درخت اقاقیا (Robinia Pseud - acacia)

نام فارسی: درخت اقاقیا

نام علمی: .Robinia Pseud – acacia L

نام فرانسه: Carouge، Acacia des jardins، Robinier faux acacia، Acacia de Robin

نام انگلیسی: Falsa acacia، American locust

نام ایتالیایی: Falsa acacia، Acacia à Parasol

نام آلمانی: Falsche acazie، Robinie، Acazie، Acalzienbaum

نام عربی: شجره الجراد

درختی است زینتی، زیبا، خاردار و به ارتفاع ۶ تا ۲۰ متر (به ندرت زیادتر) از تیره پروانه واران که ساقه ای پوشیده از پوست خاکستری رنگ با شکافه ای عمیق دارد. برگ های آن ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر و مرکب از ۹ تا ۲۱ برگچه بیضوی و به رنگ سبز روشن است. گل هایی سفید رنگ، معطر، مجتمع به صورت خوشه های پرگل، به طول ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر با حالت آویخته دارد. میوه آن نیام، به طول ۵ تا ۱۰ و به عرض ۱ تا ۲ سانتی متر و محتوی ۴ تا ۱۰ دانه کلیوی شکل و به رنگ قهوه ای است.

با پرورش مداوم آن، موفق به تهیه نژادهای عاری از خار و گل هایی به رنگ گلی شده اند. گل های درخت اقاقیا، نوش فراوان و عسل معطر و مرغوب ایجاد می کند و با محاسبه ای که به عمل آمده از هر ۱۶۰۰۰۰۰ دفعه که زنبوران عسل جمعا به سمت آن جلب گردند، معادل یک کیلو عسل از آن به دست می آید.

منطقه اصلی انتشار آن، امریکای شمالی است ولی امروزه در نواحی مختلف اروپا، آسیای معتدله و ایران نفوذ یافته به عنوان یک درخت زینتی پیوسته پرورش می یابد. پراکندگی آن در ارتفاعات متجاوز از ۱۰۰۰ متر، کمتر عملی می گردد.

مسمومیت با درخت اقاقیا

در ریشه، پوست تازه و دانه درخت اقاقیا نوعی توکسالبومین (toxalbumine) به نام روبين (robine) وجود دارد. برگ و گل آن نیز دارای یک ماده سمی به نام روبی نین (robinine) می باشند. روبین دارای اثر منعقد کننده شیر و آگلوتینه کردن گلبول های خون است. از این جهت موارد مسمومیت متعددی ناشی از بی احتیاطی در انسان و حیوانات پیش آورده است. در مصارف درمانی نیز باید با رعایت احتیاط کامل از گیاه استفاده به عمل آید.

ترکیبات شیمیایی درخت اقاقیا

به غیر از ناحیه سطحی چوب و منطقه آبکش اطراف آن، همه قسمت های درخت اقاقیا دارای تاننی است که بیشتر به صورت گلیکوتان نوئیدها (glycotannoides) می باشد. در دستگاه روینده گیاه، انواع صمغ ها، کاروتین، فسفات کلسیم، یک ماده رنگی، روبین robine ( ماده بسیار سمی) و یک گلوکزید به نام روبی نین (robinine) یافت می شود.

روبینین (Robinine)، نوعی ماده سمی به فرمول C_۳۳H_۴۰O_۱۹ و به وزن ملکول ۷۴۰.۶۸ است. از گل های درخت اقاقیا، استخراج شده است. فرمول منبسط آن نیز توسط Zemple n و Bonga r مشخص شده است. روبی نین، به صورت بلوری های سوزنی شکل، به رنگ زرد گاهی در الكل به دست می آید. در گرمای ۲۴۹ – ۲۵۰ درجه نیز ذوب می شود. در آب داغ و الكل خیلی گرم محلول است ولی در اتر حل نمی گردد.

از هیدرولیز آن، تحت اثر اسیدی های معدنی رقیق، موادی نظیر رامنوز، گالاکتوز و کمفرول (Kaempferol) حاصل می شود. کمفرول (روبی ژنین swartzol ،robigenin، تریفولیتین trifolitin، نیم به سه تین nimbccctin، پوپول نه تین populnetin، رامنولوتئین rhamnolutein)، ماده ای به فرمول C_۱۵H_۱۰O_۶ و به وزن ملکولی ۲۸۶.۲۳ است و از اعضای گیاهان مختلف مانند انواع زیر استخراج شده است:

۱- .Consolida regalis S. F. Gray از تیره Ranunculaceae

.Delphinium consolida L=

۲- Citrus paradisi Macf از تیره Rutaceae

۳- .Cuscuta reflexa Roxb از تیره Convolvulaceae

فرمول منبسط آن نیز توسط Kostanecki مشخص گردید.

كمفرول، به صورت بلوری های سوزنی شکل متبلور می گردد. در گرمای ۲۷۶ – ۲۷۸ درجه ذوب می شود. در آب به مقدار بسیار کم ولی در الكل داغ و اتر یا قلیاییات، به مقادیر زیاد محلول است. علاوه بر آنچه ذکر شد، ماده دیگری نیز به نام آکاسه تین، از درخت اقاقیا به دست آورده اند.

آکاسه تین Acacetin) Acace tine)، به فرمول C_۱۶H_۱۲O_۵، به وزن ملکولی ۲۸۴.۲۶ و ماده غیر گلوسیدی نوعی گلوکزید به نام لینارین است ولی از درخت اقاقیا نیز استخراج شده است. تعیین فرمول گسترده آن توسط Baker وهمکارانش و سنتز آن به وسیله محققینی مانند Robinson و Vincataraman انجام گرفته است.

گل اقاقیا دارای روبی نین، آسپاراژین، اسانسی با بوی بسیار مطبوع و نافذ، شبیه بوی یاسمن، مرکب از اترهای متیلیک، ترپینئول ها، الكل بنزیلیک، لینالول، اندول، نرول و هليوتروپین Heliotropine (پیپه رونال Pipe ronal) است.

دانه اقاقیا دارای ۳۱ درصد ماده روغنی همراه با مواد تلخ است. امروزه موفق به جدا کردن ماده تلخ دانه و تهیه نوعی آرد از آن گردیدند که به آرد گندم جهت طبخ نان افزوده می شود. روغن دانه اقاقیا، حالت روان ولی خشک شونده (Seccative) دارد. اسیدهای چرب اشباع شده آن به مقدار ۳ تا ۷ درصد است. اسیدهای چرب اشباع نشده آن عبارت از اسید اولئیک، لینولنیک و لینولنیک می باشد.

خواص درمانی درخت اقاقیا

گل درخت اقاقیا ، دارای اثرات خفیف آرام کننده، مقوی، قابض، نرم کننده و صفرابر است. اگر ۲۰ گرم از گل آن را در یک لیتر آب جوش دم کرده، صاف نموده و آب آن را بنوشید، نوشابه‌ای تونیک می‌شود و اگر قبل از هر غذا یک فنجان بنوشید، برای رفع کم خونی و رفع ترشحات سفید زنانگی مفید می‌باشد.

دم کرده گل و برگ درخت اقاقیا می تواند در سر دردهای منشا مسمومیت های خود به خود مسمومیت های ناشی از پیدایش مواد سمی در خون و جمع شدن آن ها در عضوی از بدن، سوء هضم، استفراغ های سبک و احساس کسالت های عادی که غالبا پیش می آید، اثر مفید داشته باشد. گل درخت اقاقیا را با گوشت بپزید و سوپ درست کنید. برای معالجه‌ی بیماری‌های چشمی از آن سوپ بخورید.

پوست درخت اقاقيا که از تیره پروانه واران است مخصوصا پوست ریشه آن، به مقادیر کم و مخلوط با قند، اثر مقوی و ملین ملایم دارد ولی اگر به مقدار زیاد به کار رود، اثر قی آور و مسهلی قوی ظاهر نموده، سمی می گردد.

برگ درخت اقاقیا، اثر صفرابر وملین دارد. اگر ۱۲ گرم خشک آن را در ۱۵۰ گرم آب جوش دم کنید و صبح ناشتا آب آن را بنوشید، برای اختلال صفرا مؤثر است و اگر آن را قبل از ناهار و شام بخورید، آرام کننده و مقوی است و در عین حال رفع صفرا کرده و لینت می‌دهد.

صور دارویی درخت اقاقیا

دم کرده ۱۲ گرم برگ، اقاقیا در یک فنجان آب جوش به عنوان صفرابر در صبح ناشتا و دم کرده همان مقدار گل اقاقیا به عنوان آرام کننده، قبل از شام و نهار مصرف می شود.

گل درخت اقاقیا به مصارف متعدد می رسد مانند آن که از آن در تهیه نوعی نان شیرینی، لیکور، شربت، لوسیون های زیبایی، نوعی تنطور زرد رنگ جهت رنگ کردن ابریشم، پنبه و کاغذ استفاده می گردد. با الیاف فیبری ساقه درخت اقاقیا، نوعی طناب تهیه می شود ولی این کار در ایران معمول نیست.

چوب درخت اقاقیا، نسبتا مستحکم و بادوام است و در مقابل حشرات و پوسیدگی نیز مقاومت زیاد دارد. درخت اقاقیا، در نواحی مختلف ایران به عنوان یک درخت زینتی پرورش می یابد و دارای واریته های متعدد است.

.Hippocrepis unisiliquosa L

Hippocrepis unisiliquosa، گیاهی علفی با گلهای زرد

گیاهی کوچک، علفی، یک ساله، دارای گل هایی زرد رنگ، منفرد و به ندرت ۲ تایی است. از اختصاصات آن این است که میوه نیام آن یک ردیف از بریدگی های عمیق و منظم در یکی از کناره ها دارد به نحوی که فضاهای کوچک و محدود به کناره میوه، در انتها بوجود می آید.

خواص درمانی

مصرف آن به عنوان داروی مخصوص التيام جراحات و بهبود آن ها توصیه شده است.

محل رویش

نواحی شمالی ایران مازندران: دشت نظیر، پل زنگوله در ۳۰۰ متری. گیلان: رودبار، کوشک (باغ محسنی)، حاشیه دره منتهی به سفید رود و احمد چشمه در ارتفاع ۳۲۰ متری، بین چوبر و امامزاده ابراهیم و امامزاده اسحق. آذربایجان، اصفهان، لرستان: خرم آباد در ۱۵۰۰ متری. فارس: بین شیراز و بوشهر در ۱۳۰۰ متری.