اقتصاد زعفران و بازار آن

مقدمه

با گذر کشاورزی سنتی به مرحله نوین و همچنین با افزایش سهم محصولات کشاورزی عرضه شده به بازار مصرف از کل محصولات تولیدی کشور، و با فاصله گرفتن مراکز مصرف از نواحی تولید، موضوع بازاریابی محصولات کشاورزی اهمیت فزاینده ای یافته است. امروزه اثرات مفید اقتصاد زعفران و بازار آن بر بسیاری آشکار شده است.

با توجه به اهمیت اقتصادی زعفران در اقتصاد کشور و با عنایت به رقابت های جهانی در زمینه محصولات کشاورزی و ظرفیت بالای محصول زعفران برای صادرات از آنجا که هزینه های بازاریابی بر روی قیمت پرداختی مصرف کنندگان تاثیر می گذارد، کاهش آن موجب بالا رفتن رفاه کل جامعه می شود.

اقتصاد زعفران – در آمد خالص از کشت یک هکتار زعفران

محاسبه درآمد خالص از کشت هر گیاهی مانند بررسی اقتصاد زعفران موجب می شود تا کشاورز بتواند براساس آن نقاط ضعف و قوت کار خود را سنجش و ارزیابی کند. چنین محاسبه ای برای هر نوع سرمایه گذاری بویژه در امر کشاورزی ضروری است، زیرا مجموعه آب، زمین، سرمایه، کار و مدیریت در هر منطقه به نتایجی منتهی می شود که با سایر مناطق متفاوت می باشد.

هزینه احداث یک هکتار محصول زعفران در سال 79-83

هرگاه به تهیه کامل فهرست هزینه ها و فروش بپردازیم، متوجه خواهیم شد که از کشت یک گیاه در یک منطقه خاص تا چه حد می توان انتظار درآمد خالص داشت و آیا سرمایه گذاری در آن مورد مقرون به صرفه است؟ همچنین آیا می توان در نظام تولید تغییراتی داد که زراعت را بیش از پیش سودآور ساخت؟

در تهیه اقلام هزینه و فروش، علاوه بر آشنایی کامل با زراعت یک گیاه، شناخت واحدهای محلی نیز ضروری است. زیرا در این صورت می توان واحدهای محلی را به واحدهای متریک تبدیل کرد و وضعیت تولید خود را با دیگران مقایسه نمود و در صدد اصلاح نقاط ضعف خویش برآمد.

برای سنجش درآمد خالص، کشاورز باید کلیه سرمایه گذاری های خود را در نظر گیرد.

هرگاه کشاورز مالک زمین و دارای حق آبه (از قنات، رودخانه، چاه عمیق و یا چشمه) باشد، باید در نظر بگیرد، که چنانچه زمین مورد کشت خود را اجاره می نمود و یا آب مورد نیاز زراعت خود را بر حسب عرف معمول محل تهیه می کرد، چه مبلغی را باید می پرداخت. همینطور کشاورز باید تعداد روزهایی که خود و افراد خانواده اش در تهیه زمین و عملیات کاشت، داشت، برداشت و عرضه محصول به بازار وقت صرف نموده اند به حساب هزینه ها منظور کند.

میزان کود تولیدی دام ها را نیز می بایست به حساب درآمد ناخالص دام های خود نوشته و از طرف دیگر در فهرست هزینه های گیاه و یا گیاهانی که به منظور بررسی عوامل هزینه و درآمد خالص و ناخالص مورد سنجش قرار می گیرند منظور شود و نیز تعداد کارگر مورد نیاز در یک هکتار زعفران کاری را مشخص ساخت.

تعیین درآمد خالص یک هکتار زعفران

با بررسی میزان هزینه هر یک از عوامل تولید و بررسی مدارک لازم، نهایتا نسبت به تنظیم جدول های هزینه و درآمد زعفران اقدام شد. هزینه تولید ۳۱ کیلوگرم زعفران 87.000.000 و جمع درآمدها 76.373.000 با کسر 10.327.000 ریال می باشد.

هرگاه کشاورزی ۳۱ کیلوگرم زعفران خود را در ظرف پنج سال نگه می داشت و به زعفران سرقلم حتی با ضریب ۰/۷۵ تبدیل می کرد، 23/25 کیلوگرم زعفران سرقلم داشت که با قیمت مصوب کیلویی 3.200.000 ریال، 74.400.000 ریال ارزش داشت و جمع درآمدها با دو رقم ارزش علوفه 5.000.000 ریال و ارزش بنه زعفران 3.500.000 ریال به 82.900.000 ریال بالغ می شد که باز نسبت به جمع هزینه ها 5.000.000 ریال کسری درآمد داشت.

هرگاه ۲۰.۰۰۰ تومان بر قیمت مصوب هر کیلو اضافه می شد، (با عوامل هزینه ثابت و نیز بدون در نظر گرفتن سود متعادل یک سرمایه ۸۶ میلیون ریالی) (و نیز انتخاب ضریب حداکثر 0/75 در مقابل ضریب 0/7 رایج) رقم آن با هزینه ها مساوی می شد. در ضمن در محاسبات فوق فرض بر آن بوده که زعفران ایشان به حداکثر 3.200.000 ریال خریداری شود. هزینه های نمونه برداری و آزمایشگاهی نیز منظور نشده است.

درآمد یک هکتار زعفران از سال ۷۹ لغایت ۸۳

اقتصاد زعفران-سایر درآمدها

جمع درآمدها   67.873.000 + 8.500.000  =76.373.000

تفاوت هزینه ها از درآمدها 8.940.000 – 76.373.000  = 13.027.000

هرگاه کشاورزان ما هر ساله چنین محاسباتی را انجام دهند، طبعا از کشت بسیاری از گیاهان منصرف خواهند شد. بنابراین وزارت جهاد کشاورزی با تعیین هر ساله قیمت فرآورده های کشاورزی ترتیبی باید اتخاذ نماید که کشاورزان متضرر نشوند و کشاورزی را برای کار کارگری در شهرها ترک نکنند.

اقتصاد زعفران – کارگر مورد نیاز

به طور متوسط برای انجام امور مربوط به یک هکتار زراعت زعفران پنج ساله، بر اساس جدول زیر هر سال به طور متوسط به ۲۷۶ نفر کارگر نیاز است. در سال اول آماده سازی و مرزکشی زمین، تمیز کردن و کاشت بنه وجود دارد که بر تعداد کارگران سال اول ۱۴۵ نفر افزوده شده است. یعنی در مقابل ۳۹۲ نفر کارگر مورد نیاز در سال اول در سال های بعد در سال به ۲۴۷ نفر کارگر نیاز است.

هرگاه صاحب زمین بخواهد که بنه ها را در سال پنجم از خاک بیرون آورد، در این صورت یک صد کارگر به تعداد کارگران سال پنجم اضافه می شود. با اضافه شدن يك صد کارگر، در این صورت تعداد کل کارگران به ۱۴۸۰ نفر و یا به طور متوسط به ۲۹۶ نفر در سال افزایش می یابد و با کارگران مورد نیاز سال پنجم به مرز ۳۴۷ نفر می رسد.

تعداد روزهای کار در یک مزرعه یک هکتاری زعفران در سال اول و در دوران تولید مثلا ۵ سال

میانگین نیروی کار زعفران در سه مرحله کاشت، داشت و برداشت زعفران در سال ۱۳۷۸ توسط موسسه پژوهش های اقتصادی ۲۷۰ روز در سال اعلام شده و احتمالا در محاسبات پژوهش های اقتصاد زعفران، تعداد کارگر مورد نیاز برای بیرون آوردن بنه ها از خاک محاسبه نگردیده است.

درآمد سرانه هر بهره بردار از زعفران و نفت و مقایسه آن با یکدیگر در سال ۱۳۸۸

(1) FAO ۲۰۰۸ اطلاعیه بانک مرکزی مهر ۸۹

(2) قیمت دلار ۱۰۳۰۰ ریال و زعفران هر کیلو ۲۳/۵ میلیون ریال در نظر گرفته شده است.

درآمدی که در هر روز از محل زعفران به دست هر یک از آن ۱۱۸ هزار زعفران کار خراسانی می رسد و مشکلات مالی او و نیم میلیون جمعیت خانوار او را بر طرف می سازد، چند برابر بیشتر از سهمیه ناملموس نفتی است که روزانه به او تعلق می گیرد. آیا گزافه است اگر مدعی شویم که زعفران زارهای خراسان همان چاه های نفت تجدیدپذیر خراسانند.

مقایسه ارزش زعفران با سایر محصولات استان های خراسان رضوی و جنوبی در سال ۱۳۸۷

مقایسه کارایی آب در محصولات مختلف با زعفران سال ۱۳۸۸

هر مترمکعب آب در زعفران ۱۲/۵ برابر گندم، ۱۵/۵  برابر پنبه و ۱۴ برابر سیب زمینی درآمد حاصل نموده است. بنابراین زعفران علاوه بر اینکه حجم آب کمتری نسبت به سایر محصولات زارعی مصرف می کند، درآمد حاصل از هر مترمکعب آن با سایر محصولات مختلف قابل مقایسه نیست.

اقتصاد زعفران و اقدامات دولت

در تاریخ 30/10/83 هیات دولت به منظور ساماندهی وضعیت زعفران آیین نامه ای وضع کرد که این آیین نامه در تاریخ 12/12/83 توسط معاون اول وقت رییس جمهوری به وزارت خانه های ذیربط ابلاغ شد.

به موجب این آیین نامه وزارتخانه های جهاد کشاورزی، امور خارجه، امور اقتصادی و دارایی، صنایع و معادن، مدیریت بانک کشاورزی، دبیر کل سازمان بورس کالاهای کشاورزی، استانداری های خراسان رضوی و خراسان جنوبی موظف شدند با همکاری اتحادیه تولید کنندگان و اتحادیه صادر کنندگان زعفران خراسان، موانع تولید، فرآوری و بازاریابی محصول زعفران را بررسی و بازار بورس زعفران را جهت توسعه و تعامل بازارهای جهانی یاری کند.

وزارت جهاد کشاورزی در روزهای اولیه ابلاغ این آیین نامه جلساتی تشکیل داده و خرید تضمینی زعفران یکی از نتایج آن بوده است.

باید دانست تا در ایران سازمان واحدی با اختیارات تام مسولیت فوق را به عهده نگیرد، هیچ امیدی بر بهبود وضع تولید، فرآوری و صادرات زعفران نخواهیم داشت. این سازمان می تواند تحت عنوان سازمان نظارت بر تولید و صادرات زعفران باشد.

سال ۱۳۸۴ نقطه عطفی در تاریخ اقتصاد زعفران کاری

سال ۱۳۸۴ را باید به لحاظ دستور دولت مبنی بر خرید زعفران از زعفران کاران نقطه عطفی در تاریخ دانست. گرچه در سال مذکور این امر با نقاط ضعفی مواجه بود اما انصافا باید آن را تحول بزرگی نامید. شاید به هیچ وجه نمی توانستیم به کشاورزان تفهیم کنیم که زعفران آن ها، از نظر بهداشتی اشکال دارد.

اما وقتی زعفران افراد به لحاظ مخلوط بودن با عناصر خارجی خریداری نشود، درس خوبی برای کشاورزان می باشد تا در سال های آتی به توصیه مروجان کشاورزی مبنی بر شستن دست و صورت با آب و صابون، عدم خوردن تنقلات به هنگام باز کردن گل، پوشاندن سر به منظور جلوگیری از ریزش مو، استفاده از اماکن مناسب برای باز کردن گل و مطالبی از این قبیل گوش فرا دارند.

در ضمن چون زعفران در بازارهای داخلی و به ویژه خارجی به صورت درجه بندی و با برچسب مشخصات خاص، بهتر خریداری می شود، زعفران را باید از همان آغاز براساس درجه بندی های عرف بازارهای جهانی و براساس خواسته و نیاز مشتری تهیه نمود تا بتوان با قیمت واقعی آن را به فروش رساند. زیرا کالایی که براساس خواسته مشتری تولید نشود، مشتری حاضر به پرداخت بهای بیشتر نخواهد بود.

ارتباط سازمان تعاونی روستایی با اقتصاد زعفران

در سال ۱۳۸۵ وزارت جهاد کشاورزی امر خرید زعفران کشاورزان را به سازمان تعاون روستایی محول نمود. لیکن اولا سازمان دیر جنبید و ثانیا قیمتی زیر و یا معادل سال قبل پیشنهاد کرده بود. در نتیجه عواملی که از سال قبل لطمه دیده بودند به سرعت قیمت را بالا بردند و به احتکار کالا پرداختند به طوری که صادر کننده های زعفران نتوانستند به تعهدات خود عمل کنند و یا زعفران را به قیمت زیاد خریدند و با قیمت ارزان تر فروختند. در این سال به علت خالی بودن بازار، قیمت زعفران از مثقالی حداکثر ۲۰۰۰ تومان در سال ۱۳۸۵ به مثقالی ۱۲۰۰۰ تومان افزایش یافت. در سال ۱۳۸۶ نیز این قیمت روی زعفران ماند.

در اوایل پاییز سال ۱۳۸۶ سرمای سختی تمام منطقه خراسان جنوبی، رضوی و حتى شمالی را تحت تاثیر قرار داد، یعنی با پایین افتادن درجه حرارت تا حد -27/2 در قاین و در همین حدود در سایر مناطق، سرما و یخبندان، صدمه سختی به بوته های زعفران وارد ساخت و موجب یخ بستن و فساد بنه ها گردید.

در سال ۱۳۸۷ میزان عملکرد به یک پنجم تقلیل یافت و وضع بازار آشفته شد و قیمت زعفران به مثقالی از ۲۰۰۰۰ تومان تجاوز کرد.

در سال ۱۳۸۸ و ۱۳۸۹ خوش بختانه میزان عملکرد در حد اعتدال بود، اما عدم خرید عناصر داخلی (از ترس قیمت بالا) از سمتی و از دست دادن بازارهای خرید خارجی از سمت دیگر موجب افت قیمت زعفران تا حد یک دوم در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ گردید. وزیر محترم کشاورزی نیز در پنجمین جشنواره طلای قرمز که در تاریخ 20-21/8/1389 برگزار گردید عنوان کرد که فقط ۱۵٪ بازارهای خارجی زعفران در دست ماست.

طبعا این امر مایه تاسف هر ایرانی که چرا نباید آنقدر در بازارهای خارجی بدرخشیم که جای ما با حداکثر تولید جهانی به دیگران اختصاص یابد.

علت را باید در گسیختگی امر صادرات زعفران دانست و تا سازمان واحدی به نام سازمان نظارت بر تولید و صادرات زعفران که ۵ سال است پیشنهاد می کنم تشکیل نشود و کالای واحدی با استانداردهای بین المللی و تضمین ملی عهده دار این امر نگردد، وضع از این هم بدتر خواهد شد. اشکال کار ما در آن است که ما از یک یا چند مورد گذشته مانند فروش پسته و قالی درس نگرفته ایم. این موضوع مصداق شعر حافظ است.

خشت اول چون نهد معمار کج                           تا ثریا می رود دیوار کج

اقتصاد زعفران-دمپینگ Damping

برخی از افراد پیشنهاد می کنند که زعفران ایران باید به صورت دمپينگ یعنی فروش زعفران زیر قیمت بازار کشور مقصد فروخته شود. در این مورد موقعی باید اقدام کنند که رقیب تجاری وجود داشته باشد، نه کشوری که تولید کننده ی حداقل ۹۰/ تولید جهانی است. به علاوه تمام دردسر ما در گرو رقابت تجار خودی و در داخل کشورهایی است که نباید با آن ها وارد معامله شد.

حداقل تاکنون زعفران ایران به چهل کشور جهان صادر شده، مساله بازاریابی زعفران چنانکه گفته شد باید یکی از وظایف مهم همکاری وابسته های بازرگانی سفارت خانه های ایران با صادر کنندگان زعفران در آن کشور باشد.

وایپاWorld Associations of Investment Promotion Agency

وایپا به معنی اتحادیه جهانی آژانس های توسعه سرمایه گذاری و یا به عبارت دیگر ثبت مالکیت های معنوی است. هرگاه کالاهای انحصاری یک کشور در سازمان مذکور به ثبت نرسد، به محض خروج کالا از مرزهای کشور مبدا، هویت آن از کشور فرستنده صلب و به کشور دریافت کننده باز می گردد. از این جهت هرگاه بخواهیم سرنوشت زعفران به سرنوشت پسته و قالی مبتلا نشود، باید هرچه زودتر به ثبت زعفران ایران اقدام شود. در ضمن کشوری می تواند در دمپینگ شرکت کند که عضو آژانس یاد شده باشد. در این زمینه جناب وزیر کشاورزی در پنجمین جشنواره زعفران، طلای سرخ، وعده انجام کار را دادند و همه را امیدوار ساختند.

قیمت واقعی زعفران هر ساله باید از طریق وزارت جهاد کشاورزی براساس هزینه و سود نسبی کشاورز، تعیین و نسبت به خرید زعفران از طریق وزارت مذکور اقدام شود تا کشاورز امیدی به کشت خود داشته باشد. با توجه به اینکه هر هکتار زعفران کاری در سال حداقل به ۲۷۶ روز کار نیاز دارد، برای ۶۰هکتار اراضی زیر کشت خراسان رضوی و خراسان جنوبی به حدود ۱۷ میلیون روز کار نیاز است.

هرگاه از سطح زیر کشت زعفران و یا از قیمت تمام شده آن کاسته شود، بر خیل مهاجران روستاها به شهرها و نتیجتا تبدیل افراد تولید کننده به افراد مصرف کننده و نیز بر اشتغال آن ها به امور نامطلوب حاشیه شهرها افزوده خواهد شد.

زعفران گران تمام می شود، قیمت آن گران نیست

قیمت بالای زعفران به علت کارگر زیادی است که در امر تهیه زمین، خرید بنه، کاشت، داشت، برداشت و به ویژه فرآوری زعفران خدمت می کنند. تنها برای چیدن 150.000-170.000 گل و جدا سازی و خشک کردن کلاله جهت استحصال یک کیلو زعفران به ۴۴۰ – ۳۷۰ ساعت کار و یا براساس ۸ ساعت کار روزانه به ۵۵ – ۴۵ کارگر نیازمند است که هرگاه در روز تنها ۱۰.۰۰۰ تومان پرداخت شود، تنها هزینه این امر برای هر کیلو زعفران به 450.000-550.000 تومان بالغ می گردد.

علت اینکه در سال های اخیر کشت زعفران خاصه در اسپانیا کاهش پیدا کرده است، امر تولید گران این فرآورده است. در اسپانیا لااقل روزانه به هر کارگر باید ۴۰ دلار پرداخت شود که در آن صورت هزینه این کار در اسپانیا بالغ بر ۲۲۰۰ – ۱۸۰۰ دلار (1.800.000-2.200.000 تومان) می شود در حالی که می توانند زعفران را از کشورهایی مانند ایران خیلی کمتر از قیمت فرآوری آن پرداخت کنند و اصولا بازار دست اروپا ییهاست و نه ایرانی ها.

در ایران شاید اکثر افراد قدرت تشخیص زعفران خوب و زعفران تقلبی ندارند، اما زعفرانی که به خارج صادر می شود از لحاظ کیفیت شامل: رنگ، عطر، درصد رطوبت، میزان شکنندگی، (الاستیسیته) درصد عناصر خارجی، میزان آلودگی، سال تولید و … مورد رسیدگی و بررسی کامل قرار می گیرد.

وزارت کشاورزی باید هر سال قیمت تمام شده زعفران را تعیین کند تا بر اساس یک سود عادلانه قیمت فروش مشخص شود. تا هر سال براساس قیمتی که وزارت کشاورزی اعلام می کند، شرکت های تعاونی زعفران کاران، زعفران را براساس قیمت تعیین شده خریداری کنند. شرکت های تعاونی باید زعفران را با قیمت مشخص به اتحادیه تعاونی زعفران کاران جهت تعیین کیفیت و بسته بندی های نفیس با ذکر مشخصات زعفران و مهر استاندارد داخلی و بین المللی (ایزو) به تجار جهت صدور با قیمت مشخص بفروشند.

در هر حال دستیابی به توسعه اقتصادی و نقش زعفران مستلزم هماهنگی و ارتباط قوی تر و موثرتری بین جامعه زعفران کار و بخش فرآوری و صادرات محصول، تجار و مقامات دولتی و موسسات مالی باشد.

چون در طول زمان با تفکر و شناخت بازار همراه نبوده، در شرایط موجود که قیمت زعفران هم افزایش نامطلوبی یافته است. باید اولا از فروش هر گونه کالای نامرغوب خودداری کرد. اما مهم تر از همه، فرایند فروش، یک فرآیند نوآوری است. باید در افراد نیاز به خرید کالایی را به وجود آورد و یا تقویت بخشید. برخی از کالاها، نیاز به آنها ملموس است.

به عنوان مثال وسایل گرم کننده و سرد کننده، اما برخی از کالاها را افراد با این امید می خرند که ممکن است در آینده برای آن ها مفید و سودبخش باشد. زعفران در زمره این اجناس قرار دارد. باید از طریق منابع ارتباط جمعی با توجه به پژوهش هایی که انجام شده و سودبخشی زعفران در موارد مختلف به ثبوت رسیده، در منابع ارتباط جمعی: رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجلات به اطلاع عموم رسانده شود.

قیمت زعفران در بازارهای کشورهای مختلف گرم – دلار

قیمت زعفران در خرده فروشی ها در دبی Gold Soug قیمت ها براساس سازش – گرم-دلار

از مطالعه ی جدول های فوق برمی آید نه ثباتی در عرضه کالا وجود دارد و نه در قیمت کالا. فروشنده از راه دور به دبی آمده (گفتگوی تلفنی نداشته و قیمت ها نیز در دست او نیست) و حالا که به دبی آمده باید کالاها را رد کند. حکومت ها باید از چنین سازشی جلوگیری کنند. باید دولت هر فرآورده ای را براساس کیفیت قیمت گذاری کند و فروشنده ملزم به رعایت آن باشد.

وقتی تقاضا خوب است و عرضه کالا کم، خریداران قیمت واقعی را از فروشنده ها پنهان می کنند و در این صورت کشاورز و یا در واقع فروشنده از آن جا رانده و از این جا مانده می شود، او در کشور خود نتوانسته آن را به قیمت مناسب بفروشد و حالا که راه طولانی آمده ناچار به تمکین است.

تردیدی نیست که برای تمام کشاورزان و یا فروشنده ها مشکل است که بتوانند به خوبی با خریدار خارجی تفاهم برقرار سازند و لازم هم نیست که هر فروشنده ای بتواند با خریداران خارج تماس تلفنی، پست اینترنتی (Email) برقرار سازد، بلکه این کالاها باید از طریق یک ارگان نیمه دولتی مانند اتحادیه زعفران کاران به فروش برسد. (در ضمن بازارهای دبی و حتی اروپایی به مراتب بدتر از بازارهای آمریکایی می باشند).

یا اینکه سازمان مذکور زعفران های با کیفیت یکسان را به نام فروشنده ها بسته بندی و عرضه دارد، تا حقوق فروشنده ها ضایع نشود. داشتن قیمت مشخص و طرف شدن خریدار با فروشندگان زبده مثلا پرسنل اتحادیه زعفران کاران، که از قیمت ها کاملا آگاهی دارند و ضرورت فروشی هم برای آن ها وجود ندارد که کالا را به قیمت ناچیزی بفروشند، سبب می شود که کالا به قیمت بهتر و بین المللی به فروش رسد.

در ضمن باید تعداد فروشنده های یک مملکت بسیار کم باشد تا خریدار به امید سازش با فروشنده دیگری نباشد. در ایران تا کشاورزان به شرکت های تعاونی اطمینان حاصل نکنند که شرکت ها در طرف آن ها قرار دارند و نه در نقطه مقابل آن ها. در آن صورت کشاورز آسیب نمی بیند و شرکت تعاونی هم می تواند در نقش یک شرکت فعال و مورد اعتماد ایفاء وظیفه کند.

در ضمن باید کیفیت کالا از طریق شرکت های تعاونی بارها و بارها برای کشاورزان تشریح شود که بدانند به عنوان مثال یک هلوی درشت هسته جدای مغان در تهران کیلویی ۳۰۰۰ تومان به فروش می رسد، در حالی که هلوهای کوچک کیلویی ۴۰۰ تومان روی دست فروشنده ها می ماند. (قیمت بازار تهران در مرداد ماه ۱۳۸۹). باید این جمله را مد نظر داشت که کمیت باید فدای کیفیت شود و نه بالعکس.

اقتصاد زعفران-بازاریابی و فروش

با توجه به توسعه کشت و صنعت در دنیای امروز، بخش مارکتینگ و بازاریابی مقوله ای جدا و بسیار مهم در موفقیت بخش های تولیدی به شمار می رود. اگر چه تولید بخش اوليه و مهم کار کشت و صنعت به حساب می آید.

اما با ایجاد بازار مطمین فروش و مدیریت آن، می توان با فراغ خاطر بیشتری به تولید پرداخت. به دلیل زنده بودن محصولات کشاورزی که به عنوان مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرند، حساسیت فروش بیشتر می شود. یک فرد تولید کننده موفق، باید دارای اهداف استراتژیکی از پیش تعیین شده ای باشد که موفقیت در این عرصه تضمین شود.

بهترین اهداف استراتژیکی به شرح زیر می باشد:

1) تولید محصول.

۲) رشد مالی.

۳) دستیابی به بازار تقاضا.

4) سهم بیشتر.

۵) توسعه بازار مصرف.

۶) ارتباط با مصرف کنندگان.

7) لذت بردن از کار تولید.

۸) فرهنگ سازی در مصرف محصول تولیدی.

با انجام موارد بالا موفقیت در تولید و فروش محصول به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد. فرد تولید کننده در فاز تحلیل باید موارد زیر را مورد توجه قرار دهد، تا مشکلات پیشرو تا حد زیادی مرتفع شود. در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می شود:

۱) اهداف کمی و کیفی.

۲) تحلیل وضع موجود.

۳) آمار جمعیتی.

۴) محصولات موجود.

۵) موقعیت رقبا.

۶) تحلیل هزینه منفعت.

۷) اطلاعات از بازار مصرف.

۸) اطلاعات از صادرات محصول.

۹) آینده نگری.

ارائه کیفیت برتر و قیمت متناسب در فروش محصول تأثير فوق العاده ای داشته و بازار فروش را به طور کلی تحت تاثیر قرار می دهد. برند سازی از دیگر فاکتورهای مهم در فروش موفق به حساب می آید که در آن نام بنگاه، نام تولید کننده، نام بازار مصرف و نام مشتری و … در نظر گرفته می شود.

به طور کلی فرمول بازاریابی به شرح زیر است:

R-STP-MM-I-C

در این فرمول R به معنی تحقیق، S به معنی بخش بندی، Tبه معنی انتخاب بازار هدف، P به معنی موقعیت، MM به معنی (کانال توزیع، قیمت محصول تولیدی و ترویج)، I به معنی اجراء و C به معنی کنترل می باشد.

سایت ها، نت ورکینگ، نمایشگاه استانی، بین المللی و فصلی، فروش پستی، فروش SMS یا موبایلی، موبایل مارکتینگ، پخشی ها، فروش مستقیم، فروشگاه های زنجیره ای، همایش ها، فروش کنفرانس ها، نشست ها، مجلات و نشریات و بسیاری از موارد زیر به عنوان کانال بازاریابی و توزیع نقش قابل توجهی در موفقیت فروش خواهند داشت.

بازاریابی در اقتصاد زعفران

غرض از بازاریابی تنها تشخیص خریداران خارجی نیست، بلکه کالای صادراتی به هر منطقه ای از جهان باید براساس علایق خریداران باشد. در امر تهیه بازارهای فروش وابسته های بازرگانی باید کاملا فعال باشند، آن ها هستند که در طول سال ها اقامت در یک کشور قاعدتا باید با علایق و میزان نیاز جامعه آن مملکت به کالاهای صادراتی کشورشان آشنا شده باشند.

به علاوه باید وابسته های بازرگانی ۳۵۹ کالاهای صادراتی مشابه سایر کشورها را خریداری کنند و به اطلاع بازرگانان ایرانی برسانند تا صادر کنندگان زعفران با توجه به آن ها، کالایی برتر و با قیمتی مناسب تر از سایر صادرکنندگان عرضه نمایند. باید دانست هر نوع کالای بنجل، غیر بهداشتی، غیراستاندارد لطمه شدیدی به صادرات کشور وارد می سازد و تغییر نظر افراد کار بسیار مشکلی است.

زعفران ارسالی نه تنها باید عاری از اجزا گل و اجزا خارجی باشد، بلکه متناسب با قیمتش مشابه سکه های طلا که در جعبه های زیبایی ارایه می شوند، باید بسته بندی و عرضه زعفران به زیباترین صورت شوند.

هرگاه فردی بخواهد وارد بازار فروش شود، باید اولا با فرهنگ و زبان مردم آن کشور آشنا باشد. ثاني با اشراف بر نیازمندی های منطقه در رابطه با زعفران و ثالث با شناخت رقبا و نوع کالا و بسته بندی های آن ها نسبت به آگاهانیدن افراد از طریق منابع ارتباط جمعی و بیان خصوصیات دارویی، رنگی و عطری و مشخصات کشور تولید کننده و اطمینان دادن به افراد که ۹۵ – ۹۰ درصد تولید جهانی زعفران در ایران تولید می شود و آنچه در بازار یافت می شود، کالای ایرانی است که در لباس دیگری ظاهر شده.

در افراد در درجه اول ایجاد آگاهی و در درجه دوم ایجاد علاقه و اعتماد شود. فروشنده می تواند نمونه های یک گرمی از کالای خود را به مردم هدیه کند و از آن ها بخواهد که نمونه او را با کالاهای مشابه مورد مقایسه قرار دهند و آنچه پسندیدند ابتیاع کنند و در ضمن به آن ها اطمینان خاطر داده شود که کالای خریداری را می توانند عودت دهند تا بدین وسیله بازار فروش را به نفع خود و جامعه کشاورزان ایرانی قبضه نمایند. زیرا «اصل تغییر اندیشه» که به خرید یک کالا منجر می شود به شرح زیر است:

۱- آگاهی (از طریق منابع ارتباط جمعی)

۲- علاقمندی (با صحبت با خریداران و اطمینان دادن به آن ها از صحت و منافع کالا)

٣- ارزشیابی (این یک ارزشیابی ذهنی است که فرد کالای جدید را در فکر خود سبک و سنگین می کند)

۴- آزمایش (در این مرحله فرد، مقدار کمی از کالا را می خرد تا در صورت پاسخ به نیازهای او مرحله بعدی آغاز شود)

۵- آخرین مرحله، مرحله پذیرش یا رد فکر نو است.

بنابراین تغییر تفکر افراد در یک لحظه انجام نمی شود، بلکه فرد فروشنده باید با حوصله باشد و در پشت سر گذاردن مراحل فوق به خریدار کمک کند.

اقتصاد زعفران-مراحل خرید کالا از نظر خریدار

برای ترویج فروش هر کالا و یا نشر اندیشه ای چهار عنصر قاطع وجود دارد:

نو آوری، انتقال، نظام اجتماعی و گذشت زمان.

١- نوآوری

نوآوری ارایه کالا و یا اندیشه است که جنبه نو برای مخاطبین دارد. البته این نو بودن از نظر رفتار انسانی قابل تامل است، که تا چه اندازه هرگاه از کشف و یا ارایه یک فکر نو بگذرد می توان آن را نو نامید. این تازگی از دید افرادی می باشد که نسبت به آن عکس العملی نشان می دهند.

مثلا هرگاه خصوصیات بارز زعفران به خوبی برای تمام مردم ایران شناخته شده بود، در آن صورت مقدار مصرف هر فرد در طول سال به طور متوسط ۰/۲۵ گرم نبود. این امر بدان معنی است که قسمت اعظم جمعیت ایران از زعفران استفاده نمی کنند. شاید بسیاری از افراد ایرانی هنوز با مصارف زعفران در موارد مختلف آشنایی ندارند و یا صرفا زعفران را کالای زردی می دانند که منابع و یا مضرات آن را نمی دانند.

۲- انتقال

جریانی که به وسیله آن نوآوری منتشر می شود نشر نامیده می شود. جریان نشر، پخش فکر نو از منبع تولید یا اختراعش به آخرین بکار برنده و یا قبول کننده آن می باشد.

پایه جریان نشر، عمل متقابل انسان است، که در آن یک فرد فکر نو را به فرد (افراد) دیگر منتقل می کند. بنابراین خصوصیات متفاوت زعفران از لحاظ معالجه بسیاری از بیماری ها می تواند در تسریع جریان نشر کمک کند.

جریان نشر به طور ساده مشتمل است از: انتقال یک فکر تازه که از فرد «آ» که از نوآوری مطلع است به فرد «ب» که هنوز چیزی در خصوص فکر نو نمی داند.

روابط اجتماعی فرد «آ» و «ب» و خصوصیات بارز فکر نو، می تواند به میزان قابل توجهی در چگونگی انتقال فکر نو و نتایج این مذاکرات تاثیر عمده و مفیدی داشته باشد.

۳- نظام اجتماعی

یک نظام اجتماعی از مجموعه ای از افراد تشکیل شده که دارای وظایف مختلف می باشند، اما همه در حل مسایل گروهی مشترک هستند. اعضای یک نظام اجتماعی افرادی هستند که ممکن است معرف گروه های غیر رسمی، مانند کارگران کارخانجات، معلمین مدارس، کارگران ساختمانی، کشاورزان و .. باشند.

به عنوان مثال نظام اجتماعی تحت تجزیه و تحلیل ممکن است کشاورزان یک منطقه و یا اطبا مشترک می باشند. یک جامعه و یا افراد یک قبیله بومی باشد. اما تمام اعضا یک نظام اجتماعی حداقل در حل یک مشکل، طرق مختلفی از تصمیم به پذیرش یک فکر نو وجود دارد که ممکن است از انتخاب انفرادی تا تصمیم گروهی فرق کند.

به عنوان مثال خرید یک یا چند مثقال زعفران یک تصمیم انفرادی است، اما برق دار شدن یک ناحیه به تصمیم گروهی وابسته است. البته یک حد وسطی هم وجود دارد که برخی از افراد تصمیم خود را به تصمیم اکثریت موکول می کنند.

مانند ایجاد سیستم مرکزی برق برای یک ناحیه (یا با قبول اکثریت ناچار به پذیرش می شوند). تمام افراد یک جامعه به یک اندازه در نشر اندیشه های نو یاری نمی کنند، یک فرد ممکن است در خصوص نوآوری، فقط با یک فرد دیگر صحبت کند، در حالی که یک فرد دیگر ممکن است در خصوص فکر نو با چندین نفر صحبت کند و در عین حال دیگران از او حرف شنوایی داشته باشند، چنین افرادی را رهبران عقاید می نامند.

رهبران مذاهب در جوامع سنتی، مدیران اتحادیه ها، و مجموعه های صنعتی، روسای احزاب سامان دهی شده، بیش از سایر افراد در پیشبرد نوآوری ها موثر می باشند. بنابراین فروشنده یک کالا و یا اندیشه باید با چنین افرادی تماس حاصل کند و آن ها را از فکر و یا کالای نو مطلع سازد.

۴- گذشت زمان

پس از آنکه فردی در خصوص یک مطلب نو، مثلا مصرف زعفران به منظور رفع افسردگی، افزایش سرعت جریان خون و بسیاری از معالجات دیگر آگاه می شود، ممکن است فکر نو را بپذیرد و یا نپذیرد. البته پذیرش عبارت از تصمیم به بکار بردن کامل نوآوری می باشد. به عبارت دیگر هرگاه پزشک مقدار مشخصی از زعفران را برای رفع افسردگی و برای مدت معینی تجویز کند، فرد مریض نمی تواند صرفا با خوردن یک یا دو استکان چای زعفران امید به بهبود داشته باشد.

مثال دیگر فردی شنیده است که گاو هلشتین در روز ۶۰ لیتر شیر می دهد. او نمی تواند گاو هلشتین بخرد و از لحاظ بهداشتی و تغذیه مانند یک گاو بومی رفتار کند و انتظار ۶۰ لیتر شیر داشته باشد. یا اینکه با توجه به تبلیغات قبلی در خصوص مرغوبیت یک نوع زعفران، زعفرانی بخرد که تقلبی باشد. آن هم در اجتماعی که دروغ و درنگ و تقلب در کار نیست.

در این صورت فروشنده های دیگر باید با زحمت و کوشش فراوان و صرف هزینه های سنگین آب ریخته را به جوی بازگردانند و در ضمن فرد فروشنده باید با هنجارهای اجتماعی آشنا باشد و او نباید به آداب و رسوم و هنجارهای معمول در یک منطقه حمله کند، بلکه او باید از هنجارهای جدید دفاع کند.

به عنوان مثال در جوامعی که افسردگی و یا انواع سرطان وجود دارد، فرد باید به تحقیقات انجام شده پیرامون خواص بهبود بخش زعفران از زبان پزشکان اشاره کند و در این زمینه چکیده تحقیقات را به آن ها ارایه نماید. او می تواند بگوید که روزی یک یا چند استکان چای زعفران قبل از خواب بخورند؛ اما بهتر است از جانشینی زعفران به جای چای عادی و یا قهوه موضوعی بیان ننماید مگر آنکه از او پرسش شود.

در عین حال باید فروشنده کیفیت زعفران خود را که بر روی بسته های زعفران مندرج است تضمین کند. برای اکثر کشورها داشتن گواهی بهداشتی و ممهور به مهر استانداردهای بین المللی، یک شرط الزامی است.

موضوع دیگر قیمت زعفران است، باید قیمت فروش زعفران به یورو یا دلار در داخل کشور تعیین شود و افراد حق نداشته باشند، از قیمت خود بکاهند و یا بر آن اضافه کنند. دولت باید تضمین قیمت زعفران را به عهده بگیرد و در ضمن از فروش و صادرات زعفران در هر اندازه ای به صورت فله با جدیت جلوگیری کند. هرگاه یک صد فروشنده و یا نماینده فروش زعفران به یک کشور وارد می شوند، همه آن ها باید قیمت های یکسانی را برای درجات مختلف زعفران عنوان کنند.

فروشنده ها باید یار یکدیگر و در عین حال رقیب یکدیگر در کیفیت کالا باشند. در کشور اعطاء جوایز صادراتی و اصولا اجازة صادرات به کسی باید داده شود که از مقررات مملکتی اطاعت کند و حایز شرایط یک بازاریاب خوب باشد. (در چند صفحه دیگر در این باره صحبت خواهد شد). در ضمن، وابسته بازرگانی کشور میزبان، باید در جریان کار این افراد باشد و به آن ها کمک کند.

در حال حاضر این ایرانیان هستند که به محصول کشور خود صرفا به خاطر سود جزیی آسیب می رسانند و نه کشور میزبان. وقتی ایرانی ها به صورت مختلف زعفران فله را به اسپانیا صادر می کنند، این اسپانیایی ها نیستند که به ما لطمه وارد می سازند، بلکه ما چوب نادرستی خود را می خوریم. در ضمن اسپانیایی ها براساس مقررات بین المللی رفتار می کنند.

چنانچه یک یا دو سال زمینه صادرات زعفران به اسپانیا مختل شود، در آن صورت برای اروپاییان مشخص خواهد شد که سال هاست که از زعفران ایران همان زعفرانی که به آن سال ها لباس اسپانیایی پوشانده شده بود، استفاده می کردند.

مراحل جریان پذیرش

پذیرش به عنوان یک جریان ممکن است به مراحلی به منظور درک بهتر آن تقسیم شود. این مراحل همان طور که قبلا گفته شد عبارتند از: آگاهی، علاقه مندی، ارزشیابی، آزمایش و پذیرش.

۱- آگاهی

در مرحله آگاهی یک فرد از نوآوری اطلاع می یابد. اما در خصوص آن اطلاعات کافی ندارد، مرحله آگاهی عبارت از شروع یک سلسله از مراحل پشت سرهم بعدی می باشد که در خاتمه ممکن است به قبول و یا رد نوآوری بیانجامد.

در این مرحله مثلا بازاریاب مژده از آمدن محصول نو زعفران ایران می دهد و از مصارف عدیده آن بالاخص در موارد پزشکی در رادیو و تلویزیون و جراید ایجاد آگاهی می کند. البته این خبر چند بار باید در چند مرحله تکرار شود.

۲- مرحله علاقه مندی

البته اطلاع از فکر نو همیشه ایجاد آگاهی نمی کند، اگر چه ممکن است در معرض این اطلاعات قرار گرفته باشند، مگر آنکه افراد دارای مسایل و یا احتیاجاتی باشند که کالای نو وعده به حل آن ها را بدهد.

از این خاصیت باید در هر سه زمینه مصرف زعفران (اغذيه، البسه و دارویی) با توجه به نیازمندی جوامع مطالبی را در مرحله علاقه مندی در نشریات مختلف منعکس سازد و یا اینکه از آن ها بخواهد که برای کسب اطلاع کامل تر در رابطه با زعفران با او مشورت کنند یا از بروشورهای تهیه شده ی او دریافت نمایند.

۳- مرحله ارزشیابی

در ارزشیابی، فرد به طور ذهنی عواقب به کار بردن نوآوری را در وضع حال و آینده خود می سنجد. مثلا فردی که از بیماری های روانی نظیر افسردگی رنج می برد و تا کنون داروهای رایج برای او کارساز نبوده و بر بی اشتهایی او نیز افزوده است، او در این مرحله به ارزشیابی ذهنی مقایسه مثلا زعفران با ایمیپرامین می پردازد و در عین حال از نوآور شنیده است که زعفران نه تنها می تواند به عنوان دارو عمل کند، بلکه بر اشتهای او نیز می تواند اضافه کند و به لحاظ داروی گیاهی بودن عوارض جانبی داروهای شیمیایی را هم ندارد.

۴- مرحله آزمایش

در مرحله آزمایش، فرد به عنوان مثال زعفران را به جای ایمی پرامین برحسب مقدار و مدتی که نوآور به او گفته است برای یک دوره کوتاه مورد سنجش و ارزیابی قرار می دهد.

او باید در این مرحله افزوده شدن بر اشتهایش (مصرف زعفران در داخل اغذيه و یا اشربه) و کم شدن اضطراب را با رعایت قیمت کمتر زعفران و بی خطر بودن آن نسبت به داروها بسنجد. فرد می تواند بر حسب توصیه نوآور روزانه ۰/5 گرم زعفران را به صورت چای زعفران، مثلا برای مدت یک ماه آزمایش کند.

۵- مرحله پذیرش

در مرحله پذیرش فرد تصمیم می گیرد که نوآوری را به تمام و کمال بپذیرد و یا از ادامه نوآوری سرباز زند.

این ها عواملی هستند که بر اقتصاد زعفران تاثیر گذار هستند و توجه به این نکات می تواند بر گسترش فروش زعفران اثرات مثبتی داشته باشد.

اقتصاد زعفران-تبلیغات داخلی و خارجی

زعفران در اغلب نقاط دنیا و حتی در بسیاری از استان ها و شهرهای کشور خودمان محصولی ناشناخته است که این امر شاید ناشی از ضعف تبلیغات مناسب در این زمینه باشد در این راستا ضروری است ضمن برنامه ریزی صحیح و مناسب، اقدامات بایسته، از سوی مراجع ذیربط انجام پذیرد.

با انجام تبلیغات مناسب از طریق شبکه های تلویزیونی ماهواره ای و بین المللی می توان زعفران ایران را به تمام مردم دنیا شناساند. ما بدون در نظر گرفتن مصارف جدید صنعتی و یا دارویی این محصول اگر بتوانیم با تبلیغات صحیح به طور متوسط مصرف زعفران را در مجموع 0.1 گرم در سال در کل دنیا به ازا هر نفر افزایش دهیم ، ۶۰۰ تن در سال به تقاضای بازار افزوده ایم.

با این حساب ساده به اهمیت فوق العاده تبلیغات در زمینه ایجاد بستر مناسب بازاریابی زعفران پی می بریم و از طرف دیگر انجام تبلیغات سبب شناساندن ایران به عنوان پایگاه تولید جهانی زعفران به سایر کشورهای دنیا می گردد و جایگاه ایران را در امر اقتصاد زعفران تثبیت می نماید.

زعفران ایران در بازار جهانی با مشکلات و چالش های زیادی روبرو می باشد.

اتحادیه های حرفه ای تولید کنندگان، تجار و صادرکنندگان در اقتصاد جهانی بنگاه های حرفه ای اقتصادی محسوب می گردند. توسعه پایدار اقتصادی در گرو رقابت پذیری است. اتحادیه مجمع المنافع واحد اقتصادی است که در توسعه پایدار نقش مهمی را ایفا میکند، هماهنگی و اراده جمعی در این اتحادیه ها رکن اصلی هماهنگی و توافق در زمینه اقتصاد زعفران است.

سازمان زعفران مرکب از تولیدکنندگان، تجار خرده فروش و صادر کنندگان زعفران اگرچه دارای تشکیلات اتحادیه و اعضای رسمی می باشد و هر چند این تشکیلات دارای اعضای فعال ودلسوز هم میباشند اما رویکردهای جمعی آن پویایی لازم اتحادیه حرفه ای را در دو مولفه قدرت و برد اقتصادی بطور کامل دارا نمی باشد.

دلایل چنین استدلالی را می توان در بحران های پیاپی اقتصاد زعفران، عدم مدیریت بحران بر شمرد. بحران های صنعت اقتصاد زعفران در صورت وجود اتحادیه های حرفه ای و نیرومند یا فرصت بروز نمی یافت ویا در صورت بروز براحتی قابل مدیریت نبود.

مشکلات زعفران در سال های گذشته رکوردهای پیاپی ناشی از کاهش یا افزایش قیمت، تقلب ونهایتا دخالت دولت واعلام خرید توافقی زعفران، دلیل فقدان اتحادیه های حرفه ای زعفران است. مدیریت اقتصادی زعفران می بایست در هرم مدیریت اتحادیه های زعفران از تولید کنندگان تا صادر کنندگان و تحت نام سازمان تجاری زعفران ایران سازماندهی و ساماندهی گردد.

سازمان تجاری زعفران ایران (اتحادیه ها ) هر سال می بایست با آنالیز دقیق بازار جهانی و انتقال آن به پیکر سامانه (اعضای آن ) ضمن آمادگی لازم قدرت ابتکار جهانی بازار زعفران را برعهده گیرد. استراتژی اصلی می بایست بر ایجاد هماهنگی در جهت امکان بدست گرفتن سهم جهانی بازار متمرکز گردد.

خلاء سازمان تجاری و استراتژی پویا باعث حاکمیت جریان دلالی و واسطه گرهای کوتاه مدت و آنی و یا باعث دولتی شدن زعفران و یا شبه دولتی شدن (اتحادیه تعاونی روستایی) خواهد شد که عملا در مناسبات تجاری و اقتصاد زعفران در داخل و تجارت جهانی زعفران عامل ضد توسعه خواهد بود.

خریداران زعفران

کشاورزان در رابطه با عوامل خرید از سه دسته عمده فروشان، خرده فروشان و واسطه ها و دلالان به ترتیب خرید نام برده اند. لیکن در این بین از شرکت های تعاونی که به همین منظور تشکیل شده اند نامی برده نشده، علت این امر را باید در رابطه نامطلوب بین شرکت های تعاونی و کشاورزان دانست، چرا نباید کشاورزان فروش به شرکت های تعاونی را بر دسته های دیگر ترجیح دهند. لیکن به نظر می رسد که شرکت های تعاونی با قیمتی کمتر از بقیه می خواهند زعفران کشاورزان را خریداری کنند که این امر موجب تاسف است. شرکت های تعاونی با اعلام قیمت واقعی بازار زعفران باید کشاورزان را راهنما باشند و نه اینکه خود مانند دلالان از غفلت کشاورزان سوء استفاده کنند.

نتیجه گیری مرتبط با اقتصاد زعفران

از بیان مطالب فوق چنین بر می آید که هر فردی نمی تواند بازاریاب باشد. فرد بازاریاب اولا باید با زبان و فرهنگ کشور مقصد آشنا باشد، ثانیا پیرامون کالایی که عرضه می کند، اطلاعات کافی پیرامون کیفیت و نیز موارد مصرف و نحوه مصرف آن داشته باشد. ثالثا منابع کتبی ارزشمندی به زبان کشور میزبان جهت ارایه به همراه داشته باشد.

شرکت های تعاونی باید ارتباط تنگاتنگی با کشاورزان داشته باشند و آن را به اتحادیه زعفران کاران جهت بسته بندی های نفیس زعفران با ذکر نام، محل تولید، سال تولید و کیفیت زعفران به منظور عرضه به داخل و یا صادرات ارسال کنند.