ترشک (Rumex acetosa)

نام فارسی: ترشک

نام علمی: .Rumex acetosa L

نام فرانسه: Oseille commune، Oseille des prés، Grande oseille

نام انگلیسی: Sour – grass، Meadow – Sorrel، Common – Sorrel

نام آلمانی: Wild – Sauerampfer، Sauerampfer، Grosser – Ampfer

نام ایتالیایی: Acetosa dei giardini، Saleggiola، Acetosa comune

نام عربی: حماض (Hhummad)

ترشک گیاهی است چند ساله از تیره علف هفت بند، به ارتفاع ۰.۳۰ تا یک متر و دارای ریشه ضخیم و ساقه راست و بی کرک که به حالت وحشی در چمن زارها، کشتزارها، کنار رودخانه ها و جاده ها می روید. برگ های بیضوی، تیرکمانی شکل و گل های کوچک با پوششی مرکب از ۶ کاسبرگ به وضع مجتمع به صورت دسته های ۳-۸ تایی در قسمت انتهایی ساقه دارد.

رنگ گل های آن سبز یا سبز مایل به قرمز است. پس از آمیزش گل های آن، ۳ کاسبرگ هر گل، حالت واژگون به خود می گیرند در حالی که ۳ کاسبرگ دیگر که نازک و غشایی می باشند، رشد زیاد پیدا کرده، به صورت ۳كفه، میوه را احاطه می نمایند.

پراکندگی این گیاه در طبیعت بیشتر از راه جوانه هایی است که بر روی ساقه زیرزمینی آن ظاهر می شود. از این گیاه بر اثر کشت های متوالی، فرم ها و نژادهای متعددی با برگ های پهن و بزرگ به دست آمده که از آن ها مانند سبزی خوردن، در تغذیه استفاده می گردد. قسمت مورد استفاده این گیاه، دانه و ریشه آن است.

ترکیبات شیمیایی ترشک

در اعضای مختلف این گیاه، اسید اکسالیک به حالت ترکیب با پتاسیم و به صورت بی اکسالات و کوادری اکسالات و یا به حالت آزاد وجود دارد. در شیره گیاهی مقدار کمی قند، چربی و ترکیبات آنتراكينون (رومی سین rumicine) یافت می شود. ریشه اش دارای رومی سین و گلوکزیدی است که بر اثر تجزیه ، گلوکز و اسیدکریزوفانیک می دهد. دانه اش دارای ۴.۶۷ درصد مواد روغنی است.

نحوه کاشت و تکثیر ترشک

تکثیر آن از طریق کاشتن دانه و یا تقسیمات سوش صورت می گیرد. زمین زراعتی آن باید سبک، نسبتا مرطوب، سایه دار و به حد کافی کود دار باشد. و به علاوه در پاییز به خوبی تا عمق ۴۰ تا ۵۰ سانتی متری شخم زده شود.

زمین زراعتی پس از آن که آمادگی پیدا کرد بر روی آن خطوطی به فواصل ۵۰ سانتی متر ایجاد نموده، دانه های رسیده گیاه را در آن می پاشند، سپس روی دانه ها را از قشر نازک خاک می پوشانند. جوانه زدن دانه ها سریعا انجام می گیرد ولی رشد گیاه، در آغاز نسبتا کم است. در خرداد ماه، برگ های بزرگی در گیاهان کاشته شده که قبلا فاصله آن ها را از هم زیاد کرده اند، ظاهر می گردد که می توان آن ها را در اوایل زمستان، از پایه های گیاه جدا کرد.

در تابستان باید مرتبا عملیات اصلاحی صورت گیرد و علف های هرزه از مزرعه دور گردد و به علاوه، دقت به عمل آید تا در مواقع خشکی هوا، زمین به ملایمت آبیاری شود و موجبات از بین رفتن آن ها فراهم نگردد.

برداشت محصول یعنی به دست آوردن ریشه که بهترین قسمت درمانی است، با خارج کردن گیاه از زمین صورت می گیرد. برای این کار باید ریشه ها را از بقیه قسمت های گیاه جدا کرده به خوبی شست سپس آن ها را ۱ تا ۲ سانتی متری تقسیم نموده، به سرعت در مقابل گرمای هوا خشک کرد. برای مصارف تغذیه، موقعی که برگ ها رشد کامل پیدا نمود آن ها ار از قاعده قطع می کنند.

خواص درمانی ترشک

جوشانده برگ گیاه می تواند در نارسانی عمل دستگاه دفع ادرار موثر واقع شود و در بیماری های التهابی یا ناشی از اسکوربوت و هم چنین در امتلاء معده، کمی اشتها، بواسیر، ورم لثه دندان و بیماری های پوستی مفید واقع گردد.

بررسی های H. Schulz در سال ۱۹۲۹ نشان داد که اگر مداوای با آن ادامه پیدا کند، يبوست های مزمن، زردی و هم چنین عوارض گواتر درمان خواهد پذیرفت. در رفع تب های نوبه، اگر ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم شیره گیاه به بیمار داده شود، اثر مفید ظاهر می گردد مشروط بر آن که این عمل قبل از بروز شدت بیماری صورت گیرد.

تجارب مختلف اثر آن را در رفع برخی مسمومیت های گیاهی مانند سموم گیاهانی نظیر Arum ها، Bryonia ها، Euphorbia ها و به طور کلی انواعی که شیره تند، سوزاننده و تحریک کننده دارند، تایید نموده است. در استعمال خارج، ضماد مخلوط برگ پخته گیاه با آرد دانه کتان و پیه، دارای اثر مفید در رفع دانه ها و جوش صورت، سودا و بیماری های پوستی دیگر است.

درمان نارسایی عمل دستگاه دفع ادرار با جوشانده برگ ترشک

ریشه و دانه گیاه اثر قابض، مقوی، رفع قولنج ها (Coliques)، اسهال، اسکوریوت و درد کمر دارد. در مصرف این گیاه باید به این نکته توجه گردد که فراورده های آن برای مبتلایان به درد مفاصل، نقرس، سنگ های صفراوی، وجود اکسالات در ادرار، مسلولین و مبتلایان به سوء هضم (به علت اسیدیته که دارد) نه تنها مفید نیست بلکه خطراتی نیز همراه دارد.

در حقیقت اسید اکسالیک زیاد که در این گیاه وجود دارد، چون به خلاف سایر اسیدهای آلی در بدن از بین نمی رود، به علت تراکم و جمع شدن در اعضا، موجبات ناراحتی در مجاری ادرار، کم شدن و قطع ادرار، اورمی و حتی جراحاتی را در کلیه فراهم می آورد. مسمومیت با مصرف فراورده های این گیاه، مشابه مسمومیت با Oxalis هاست و به همان روش معالجه می شود.

صوردارویی ترشک

جوشانده یک قاشق سوپ خوری از برگ گیاه در ۲ فنجان آب (مدت جوشیدن یک ربع) به مقدار یک فنجان در روز مشروط بر آن که اولا مصرف مقدار مذکور در طی چند دفعه صورت گیرد و ثانيا نخستین آب در هنگام تهیه جوشانده، چون دارای مقدار زیادی اسید اکسالیک است، دور ریخته شود. جوشانده ریشه گیاه به مقدار ۵ گرم برای هر فنجان تهیه می گردد.

تاریخچه ترشک

قدما از وجود این گیاه و اثرات درمانی آن اطلاع داشته اند ولی در تغذیه از آن استفاده نمی نموده اند مانند آن که استفاده از آن، در آثار دیوسکوریدوپلین ذکر گردیده است. از قرن هفدهم میلادی به بعد از آن در تغذیه استفاده می شده ضمن استفاده های درمانی متعدد از این تاریخ به بعد از آن به عمل می آمده است مانند آن که Desbois و Rochefrot در سال ۱۷۸۹ میلادی، شیره تازه گیاه مذکور رابه عنوان ضد عفونی کننده و تب بر به کار می برده اند.

Dr. Missa در سال ۱۷۷۵ آن را در خنثی کردن بعضی سموم نباتی در بدن، موثر می دانسته است.

محل رویش ترشک

باغ های اطراف تهران، مغرب ایران، رزاب، قصر شیرین در ارتفاعات ۱۶۰۰ متری، گیلان: منجيل.

ترشک (Rumex Acetosella)

نام علمی: .Rumex Acetosella L

نام فرانسه: Sarcille، Petit Oseille، Oseillette

نام انگلیسی: Sheep’s – Dock

نام ایتالیایی: Acetosella

نام آلمانی: Kleiner Ampfer

نام عربی: حماض صغير

نام فارسی: ترشک (نام کلیه گونه ها)

گیاهی است پایا از تیره علف هفت بند، دارای ساقه منشعب به ارتفاع ۲۵ تا ۵۰ سانتی متر و به رنگ غالبا سبز مایل به قرمز که در زمین های سیلیسی و ماسه ای، اراضی متروک و تورب زارها می روید. از مشخصات آن این است که پایه های آن، به صورت لکه های قرمز رنگی در محل رویش جلوه می کنند که از دور می توان پی به وجود آن در ناحیه ای برد.

Rumex Acetosella - گونه ای دیگر از گیاه ترشک

برگ های آن نسبتا کوچک باریک و کشیده، کمی تیرکمانی شکل و گل های آن به رنگ مایل به سبز یا مایل به قرمز و مجتمع به صورت دسته های فاصله دار یا کم فاصله است. علت پراکندگی سریع آن در طبیعت نیز برای آن است که جوانه هایی بر روی ساقه زیرزمینی و خزنده آن ظاهر می شود که جا به جا، موجبات پیدایش پایه های جدید را فراهم می آورد.

در اعضای گیاه ترشک، اکسالات فراوان وجود دارد و با آن که گیاه در زمین های سیلیسی رشد می کند، اما مقدار مواد آهکی آن نسبتا زیاد است. خواص درمانی و اختصاصات دیگر آن شبیه گونه قبلی است. از برگ آن نیز در بعضی نواحی در تغذیه استفاده به عمل می آورند. در چمن زارها اگر گوسفندان به مقادیر زیاد از آن مصرف نمایند، دچار حالت اسهالی می شوند که ممکن است خطرناک باشد و این حالت نیز به علت وجود زیاد اکسالات در گیاه، پیش می آید.

محل رویش ترشک

شمال غربی ایران، قره داغ.

.Rumex scutatus L

به صورت بوته های پرپشت، به ارتفاع ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر در می آید. گیاهی علفی، چند ساله و دارای ساقه های نسبتا چوبی در قاعده است. بر روی دیوارهای کهنه، زمین های سنگلاخی، گودال ها و اماکن نظیر آن معمولا یافت می شود. در منطقه وسیعی از مدیترانه و آسیا پراکندگی دارد. اختصاصات درمانی و مصارف آن شباهت به گونه های قبلی دارد.

محل رویش

نواحی مختلف البرز، شمال ایران، مازندران: پل زنگوله، دره چالوس، دره هراز، گیلان: کلیشم، اطراف لنگرود، آذربایجان: مشک عنبر، میانه، بین سلماس و ارومیه، کاليبار، کوه میشوداغ، کوه سهند، قره داغ کردستان: سنندج در ۱۸۰۰ متری. اصفهان. اطراف تهران، کوه توچال در ۲۲۰۰ – ۲۴۰۰ متری، قزوین، کرج، امام شهر و بسطام.

.R. obtusifolius L

Rumex obtusifolius - گونه ای از گیاه ترشک

برگ های بیضوی نوک تیز دارد و در دشت ها می روید. ریشه اش اشتها آور، تصفیه کننده خون، مدر و کمی قابض است. از اختصاصات آن این است که ریشه اش آهن زمین را تغییر شکل می دهد و به صورت املاح آلی در می آورد، از این جهت در زمین های دارای املاح آهن، می توان با پرورش این گیاه، مقدار املاح آلى آن را به ۳ درصد رسانید. ضمنا این گیاه، مقداری آهن نیز در خود ذخیره می کند.

محل رویش

اطراف تهران، دامنه های البرز، گچسر، کرج، نواحی شمالی و مرکزی ایران، قم و آذربایجان.

.R. crispus L

گیاهی به ارتفاع ۰.۵ تا ۱.۵ متر است . در کنار جاده ها، چمن زارها و اماکن سایه دار می روید. برگ های آن دارای پهنک موج دار و گل های آن به رنگ مایل به سبز یا مایل به قرمز است. از ۶ کاسبرگ آن ۳ کاسبرگ که به میوه چسبیدگی دارند، بیضوی و به شکل قلب وارونه اند. در ترکیب شیمیایی آن، مانند گیاه قبلی مقداری املاح آهن وجود دارد.

سابقا از آن به علت دارا بودن املاح آهن برای رفع کم خونی دختران جوان و در کم خونی ها استفاده به عمل می آمده است. گرد ریشه اش به صورت کاشه های محتوی ۰.۵۰ تا ۰.۷۵ گرم و به تعداد ۲ تا ۴ کاشه در روز با غذا مصرف می شده است. با مصرف آن تعداد گلبولهای قرمز و در نتیجه مقدار گلبول خون افزایش می یابد. ریشه این گیاه اثر اشتها آور، مدر و قابض نیز دارد.

محل رویش

نواحی مختلف البرز، مازندران: جنگل کندوان در ۲۹۰۰ متری ، کجور. گرگان: بندرگز. آذربایجان: میانه، اردبیل در ۱۷۰۰ متری، اراک، کردستان. لرستان: درود، خارون، ازنا (در ۱۸۰۰ متری). کرمان: کوه لاله زار در ۳۰۰۰ متری. اطراف تهران، قزوین و کرج.

.R. pulcher L

گیاهی دو ساله و دارای برگ هایی با فرو رفتگی محسوس در مجاور قاعده پهنک است به طوری که از نظر کلی، ظاهری ویلون مانند به برگ می دهد. گل های آن به صورت دسته هایی فاصله دار، بر روی محور گل آذین ظاهر می شود. از نظر درمانی، ریشه اش اثر اشتها آور، مدر و کمی قابض دارد. این گیاه بیشتر در اطراف کرج، نواحی شمال غربی ایران، آستارا و جنوب غربی ایران یافت می شود.

.R. Abyssinica Jacq

گیاهی است که در حبشه پراکندگی دارد و از آن به علت دارا بودن اسید کریزوفانیک به عنوان مسهل استفاده به عمل می آید.

.R. patientia L

نوع مفید و دیگری از ترشک است که ریشه و میوه آن دارای ترکیبات آنتراکینونی و املاح مختلف است. از برگ آن مانند اسفناج در تغذیه استفاده می شود و به همین علت اغلب اقدام به پرورش آن می گردد. ریشه اش اثر ملین ملایم دارد. این گیاه در نواحی مرکزی، شمال غربی و مغرب ایران می روید.

ترشک (Rumex vesicarius)

نام فارسی: ترشک

نام علمی: .Rumex vesicarius L

نام فرانسه: Oseille d’ Amerique

نام آلمانی: Amerikanischer sauerampfer

نام انگلیسی: Bladder – dock ،Sorrel

نام ایتالیایی: Acetosa d’ America

نام عربی: حنبيط (Hhanbi t)، حماض (Hhummad)

ترشک گیاهی یک ساله از تیره علف هفت بند، به رنگ سبز روشن، دارای ساقه ای به ارتفاع ۱۵ – ۳۰ سانتی متر و منشعب به تقسیمات دوتایی است. برگ های بیضوی، تخم مرغی با قاعده تقریبا قلبی شکل یا نیزه ای با ۲ زایده افقی در قاعده و منتهی به دمبرگ نسبتا دراز دارد. ۳ تا ۵ رگبرگ مشخص نیز در سطح پھنک آن قابل تشخیص می باشد.

گل های آن به صورت خوشه هایی در مقابل برگ ها و در راس شاخه ها ظاهر می شود. میوه اش به قطر متجاوز از یک سانتی متر و به رنگ سفید یا صورتی است. در ایران، هند، افغانستان و شمال افريقا پراکندگی دارد.

خواص درمانی ترشک

خواص درمانی Rumex vesicarius - گونه ای از ترشک

قسمت های مختلف گیاه، طعم ترش و اثر ملین و مقوی دارد. در رفع يبوست، سکسکه، نفع و سوء هضم می تواند موثر واقع گردد. برگ آن اثر مدر دارد. برای دانه آن نیز همان اثرات مذکور را قائل هستند. بو داده آن جهت رفع دیسانتری مصرف می شود.

برگ ترشک را بخورید. مدر و تصفیه کننده خون و اشتهاآور است و کمبود ویتامین C در بدن را برطرف می سازد.
تازه برگ ترشک را بکوبید و بر پوست بمالید. پوستی که از فرورفتگی گزنه در آن زخم و مجروح شده است را درمان می کند.
برگ ترشک را کوبیده و بپزید و ضماد نمایید. آبسه های چرکی را درمان می کند.
تذکر: کسانی که شن و سنگ مثانه و یا سنگ کلیه دارند باید از زیاده روی در مصرف برگ ترشک بپرهیزند.
اگر ۲۵ گرم از ریشه ترشک را در یک لیتر آب بجوشانید و آب آن را صاف نموده بنوشید. خون را صاف می کند.