عوامل موثر در عملکرد زعفران

عوامل موثر در عملکرد زعفران

میزان عوامل موثر در عملکرد زعفران برحسب مثقال در یک من تخم کار و یا کیلوگرم در هکتار سنجيده می شود.

میزان عملکرد به اقلیم مورد کاشت، به خواص فیزیکی، شیمیایی، زیستی (میکروارگانیسم ها) خاک، ریزی و درشتی پیاز زعفران، مقدار کاشت، طرق کاشت، موقع کاشت، کیفیت آب آبیاری، میزان آبیاری ، مواظبت های زراعتی و تناوب در دوره کاشت ارتباط دارد. نیاز اقلیمی کاشت شامل دما، رطوبت، وزش باد، ارتفاع از سطح دریا و جنس خاک می باشد.

زعفران در مناطقی می روید که دارای زمستان های سرد توام با باران و برف و آفتابی و تابستان های گرم و خشک باشد. مناطق کشت زعفران در ایران بیشتر در نواحی اطراف دشت کویر و دشت لوت که دارای شب های بسیار سرد و دارای آب و زمین شیرین (با هدایت الکتریکی کمتر از ۵ دسی زیمنس در متر) و تابستان های گرم و خشک است از قبیل: نهبندان، درمیان، بیرجند، قاین، گناباد، فردوس، طبس، خواف، تربت حیدریه، نیشابور، سبزوار، کاشمر، اصفهان، کرمان، اصطهبانات فارس و … که سابقه کشت طولانی دارند می باشد. زعفران سرمای ۲۰-۱۸ درجه زیر صفر را تحمل می کند، مشروط بر آنکه سرمای زودگذر باشد. اما در سال ۱۳۸۶ منطقه مورد کشت زعفران در خراسان جنوبی و رضوی دستخوش سرمای سخت و ممتد زیر ۲۰ درجه سانتی گراد برای چند ماه بود که منجر به سرما زدن برگ ها و بنه زعفران گردید.

این سرما در مناطقی از قبیل قاین به ۲۷/۲ درجه زیر صفر رسید که بی سابقه بود و منجر به تولید بسیار کم زعفران در سال ۱۳۸۷ (در حدود ۵۰ تن) و گرانی بی سابقه آن شد (مثقالی ۲۰۰۰۰ تومان در اسفند ۱۳۸۷). براثر سرمای بی سابقه و گرانی قیمت و عدم توانایی مردم از خرید زعفران بسیاری از استان های نو پا از کشت زعفران منصرف شدند. به طوری که برداشت محصول از ۲۴ استان در سال ۱۳۸۴ به ۴ استان خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی و اصفهان در سال ۱۳۸۸ محدود شد.

شرایط حرارتی خاک هم بویژه در زمستان بسیار حایز اهمیت است. از این جهت توصیه می شود که به هنگام تهیه زمین برای کشت بنه زعفران ۴۰ تن کود حیوانی با شخم عمیق به زیر خاک (منطقة کشت بنه) برده شود و نیز ۱۰ تن کود حیوانی قبل از آب اول در سطح خاک پخش و با خاک سطحی مخلوط شود تا جوانه های نورس زعفران به آسانی خود را به سطح خاک برسانند.

سرمای زودرس پاییزه نیز می تواند با یخ بستن گل ها موجب فساد آن ها را فراهم سازد.

از لحاظ رطوبت، گر چه نیاز زعفران به آب با مقایسه با سایر گیاهان زراعتی کمتر می باشد، اما فاکتور تامین آب به هنگام نیاز گیاه از اهمیت زیادی برخوردار است.

با توجه به یخ بندان های اواخر پاییز و اوایل زمستان، زعفران حداقل به سه آب تحت عناوین: گل آب، گل پاک و کولش آب در پاییز و به ۴-۳ آب از اوایل اسفند ماه تا اوایل اردیبهشت ماه نیاز دارد. بهتر است در صورت امکان آبیاری بهاره زعفران هر ۱۵-۱۲ روز یک بار انجام شود. آخرین آب زعفران در اوایل اردیبهشت ماه به مرگ آب مشهور است.

آب های به اصطلاح لب شور از دوره تولید و میزان عملکرد می کاهد. در ضمن بنه زعفران از آب مستقر در جایگاه خود آسیب می بیند و باید زهکشی شود.

خاک مناسب زعفران از نوع لومی با کربن آلی در حدود ۵-۱٪ با هدایت الکتریکی کمتر از ۵ دسی زیمنس بر متر می باشد. خاک زعفران باید قابلیت نفوذ به آب و در ضمن شیرین باشد.

در زمینه کاشت زعفران بهتر است از کاشت متراکم با بنه های درشت، سالم و در صورت لزوم ضدعفونی شده و به طریق ردیفی با فاصله خطوط ۴۰-۳۰ سانتی متر استفاده شود و ترجیحا بنه های سال سوم برای کاشت مناسب تر است. فاصله کشت بنه بسته به ریزی و درشتی بنه ها بین ۵ – ۳ سانتی متر در روی خط می باشد. بین بنه های کشت شده می توان ۲-۱ سانتی متر فاصله قایل شد. به این نوع کشت، کشت تسبیحی نیز می نامند.

بنه های درشت در حدود ۳۰- ۲۵ گرم دارای شش چشمه گل دهنده می باشد. در حالی که بنه های در حدود ۱۰ گرم به زحمت ممکن است دارای یک جوانه گل باشند . در نیوزیلند و ایتالیا که از بنه های درشت ۳۰ گرم و بیشتر استفاده می کنند. کشت زعفران را هر ساله تجدید می کنند، زیرا در این صورت حداکثر عملکرد را به دست می آورند. در هر سال باز از بين بنه ها، بنه های درشت تر را برای کاشت انتخاب می کنند.

در نیوزیلند بنه های درشت از ۳۰ گرم به بالا را از ژاپن سفارش می دهند. در ایران مرکزی برای تولید، هر ساله بنه های درشت باید تاسیس شود تا خریداران برای تهیه بنه سالم و درشت سرگردان نباشند.

در کاشت ردیفی پیاز زعفران امکان وجین مزرعه، کود دهی، کولش بین ردیف ها و گل چینی و نیز بیرون آوردن سالم تر بنه ها از خاک فراهم می باشد.

موقع کشت می تواند در خرداد ماه و یا شهریورماه باشد. لیکن تحقیقات اینجانب نشان داده که کشت پاییزه بهتر از کاشت بهاره است.

ترجیحا دوره تولید زعفران با تراکم زیاد ۱۰۰ – ۶۰ بنه در مترمربع کوتاه تر و در حدود ۵-۴ سال است و امکان گنجاندن زعفران در دوره تناوب نیز فراهم می باشد.

باید در چند نوبت و بویژه در فصل تابستان علف های هرز چند ساله مزارع زعفرانی پاک شود. چنانچه در این امر غفلت شود، جای رشد بوته های زعفران را علف های هرز اشغال خواهد کرد و زمین را از وجود آب و مواد غذایی تهی خواهد ساخت و کشاورز ناچار خواهد شد که زمین زعفرانی را به لحاظ غلبه علف های هرز خصوصا چند ساله رها سازد.

عوامل موثر در عملکرد زعفران – میزان عملکرد زعفران در ارتباط با روش و تراکم کاشت

میزان عملکرد زعفران صرف نظر از قوت و ضعف زمین، ریزی و درشتی بنه ها، سال تولید، مواظبت های زراعی، تعداد بنه کشت شده در هر متر مربع و یا تعداد پیاز کشت شده در هر چاله و فاصله ی چاله ها از هم به دوره بهره برداری و نوع کشت ارتباط دارد. از این جهت میزان عملکرد زعفران در وضعیت های مختلف به شرح زیر مورد بررسی قرار گرفته است:

جدول شماره ۱- میزان عملکرد زعفران در هکتار وقتی در هر چاله ۳-۱ بنه کشت شود (کشت با تراکم کم) در روستاهای گل و فریز از بخش خوسف بیرجند

سال	گل به کیلوگرم	زعفران به مثقال	زعفران به کیلوگرم
اول	15-20	45-60	0/902-0/278
دوم	80-100	240-300	1/111-1/389
سوم	240-300	720-900	3/333-4/166
چهارم	400-500	1200-1500	5/556-6/944
پنجم	450-550	1350-1650	6/250-7/639
ششم	500-600	1500-1800	6/944-8/333
هفتم	400-450	1200-1350	5/556-6/250
هشتم	350-400	1050-1200	4/861-5/556
نهم	240-280	720-840	3/333-3889
دهم	160-200	480-600	2/222-2/778
جمع	2835-3400	8505-10200	39/375-47/222
میانگین سالانه	311/75	935	4/329

الف . هرگاه در هر چاله ۳ بنه کشت شود. در این صورت عمر مفید زعفران زار در روستاهای گل و فریز از بخش خوسف بیرجند ده سال و میزان متوسط عملکرد سالانه با توجه به جدول شماره (۱) ۹۳۵ مثقال و یا ۴/۳۳ کیلوگرم در هکتار می باشد.

ب . هرگاه در هر چاله ۵-۳ بنه کشت شود. در این صورت عمر مفید زعفران زار در شرایط روستاهای خراشاد، نوفرست و کوچ از بخش مرکزی بیرجند ۸ سال و میزان متوسط عملکرد سالانه با توجه به جدول شماره دو، ۱۳۵۶ مثقال و یا ۶/۲۷۸ کیلوگرم می باشد.

جدول شماره ۲ – میزان عملکرد زعفران در هکتار، وقتی در هر چاله ۵-۳ بنه کشت شود (کشت با تراکم متوسط) در روستاهای کوچ، خراشاد و نوفرست از بخش مرکزی بیرجند دوره تولید ۸ سال

سال	گل به کیلوگرم	زعفران به مثقال	زعفران به کیلوگرم
اول	17-50	50-150	0/231-0/694
دوم	133-200	400-600	1/851-2/778
سوم	267-400	800-1200	3/704-5/555
چهارم	533-667	1600-2000	7/407-9/259
پنجم	700-1100	2100-3300	9/722-15/278
ششم	700-1000	2100-3000	9/259-13/889
هفتم	400-600	1200-1800	5/555-8/333
هشتم	200-267	600-800	2/778-4/167
جمع	2950-4284	8850-12850	40/507-59/953
میانگین سالانه	452	1365	6/278

ج. هرگاه در هر چاله ۱۵-۷ بنه کشت شود. در این صورت عمر مفید زعفران زار ۵-۴ سال می باشد. میزان متوسط عملکرد سالانه با توجه به جدول شماره (3)، ۱۴۷۰ مثقال و یا 6/805 کیلوگرم می باشد.

آزمایش فوق در سه سطح ازت (N : 0-50-100 کیلو) در سه سطح فسفر (P : 0-25-50 کیلو) و در سه سطح کود حیوانی (M  : 0-20-40 تن) در هکتار جمعا ۲۷ تیمار و چهار تکرار و به طریقه ردیفی با فواصل خطوط ۳۷/۵ سانتی متر و با فاصله کشت ۵ سانتی متر در روی خط (۵۷ بنه در متر مربع) در منطقه بیرجند و قاین اجرا شده که از بین ۲۷ تیمار دو تیمار، NIPoM1 و NoPoM1 در منطقه بیرجند بیشترین عملکرد را داشته است. اثر کود حیوانی در سطح ۱٪ و اثر متقابل ازت و کود حیوانی در سطح ۵٪ معنی دار بوده است.

جدول شماره ۳- میزان عملکرد زعفران در هکتار وقتی در هر چاله ۱۵-۷ بنه کشت شود (کشت متراکم) روستاهای مهموئی، گازار و جلیل آباد از بخش سابق در میان بیرجند دوره تولید ۵ سال

سال	گل به کیلوگرم	زعفران به مثقال	زعفران به کیلوگرم
اول	100-200	300-600	1/389-2/778
دوم	500-800	1500-2400	6/944-11/111
سوم	800-1100	2400-3300	11/111-15/278
چهارم	400-600	1200-1800	5/556-8/333
پنجم	150-250	450-750	2/083-3/472
جمع	1950-2950	5850-8850	27/083-40/972
میانگین سالانه	490	1470	6/805

جدول شماره ۴- میزان عملکرد گل زعفران به طریقه ردیفی در یک دوره بهره برداری ۷ ساله در ایستگاه تحقیقات کشاورزی محمدیه بیرجند بر حسب کیلوگرم در هکتار

سال	گل	زعفران	علوفه	درصد استحصال زعفران
1370	229/-	3/93	506	1/72
1371	796/2	10/55	1596	1/32
1372	907/7	13/36	1787	1/47
1373	702/2	9/89	1357	1/41
1374	698/9	9/56	1380	1/37
1375	613/3	8/39	1215	1/37
1376	303/3	4/09	630	1/35
میانگین	607/3	8/46	1210	1/43

از نقاط قابل توجه در تحقيق فوق عبارت از آنست که میزان عملکرد علوفه تقریبا معادل دو برابر گل به دست آمده است و میزان درصد استحصال زعفران ۱/۴۳ میزان گل می باشد و یا به عبارت دیگر از هر ۷۰ کیلو گل یک کیلو زعفران به دست می آید. فاصله بنه ها از یکدیگر ۳ سانتی متر و تعداد بنه در متر مربع ۷۵ بنه بوده است.

محاسبات فوق براساس زعفران دسته ای می باشد که درصد تبدیل زعفران دسته ای به زعفران رشته ای بریده (ممتاز) نیز در حدود ۷۰ درصد می باشد. در این پژوهش از ۴۰ تن کود حیوانی قبل از کاشت و از ۱۰ تن کود حیوانی و نیز ۵۰ کیلوگرم اوره در هر سال استفاده شده است.

عوامل موثر در عملکرد زعفران – مقایسه کاشت کپه ای و ردیفی

برای سنجش برتری یکی از دو شیوه کاشت ردیفی و کپه ای، آزمایشی در منطقه آب سرد دماوند مرکز تحقیقات مرتع وزارت جهاد کشاورزی در فاصله سال های ۸۲ – ۱۳۷۹ انجام شد. برای یکسان بودن شیوه تهیه زمین، با فاروئر با فاصله خطوط ۳۷/۵ سانتی متر فارویر زده شد. در شیوه کاشت کپه ای در هر ۳۰ سانتی متر طول خط ۵، ۱۰ و یا ۱۵ بنه و در طرز کاشت ردیفی در هر ۲، ۳ و ۶ سانتی متر طول خط یک بنه زعفران کشت شد. به این ترتیب ۶ تیمار در چهار تکرار و هر تیمار در ۳۰ = ۱۰×۳ مترمربع انجام شد. نتایج تیمارها به شرح جدول شماره ۵ می باشد.

جدول شماره ۵ – مقایسه میانگین وزن زعفران تولیدی بر حسب کیلوگرم در هکتار در تیمارهای اثر متقابل روش کاشت بر تراکم کاشت در سال های ۸۲-۷۹.

تیمارها	سال 79	سال 80	سال 81	سال 82	جمع	میانگین
پنج بنه کپه ای	1/26	3/8	9/44	11/61	26/16	6/54
ده بنه کپه ای	1/73	5/7	11/16	12/88	31/47	7/86
پانزده بنه کپه‌ای	1/89	6/1	12/89	13/14	34/02	8/55
جمع	4/88	15/6	33/49	37/63	91/65	22/95
5 بنه ردیفی	0/89	4/9	11/16	12/46	29/41	7/35
10 بنه ردیفی	1/29	5/3	12/33	14/46	33/28	8/32
15 بنه ردیفی	1/45	5/9	14/31	15/27	36/93	9/23
جمع	3/63	16/1	37/80	42/19	99/62	24/9

به طوری که توجه می شود در سال اول (۱۳۷۹) کاشت کپه ای بر کاشت ردیفی برتری داشته است و این امر به علت جنس خاک می باشد که وقتی بنه ها به صورت گروهی کاشته شوند، جوانه های گل مجموعا زمین را بهتر می شکافند. اما در صورت ردیفی (بویژه در سال اول و حتی دوم) چون بنه ها به صورت ردیفی و جدا از هم کشت شده اند، زور کافی برای بیرون آمدن از خاک را ندارند.

اما در سال های سوم و چهارم که تعداد بنه ها در روی خط افزایش یافته است بر میزان محصول افزوده شده به طوری که در سال سوم این تفاوت ردیفی بر کپه ای ۴/۳۱۹= ۳۳/۴۹- ۳۷/۸۰ کیلوگرم و در سال چهارم این تفاوت ۴/۵۶ کیلوگرم بوده است. به طوری که نقصان سال اول و دوم را جبران کرده و در کل میزان محصول ردیفی بر کپه ای در طی چهار سال ۴/۵۶ کیلوگرم فزونی داشته است.

جدول شماره ۶ – نتیجه گیری میزان عملکرد در هکتار شیوه های مختلف کاشت

دوره ی کشت سال	نوع کشت	تعداد بنه در هر 30 سانتی متر طول خط	روستای محل کشت	میزان متوسط عملکرد
10	کپه ای	1-3	گل و فریز	4/32
8	کپه ای	3-5	خراشاد-نوفرست	6/28
5	کپه ای	7-15	مهمویی-گازار	6/805
7	ردیفی	5	محمدیه بیرجند	8/46
4	کپه ای	5	آب سرد دماوند	6/54
4	کپه ای	10	آب سرد دماوند	7/86
4	کپه ای	15	آب سرد دماوند	8/55
4	ردیفی	5	آب سرد دماوند	7/35
4	ردیفی	10	آب سرد دماوند	8/32
4	ردیفی	15	آب سرد دماوند	9/23

جدول شماره ۷- سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد محصول زعفران به تفکیک استان در سال ۱۳۸۲ در کل کشور

نام استان	سطح کشت زعفران – هکتار	میزان تولید تن	عملکرد کیلوگرم در هکتار
زعفران
آبی	دیم	جمع	آبی	دیم	آبی	دیم
آذربایجان شرقی	23/7	0	23/7	0/0709	0	2/99	0
تهران	44	0	44	0/27475	0	6/24	0
چهارمحال و بختیاری	8/6	0	8/6	0/0106	0	1/23	0
خراسان (قدیم)	53180	0	54180	222/82	0	4/19	0
زنجان	3/2	0	3/2	0/0128	0	4	0
سمنان	69	0	69	0/186	0	2/7	0
فارس	283/75	0	283/75	1/3958	0	4/92	0
قزوین	2	0	2	0/003	0	4	0
قم	2	0	2	0/008	0	4	0
کرمان	227	0	227	1/06	0	4/67	0
لرستان	0/2	0	0/2	0/002	0	10	0
مازندران	0	0	0	0	0	0	0
مرکزی	37/3	0	37/3	0/1654	0	4/43	0
همدان	10/5	0	10/5	0/045	0	4/29	0
یزد	546/2	0	546/2	2/22065	0	4/07	0
جمع کل کشور	54437/45	0	54437/45	228/2749	0	4/19	0

به طوری که از جدول فوق برمی آید، میزان عملکرد سالانه به سه عامل طرز کاشت (کپه ای – ردیفی) تراکم کاشت و دوره کاشت بستگی دارد. جدول فوق نشان می دهد که کشت ردیفی متراکم و با دوره ی تولید با دوره تولید کوتاه تر، بهتر از شیوه های کشت کپه ای با تراکم کم، و با سال های طولانی می باشد و کشاورزان دریافته اند که حداقل در زمین زعفرانی به اندازه دوره تولید نباید مجددا زعفران کشت شود. وقتی دوره تولید کوتاه است زعفران را می توان در جدول تناوب گذاشت و با کاشت گیاهان صیفی و افزودن کود سبز در دوره تولید برای بهبود تغذیه زعفران و افزودن یک یا چند فصل آیش زمین را برای کاشت مجدد زعفران بعد از ۵-۴ سال آماده ساخت.

میزان عملکرد زعفران از سال ۱۳۸۲ لغايت ۱۳۸۷ در مناطق مختلف کشور به شرح جدول هایی است که متعاقبا آورده شده است.

در سال ۱۳۸۲ پانزده استان و با افزودن خراسان جنوبی و شمالی جمعا ۱۷ استان کاشت زعفران را تجربه کرده اند که میزان عملکرد مازندران صفر بوده است.

جدول شماره ۸- سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد محصول زعفران به تفکیک استان در سال ۱۳۸۳ در کل کشور

نام استان	سطح کشت زعفران – هکتار	میزان تولید تن	عملکرد کیلوگرم در هکتار
بارور
آبی	دیم	جمع	آبی	دیم	آبی	دیم
آذربایجان شرقی	65/2	0	65/2	0/1954	0	3	0
اصفهان	255/5	0	255/5	1/237	0	4/84	0
تهران	56/5	0	56/5	0/2785	0	4/93	0
چهارمحال بختیاری	14/6	0	14/6	0/01	0	0/68	0
خراسان (قدیم)	54880/5	0	54880/5	216/66	0	3/89	0
خوزستان	0/08	0	0/08	0/0003	0	3/75	0
زنجان	3/76	0	3/76	0/01478	0	3/93	0
سمنان	32/5	0	32/5	0/0807	0	2/48	0
فارس	287/5	0	287/5	1/404	0	4/88	0
قزوین	4	0	4	0/016	0	4	0
قم	2	0	2	0/003	0	1/50	0
کردستان	1/1	0	1/1	0/001	0	0/91	0
کرمان	228/5	0	228/5	1/09	0	4/77	0
کرمانشاه	4	0	4	0	0	0	0
کهکیلویه و بویراحمد	0/75	0	0/75	0/0009	0	1/2	0
لرستان	0/5	0	0/5	0/005	0	10	0
مرکزی	39/4	0	39/4	0/0896	0	2/27
همدان	11/404	0	11/404	0/0718	0	6/3
یزد	554	0	554	2/3495	0	4/24
جمع کل کشور	441/56794	0	56441/794	220/46748	0	3/91

در سال ۱۳۸۳، ۱۹ استان کاشت زعفران را تجربه کرده اند که عملکرد استان کرمانشاه برابر صفر و در ضمن در آن سال از خراسان بزرگ یاد شده که هر گاه به جای خراسان قدیم، سه استان جدید را اضافه کنیم، ۲۱ استان در امر کشت و کار زعفران تجربه کرده اند.

جدول شماره ۹ – سطح زیر کشت، میزان تولید و عملکرد محصول زعفران به تفکیک استان در سال ۱۳۸۴ در کل کشور

نام استان	سطح کشت زعفران – هکتار	میزان تولید تن	عملکرد کیلوگرم در هکتار
بارور
آبی	دیم	جمع	آبی	دیم	آبی	دیم
آذربایجان شرقی	65	0	65	0/26	0	4	0
آذربایجان غربی	1	0	1	0/003	0	3	0
اصفهان	282/8	0	282/8	1/328	0	4/7	0
ایلام	1	0	1	0/0022	0	2/2	0
تهران	44/05	0	44/05	0/194	0	1/36	0
چهارمحال و بختیاری	34/9	0	34/9	0/0476	0	1/36	0
خراسان جنوبی	10721	0	10721	58/995	0	55	0
خراسان رضوی	44895	0	44895	172/64	0	3/85	0
خراسان شمالی	331/5	0	331/5	1/2145	0	3/66	0
زنجان	6/76	0	6/76	0/02378	0	3/52	0
سمنان	33	0	33	0/089	0	2/7	0
فارس	304	0	304	1/321	0	4/35	0
قزوین	4/5	0	4/5	0/018	0	4	0
قم	2	0	2	0/003	0	1/5	0
کرمان	254/5	0	254/5	1/2	0	4/72	0
کرمانشاه	5	0	5	0	0	0	0
کهگیلویه و بویر احمد	0/75	0	0/75	0/0009	0	1/2	0
گلستان	0	1/5	1/5	0	0/005	0	3/33
گیلان	1	0	1	0	0	0	0
لرستان	0/7	0	0/7	0/006	0	8/57	0
مازندران	0	0/4	0/4	0	0/0005	0	1/25
مرکزی	38/9	0	38/9	0/09946	0	2/56	0
همدان	22/5	0	22/5	0/0545	0	2/42	0
یزد	571/2	0	571/2	2/4366	0	4/27	0
جمع کل کشور	57621/06	1/9	57622/96	239/89654	0/0055	4/16	2/89

۲۴ استان در سال ۱۳۸۴ کاشت زعفران را تجربه کرده اند. ۲۲ استان به صورت آبی کاری و دو استان به صورت دیم کاری که عملکرد دو استان کرمان و گیلان برابر با صفر بوده است.

جدول شماره ۱۰- وضعیت تولید زعفران در سال ۱۳۸۵ در کل کشور

استان	سطح زیر کشت (هکتار)	میزان تولید (کیلوگرم)	عملکرد (کیلوگرم در هکتار)	تعداد باغات زعفران
زیر یک هکتار	بین 1-2 هکتار	بالای 2 هکتار
آذربایجان شرقی	70	280	4
اصفهان	297/5	1889	6/3	1332	19	1
تهران	67/5	125	1/85
چهارمحال و بختیاری	46/2	120/5	2/66	133
خراسان شمالی	283/7	589/3	2	143	42	14
خراسان رضوی	45572/5	119528/4	2/6
خراسان جنوبی	10736	58198	5/42	7938	2610	303
سمنان	65	245	3/76	90
فارس	300/1	1505/2	5	262	75	6
کرمان	271/25	1234/25	4/5	463	53	2
مرکزی	41/9	157/65	3/76	155	5	1
همدان	23/07	46/7	2	94	5	2
یزد	565	2831	5	1351	274	20
زنجان	6/81	7/85	1/15	30	2
قزوین	4/5	18	4/5		1	1
قم	4	3	0/75	1
لرستان	3/5	1/7	0/48	2
جمع کل	58358/53	186780/6	3/2	11794	3086	350
آذربایجان شرقی	19
اصفهان	1637	4	3	63	47	2
تهران
چهارمحال و بختیاری	134	3	1		23
خراسان شمالی	204	7		61	7
خراسان رضوی
خراسان جنوبی	48937	5	7	2092	97
سمنان	90
فارس	208		2		22	1
کرمان	518	5	1	17	97	1
مرکزی	161	6		25	20
همدان	83	4	1		6
یزد	1765	7		558	9	1
زنجان	33	3			53
قزوین	2
قم	3	2/5			1
لرستان	3	2	1		1
جمع کل	53797	–	16	2816	383	5

جدول شماره ۱۱- آمار باغات زعفران آبی کل کشور به تفکیک استان در سال ۸۶-۱۳۸۵ واحد : هکتار/ کیلوگرم

کد	نام منطقه	سطح کل	سطح بارور	سطح غیر بارور	تولید	عملکرد
10	اصفهان	194/90√	194/90	0/00	934	4/79
23	تهران	17/80	17/80	0/00	38	2/12
29	استان خراسان جنوبی	8455/60√	84550/60	0/00	27769	3/28
30	استان خراسان رضوی	36457/30√	36457/30	0/00	120446	3/30
31	استان خراسان شمالی	101/70√	101/70	0/00	742	7/30
20	استان سمنان	11/20	11/20	0/00	15	1/35
07	استان فارس	265/00√	265/00	0/00	1325	5/00
08	استان کرمان	19/00	19/00	0/00	59	3/12
	استان مرکزی	2/40	2/40	0/00	7282	3034/33
	استان همدان	6/10	6/10	0/00	0	0/07
21	استان یزد	267/70√	267/70	0/00	1/220	4/56
جمع کل	45798/70	45798/70	0/00	150830	3/49

استان های فعال در جدول فوق شامل اصفهان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی و یزد بوده است.

جدول شماره ۱۲- برآورد سطح برداشت زعفران، میزان تولید و عملکرد آن در هکتار

سال زراعی: ۸۷-۱۳۸۶                                  واحد: هکتار- تن – کیلوگرم

نام استان	سطح برداشت (هکتار)	میزان تولید (تن)	عملکرد (کیلوگرم)
آبی	دیم	جمع	آبی	دیم	جمع	آبی	دیم
کرمان	4		4				2
اصفهان	229		229	1		1	4/42
خراسان جنوبی	14811		14811	22		22	1/51
خراسان رضوی	36718		36718	26		26	7
خراسان شمالی	8		8				10/13
سمنان	240		240	1		1	3/4
همدان	3		3				2
جمع	52014		52014	50		50

جدول شماره ۱۳- برآورد سطح زیر کشت بر حسب هکتار و میزان تولید بر حسب تن و میزان عملکرد بر حسب کیلوگرم در سال زراعی 87-1386 در خراسان رضوی و جنوبی

شهرستان های خراسان رضوی	شهرستان های خراسان جنوبی
نام	زیر کشت	تولید	عملکرد	نام	زیر کشت	تولید	عملکرد
چناران	120	—	0/13	بشرویه	1726	2	1/05
گناباد	2563	2	0/78	بیرجند	507	1	1/93
برداسکن	1051	1	0/95	درمیان	279	—	0/81
تایباد	2655	2	0/75	سرایان	3565	5	1/46
تربت جام	737	1	1/35	سربیشه	79	—	2/58
تربت حیدریه	13471	7	0/52	فردوس	3434	5	1/56
خلیل آباد	3212	4	1/24	قاینات	5171	9	1/68
خواف	1082	1	0/92	نهبندان	50	—	0/92
رشت خوار	1910	2	1/04	جمع	14811	24	1/51
سبزوار	708	—	—
فریمان	79	—	—
قوچان	23	—	—
کاشمر	3609	3	0/83
محولات	2208	1	0/45
مشهد	68	—	—
نیشابور	3222	3	1/0
جمع	36718	27	–
میزان عملکردهای فوق بسیار کم و ناچیز است و جز صرف وقت و انرژی ثمری ندارد.   در این خصوص وزارت جهاد کشاورزی چاره ای باید بیندیشد.

جدول شماره ۱۴- برآورد سطح برداشت، میزان تولید و عملکرد در هکتار زعفران

سال زراعی : ۸۸- ۱۳۸۷                              واحد : هکتار – تن – کیلوگرم

نام استان	سطح برداشت (هکتار)	میزان تولید (تن)	عملکرد (کیلوگرم)
آبی	دیم	جمع	آبی	دیم	جمع	آبی	دیم
اصفهان	567	–	567	1	–	1	2/58	–
خراسان جنوبی	11243	–	11243	41	–	41	3/6	–
خراسان رضوی	49198	–	49198	148	–	148	3/01	–
خراسان شمالی	313	–	313	1	–	1	2/24	–
جمع	61321	–	61321	191	–	191	3/11	–

جدول شماره ۱۵- مقایسه پنج ساله تولید زعفران (۸۴ لغایت ۸۸) در خراسان جنوبی

سطح بر حسب هکتار، تولید بر حسب تن و عملکرد بر حسب کیلوگرم

شهرستان	سال 84	سال 85	سال 86	سال 87	سال 88
سطح	تولید	عملکرد	سطح	تولید	عملکرد	سطح	تولید	عملکرد	سطح	تولید	عملکرد	سطح	تولید	عملکرد
بیرجند	1160	5	39	841	2/9	3/5	339	1/3	3/8	507	1	1/9	213	–	2/1
بشرویه	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1737	2	1/1	630	2	3/7
فردوس	2800	11/4	4	2843	7/8	2/7	29/9	8	2/7	3435	5	1/6	1807	7	3/7
سربیشه	120	0/48	4	100	0/25	2/5	70	0/2	2/8	79	2/0	2/6	394	1	2/3
سرانان	2950	12	4	2893	11/6	4	2809	12/3	4/4	3565	5	1/4	3203	8	2/6
نهبندان	145	0/15	1	100	0/15	1/5	33	0/04	1/2	50	0/05	0/9	8	–	2/4
قاین	5604	39	7	5350	12/8	2/4	4968	12/3	2/7	5302	9	1/6	4654	21	4/15
درمیان	742	2	31	540	1/35	2/5	236	0/7	2/8	288	0/	0/8	305	1	2/1
جمع استان	12361	65/3	–	11826	33/92	–	11364	3484	–	14963	22/52	–	11259	41	3/6

جدول شماره ۱۶- میانگین سطح زیر کشت زعفران بر حسب هکتار و میزان تولید برحسب کیلوگرم در خراسان رضوی طی سال های ۱۳۸۳ – ۱۳۷۴

نام	سطح	کیلوگرم	نام	سطح	کیلوگرم	نام	سطح	کیلوگرم
بردسکن	2450	1600	رشتخوار	4500	16500	قوچان	50	200
تایباد	2900	13630	سبزوار	890	3000	کلات	3	—
تربت جام	1500	7200	سرخس	2	—	کاشمر	4370	15200
تربت حیدریه	11260	45000	صالح آباد	26	1000	گناباد	5000	15000
چناران	310	990	فریمان	350	1400	محولات	2500	11000
خواف	1700	6800	خلیل آباد	2680	10720	نیشابور	1100	4730
دره گز	25	70	—	—	—	مشهد	650	1500
جمع	20145	82290	—	8448	31720	—	13673	47630
جمع سطح زیر کشت 42266   جمع میزان تولید 161640   میزان عملکرد 3/82 کیلوگرم

جدول شماره ۱۷ – صادرات زعفران خراسان رضوی بر حسب تن و ارزش به دلار طی سال های ۱۳۸۳ – ۱۳۷۴ مطابق با ۲۰۰۵ – ۱۹۹۶ میلادی

سال شمسی	سال میلادی	تن	سطح زیر کشت	میلیون دلار
1374	1996	45/70	—	17/7
1375	1997	36/07	—	14/08
1376	1998	59/96	—	23/9
1377	1999	82/26	—	34/08
1378	2000	106/19	—	43/5
1379	2001	121/62	2224	51/34
1380	2002	125/24	3670	56/2
1381	2003	138/9	6458	66/57
1382	2004	172	9341	95
1383	2005	201	7814	97

جدول شماره ۱۸- سطح زیر کشت (هکتار) و میزان تولید(تن) در مناطق خراسان رضوی از سال ۸۴ تا ۸۸

نام شهرستان	سال 84	سال 85	سال 86	سال 87	سال 88
هکتار	تولید	هکتار	تولید	هکتار	تولید	هکتار	تولید	هکتار	تولید
تربت حیدریه	11260	45	11470	34/4	12200	36/6	6200	5/9	6530	17/6
گناباد	5000	15	3350	10/-	3350	10/4	2880	2/1	3050	7/6
رشتخوار	4500	16/5	4500	12/6	4500	16/-	3600	3/-	4/50	12/4
کاشمر	4370	15/2	4400	7/4	4600	17/-	4050	3/2	5150	–
تایباد	2900	13/6	2980	6/8	2480	5/1	2240	1/8	2600	–
خلیل آباد	2680	10/7	2680	9/4	2930	13/2	2500	1/9	3150	9/4
فردوس	2630	11/-	2000	8/7	–	–		–		–
مه ولات	2500	11/-	2580	6/7	2720	8/2	2750	1/6	3556	1/6
بردسکن	2450	8/6	2450	4/9	2450	9/6	2100	1/5	2650	8/2
خواف	1700	6/8	1700	500	1750	6/6	1250	0/8	1850	5/2
تربت جام	1500	7/2	1500	3/7	1518	7/3	1120	0/9	1834	5/3
جمع	41490	160/6	39610	109/7	38498	130	28690	22/7	34520	67/3

جدول شماره ۱۹ – وضعیت تولید زعفران در سال ۱۳۸۵ در کشور

ردیف	استان	سطح زیر کشت (هکتار)	میزان تولید (کیلو گرم)	عملکرد (کیلوگرم در هکتار)
1	خراسان رضوی	45572/5	119524/8	2/6
2	خراسان جنوبی	10736	58198	5/42
3	یزد	565	2831	5
4	اصفهان	297/5	1889	6/3
5	فارس	300/1	1505/2	5
6	کرمان	271/25	1234/25	4/5
7	خراسان شمالی	283/7	589/3	2
8	آذربایجان شرقی	70	280	4
9	سمنان	65	245	3/76
10	تهران	40	184	4/6
11	چهارمحال و بختیاری	46/2	120/5	2066
12	مرکزی	41/9	157/65	3/76
13	همدان	23/07	46/7	2
14	قزوین	4/5	18	4/5
15	قم	4	3	0/75

جدول شماره ۲۰ – وضعیت تولید زعفران در سال ۱۳۸۶ در کشور

ردیف	استان	سطح زیر کشت (هکتار)	میزان تولید (کیلوگرم)	عملکرد (کیلوگرم در هکتار)
1	خراسان رضوی	41654	143320	3/6
2	خراسان جنوبی	15099	78000	5/3
3	یزد	617	3100	5
4	اصفهان	319/7	1577	5/3
5	فارس	314/1	1495/2	5
6	کرمان	282/25	1141	4
7	خراسان شمالی	308/5	843	2/7
8	آذربایجان شرقی	68/3	227/5	3/5
9	سمنان	51	170	3/3
10	تهران	58/6	150	2/5
11	چهارمحال وبختیاری	40/2	49/8	1/3
12	مرکزی	44/5	175/2	4
13	همدان	33/8	130/26	4
14	قزوین	8	24	3/4
15	قم	4	4	1

جدول شماره ۲۱ – وضعیت تولید زعفران در سال ۱۳۸۷ در کشور

ردیف	استان	سطح زیر کشت (هکتار)	میزان تولید (کیلوگرم)	عملکرد (کیلوگرم در هکتار)
1	خراسان رضوی	46266	21568	0/5
2	خراسان جنوبی	13486	10384	0/8
3	یزد	621	1267	2
4	اصفهان	369	992	3
5	فارس	323	1515	4/7
6	کرمان	286	1130	4/1
7	خراسان شمالی	284	268	1
8	آذربایجان شرقی	75	245	3/7
9	سمنان	51	170	3/3
10	تهران	49	51	1/8
11	چهارمحال و بختیاری	43	79	2
12	مرکزی	42	113	2/8
13	همدان	27	101	3/8
14	قزوین	12	13	1/1
15	قم	4	4	1

عوامل موثر در عملکرد زعفران – عمر زعفران زار

منظور از عمر زعفران زار، عمر مفید و یا سودبخش بودن آن است. عمر زعفران زار صرف نظر از مراقبت های زراعی، بستگی زیادی به تعداد پیازهای کاشته شده در هر چاله دارد. هرقدر تعداد بنه های کاشته شده در سال اول بیشتر باشد، عمر زعفران زار کوتاه تر خواهد بود. زیرا از هر بنه ای که در سال اول کاشته شود، بنه های تازه ای تولید می شود. در نتیجه با گذشت چند سال، به علت تراکم بنه ها، نقصان مواد غذایی، افزایش علف های هرز، پوک شدن برخی از بنه ها، و نیز کوچک شدن بنه ها، از میزان محصول بقدری کاسته می شود که کشاورزان تصمیم می گیرند بنه ها را به زمین جدیدی منتقل سازند.

هرگاه در یک چاله ۳ – ۲ بنه زعفران کشت شود و یا در داخل شیار با فاصله ۸-۶ سانتی متر یک بنه کاشته شود، در این صورت عمر زعفران زار در حدود ۱۰ – ۸ سال و حتی ۱۲ – ۱۰ سال خواهد بود. و هرگاه ۵ بنه زعفران کاشته شود، عمر زعفران زار به ۸ – ۵ سال کاهش می یابد. معمولا عمر زعفران زار موقعی خاتمه یافته تلقی می شود که عملکرد سال آخر آن با تقویم به ریال کمتر از عملکرد گندم در زمین های مشابه باشد. چنانکه گفته شد مراقبت های زراعی خصوصا دفع علف های هرز مزارع زعفران، کود و خاک دادن به مقدار لازم و آبیاری به موقع در طول عمر زعفران زار تأثیر زیادی دارد. برخی از کشاورزان به علت کثرت علف های هرز و عدم توانایی در قلع و قمع آن ها، زمین زعفران را زودتر از موعد لازم رها می کنند.

عوامل موثر در عملکرد زعفران – میزان عملکرد زعفران

عوامل موثر در عملکرد زعفران صرف نظر از قوت و ضعف زمین، ریزی و درشتی بنه ها، سال تولید، مواظبت های زراعی، به تعداد بنه کشت شده در هر چاله و یا در متر مربع و در نتیجه دوره بهره برداری ارتباط دارد. از این جهت میزان عملکرد زعفران در وضعیت های مختلف به شرح زیر مورد بررسی قرار می گیرد.

الف – هرگاه در هر چاله ۱ بنه کشت شود، در این صورت عمر مفید زعفران زار و یا به عبارت دیگر دوره بهره برداری زیاد می گردد، لیکن میزان عملکرد در سال های اول کشت کم می باشد.

ب – هرگاه در هر چاله ۳ – ۱ و عموما ۳ بنه کشت شود، در این صورت عمر مفید زعفران زار در روستاهای گل و فریز از بخش خوسف بیرجند، ده سال و میزان متوسط عملکرد سالانه 4/3 کیلوگرم می باشد. در این روستا سال ششم سال حداکثر بهره برداری می باشد.

ج – هرگاه در هر چاله ۵ – ۳ بنه کشت شود، در این صورت عمر مفید زعفران زار در شرایط روستاهای کوچ، خراشاد و نوفرست از بخش مرکزی بیرجند ۸ سال و میزان متوسط عملکرد، سالانه 6/3 کیلوگرم و سال حداکثز عملکرد سال پنجم می باشد.

د- هرگاه در هر چاله ۱۵ – ۷ و عموما ۱۵ بنه کشت شود، در این صورت عمر مفید زعفران زار چهار یا پنج سال می باشد. میزان متوسط عملکرد سالانه 6/8 کیلوگرم و سال حداکثر عملکرد، سال دوم و یا سوم می باشد.

با توجه به مطالب فوق هر قدر بر تعداد بنه های کشت شده در هر چاله و یا در طول خطوط کشت اضافه گردد، از دوره بهره برداری زعفران کاسته می شود، اما بر میزان متوسط تولید سالانه اضافه می گردد.

عوامل موثر در عملکرد زعفران – خزان بوته زعفران، میزان تولید و کیفیت علوفه

برگ های زعفران در مناطق گرمسیری، مانند اصطهبانات فارس در اواخر فروردین ماه و در مناطق کوهستانی خراسان جنوبی در اواخر اردیبهشت ماه و در نقاط جلگه ای درهمین مناطق در اواسط اردیبهشت ماه رو به زردی می گذارند و بزودی خشک می شوند. پس از خشک شدن کامل بوته، برگ ها را به آسانی می توان از درون خاک بیرون کشید و به جمع آوری آن ها در خارج از محوطه زعفران کاری اقدام کرد. باید در نظر داشت که کشاورزان زعفران کار از چرانیدن زمین زعفران به شدت اجتناب می ورزند، چون اعتقاد دارند که زمین با شم گوسفندان فشرده می شود و منافذ تنفسی بنه ها مسدود می گردد.

دروی زودتر از موعد برگ ها این خطر را به همراه دارد که فرصت کافی برای انتقال مواد غذایی از برگ ها بنه ها وجود نداشته باشد. ضمنا بیرون کشیدن برگ ها قبل از خزان کامل، موجب آسیب رساندن به بنه ها می گردد.

میزان تولید علوفه زعفران بین ۱۵۰۰- ۶۰۰ کیلوگرم بسته به سن مزرعه زعفران، حاصل خیزی خاک و تراکم بوته دارد.

در خصوص کیفیت علوفه زعفران، مشخص شد که مقدار مصرف برگ خشک زعفران توسط گوسفند و بز بومی در مناطق خراسان جنوبی بیشتر از مصرف کاه غلات است. شاید به همین جهت باشد که دامداران منطقه مذکور، علوفه زعفران را با قیمت بیشتری از کاه غلات عرضه می کنند. آقای ولی زاده در تجزیه برگ های خشک زعفران به این رسیده است که مقادیر پروتیین خام، چربی، عصاره عادی از ازت، مواد معدنی و مجموع مواد مغذی قابل هضم برگ خشک زعفران، بیشتر از کاه غلات است.

عوامل موثر در عملکرد زعفران – تعداد پیاز یا بنه ها در سال های بعد

وقتی در سال اول در داخل هر چاله ۱۵- ۱۰ بنه کشت شود، در سال دوم تعداد بنه ها به ۲۵- ۲۰، در سال سوم به ۳۵- ۳۰ و در سال چهارم به ۴۵ – ۴۰ عدد می رسد. تا سال چهارم به علت باز بودن فضای خالی برای رشد و تکثیر بنه ها، بنه های درشتی در زمین مشاهده می شود. لیکن از سال چهارم به بعد به علت کمبود جا و تقلیل مواد غذایی رشد بنه ها متوقف شده، عملکرد زعفران نیز کاهش می یابد. از این رو از سال چهارم به بعد بنه ها را به زمین دیگری منتقل می سازند. به طوری که گفته شد، تعداد بنه ها در سال چهارم به ۴- ۳ برابر سال اول می رسد. بنابراین ازدیاد بنه ها خود می تواند منبع درآمد خوبی برای زعفران کاران باشد.