روش های کاشت پیاز زعفران

در این بخش روش های کاشت پیاز زعفران بررسی خواهد شد که شامل روش سنتی و مکانیزه می باشد. همچنین الگوی کاشت پیاز زعفران در اروپا و ایران معرفی می شود که در ایران دو روش اصلی کپه کاری و ردیف کاری جزو عمده ترین روش های کاشت پیاز زعفران می باشند.البته روش های کشت هیرم کاری و خشکه کاری نیز متداول هستند.

روش های کاشت پیاز زعفران-روش سنتی

در روش سنتی از اوایل بهار پس از قطع باران های بهاره، زمین را با گاوآهن ایرانی شخم می زنند. پس از ۱۵-۱۰ روز دوباره به شخم زمین اقدام می کنند. چنانچه در هنگام شخم دوم، زمین دارای کلوخ می باشد، گاوآهن را باز کرده، کلوخه ها را با استفاده از هرس و ماله خرد و سطح زمین را صاف و هموار می کنند. پس از دو یا سه هفته بار دیگر زمین را دوبار در جهات عمود بر هم شخم می زنند.

هرگاه زمین برای آبیاری دارای شیب مناسبی نباشد، از نقطه گود به سمت نقطه مرتفع، زمین را با بیل شخم می زنند، تا بدین وسیله از شیب تند زمین کاسته شود و زمین تا حد امکان مسطح شود. پیش از شخم سوم کشاورزان سعی می کنند، در سطح هر صد متر مربع زمین ۱۰-۵ بارِالاغ کود حیوانی پوسیده (معادل ۰.۸-۰.۴ تن و یا ۴۰۰-۸۰۰ کیلوگرم در هکتار)پخش نموده و با کمک شخم با خاک مخلوط سازند.

برخی دیگر از کشاورزان نیمی از کود حیوانی را پیش از شخم و نیمه دیگر را پس از کاشت پیاز و پیش از آب اول در سطح خاک پخش می کنند. کشاورزان ویژگی پی در پی را در آن می دانند که صرف نظر از تهیه بستر مناسب کشت، زمین را تا حدودی از وجود علف های هرز پاک می سازند. در این روش به هنگام کشت، زمین را «کرت بندی» می نمایند.

روش های کاشت پیاز زعفران-روش مکانیزه

کاشت مکانیزه یکی دیگر از روش های کاشت پیاز زعفران است. در کشت مکانیزه پیاز زعفران زمین را در فصل پاییز قبل از کشت شخم عمیق زده و در فصل بهار بعد از قطع باران های بهاری جهت سله شکنی و دفع علف های هرز شخم زده و در مرداد یا شهریور ماه بعد از مرحله پخش ۸۰-۴۰ تن کود حیوانی و ۲۰۰ کیلو گرم فسفات آمونیم زمین را بصورت فارو در آورده و آن را آماده کشت می کنند (البته متخصصان تغذیه ای توصیه می کنند که حدود ۲۵۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم نیز در این مرحله با خاک مخلوط شود). همچنین سعی می کنند که گودی و درازای فاروها در حدود ۲۵ – ۲۰ سانتی متر و با فاصله ای در حدود ۴۵ –۳۵ سانتی متر از یکدیگر باشند.

روش های کاشت پیاز زعفران در اروپا

در مقدونیه غربی پیازهای زعفران در فاصله ۱۰ تا ۱۵ سانتی متری در یک خط کاشته می شوند. در منطقه ساردینیای اسپانیا، دانسیته کاشت بین حداقل ۱۰ پیاز بر متر مربع تا ۵۰ پیاز بر متر مربع متفاوت است.پیازها در ردیف های با فاصله ۵۰ سانتی متری از هم به گونه ای که عملیات کنترل علف هرز و هوادهی به راحتی انجام بگیرد قرار داده می شوند. فاصله بین هر پیاز 3.3 سانتی متر است.

فاصله بین شیارها از حداقل ۴۰ تا ۴۵ سانتی متر تا بیشتر از ۱۰۰ سانتی متر بسته به ماشین آلات مورد استفاده متغیر است.

کاشت دیم در اسپانیا

در اسپانیا در منطقه کستیل لامانچا، عمق کشت بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر متفاوت است و تراکم کاشت ۶۰ پیاز در متر مربع است. عملکرد بدست آمده با تراکم بالاتر طی دو سال اول اهمیت بیشتری دارد. اما در سال سوم و سالهای بعدی از بازده کاسته می شود.

در اسپانیا که کاشت زعفران به صورت دیم صورت می پذیرد، بنه های درشت زعفران را به جای کپه کاری در داخل شیاری که با فارو درآورده اند، در یک و یا دو ردیف می کارند.

در شیوه کاشت پیاز زعفران به صورت تک ردیفی فاصله بنه ها از یکدیگر 5 – 8 سانتی متر و در طریقه دو ردیفه فاصله بنه ها از یکدیگر 10 – 15 سانتی متر می باشد. ضمنا بنه ها را به صورت متناوب می کارند. فواصل ردیف های کاشت از یکدیگر 30 – 35 سانتی متر می باشد. پس از انجام عمل کاشت، روی شیارها با ماله پوشیده می شود و زراعت به صورت ردیفی به نظر می رسد.

روش های کاشت پیاز زعفران در ایران

در ایران روش های کاشت پیاز زعفران به دو صورت می باشد که بطور سنتی در مزارع انجام می گیرد و شامل کپه کاری و ردیفی می باشند. البته در حال حاضر با توجه به پیشرفت تکنولوژی روش کاشت ردیفی مکانیزه پیاز زعفران نیز مرسوم شده است.

شیوه های کاشت پیاز زعفران به دو صورت خشکه کاری و هیرم کاری(نم کاری) نیز متداول است.زمانی که در زمین خشک بذر کاشته می شود آن را اصطلاحا «خشکه کاری» می گویند؛ ولی وقتی که بعد از تهیه بستر و قبل از کاشت آبیاری انجام شود و پس از آن بذر کاشته شود آن را «هیرم کاری» می گویند.

روش های کاشت پیاز زعفران-کاشت کپه ای

کاشت کپه ای جزو روش های کاشت پیاز زعفران به شمار می رود. در این روش کشت چاله هایی به عمق ۲۰ سانتی متر با بیل و به فاصله ۲۵-40 سانتی متری از هر جهت ایجاد شده و در داخل آن ۱۵-۳ عدد پیاز با توجه به تراکم پیاز در واحد سطح قرار می دهند. فاصله بین چاله ها به صورت تقریبی و با توجه به تجربه و دقت کارگر تنظیم می شود.

پس از کشت پیازها سطح مزرعه را که نامسطح می شود با بیل یا ماله که با گاو کشیده می شود صاف و فشرده می سازند تا پیازها به خاک بچسبند. در این روش کشت پیازها بصورت درهم در داخل چاله ريخته شده و کنترلی بر نحوه قرار گیری صحیح پیازها نبوده و ممکن است پیازها به صورت وارونه و یا سروته کشت شوند.

هرچند پیازهایی که به این گونه کشت می شوند نیز سبز خواهند شد ولی باعث می گردد تا بیشتر توان پیاز در سال اول صرف بیرون آمدن از زیر خاک و اصلاح و تطبیق وضعیت خود گردد. از معایب دیگر این روش کشت، تجمع پیازها در یک نقطه و محدود بودن فضا جهت تکثیر و رشد و ردیفی نبودن این روش کاشت به منظور عملیات برداشت و داشت می باشد.

از مزایای کشت کپه ای آن است که علاوه بر سهولت کار و عدم نیاز به وسایل و تجهیزات ویژه کاشت موجب می گردد که در موقع بیرون آمدن گل از زیر خاک پیازها به یکدیگر یاری رسانده و بهتر می توانند خاک را شکافته و سر از خاک بیرون آورند. برای کشت یک هکتار به روش کپه ای به تعداد حدود ۳۰ تا ۳۵ نفر روز کارگر نیاز می باشد.

در گازار و مهمویی از روستاهای بیرجند، یک کاسه بنه زعفران را به اصطلاح در داخل چاله چپه می کنند. یعنی حتی به وضعیت افتادن بنه ها در چاله توجهی ندارند. آن گاه خاک بیرون آورده ی یک چاله را در چاله ی مقابل می ریزند و به همین طریق کلیه زمین را می کارند.

تعداد نیروی لازم در کشت کپه ای پیاز زعفران

در کاشت کپه ای زعفران ۵-۴ نفر مشارکت می کنند. یک نفر با بیل چاله ها را در می آورد و دو نفر بنه های زعفران را براساس تراکم از ۳ تا ۱۵ بنه دسته بندی می کنند و نفر چهارم دسته های بنه را در داخل چاله ها قرار می دهد. وقتی کاشت چاله های ردیف اول تمام شد، نفر چاله کن خاک چاله های ردیف دوم را در چاله های ردیف اول می ریزد و به همین طریق تمام چاله ها کشت می شود.

سرانجام سطح مزرعه را که نامسطح شده با بیل و یا ماله صاف و فشرده می کنند تا خاک به بنه ها بچسبد. به همین صورت تا موقع آبیاری زعفران که در زمان پاییز صورت می گیرد، زمینی که پیازهای زعفران را در آن کشت نموده اند، رها می کنند.

قبل از آبیاری در حدود ۲۰-۱۰ تن کود حیوانی پوسیده در سطح یک هکتار در مزارع زعفران استفاده می کنند و با بیل یا چهار شاخ و یا با استفاده از تیلر کولتیواتوردار کود را با خاک سطحی مزرعه مخلوط می سازند.

روش های کاشت پیاز زعفران-کاشت ردیفی

کاشت ردیفی پیاز زعفران با کمک ماشین در اراضی وسیع و دشت ها انجام می گیرد. نحوه کار بدین صورت است که در ابتدا زمین را بصورت عمیق شخم زده و با اضافه نمودن کود دامی پوسیده به سطحی آن مجددا به صورت سطحی آن را شخم زده و با تراکتور فاروهایی به عرض 37.5 سانتیمتر ایجاد می کنند و سپس در کف جوی های فارو بنه ها را در فواصل معین کشت می کنند. کاشت ردیفی پیازهای زعفران آسانتر از کشت کپه ای می باشد.

وقتی کاشت شیار اول تمام شد، ابتدا خاک ریخته شده در کف ردیف دوم را در داخل شیار اول می ریزند و این کار را تا آخر ادامه می دهند. سرانجام برای تسطیح بهتر از ماله که توسط دام و یا تراکتورهای کوچک باغی (تیلر) کشیده می شود استفاده می کنند. با گاو آهن ایرانی هم می توان به طریق ردیفی کشت نمود. ردیف های کشت را می توان در مساحت های کم با گاو آهن ایرانی و در مساحت های بیشتر از فاروئر که با تراکتور کشیده می شود درآورد.

در روش کاشت ردیفی، با استفاده از گاوآهن برگردان دار تک خیشه و یا گاو آهن دامی، شیارهایی به فاصله ۳۰-۲۰ سانتیمتر از یکدیگر و به عمق ۲۰-۱۵ سانتی متر در زمین ایجاد می کند و چند نفر دیگر با مهارت پیازها را به صورت ردیفی و با فواصل ۷۵ سانتی متر از یکدیگر در داخل شیارهای ایجاد شده قرار می دهند.

فاصله بین پیازها از عوامل اصلی موثر در تراکم و یکنواختی کاشت زعفران می باشند که بدلیل استفاده از کارگر و وجود خطای انسانی تراکم و یکنواختی کاشت بدرستی قابل کنترل نیستند.

در بعضی از مناطق ایجاد شیار با استفاده از شیار بازکن های بیلچه ای انجام شده که توسط تراکتور کشیده می شود. با توجه به این که فاصله بین ردیف های کشت کم می باشد (۲۰ سانتیمتر) و در این روش کشت پیازها پس از عبور تراکتور و توسط کارگر در داخل شیارها قرار داده می شوند نمی توان از دو شیاربازکن در کنار هم و تواما استفاده نمود، زیرا که خاک خارج شده از هر شیار به داخل شیار کناری بر می گردد.

این امر باعث کاهش سرعت کاشت می شود. در مناطق مختلف استان خراسان کشاورزی اقدام به ساخت وسایل و تجهیزات ابداعی جهت کاشت نیمه مکانیزه پیاز زعفران نموده اند. شکل زیر یک خیش آفست شده را نشان می دهد که توسط تراکتور کشیده شده و یک شیار در خاک ایجاد می کند. کارگر به دنبال شیار، پیازها را درون شیار ایجاد شده رها می کند.

درشتی بنه ها در هر دو نوع کشت از اهمیت بالای برخوردار بوده و باعث افزایش عملکرد تولید در واحد سطح خواهد شد. در کشور اسپانیا کشت زعفران بصورت دیم صورت می گیرد.

کاشت ردیفی مکانیزه پیاز زعفران

کاشت ردیفی امروز به صورت مکانیزه نیز صورت می گیرد که این امر روند کاشت زعفران را تسهیل نموده است و هزینه های تولید آن را مقرون به صرفه نموده است. دستگاه پیاز کار دو ردیفه جهت کاشت ردیفی مکانیزه ساخته شده است. با کمک این دستگاه سرعت کاشت و زمان کاشت پیاز یا بنه زعفران سریع تر پیش می رود و تا حدودی از اعمال هزینه مضاعف بر زعفران کار جلوگیری می کند.

نتایج تحقیقات انجام شده بر روی الگوی کشت مزارع زعفران نشان می دهد که مناسب ترین فاصله بین ردیف های کشت ۲۰ سانتیمتر می باشد. با تغییر فاصله بین پیازها از ۵ تا ۱۰ سانتیمتر می توان به تراکم مورد نظر دست یافت.

در صورت اجرای الگوی کشت ۷×۲۰ (۲۰ سانتیمتر فاصله بین ردیف ها و ۱۰ سانتیمتر فاصله بین پیازها بر روی ردیف) بالغ بر ۷۰۰۰۰۰ پیاز در هکتار کشت خواهد شد. با در نظر گرفتن وزن متوسط ۷ گرم برای هر پیاز، تراکم کاشت در حدود ۵ تن پیاز در هکتار بدست خواهد آمد. با کاهش فاصله بین پیاز ها به ۷ سانتیمتر می توان تراکم کاشت را به ۷ تن در هکتار افزایش داد.

بر اساس این الگوی کشت، پیازکار دو ردیفه زعفران طراحی و ساخته شده است. این کارنده توانایی کاشت پیازهای زعفران را با فاصله ۱۵-۷ سانتیمتر از یکدیگر، در ردیف هایی با فاصله ۲۰ و با عمق ۱۵ سانتیمتر را دارا باشد، بدون اینکه به پیازهای زعفران صدمه ای وارد کند. این دستگاه دارای توزیع کننده تسمه نقاله ای بوده که از داخل مخزن و به صورت قایم به طرف بالا حرکت می کند.

روی سطح این تسمه نقاله چهار ردیف پیاله با ظرفیت یک عدد پیاز برای هر پیاله نصب شده است. پیاله ها در حین حرکت خود به سمت بالا، هر کدام یک عدد پیاز را از داخل مخزن برداشته و پس از برگشت تسمه به سمت پایین آنها را به سطح پشتی پیاله جلویی تحویل می دهند و تا رسیدن به لوله سقوط پیازها را هدایت می کنند و پیازهای هر دو ردیف از پیاله ها در داخل یک شیار قرار می گیرند.

پیاله ها از جنس آلومینیوم بوده و طوری طراحی شده اند که گنجایش بزرگترین پیازها را دارا می باشد. کف این پیاله به شکل یک قوس دایره ای بوده و در وسط پیاله شکافی وجود دارد. شکاف ایجاد شده در وسط پیاله از دو جهت مفید می باشد. این شکاف به دلیل پرزدار بودن پیازهای زعفران، هنگام حرکت پیاله از داخل مخزن، پیازها را از یکدیگر جدا کرده و چنانچه پیاز به صورت سر و ته روی پیاله قرار گیرد، نوک بلند و پرزدار پیاز در داخل شکاف قرار گرفته و تعادل پیاز بر روی پیاله حفظ خواهد شد.

توان لازم برای به حرکت درآوردن تسمه حامل پیاله ها، توسط یک عدد چرخ آهنی زمین گرد تامین می شود. این چرخ از دو صفحه شکل داده شده تشکیل شده است که توسط پیچ به یکدیگر متصل می شوند. دو شیار بازکن با ساقه های قابل تنظیم در جلو دستگاه شیار مناسب را در خاک ایجاد کرده و پیازهای زعفران در انتهای مسیر خویش و پس از برگشت تسمه نقاله به سمت بالا به داخل شیارهای ایجاد شده سقوط می نمایند.

پیازهای زعفران در حین سقوط آزاد به داخل شیارها وضعیت خود را در صورت وارونه بودن اصلاح کرده و در کف شیار قرار می گیرند. این چرخش به دلیل شکل خاص پیاز ( نوک باریک و پرزدار و ته تخت) آن ها انجام می شود. در انتها دو عدد پوشاننده بشقابی خاک شیارها را بر روی پیازها برمی گرداند.

فاصله بین پیازها بر روی ردیف کشت را می توان با تغییر قطر چرخ آهنی زمین گرد و یا با استفاده از تغییر چرخ دنده محرک تسمه نقاله انجام داد. از آنجا که مزارع زعفران در سطح های کوچک بوده و کشاورزان جهت کلیه مراحل عملیات داشت این محصول از تراکتورهای باغی استفاده می نمایند و این تراکتورها از قدرت مانور دهی بهتری نسبت به تراکتورهای سنگین برخوردار می باشند، لذا پیاز کار به صورت دو ردیفه و جهت اتصال سوار بر روی این تراکتورها طراحی و ساخته شد.

روش های کاشت پیاز زعفران-خشکه کاری

روش خشکه کاری یکی دیگر از روش های کاشت پیاز زعفران می باشد. در روش خشکه کاری عملیات کشت بدون آبیاری زمین مورد نظر انجام می گیرد. در حالیکه در روش هیرم کاری بعد از آبیاری زمین و گاورو شدن بستر کشت پیاز ها انجام می شود.

استفاده از روش خشکه کاری از طرفداران بیشتری برخوردار است. در این روش گودال های ردیفی به عمق ۶ سانتیمتر ایجاد شده و در ۱۰۸۱۶ سانتیمتر مربع تعداد ۵۰ پیاز قرار می گیرد. با احتساب هر یک متر مربع تعداد ۴۶ عدد پیاز در فاصله گودال ها که هر ردیف از یکدیگر در حدود ۱۰-۸ سانتی متر فاصله دارد قرار می گیرد و فاصله ردیف، ۲۵ سانتی متر در نظر گرفته می شود. بعد از قرار دادن پیازها در داخل گودال ها آن را با خاک نرم پوشانده و تا ۴۰ روز از آبیاری خودداری می شود.

۱۵ شهریور بهترین زمان کشت به روش خشکه کاری و شیوه تک کاری پیازهای زعفران گزارش شده است. عمر اقتصادی پیاز زعفران ۵-۳ سال بوده چرا که از این سال به بعد از میزان عملکرد گیاه در هر سال کاسته خواهد شد.

قاسم بن يوسف هروی در سال ۹۲۱ هجری شیوه خشکه کاری پیاز زعفران را بدین صورت شرح داده است:

« بر این اساس در ابتدا پیازهای زعفران را دانه دانه کرده و پیازهای قوی و سالم را انتخاب می کنند. در ادامه زمین را کرت بندی نموده و روی خط شیار موازی به فاصله ۲۲ سانتیمتر چاله هایی به عمق ۸-۶ سانتیمتر با فاصله ۱۰ سانتیمتر با بیل ایجاد نموده و در نهایت پیازها را در داخل چاله ها قرار داده و روی آن را با خاک نرم می پوشانند. در این روش در هر متر مربع ۴۶ عدد پیاز و در هر هکتار به میزان ۳ تن پیاز مورد استفاده قرار می گیرد. »

پیازهای مورد استفاده در زمان کشت باید سالم، درشت و بدون زخم و خراشیدگی باشد. توصیه می شود قبل از کشت، پیازها را با سموم قارچ کش نظیر سرزان، تری تیزان به میزان ۵۰۰-۳۰۰ گرم سم در ۱۰۰ کیلو پیاز ضدعفونی کرد. در زمان کشت جداسازی لایه خشک کف پیاز به همراه مقداری از پوسته آزاد روی پیاز باعث تسریع در زمان رشد پیاز زعفران خواهد شد.

بسته به اندازه پیازها مقدار مورد استفاده از آن در هر هکتار ۱۰-۳ تن برآورد می شود. فاصله کشت بطور معمول در حدود ۳۰-۲۵ سانتیمتر از هر طرف پیشنهاد می شود. تعداد پیاز انتخابی جهت کاشت در هر چاله ۳ پیاز با وزن متوسط ۶ گرم برای هر پیاز در نظر گرفته میشود. در کشت ردیفی پیاز ها به صورت منفرد و به فاصله ۸-۶ سانتیمتر از همدیگر به مقدار ۳ تن پیاز نیاز بوده در حالی که در کشت سنتی در هر چاله تعداد ۵ پیاز مصرف می شود که وزن پیازهای مورد استفاده در هر هکتار به ۵ تن افزایش می یابد.

نوع جنس، درشتی و ماهیت ممتاز پیاز زعفران در عملکرد تولید محصول نقش اساسی داشته و لذا باید سعی شود از پیازهای درشت ۳-۲ ساله و سالم استفاده شود.