تیره گل سرخ (Rosacae)

گیاهان تیره گل سرخ به صور مختلف درخت، درختچه، بوته و يا علفی می باشند. شامل متجاوز از ۲۰۰۰ گونه اند که تقریبا در ۱۰۰جنس جای داده شده اند. در غالب نواحی کره زمین مخصوصا در نواحی معتدله و سرد نیمکره شمالی پراکندگی دارند.

از جنس های مهم تیره گل سرخ : Spiralcal(۱۰۰ گونه)، Sorbus(۱۰۰ گونه) ،Rubus (۲۰۰ گونه) ،Potentilla (۳۰۰ گونه)،Geun (۴۰ گونه)،Alchemila (۱۰۰ گونه)،Rosa (۱۰۰ گونه) Prunus به انضمام Amygdalus وCerasus (۲۰۰ گونه) وCrataegus (۵۰ گونه) را نام می بریم.

از اخصاصات گیاهان تیره گل سرخ این است که برگ هایی متناوب، استیپول دار، ساده یا مرکب و گل هایی منظم، نر – ماده به ندرت بر ۲ نوع نروماده و پلی گام دارند. کاسه گل آن ها از ۴ یا ۵ کاسبرگ آزاد و یا متصل به هم تشکیل می یابد. جام گل آن ها دارای ۴ یا ۵ گلبرگ به رنگ های مختلف سفید، زرد، صورتی، قرمز، ارغوانی و گاهی فاقد گلبرگ است.

پرچم های گیاهان تیره گل سرخ زیاد و معمولا واقع بر روی ۳ حلقه ۵ تایی است ولی گاهی بر اثر مضاعف شدن آن ها، تعداد پرچم ها به ۲۰ تا ۵۰ نیز ممکن است برسد. میوه آن ها به صور مختلف فندقه، فولیکول، شفت و سته است. در برگ، پوست و دانه عده ای از این گیاهان، گلوکزیدهای مولد اسید سیانیدریک یافت می شود. این گلوکزیدها تحت اثر فرمان مخصوص، اسید سیانیدریک، گلوکز و مواد دیگر به وجود می آورند.

ترکیبات شیمیایی گیاهان تیره گل سرخ

گلوکزیدهای مولد اسید سیانیدریک علاوه بر تیره گل سرخ ، در گیاهان تیره های دیگر نیز یافت می شوند چنان که طبق بررسی های Rosenthaler (در سال ۱۹۰۹)، ۳۶۰ گیاه که در ۴۱ تیره و ۱۴۸ جنس پراکنده می باشند، دارای گلوکز مذکورند و از بین آن ها، ۸۰ گونه منحصر به تیره گل سرخ تعلق دارند.

یکی از گلوکزیدهای مذکور، آمیگدالین (amygdaline) است که در سال ۱۸۳۰ توسط Robiquet و Boutron از بادام تلخ به دست آمد. دو دانشمند دیگر به نام های Liebig و woher در سال ۱۸۳۷ نشان دادند که این گلوکزید، در مجاورت آب و تحت اثر فرمان مخصوص به نام سیناپتاز (cynaptasc) یا امولسین (emulsine)، هیدرولیز گردیده از تجزیه آن موادی نظیر اسیدسیانیدریک، الدئیدبنزوئیک و گلوکز طبق فرمول زیر نتیجه می شود:

C_۲۰H_۲۷NO_۱۱ + ۲H_۲O = ۲C_۶H_۱۲O_۶ + CHN + C_۶H_۵CHO

الدئید بنزوئیک + اسید سیانیدریک + گلوکز = آب + آمیگدالین

در سال ۱۸۹۵ Fischer با تاثير دادن خیسانده مخمر نوشیدنی بر روی آمیگدالین، موفق به هیدرولیز قسمتی از این گلوکزید گردید. بدین معنی که بر اثر انجام این عمل، گلوکزیدی به نام آمیگدونیتریل – گلوکزید (amygdo-nitrile-glucoside) و یک ملکول گلوکز از آن به دست آورد. گلوکزید اخیر، تحت اثر امولسین، به سهولت تجزیه گردیده، یک ملکول گلوکز، اسید نسیانیدریک و الدئید بنزوئیک از آن حاصل می شود.

آمیگدالین موجود در ترکیبات گیاهان تیره گل سرخ

آمیگدو – نیتریل – گلوکزید در طبیعت به ۳ صورت راست، چپ و راسمیک وجود دارد. مانند آن که در Prunus padus L.، P. virginiana Duroi و .Photinia serrulata Lindl، به صورت چپ وجود داشته به نام پرونازین (prunasine) یا پرونازوزيد (prunasoside) موسوم است. در لوریه سریز، به صورت راسمیک و به نام پرولورازین (prulaurasine)، (ایزومرپرونازین) ولی در .Sambucus nigra L به صورت راست و به نام سامبونیگرین (sambunigrine) یافت می شود.

از آن چه ذکر شد این نتیجه حاصل می شود که امولسین شامل دو فرمان است یکی به نام آمیگدالاز (amygdalase) که آمیگدالین را به گلوکز و آمیگدونیتریل – گلوکزید تجزیه می کند و دیگری آمیگلداليناز (amygdalinase) یا پروناز (prunase) که بر روی آمیگدو – نیتریل – گلوکزید (یا ایزومرهای آن) اثر کرده گلوکز، اسید سیانیدریک و الدئید بنزوئیک می دهد.

اگر عمل هیدرولیز با اسید کلریدریک صورت گیرد، از آمیگدلین، دو ملکول گلوکز و از آمیگدونیتریل – گلوکزید، یک ملکول گلوکز و در بعضی موارد، آمونیاک و اسیدفنیل گلیکولیک چپ (ac. phe nylglycolique)، (یا اسیدماندليک ac. mande lique) به دست می آید.

آمیگدالين Amygdaline (آمیگدالوزيد .Amygdaloside)، به فرمولC_۲۰H_۲۷NO_۱۱ و به وزن ملکولی ۴۵۷.۴۲ است. آمیگدالین، در برگ، دانه، جوانه و پوست گیاهان مختلفی از تیره گل سرخ و کاج مخصوصا در انواع زیر یافت می شود و استخراج شده است :

در مغز هسته .Persica vulgaris Mill
در مغز .Amygdalus communis L (Amygdalus Var. amara)
در مغز .Armeniaca vulgaris Lam
در دانه .Malus orientalis Ugl
در برگ .Sorbus Boissieri C. K. Sch
در بعضی انواع Prunus وSpiraca
جوانه و پوست بعضی انواع Pinus (از تیره کاج)

فرمول منبسط و سنتز آن توسط wylam ، Howorth و محققین دیگر مورد بررسی قرار گرفت و تعیین گردید.

آمیگدالین، به صورت بلوری های منشوری شکل و یا ورقه مانند، بی رنگ، بی بو و دارای طعم کمی تلخ به دست می آید. در آب و الكل جوشان، به مقادیر زیاد حل می شود ولی در اتر تقریبا غیر محلول است. اسید سولفوریک آن را در خود حل می کند و رنگ بنفش ایجاد می نماید. در اسید کرومیک نیز حل می شود و محلولی به رنگ قرمز گیلاسی، بنفش و سپس سبز ایجاد می کند. در گرمای ۲۰۰ درجه ذوب می گردد.

دستگاه ترشحی گیاهان تیره گل سرخ

دستگاه ترشحی گیاهان تیره گل سرخ شامل تارهای ترشحی و یا سلول های واقع در اندام های داخلی گیاه به شرح زیر است:

تارهای ترشحی که یک یا چند سلولی است.
سلول های ترشحی واقع در بافت های داخلی که به تفاوت شامل سلول های موسیلاژدار و یا سلول های تانن دار است.

در بعضی از اندام های گیاهان تیره گل سرخ نیز حفره های مملو از صمغ و موسیلاژ دیده می شود. این حفره ها که بر اثر از بین رفتن بعضی از سلول های بافت معینی به وجود می آیند. ممکن است منشا پاتولژیک نیز داشته باشند یعنی، در واقع نفوذ نوعی آفت در بافت، باعث از بین رفتن تعدادی از سلول های یک بافت و پیدایش حفره و ذخیره موادی نظیر صمغ و غیره شده باشد.

انواع مفید و درمانی گیاهان تیره ‌گل ‌سرخ

از بین انواع مفید تیره گل سرخ، چند گیاه زیر که اعضای آن ها به مصارف تغذیه، تهیه روغن و یا درمان بعضی بیماری ها می رسند به اختصار شرح داده می شود:

۱- .Prunus brigantica Vill در آلپ می روید و از دانه اش نوعی روغن خوراکی تهیه می شود. از این روغن به صورت مالیدن بر روی عضو، جهت درمان رماتیسم استفاده به عمل می آید. روغن دانه این گیاه، حالت روان، رنگ زرد کاهی و وزن مخصوصی برابر ۰.۹۱۸ در گرمای ۱۵ درجه دارد. اندیس انکسار آن ۱۹۵ و اندیس ید آن ۸۹.۴ است. بررسی های Mirand، وجود مقدار بسیار جزئی (trace) اسید سیانیدریک را در روغن مذکور مشخص نموده است.

۲- .Gillenia trifoliata Moench در نواحی مختلف امریکا می روید و در اتازونی از ریشه اش به جای ایپکا، به عنوان قی آور استفاده می گردد. ریشه اش به عنوان تقلب به ریشه پلی گالا افزوده می شود ولی چون مقطع ریشه آن، بر خلاف ریشه پلی گالا، ظاهر غير متقارن دارد، به سهولت از آن تمیز داده می شود.

از ریشه آن، دو گلوکزید به نام های ژیله ئين (gille ine)، ژیله ئنين (gillé enine) و همچنین ژیله نین (gillé nine) به دست آورده اند. ماده اخیر دارای حالت آمرف و طعم بسیار تلخ است. در الكل، آب و اتر حل می شود و با اسید نیتریک، رنگ قرمز خونی ایجاد می نماید. نام عربی آن جلینیه (Gilli nyah) است.

G. stipulacea Nutt در دره می سی سی پی می روید و غالبا مخلوط با ریشه ایپکا به مصرف درمان دیسانتری می رسد.

اسید سیانیدریک موجود در ترکیبات گیاهان تیره گل سرخ

٣- .Licania rigida Benth درختی است که در گویان، برزیل، باهیا و نواحی دیگر امریکا می روید. ارتفاع ساقه آن به ۳۰ متر می رسد. در مرداد ماه گل می دهد و میوه آن که محتوی یک دانه به رنگ مایل به قرمز است دارای ۵۵ تا ۶۵ درصد ماده روغن قابل استخراج می باشد. این روغن که به تفاوت، حالت نیمه مایع و یا غلیظ تر یعنی به صورت چربی های نرم به رنگ کرم (creme) دارد، به روغن او آتیسیکا (Huile d’oiticica) موسوم است.

وزن مخصوص آن ۰.۹۶۳ تا ۰.۹۷۰، اندیس انکسار آن در گرمای ۴۰ درجه بین ۱.۵۰۵۰ و ۱.۵۱۴۰ ، اندیس صابونی آن ۱۸۶ تا ۱۹۵ و اندیس ید آن بین ۱۳۹ و ۱۸۳ است. اسیدهای چرب آن عبارت از اسید پالمیتیک، اسید استئاریک (جمعا شامل ۱۰ تا ۱۱ درصد وزن کلی روغن)، اسید اولئیک (معادل ۴ درصد) و اسیدهای چرب از نوع پلی اتیلین (acides polyethyle niques) از جنس اسید اولئو – استئاریک است که بقیه این اسیدها را تشکیل می دهد.

روغن مذکور به علت بو و طعم ناپسندی که دارد به مصارف تغذیه و صابون سازی نمی رسد. فقط چون شدیدا خشک شونده است از آن در تهیه بهترین روغن نقاشی استفاده می گردد. روغن دانه انواع دیگر گیاه مذکور نیز که هیچ یک از آن ها در ایران یافت نمی گردند، حالت خشک شونده و مصارفی مشابه روغن اوآتیسیکا دارند.

مواد رنگی و خوراکی موجود در گیاهان تیره گل سرخ

.L. glabra Mart، در امریکای جنوبی می روید و میوه آن دارای اسید مالیک و مواد رنگی و خوراکی است.
.Heteromeles arbutifolia Roem، در منطقه کالیفرینا می روید و میوه خوراکی دارد.
.Kogeneckia oblonga Ruy، در شیلی می روید و برگ های آن اثر تب بر دارد.
.Lindleya mespiloides H.B.K، در مکزیک می روید و میوه اش خوراکی است.
.Margyricarpus cetosus Ret Pav، در امریکای جنوبی می روید و از برگ های آن به عنوان مقوی معده استفاده می شود.
.Prinsepia utilis Royl، در هیمالیا می روید و دانه روغن دار آن دارای آمیگدالین است.
.Purshia tridentata DC، در امریکای شمالی می روید و برگهای آن اثر قی آور دارد.

مجاور تیره گل سرخ، تیره کوچکی به نام Connaraceae جای دارد که گیاهان آن عموما حالت بالارونده دارند و به ندرت ممکن است به صورت درختچه باشند. در نواحی بین استوایی می رویند و در بین آن ها انواع مفید معدودی جای دارند که منحصر نوع زیر قابل ذکر است:

.Rourea oblongifolia Hook گیاهی است که در بعضی نواحی امریکا مانند مکزیک می روید و در نواحی محل رویش به عنوان یک داروی اختصاصی درمان جرب مورد استفاده قرار می گیرد.

گیاهان تانن دار تیره ‌گل سرخ

در تیره گل سرخ، گیاهان تانن دار فراوانی جای دارند که مهم ترین آن ها عبارتند از :

نوع گیاه	عضو تانن دار گیاه
.Agrimonia Eupatoria L	برگ، سرشاخه گلدار
.Alchemilla vulgaris L	ریشه، کلیه گیاه
.Aphanes arvensis L	ریشه، کلیه گیاه
.Cydonia oblonga Mill	میوه
.Fragaria vesca L	ریزوم، برگ
.Geum urbanum L	ریزوم، ریشه
.Mespilus germanica L	پوست درختچه، برگ، میوه
.Potentilla anserina L	برگ، ریشه
.Potentilla reptans L	ریزوم، ریشه و گاهی برگ
.Potentilla Tormentilla Neck	ریزوم
.Rosa canina L	سینورودون
.Rosa gallica L	غنچه های نسبتا رسیده و ناشکفته
.Rubus fruticosus L	برگ
.Rubus idaeus L	برگ
.Rubus minor Scop	برگ
.Sanguisorba officinalis L	ریشه، همه گیاه

گیاهان تانن دار اصولا اثر قابض دارند و در درمان اسهال های ساده، بیماری های پوستی و به علت دارا بودن اثر تنگ کننده مجاری عروق، به عنوان بند آورنده خون مورد مصرف قرار می گیرند. در گیاهان تانن دار، به تفاوت مواد معدنی، گلوسیدها، فلاوونوئیدها و تانن ها مانند تانن گالیک که غالبا همراه با تانن های كاتشبک است، وجود دارد.

تانن ها از نظر درمان اسهال، امروزه چندان مورد توجه قرار نمی گیرند زیرا در حقیقت، اسهال یکی از عوارضی است که می تواند به بیماری های مختلف از جمله Salmonellose ، وبا، دیسانتری آمیبی (amibiase) و غیره مربوط باشد که هر یک درمان خاص دارند.

ضمنا امروزه خطر آلودگی های میکروبی و پیدایش حالات عفونی در دستگاه هضم و بروز اسهال به علت نگه داری اغذیه در دستگاه های سرد کننده و در سردخانه ها به مقدار زیاد کاهش یافته است به علاوه اسهال ساده کودکان نیز که در گذشته با استفاده از گیاهان تانن دار وقابض درمان می شده است امروزه با استفاده از مایعات قند دار و نمک دار و خوراندن آن ها به اطفال، انجام می گیرد از این جهت با توجه به تاثیر مواد مذکور چنین نتیجه گرفته می شود که از گیاهان تانن دار به منظور درمان اسهال استفاده بسیار کم به عمل می آید و منحصرا آن ها را برای درمان بیماری های دیگر که شرح داده شد مورد توجه قرار می دهند.

انواع دارویی گیاهان تیره گل سرخ به شرح زیر هستند:

درخت آلو

آلبالو

محلب

درخت هلو

درخت زردآلو

درخت بادام

درخت به و به ژاپنی