آفات زعفران و روش های مبارزه با آنها

آفات زعفران

خوش بختانه تاکنون روی بوته زعفران، آفات زعفران زیادی مشاهده نگردیده است. آفات زعفران متنوع بوده و شامل گونه هایی از کنه های گیاهی، حشرات و جوندگان می شود. بعضی از این گونه ها از نظر دامنه انتشار و فعالیت در مزارع زعفران گسترده و خسارت زا می باشند و در صورتی که مبارزه اصولی علیه آنها انجام نشود ضایعات جبران ناپذیری به وجود خواهند آورد.

روی پیاز ها، کرم های کوچکی به نام اینگوئیلول Ingoilol دیده شده، که این کرم ها محیط مساعدی برای پذیرش امراض قارچی فراهم می سازند. برای مبارزه با این کرم ها می توان مزارع را با سولفور کربن C۲ S و یا با محلول دو درهزار آلدرین Aldrin، گامکسان , Gamexane و یا لیندین Lindane سمپاشی کرد.

آفات زعفران – کَنه ها

از بین گونه های آفات زعفران، مهم ترین گونه خسارت زای آن کنه R.robini است که با فعالیت بر روی پیاز زعفران در داخل خاک موجبات پوسیدگی و اضمحلال و در نهایت تنک شدن(سست) مزرعه و کاهش عملکرد زعفران را فراهم می کند.

بعد از این کنه، تریپس توتون T.tabaci از نظر فراوانی جمعیت و دارا بودن پتانسیل انتقال عوامل بیماریزای ویروسی حائز اهمیت است، همچنین شته M.certus با توجه به اینکه قادر است ویروس های متنوعی به گیاهان منتقل سازد حائز اهمیت است. البته جمعیت قابل توجه کفشدوزک H.variegata و سایر دشمنان طبیعی موثر، جمعیت آنها را تحت کنترل دارد. 

کنه R.robini ( Rhizoglyphus robini (Claparéde) )

در سال های اخیر کنه ریزوگلی فوس ربینی Rhizoglyphus robini بر روی بنه های زعفران مشاهده شده است. گونه ای است همه جازی(cosmopolitan) که از مهم ترین آفات گیاهان غده ای به حساب می آید. این کنه برای اولین بار از روی زعفران در شهرستان های گناباد و قاین یافت شد.

هم اکنون این کنه در کلیه شهرستان هایی که زعفران کشت می گردد انتشار دارد و شدت و ضعف آلودگی به این کنه بسته به رعایت اصول کاشت و سابقه و قدمت کاشت زعفران در مناطق مختلف متغیر می باشد. میزبان های این آفت شامل زعفران، سیر، هویج، گلایول، انواع زنبق، نرگس، پیاز خوراکی، سیب زمینی، کوکب، آماریلیس و سایر گیاهان غده ای است .

کَنه بنه زعفران به ابعاد ۰/۷- ۰/۴ میلی متر، تخم مرغی شکل و با بدنی فربه به رنگ سفید کدر ولی کم تحرک و تنبل است، پاهای این کنه کوتاه و سخت به رنگ قهوه ای مایل به قرمز با تعداد زیادی مو و خار بر روی آنها می باشد. این کنه دارای فرمهای گوناگون از قبیل ماده، نر هم شکل، نر ناهمشکل و هیپوپوس میباشد.

چنانچه شرایط حرارتی و رطوبتی برای این کنه مساعد باشد، می تواند بیش از ۱۵ نسل در سال داشته باشد. هر کنه در طول عمر ۲-۱/۵ ماهه خود بیش از ۱۰۰۰۰ تخم می گذارد.

این آفت در مزارع زعفران در کلیه ماه های سال فعال بوده ولی بیشترین فعالیت را در فصل پاییز و بهار دارد. فقط در این دو فصل از جمعیت قابل ملاحظه ای برخوردار است و در ماه های تابستان به دلیل گرما و خشکی خاک و در ماه های زمستان به دلیل برودت هوا جمعیت آن به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و کاهش می یابد. مزارع زعفرانی که به هر دلیلی در تابستان (دوره استراحت زعفران آبیاری گردند شرایط رشد و نمو آفت مناسب گردیده و سریع جمعیت کنه بالا می رود.

نحوه خسارت: کنه R.robini پیاز زعفران را غالبا از محل زخمها و گاهی قسمتهای سالم پیاز مورد حمله قرار میدهد، سپس ضمن تغذیه و ایجاد تونلی در بنه در داخل تونل شروع به زاد و ولد کرده و حفره ای در پیاز ایجاد می کند. این حفره به تدریج گسترش یافته و همچنین عوامل گندزا به راحتی از محل زخمها و حفرات به داخل پیاز نفوذ کرده و باعث تسریع در پوسیدگی پیازها می گردند.

خسارت کنه از تغذیه مستقیم از بنه و تولید زخم هایی بر روی آن می باشد که بعدا موجب پوسیدگی بنه می شود. بنه های آسیب دیده دارای لکه های سیاه و پوسیده ای می شوند. برگ های گیاهان آلوده، کوچک تر و ظریف تر و گل ها فاقد کلاله و یا دارای کلاله های ضعیفی می باشند و برای کنترل این آفت موارد زیر را پیشنهاد کرده اند:

بوته هایی که پیاز آنها توسط این کنه ها مورد حمله قرار گرفته است دارای برگهای ظریف تر و کوتاه تر از بوته های سالم می باشند. بوته های آلوده برگهای آن زودتر از معمول خزان می نمایند. بنابراین خسارت کلی این آفت پس از چند سال تنک شدن مزرعه می باشد.

1. تناوب زراعتی
2. از کشت مجدد زعفران در زمین خودداری شود.
3. از پیازهای کاملا سالم و آسیب ندیده، درشت و ضدعفونی شده استفاده شود.
4. عمق کاشت پیاز زعفران لااقل ۲۰ سانتی متر باشد.
5. از کودهای کاملا پوسیده دامی استفاده شود.
6. از تراکم زیاد برای کشت استفاده شود.
7. از مزارع آلوده خاک برداری نشود.

بیولوژی این آفت در شرایط آزمایشگاهی حرارت ۱±۲۵ سانتی گراد، رطوبت نسبی اشباع در داخل قفس های پرورش بر روی برش های نازکی از پیاز زعفران مورد بررسی قرار گرفت که خلاصه نتایج آن در جدول زیر آمده است.

میانگین مراحل مختلف زندگی کنه R. robini روی پیاز زعفران در حرارت ۱ ± ۲۵ سانتی گراد و رطوبت نسبی اشباع و شرایط تاریکی مطلق به روز

کنه تیروفاگوس (Tyrophagus putrescentiae Schrank)

این کنه گونه ای با انتشار وسیع و جهانی است که از روی مواد انباری نظیر بذر کتان، بادام زمینی، پنیر، ژامبون، پودر ماهی، موز خشک، گندم، جو صحرایی، جو، آرد، تخم کدو، شکلات، برگه زرد آلو، قارچ خشک، برنج، فلفل، سبوس گندم و بسیاری از مواد دیگر جمع آوری شده است.

این کنه در آزمایشگاه مزاحم جدی قارچ های پرورش یافته روی محیط کشت آگار می باشد ولی علی رغم موارد فوق گزارشاتی حاکی است که این کنه یک عامل مهم مرگ و میر کرم ریشه ذرت در مزارع ذرت و نارگیل در شمال کارولینا می باشد. همچنین مشاهده شده که این کنه از تخم، مراحل زنده و مرده شته های فیلوکسرای مو تغذیه می کند.

کنه های بالغ به رنگ شفاف و یا بی رنگ به طول ۰.۳ تا ۰.۴ میلی متر، بر روی سطح پشتی بدن تعداد زیادی مو وجود دارد. پای اول کنه نر باریک و فاقد خار بر روی ران می باشد. این کنه در حرارت ۲۳ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ۷۸٪ دوره زندگی ۲ تا ۳ هفتگی دارد.

این کنه با فعالیت بر روی پیاز زعفران و توانایی انتقال یک سری عوامل بیماری زا نظیر قارچ ها و باکتری های خاکزی ممکن است مسئله ساز باشند، ولی نقش تغذیه ای آن از حالات مختلف زندگی سایر بندپایان خاکزی نیز در خور توجه و حائز اهمیت می باشد و نیاز به بررسی بیشتر دارد. چون در این آزمایش مشخص گردید که می تواند یکی از دشمنان طبیعی موثر تخم کنه ی R.robini باشد. 

كنه قهوه ای گندم (petrobia latens)

در دنیا در حال حاضر در ایالات متحده آمریکا، اروپا، ترکیه، چین، آفریقا، هندوستان، جنوب زیمباوه، ژاپن، انگلستان و استرالیا به عنوان آفت غلات دانه ریز شناخته شده است.

در انگلستان روی درختان میوه ودر هندوستان روی سورگوم و پیاز به همان شدتی که برغلات خسارت می زند گزارش گردیده، در ژاپن گرامينه ها، توت فرنگی، نوعی پیاز Allium porrum L و در ایالات متحده خسارت قابل ملاحظه ای به پیاز خوراکی، هویج، آنديو، پنبه، کاهو، زنبق، گلايول، سورگوم، یونجه و پیاز وحشی میزند.

كنه قهوه ای گندم یکی از آفات زعفران می باشد. این کنه تخم مرغی شکل به رنگ قهوه ای تیره تا قهوه ای مایل به سبز با پاهای زرد روشن به طول ۰.۶۲ میلی متر و عرض ۰.۴۲ میلی متر است. بدن کنه در سطح پشتی نقوش مخطط اثر انگشتی با ۱۳ جفت موی پشتی است. پاها بلند و استوانه ای، بار اول از بقیه پاها بلندتر به طول ۰ / ۷۸ میلی متر و بلندتر از طول بدن است.

محققان خسارت این کنه را این طور توصیف نموده اند که با تغذیه از شیره گیاهی آثار خسارتش مشابه موزائیک خفیف بر روی برگها و در نهایت باعث زردی برگها می شود.

مزارعی که آلودگی بیشتری به این آفت دارند برگهای زعفران در ابتدا نقاط ریز کم رنگ یا زرد رنگ دیده می شود که با توسعه این نقاط، زرد شدگی و خزان ودرس در برگها نمایان می گردد. خزان برگها غالبا از نوک به سمت قاعده برگ می باشد و مزارع آلوده خیلی زودتر از معمول خزان می کنند.

بهترین سم برای کنترل این کنه در مزارع سیر کشور اسپانیا سم دیمتوات ۴۰٪ معرفی شده است.

کنه زمستانه غلات (penthaleus major duges)

کنه زمستانه غلات دارای انتشار وسیع و جهانی است که در سرتاسر نواحی معتدل شمالی و جنوبی و همچنین از استرالیا، نیوزیلند، جنوب آمریکا، جنوب آفریقا و چین و تایوان گزارش شده است. غلات دانه ریز و سایر گرامينه ها میزبان های مناسب این کنه می باشند.

این کنه به رنگ سبز روشن تا سبز تیره با سوراخ مخرجی پشتی (در قسمت پشتی – عقبی هیستروزما) انگشت متحرک کلیسرها کشیده و مستقیم و انگشت ثابت کلیسرها غشائی و در انتها دارای چنگال سه شاخه ای است. پاهای اول و چهارم بلندتر از پاهای دوم و سوم کنه می باشد. پاها دارای دو ناخن قلاب مانند و یک امپودیوم بالشک مانند با موهای منشعب، سوراخ جنسی در قسمت شکمی و دو جفت بادکش جنسی در اطراف آن قرار داد.

خسارت این کنه بر روی زعفران به دلیل جمعیت کم، ناچیز و قابل اغماض است، ولی در مزارعی که از آلودگی نسبتا بالایی برخوردار است خسارت به صورت زیر می باشد.

در اثر تغذیه کنه از شیره گیاهی، کلروفیل محل مورد تغذیه از بین رفته و ظاهری زرد یا قهوه ای روشن به برگهای زعفران می دهد. در گیاهان آلوده، خشکیدگی از نوک به سمت قاعده پیشروی می نماید که چنانچه آلودگی به کنه بیشتر باشد این عارضه زودتر شروع و باعث تشدید آن می گردد.

ضمنا این کنه گیاهان خانواده گرامينه را بر زعفران ترجیح می دهد و بیشتر روی علف هرز گرامينه متمرکز می گردند و چنانچه علف های هرز گرامينه از دسترس این کنه خارج گردد ناگزیر به زعفران حمله مینماید البته به نظر می رسد که خسارت علف های هرز زعفران بیش از خسارت این کنه باشد و کنترل علف های هرز زعفران منتفی نمی گردد.

مبارزه: بهتر است به علت صدمه مختصر تریپس از سمپاشی خودداری شود، لیکن در صورت لزوم از سموم کم دوام باید استفاده کرد. (اسماعیلی ۴۰۸ و نیز یزدانی بروشور جهاد کشاورزی خراسان جنوبی) در استهبان فارس از لارو پیاز خوار زعفران از خانواده Cerambycidae نام برده شده است.

آفات زعفران – حشرات

تریپس توتون (thrips tabaci)

حشره ای است با انتشار جهانی، در ایران از کلیه استان های کشور گزارش گردیدهاست.

این آفت بسیار پلی فاژ(polyphagus) و میزبان های آن بالغ بر ۲۵ خانواده گیاهی شامل انواع لوبیا، انواع کلم، میخک، هویج، پنبه، خیار، سیر، تره فرنگی، ارکید، پاپایا، نخود، آناناس، رز، کدوئیان، تنباکو، گوجه فرنگی و شلغم ، سیب زمینی، گوجه فرنگی، پیاز خوراکی، چغندر قند، ، کتان، کنف، بادنجان، خربزه، طالبی، سیب، گلابی، هلو، گیلاس و… فعالیت دارد.

خسارت تریپس بر روی برگ های زعفران به صورت پیدایش نقاط زرد تا سفید رنگی مشاهده می شود.

مشخصات مرفولوژیک و بیولوژیک

حشرات کامل به طول ۰.۹ تا ۱.۲۵ میلی متر به رنگ زرد تا قهوه ای روشن، بالها باریک و نوک تیز با مژه های طویل در حاشه عقبی، روی بال رویی دو رگبال طولی وجود دارد. پیش قفس سینه عریض و فاقد موهای بلند در طرفین و لبه عقبی آن مجهز به چهار موی کوتاه به طول ۰.۰۴۸ میلی متر و سر عریض و به طول کمتر از عرض آن و مجهز به سه چشم ساده و یک جفت چشم مرکب، شاخک هفت بندی، بند اول شاخک کمرنگ تر از سایر بندهای شاخک، قطعات دهانی از تیپ ساینده – مکنده ، آرواره های بالا و پایین به شکل میله های باریک در آمده، لب بالا و لب پایین رشد طولی داشته و مجموعا خرطوم را می سازد.

پوره ها به رنگ سفید تا زرد روشن دارای دو سن پورگی، پاهای پوره ها بر خلاف حشرات کامل دارای یک جفت ناخن، شفیره ها بدون حرکت و تغذیه نمی کنند. تخم ها لوبیائی شکل و به رنگ سفید می باشد.

این حشره زمستان را به صورت حشرات بالغ بر روی برگ های زعفران و یا سایر گیاهان میزبان سپری می کند. تولید مثل آن به دو روش جنسی و بکرزایی انجام می گیرد. هر ماده در طول عمر ۲ تا۳ هفتگی خود حدود ۸۰ تا ۱۰۰ عدد تخم در زیر اپیدرم گیاه میزبان قرار می دهد، تخم ها بسته به حرارت بعد از ۴ تا ۵ روز تفریخ یافته و وارد مرحله پورگی می شوند.

حشرات کامل زرد کمرنگ تا زرد متمایل به قهوه ای و با طول بدن در حدود ۱ میلی متر می باشند. حشرات کامل و پوره های آن ها با فروبردن خرطوم خود در برگ های زعفران و مکیدن شیره گیاهی نه تنها موجب تضعیف گیاه بلکه موجب کوچک ماندن بنه های دختر می شوند. محل خراش آن ها در سطح برگ می تواند موجب انتقال ویروس ها نیز شود.

هر حشره ماده تا حداکثر ۱۲ تخم در هر روز تا جمعا ۸۰ تخم در زیر اپیدرم برگ ها قرار می دهد.

طول این دوره ۹ تا ۱۰ روز بوده سپس وارد مرحله پیش شفیره و شفیرگی می گردد که این دوره ۴ تا ۷ روز طول می کشد بعد از طی دوره شفیرگی حشرات کامل ظاهر می گردند. بنابراین طول دوره زندگی آفت ۱۷ تا ۲۲ روز بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است و سالانه چندین نسل ایجاد می کند .

نحوه خسارت

فعالیت این تریپس در پشت برگهای زعفران بوده و به دلیل وجود دو شکاف طولی عمیق در پشت برگهای زعفران محیطی امن و مناسب برای تخمگذاری، فعالیت پوره ها و حشرات بالغ فراهم می آورد. پوره ها و حشرات بالغ با خراش دادن اپیدرم برگ زعفران و تغذیه از شیره سلولی باعث بروز نقاط ریز رنگ پریده نموده که در شدت خسارت این نقاط زیاد بوده و از به هم پیوستن آن ها لکه های رنگ پریده ای در برگ های ایجاد می کند.

برگ های گیاهان آلوده زودتر از معمول خزان کرده و به طور غیر مستقیم در کاهش عملکرد زعفران سال آینده تاثیر گذار می باشند از طرفی این آفت ناقل برخی عوامل بیماری زا به خصوص برخی از عوامل ویروسی در گیاهان مختلف می باشد و چون تکثیر گیاه زعفران فقط به روش غیر جنسی می باشد لذا شایسته است در این مورد تحقیقاتی انجام پذیرد.

شته MyZus certus walker 

 فرم های بی بال بکرزای آن از اواخر زمستان تا اواخر فروردین ماه در شهرستان گناباد( حومه کاخک، بجستان)، قاین (حومه و خضری)، بیرجند(گل فریز)، فردوس (سرایان و حومه)، تربت حیدریه (حومه) از روی برگهای زعفران گزارش شده است.

وی همچنین اظهار نموده به دلیل جمعیت فوق العاده اندک آن بر روی زعفران از اهمیت اقتصادی برخوردار نمی باشد ولی از آنجائیکه می توانند ناقل یکسری عوامل بیماری زای ویروسی باشد در خور بررسی بیشتر است.

شته Aulacorthum Palustre HRL 

دو نمونه از فرم های بی بال بکرزای این شته همراه با شته M.certus در فروردین ماه ۱۳۷۸ در شهرستان گناباد از روی برگ های زعفران گزارش شده است. لذا با توجه به جمعیت بسیار اندک آن بر روی زعفران از اهمیت اقتصادی برخوردار نمی باشد ولی از آنجاییکه ناقل یکسری از عوامل بیماریزای ویروسی می باشد در خور بررسی بیشتر است.

دم فنر مانند

از لحاظ ریخت ظاهری حشراتی هستند پست به طول ۳-۲ میلی متر و بدون بال که بی بالی آنها صفت موروثی می باشد. بدن آنها کشیده با آرواره های بالایی نسبتا رشد یافته با ۸ عدد چشم ساده در هر طرف سر، بند انتهایی شکم دارای یک جفت خار است. رنگ بدن آنها آبی تا بنفش و در خاکهای سطحی، بقایای گیاهی، داخل قارچ و یا آشغال ها زندگی می کند و در تمام قاره ها حتی مناطق سرد قطبی انتشار دارد .

این حشره از خاک مزرعه زعفران و همچنین از لابلای فلس های پیاز زعفران از کلیه مناطق زعفران کاری جنوب استان خراسان طی ماه های آبان لغایت فروردین ماه با جمعیت قابل ملاحظه ای گزارش شده است. حشراتی هستند پوسیده خوار و قارچ خوار که ضرر و زیانی برای زراعت زعفران ندارد.

دم فنر مانند

از لحاظ ریخت ظاهری حشراتی هستند پست و بدون بال به طول ۱.۵-۱ میلی متر با بدنی گرد و شاخک های چهار بندی که بند چهارم شاخک از بقیه بندهای شاخک بلندتر است. تعداد چشم های ساده در هر طرف سر ۸ عدد، اندام جهش بلند و رشد کرده است.

بند انتهایی اندام جهش خیلی کوچک و بدون صفحه پشتی و قاشقک مانند و در حاشیه داخلی دارای تضاریسی می باشد. این حشره در خاک مزرعه زعفران و همچنین درلابلای فلس های پیاز زعفران از شهرستان قاین (خضری) بیرجند(شهرک صنعتی)، گناباد(حومه) و فردوس (سرایان) طی ماه های آبان لغایت فروردین ماه یافت شده است. حشراتی هستند پوسیده خوار و قارچ خوار که ضرر و زیانی برای زراعت زعفران ندارد.

آفات زعفران – حیوانات

در زمستان به علت کمبود مواد غذایی و سردی هوا و یخبندان حیوانات با مشکل پیدا کردن غذا درگیر هستند و زعفران از جمله گیاهانی است که در زمستان نیز در زمین یافت می شود. از این رو حیوانات یکی دیگر از آفات زعفران هستند که صدمات زیادی به مزارع زعفران وارد می کنند.

آهو

آهو Deer از خانواده Cervidae می باشد که به لحاظ اندام زیبا، گوشت لذیذ و سرعت دویدن حیوانی شناخته شده است. آهو نیز به لحاظ کمبود علوفه در ایام زمستان با پایین آمدن از کوه و استفاده از برگ های سبز زعفران ایجاد خسارت می کند.

کبک

در بالای کوه قمصر کاشان در سال ۱۳۷۱ یک طرح پژوهشی تراکم و روش کشت پیاز زعفران (ردیفی – کپه ای) و در عین حال به منظور تعیین سازگاری نبات با شرایط آب و هوایی منطقه با زحمات زیاد بنه ی لازم را خریداری و از شهر قاین و با هزینه دانشگاه تهران حمل و کاشته شد. بنه ها با سرد شدن هوا به خوبی سبز کردند، اما هر روز که صاحب زمین برای سرکشی به مزرعه مذکور می رفت، متوجه می شد که دسته های کبک همه را از روی خاک خورده اند، به طوری که فقط خطوط کشت مشخص بودند. (البته به صاحب زمین سپرده شده بود که دور مزرعه خود را دیوار کند و هزینه آن را از دانشگاه دریافت کند. اما با کمال تاسف با سهل انگاری ایشان زحمات ما به هدر رفت).

شب همه شب کبک، زعفران چرد از کوه          روز همه روز، از آن بگردد خندان

تشی

این جانور خارپشت، در دامنه مناطق کوهستانی و در اراضی و مناطق سنگلاخی یافت می شود و علاقه زیادی به گیاهان غده دار مانند سیب زمینی، پیاز، هویج، سیب زمینی ترشی و بنه زعفران دارد و از صیفی جات نیز استفاده می کند. هرگاه خود را در خطر ببیند، خارهای پشت نوک تیز خود را مانند تیر می پراند. برای مبارزه با این حیوان می توان مشابه موش کور اقدام کرد. بویژه طعمه مسموم با فسفور دوزنگ و یا پودر سیماک به میزان ۵-۲ گرم. (یزدانی – جهاد کشاورزی)

نماتدها

نماتدها نیز به بنه زعفران خسارت می زنند. نماتدها به صورت دسته های کرم های ریزی می باشند که با تغذیه از بنه ها موجب انهدام آن ها را فراهم می سازند. برای مبارزه با این کرم ها، بنه های زعفران را قبل از کشت به مدت ۴ ساعت در آب نیم گرم ۴۳ درجه قرار می دهند و سپس خشک می کنند. و یا آنکه بنه ها را در درجه حرارت ۲۵ درجه برای مدت ۸ روز نگهداری می کنند، تا زمینه های رشد کرم نماتد از بین برود.

آفات زعفران – جوندگان

جوندگان از جمله آفات زعفران هستند که مزارع زعفران را تخریب می کنند. مزه و بوی پیاز زعفران دلخواه بیشتر جانوران است. از این رو برای بیشتر حیوانات اهلی و وحشی مانند خوک، خرگوش و موش، حتی تیره هایی از حشرات، کرم ها و قاب بالان خوراک لذیذی است. پس همه خواهان پیاز زعفران و همیشه در جستجوی آن هستند. آنها خیلی با اشتها غده زعفران را می خورند، اگر مزرعه ای مورد حمله آنها قرار گیرد، در زمانی کوتاه چیزی از آن باقی نخواهد ماند.

یکی از دلایل تمایل زیاد خرگوش ها جهت استفاده از گیاه زعفران رشد آن در فصول سرد سال است که رشد گیاهان دیگر بسیار پایین است و در نتیجه جوندگان تمایل بیشتری جهت استفاده از زعفران را دارند. گذاشتن مترسک، طعمه، تله گذاری و شکار آنها می تواند تا حد زیادی از آسیب آنها به مزرعه جلوگیری نماید. موشها نیز از گونه جوندگانی هستند که تمایل زیادی جهت تغذیه از پیاز زعفران دارند و در صورت پیشگیری از این حالت در مدت زمان کوتاهی آسیب جدی به مزرعه زعفران وارد خواهد شد. از جمله موش های مهم می توان به موش کور، موش صحرایی، موش کوهستانی اشاره نمود. طعمه گذاری و استفاده از تله تاثیر خوبی در کنترل موش ها خواهد داشت.

از میان جوندگان، خرگوش و انواع موش دشمنان سرسخت زعفران هستند. هر یک از این جانوران به نحو خاصی بوته زعفران را نابود می کنند.

خرگوش

از آنجا که در فصل زمستان تنها سبزی قابل توجه، علف سبز زعفران می باشد، خرگوش برای رفع گرسنگی و علاقه زیادی که به خوردن این سبزی خوش خوراک دارد، مزارع زعفران را به نابودی می کشد. برای مقابله با این جانور بهتر است از تله گذاشتن و محصور کردن زمین استفاده کرد. همچنین استفاده از طعمه مسموم مانند فسفور دوزنگ به نسبت ۲/۵ در صد در بلغور گندم که به آن روغن زده باشند نیز یکی از راه های موثر نابودی خرگوش می باشد. در مزارع بزرگ بهتر است از حصار اطراف مزرعه استفاده کرد.

موش کور

یکی دیگر از عامل های تخریب بنه زعفران موش کور است که جزو آفات زعفران به شمار می رود. موش کور از جمله جوندگانی است که به دلیل علاقه شدیدی که به بنه زعفران دارد، آن را در مدت کوتاهی نابود می کند. لذا در صورت مشاهده این جانور در مزارع زعفران، باید با آن به سرعت مبارزه کرد. در غیر این صورت زادو ولد کرده، تکثیر حاصل می کند و در مدت کوتاهی با حفر سوراخ های متعدد در زمین، مزارع زعفران را از بین می برد. طول این موش در حدود ۱۵ – ۱۰ سانتی متر است. برای مبارزه با این جونده می توان از طرق زیر بهره جست:

– دمیدن گازهای سمی لوله اگزوز و یا دود کاه و پهن به داخل سوراخ های محل زندگی موش کور و یا استفاده از گاز کپسول های گاز شهری.

– آب انداختن در لانه های جانور و انتظار بیرون آمدن و کشتن آن ها از محلی دیگر. البته باید کلیه سوراخ ها را بست و منتظر بیرون آمدن آن از یک سوراخ شد.

– گذاشتن قرص فوستوکسین Phostoxin در لانه موش به منظور ایجاد گاز سمی استیلن.

– قرار دادن طعمه مسموم فسفور دو زنگ به نسبت ۲ تا ۲/5 درصد و به مقدار ۱۰ – ۵ گرم برای هر موش در مسیر رفت و آمد و یا در مدخل لانه آن ها.

موش ورامین Nesokiaindica oray

یکی از بزرگترین آفات زعفران در منطقه موش است. موش با ایجاد دالان هایی در عمق خاک پیازهای زعفران را می خورد و باعث خشک شدن مزرعه می شود. برای مبارزه با موش از تکنیکهای مختلفی استفاده می کنند.

یکی از جوندگان زیان آور مزارع و باغات میوه محسوب می شود. رنگ آن ها خرمایی با زمینه ی خاکی است که زیر شکم آن ها سفید زیتونی مایل به خاکستری است. طول بدن آن ها در حدود ۱۵ سانتی متر و دارای دم بلند در حدود ۷- ۵ سانتی متر است. سوراخ موش ورامینی به علت خاک زیادی که در کنار آن ریخته است، از سایر موش ها مشخص است. گاهی این جانور با حفر دالان هایی در کانال های آب، موجب هرز رفتن آب می شود. این جانور از ریشه چغندر، یونجه و از بنه زعفران استفاده می کند. این جونده دالان های طولانی در زمین ایجاد می کند که معمولا دارای ۳ – ۲ سوراخ خروجی است.

برای مبارزه با این موش، استفاده از طعمه مسموم ۵ درصد فسفور دوزنگ و گندم است. که نتایج خوبی داده است. لیکن در فصل پاییز بهتر است از فسفور دوزنگ ۵ درصد و تخم خربزه استفاده شود. (در مورد طعمه مسموم باید متوجه بود که خطر مسمومیت برای جانوران دیگر پیش نیاید)

در زمان آبیاری زعفران معمولا لانه موش غرقاب میشود و می توان آنها را از بین برد. همچنین با ایجاد طعمه مسموم و یا استفاده از قرص های فستوکسین برای مبارزه با موش عمل می کنند.

در بعضی مزارع با استفاده از دود موتور سیکلت موش ها را در داخل لانه خفه می کنند. بدین صورت که دود موتورسیکلت را با شیلنگ به لانه موش هدایت کرده و تمام سوراخ هایی را که دود خارج می شود مسدود نمود و بدین صورت باعث خفگی موش میشود.

علاج موش های صحرایی دانه گندمی است که در کارخانه با سموم مخصوصی از قبیل کاستریکس و یا فسفور دوزنگ آغشته شده باشد که موش ها را به سمت خود جلب می کند و کافی است در ورودی هر یک از دالان ها چند دانه گندم ریخته شود. باید متوجه بود که موش ها دارای شامة بسیار قوی می باشند و چنانچه دست انسان به آن خورده باشد، کمتر به آن نزدیک می شود. بهترین موقع بکار بردن طعمه مسموم اواخر پاییز و یا اوایل بهار می باشد.

آفات زعفران – بیماری ها

امراض زعفران می تواند شامل Aspergillus , Rizoctonia , Rhizopus و Penicillium باشد. پوسیدگی بنه ممکن است مربوط به یکی از قارچ های نامبرده باشد. پوسیدگی بنه در مزارع تربت حیدریه مشاهده شده است. برگ ها و بنه های بیمار کوچک تر از نرمال می شود. دلیل این امر ایجاد بنه های دوکی شکل در زیر بنه ها است. آبیاری های زیاد و درجه حرارت نامناسب و کمبود مواد غذایی ممکن است موجب این بیماری شود. در زیر به تشریح برخی از عوامل بیماری زای یاد شده پرداخته می شود.

١- بیماری قارچی ریزوکتونیا کروکورم Rhizoctonia crocorum

این بیماری موجب مرگ بنه ها یا پیاز زعفران می شود. این بیماری در اسپانیا و فرانسه مشاهده می شود. عامل این بیماری به پوشش بیرونی بنه وارد شده و به بنه صدمه می زند. علائم این بیماری، زردی برگ و لکه های قارچی سفید بر روی بنه ها می باشد. با پیشرفت بیماری، رنگ کپک ها بنفش می شود و سطح داخلی و خارجی بنه را می پوشاند که منجر به پوسیدگی بنه می شود.

جهت جلوگیری از بروز بیماریهای قارچی روی بنه زعفران می توان موارد زیر را رعایت نمود:

• ضدعفونی پیازهای زعفران با سموم قارچ کش
• ضدعفونی زمین کشت با سولفور کربن
• جمع آوری و سوزاندن پیازهای آلوده به بیماری
• عدم استفاده از گیاهان میزان بیماری های قارچی در تناوب زراعی

2- بیماری ورم بنه Fausset 

 این بیماری، تولید ورم های شاخی در سطح پیاز می کند، در این وضعیت بنه ها معمولا کوچک تر از حد طبیعی شده و در ضمن خود بوته نیز کوتاه تر از حد طبیعی می شود

3 – بیماری قارچی Rhizoctonia violaceae Tull

این قارچ موجب پوسیدگی بنه می شود. قارچ عامل بیماری بصورت ساپروفیت با میسلیوم های آبی یا بنفش رنگ در سطح پیاز ظاهر شده و سپس به داخل الیاف و درون پیاز نفوذ می کند. با نفوذ این نوع قارچ به داخل پیاز برآمدگی هایی در سطح آن به وجود می آید که در نهایت باعث خشک شدن برگ زعفران می شود. این قارچ محصولات دیگری چون سیب زمینی، چغندرقند و یونجه را نیز مورد حمله قرار میدهد.

روش مبارزه با این بیماری به روش زیر میباشد

• عدم کشت بنه زعفران پس از گیاهان هم میزبان لااقل برای ۸-۶ سال
• جمع آوری و سوزاندن پیازهای آلوده
• ضدعفونی کردن زمین با سولفور دو کربن به مقدار ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار
• خودداری از کشت بنه زعفران در زمین های آلوده برای مدت ۶ تا ۸ سال
• ضدعفونی بنه ها قبل از کاشت در محلول 0/5 درصد سولفات و یا کربنات مس

4 – بیماری سیاهک زعفران Fumago sp

مهمترین بیماری گیاه زعفران تاکون است که کشاورزان آن را سیاهک زعفران می نامند. پدید آورنده این مرض قارچی به نام فوساکو است. این قارچ می تواند روی برگها و غده زعفران در زیر خاک جاگیر شده و به تدریج گیاه را فاسد کند.

در آغاز بیماری لکه هایی ریز قهوه ای رنگ روی برگها پیدا می شود که پس از مدت کمی رنگ لکه ها به سیاهی می گراید و با مشاهده اولین پدیده این آلودگی همه اندام های آلوده گیاه را باید از مزرعه بیرون برد و سوزانید. در غیر این صورت به سرعت بیماری منتشر می شود.

این قارچ معمولا در نقاطی که ترشحات حشرات وجود دارد دیده می شود. یک رنگ تیره قهوه ای تا سیاه مانند یک فیلم در سطح برگ ها از علائم این قارچ است. این قارچ بر روی برگ های زعفران نشو و نما می کند و کم کم به بنه زعفران می رسد. بهترین راه مبارزه با این بیماری، جمع آوری و سوزاندن برگ ها و بنه های آلوده می باشد. بنه های زعفران را بهتر است قبل از کشت با سموم جیوه ای از قبیل سرزان Ceresan، گرانوزان Granosan وتری تیزان Tritisan در مقابل بیماری های قارچی ضدعفونی نمود.

به منظور پیشگیری از بیماریها پیش از کاشت باید به دقت پیاز ها را بررسی کرد که سالم بوده و سپس همه پیاز را با محلول سموم تیر تیزان، گرونوزان، انگل زدایی کرد و پس از اطمینان کامل آنها را کاشت تا مزرعه آلوده نشود.

سرمازدگی پیاز زعفران

مقاومت زعفران در مقابل شرایط آب و هوایی نامناسب بالا می باشد بطوریکه این گیاه قادر است، دما زیر صفر را تحمل نماید. در صورتیکه سرمای بیش از حد باعث از بین رفتن برگ، گل و پیاز آن خواهد شد.

در فصول سرد سال اگر دمای هوا به میزان قابل توجهی کاهش یابد، احتمال سرمازدگی گیاه افزایش خواهد یافت. در نتیجه برگ های گیاه زرد شده و همچنین پیاز گیاه صدمه خواهد دید. استفاده از کود دامی پوسیده بعد از اتمام سرما باعث کاهش خطر سرمازدگی خواهد شد.

با کاشت سطحی پیاز زعفران حتی سرمای کم نیز باعث آسیب جدی به پیازها شده و آنها را از رشد باز می دارد. آبیاری بی موقع و خارج از نوبت باعث زرد شدن برگها و در نهایت از بین رفتن پیازها خواهد شد. هرگونه آبیاری در زمان یخبندان باعث آسیب جدی به گیاه شده و در نتیجه عملکرد در واحد سطح کاهش خواهد یافت.