آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر 21 
نام فارسی: کوله خاس ، هس
نام علمی: .Ruscus aculeatus L
نام فرانسه: Housson، Buis piquant، Fragon épineux، Petit – houx
نام انگلیسی: Wild – Myrtle، Pickly – Box، Knee holly، Butcher’s – broom
نام آلمانی: Myrtendorn، Echter Mausedorn
نام ایتالیایی: Rusco، Bruscolo
نام عربی: آس بری، عناب بری، شرابة الراعی
کوله خاس ، گیاهی از تیره مارچوبه، به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر و دارای شاخه های چوبی منشعب به رنگ سبز دائمی است. اطراف شاخه های آن را قطعات برگ مانند و منتهی به نوک تیز می پوشاند که در واقع کلادود است. گل های آن کوچک، به رنگ سبز مایل به سفید و دارای دمگلی می باشند که به صفحات سبز رنگ و برگ مانند (کلادود) تا حد ثلث تحتانی آن، پیوسته است.
در هر گل آن، پوششی مرکب از ۳ کاسبرگ و ۳ گلبرگ دیده می شود که در اواخر پاییز تا اواسط فروردین، در سطح کلادودها، ظاهر می گردد. میوه اش سته، ارغوانی رنگ، به قطر معادل یک سانتی متر و دارای ظاهری کروی شکل است.
پراکندگی گیاه کوله خاس در نواحی شمالی ایران به حدی است که بیشتر در جنگل های انبوه و یا حاشیه آن ها یافت می گردد. حداکثر پیشرفت آن در ارتفاعات به نحوی است که از ۱۰۰۰ متر بالاتر نمی رود. منطقه وسیعی از مدیترانه، انگلستان، فرانسه و ایران از آن پوشیده است ضمنا چون رنگ سبز دائمی دارد، در بعضی نواحی پرورش نیز می یابد.
قسمت مورد استفاده گیاه کوله خاس ، ریزوم و ریشه آن است که به صورت قطعاتی به رنگ خاکستری مایل به زرد، پوشیده از ریشه های باریکی در سطح تحتانی خود، به قطر ۲ تا ۳ میلی متر، در معرض استفاده قرار می گیرد. در سطح این قطعات شیارهایی به صورت حلقه های مشخص نزدیک به هم دیده می شود. طعم آن ها ابتدا ملایم و سپس تند است.
ترکیبات شیمیایی کوله خاس
ریزوم گیاه کوله خاس دارای اسانس، رزین، املاح پتاسیم، کلسیم و آسپاراژین است. به علاوه وجود نوعی ساپوژنین (sapogenine) به نام روسكوژنین (ruscogénine) در آن محقق شده است.
روسکوژنین Ruscogenine (روسکورکتال Ruscorectal)، نوعی ساپوژنین به فرمول C۲۷H۴۲O۴ و به وزن ملکولی ۴۳۰.۶۱ است. از .Ruscus aculeatus L توسط Lapin و Sannie استخراج و بعدا فرمول منبسط آن به وسیله Benn و همکارانش تعیین گردیده است. روسکوژنین، به صورت ورقه های ریز، به حالت متبلور به دست می آید، در گرمای ۲۰۵ – ۲۱۰ درجه ذوب می شود. روسکوژنین از نظر درمانی دارای اثر رفع بواسیر است.
خواص درمانی کوله خاص
قدما برای گیاه کوله خاس ، اثر مدر قائل بودند و از این نظر آن را مورد استفاده قرار می دادند مانند آن که دیوسکورید، خیسانده برگ و میوه و یا جوشانده ریشه آن را در نوشیدنی، برای بیماران تجویز می کرد. شواهد تاریخی نشان می دهد که در قرون وسطی، ایرانیان و اعراب تنها مللی بودند که زودتر از دیگران، از آن برای درمان بیماری ها استفاده می کردند.
ماتيول (Matthiole) در ۱۵۵۴، ریشه آن را جهت برقراری و تحریک ترشحات ادرار، به کار می برد. در همین اوان سایر اطبا و مردم ملل مختلف نیز از آن به منظور فوق استفاده می کردند. Dr. H. Leclerc نیز موارد مداوای متعددی از بیماران مبتلا به استسقاء را با این گیاه بیان داشته است.
ریزوم و ریشه گیاه کوله خاس ، اثر مدر و اشتها آور دارد و باید قبول کرد که ریشه و ریزوم، به علت مدر بودن، اثر معالج در رفع آب آوردن انساج، استسقاء و بیماری های مجاری ادرار، سنگ کلیه و هم چنین زردی، نقرس، حالات خنازیری و کم خونی دختران جوان دارد. از برگ آن سابقا دم کرده های تب بر تهیه می کردند. از اعضا گیاه برای درمان بیماری ها، کم تر در استعمال خارج استفاده به عمل می آمد است و فقط له شده آن جهت درمان اولسرها به کار می رفته است.
محل رویش کوله خاس
گیاه کوله خاس در نواحی شمالی ایران، دره های مرطوب اطراف دریای خزر، بندرگز، لاهیجان، اطراف رشت و زیارت گرگان پرورش می یابد.
اسامی محلی کوله خاس
این گیاه به جز و جیز در مازندران، کوله خاس ، کولکیش، و کولر در اطراف رشت ، کول و پل در طوالش، سیرسیریک اوتو در رامیان، هس (Hass) در آستارا چوشت و چشت در طوالش و رودسر و لاهیجان موسوم است.
