خشک مریم گلی به جای سیگار برای افراد مبتلا به تنگی نفس، سنگینی گوش و سرماخوردگی و اختلالات نزله و ورم های حلق ناشی از سرماخوردگی مفید است.
- دم کرده یا جوشانده ۱- ۲ قاشق برگ های ساییده شده مریم گلی در یک لیتر آب به عنوان دهان شویه و غرغره در رفع التهابات دهان، التهابات لثه و ورم لوزه و درمان برفک به کار می رود.
- جوشانده ۱۰ گرم برگ مریم گلی در صد گرم سرکه قابلیت پایین آوردن قند خون در بیماران دیابتی وابسته به انسولین را دارد.
- دم کرده ۳۰ تا ۴۰ گرم برگ خشک در یک لیتر آب جوش پس از صاف شدن در صورت سوء هاضمه و به عنوان مقوی معده و جهت ضعف اعصاب یک فنجان تناول نمایند.
- خیسانده ۱۰ تا ۱۵ گرم برگ مریم گلی در نیم لیتر آب را در ۲۰ گرم عسل یا شکر شیرین کرده برای درمان آنژین و ورم لوزه می توان از این محلول به صورت شست و شوی دهان استفاده کرد.
- این گیاه ضد درد، و مقوی اعصاب است. هم چنین یک داروی ضدعفونی کننده بسیار قوی است.
- برای زخم هایی که بر اثر واریس به وجود می آید بسیار موثر است.
- در آنژین و انواع گلودرد از این گیاه استفاده می شود.
- از جوشانده این گیاه برای جوش های بدن استفاده می شود.
- جوشانده غليظ این گیاه اگر با آب مخلوط شود برای دردهای مفصلی، روماتیسم و حتی راشیتیسم کودکان بسیار مفید و موثر است.
صور دارویی مریم گلی
دم کرده ۱۵ تا ۳۰ گرم برگ گیاه مریم گلی در یک لیتر آب به مقدار یک فنجان بعد از غذا به عنوان مقوی و مقوی معده ولی یک فنجان قبل از خوابیدن جهت رفع عرق شبانه و ضعف اعصاب مفید است.
فراورده های این گیاه با املاح آهن ناسازگاری دارد. برگ این گیاه در فرمول الکلاتور و ولنرر وارد می شود. اسانس آن بسیار سمی است و نباید برای نصارف درمانی به کار رود. از مصارف دیگر این گیاه آن است که از آن نوعی نوشابه مانند چای تهیه می شود و از برگ خشک آن مانند توتون، استفاده می گردد. در بعضی نواحی نیز آن را برای معطر ساختن سرکه، راگو، گوشت شکار، سس (Sauce) و غیره به کار می برند. اسانس این گیاه در فرمول ترکیبات حشره کش وارد می شود و در عطر سازی مورد مصرف قرار می گیرد.
