پاداش دادن به کودک

پاداش دادن به کودک برای رفتار مطلوب، یک تقویت کننده در تربیت کودکان محسوب می شود. کودک نسبت به کاری که انجام داده احساس خوبی پیدا می کند، و در نتیجه این میل در او به وجود می آید که آن را تکرار کند. یک تقویت کننده می تواند هر چیزی باشد و خاصیت آن این است که در پی یک رفتار به کودک عرضه می شود و او را بر می انگیزد تا آن رفتار را تکرار کند. در واقع، پاداش در تربیت کودک یک تحریک کننده است.

اولین باری که بچه کوچکتان می گوید: مامان یا بابا، شما با لبخند زدن یا در آغوش گرفتن او، حرف زدن اش را تقویت می کنید. از خوشحالی در پوستتان نمی گنجید و بچه شما این را به خوبی حس می کند. در مقابل، اولین باری نیز که کودکتان از کابینت اشپزخانه بالا می رود و شیشه مربا را پیدا می کند، بالا رفتنش از کابینت با مزه مربا تقویت می شود. در هر دو مورد، رفتار اولیه اش با نتایج آن رفتار تقویت می شود.

انتخاب یک پاداش مناسب برای رفتار شایسته کودک همیشه آسان نیست. باید مانند یک کارآگاه با کمک هوش خود و کمی حدس، درست چیزی را که خوشحالش میکند، بیابید. پیشنهاد ما این است که از یک کودک بزرگتر بپرسید که چه دوست دارد. در نتیجه اطلاعاتی را که نیاز دارید، به دست می آورید و می توانید تصمیم نهایی را بگیرید.

پاداش دادن به کودک را بررسی کنید

برای کمک کردن به تصمیم گیری در مورد پاداش، خواسته های کودکتان را بررسی کنید. از آنجایی که تمایلات کودکان دائما تغییر می کند، بررسی را هر چند وقت یکبار تکرار کنید. از فرزندان خود بپرسید:

1. اگر بتوانید سه آرزو بکنید، آنها چه هستند؟ 

1.

2.

3.

2. اگر به اندازه مقادیر زیرپول داشته باشید، با آنها چکار می کنید؟

• ۵۰ هزار تومان
• ۱۰۰ هزار تومان
• ۲۵۰ هزار تومان
• ۵۰۰ هزار تومان
• ۱ میلیون تومان
• ۲ میلیون تومان
• یا بیشتر

3. اگر بنا باشد که فقط یک چیز از بابا بخواهید، آن چیست؟

4. اگر قرار باشد چیز خاصی را از مامان بخواهید، آن چیست؟

5. چه حق تازه ای را می خواهی به دست بیاوری (بیشتر تلویزیون تماشا کنی، دیرتر برای خواب به اتاقت بروی، و یا…)؟

6. چه برنامه ای را می خواهی با دوستانت انجام دهی (به سینما بروی، بازی کنی، بستنی قیفی بخری و غیره)؟

این بررسی یک فهرست کلی از پاداش های ممکن را در اختیار شما می گذارد. این پاداش ها را به دو فهرست تقسیم کنید.

در یکی از آنها پاداش هایی را بنویسید که می توانید هر روز به فرزندتان بدهید، و در دیگری مواردی را بنویسید که برای پیشرفت های هفتگی یاماهیانه مناسب اند. برای نمونه:

جدول شماره 1:

برای تربیت کودکان خود به پاداشها تنوع ببخشید 

راهبردهایی برای موثرتر کردن مجموعه پاداش های شما در تربیت کودکان وجود دارد. یکی از آنها متنوع کردن پاداش هاست تا جاذبه خود را از دست ندهند. برادلی از اینکه هربار که به جای خیس کردن شلوارش به توالت می رفت، یک حیوان کوچک پلاستیکی جایزه می گرفت، خیلی هیجان زده بود و کم کم تعداد زیادی از آنها را به دست آورد. اما پس از چند هفته علاقه اش نسبت به این نوع اسباب بازی کاهش یافت.

انواع گوناگونی از پاداش ها را از فهرستی که تهیه کرده اید انتخاب کنید. سپس هر بار نوعی از آنها را به کار ببرید. برای نمونه گاهی یک کادو بدهید، گاهی یک برنامه تفریحی برایش بریزید و یا حق و امتیاز خاصی را به او بدهید. در مواقعی که امکانش برایتان هست، پاداشها را طوری انتخاب کنید که با رفتارهایی که قصد تقویت آنها را دارید متناسب باشند. مثلا برای کودکی که صبح برای رفتن به مدرسه سرموقع حاضر می شود و با خوشحالی از خانه به مدرسه می رود، یک پاداش خوب آن است که اجازه دهید شب نیم ساعت دیرتر بخوابد.

عمل کردن به قول

همیشه به سرعت در پاداش دادن به کودک به قولتان عمل کنید. یک کودک بخصوص اگر خیلی کوچک باشد به تکمیل نشدن یا به تاخیر افتادن یک پاداش وعده داده شده، بسیار حساس است. کاری را که از عهده انجامش برنمی آیید، تعهد نکنید و در عین حال چیزی را جایگزین پاداشی که قولش را داده اید، نکنید. وقتی قول چیزی را دادید، پای آن بیایستید. کودک شما باید بداند، که آنچه از شما انتظار دارد، انجام می دهید.

در رابطه با اثربخشی پاداش دادن به کودک به خاطر داشته باشيد این کار وقت می گیرد.

تغییر دادن رفتار یک کودک نیازمند به وقت و انگیزه های صحیح و پاداش دادن به کودک است. در مراحل نخست، برای هر پیشرفتی پاداش بدهید و از پاداش برای شکل دادن رفتار جدید استفاده کنید (بعدا برای حفظ رفتار جدید به تقویت کمتری احتیاج دارید).

بگذارید از شریل برایتان تعریف کنیم. او دختری بود که می خواست هرکاری را بار اول درست انجام بدهد و از اینکه گاهی نیاز به کمک داشته باشد، می ترسید. با وجود اطمینانی که والدین و معلمانش به او می دادند، پاسخ معمول او به ناتوانی در انجام تکالیف، گریستن بود.

ما برنامه ای ریختیم تا به او کمک کنیم که بدون آنکه گریه اش بگیرد، در حل یک مساله پافشاری کند و اگر موفق نشد تقاضای کمک کند. به او گفته شد هر بار که این طور رفتار کند، یک علامت مثبت دریافت خواهد کرد. معلمش کمک کرد تا حساب این علامت ها را نگه دارد.

هر روز عصر، شریل به خاطر فهرست علامت های مثبت آن روز، پاداشی دریافت می کرد. این پاداش ها از این دست بودند: روبان، گیره های موی سر، النگوهای پلاستیکی، یک فرصت برای دوچرخه سواری پس از شام به کمک پدرش، یا مطالعه اضافی پیش از رفتن به رختخواب. در مراحل اول اگر چشمانش پر از اشک می شد اما گریه نمیکرد نیز پاداش می گرفت. اما در مراحل بعدی آن هم ممنوع بود. کم کم تعداد علامت های لازم برای گرفتن یک پاداش را افزایش دادند، بنابراین، پاداش های روزانه به دو پاداش در هفته تبدیل شد.

تغییرات رفتار شریل چشمگیر بود. او کمتر گریه می کرد؛ برای مدت بیشتری سعی می کرد؛ وقتی به کمک نیاز داشت آن را درخواست می کرد؛ و بیشتر لبخند می زد.

هنگامی که مقاومتش در برابر عجز و ناتوانی افزایش یافت و رفتار سنجيده او تثبیت شد، دوباره از فراوانی پاداش ها کاسته شد و معلمش به جای یادداشت های روزانه یادداشت های هفتگی را به خانه می فرستاد. خوشحالی به خانه برگشته بود و در نهایت حتی یادداشت های هفتگی نیز تداوم نیافتند، البته هنوز والدینش به طور اتفاقی با یک پاداش غافلگیرش می کنند تا بداند که آنها به رفتار صحیحش توجه دارند.

آنچه را که می خواهید در بیشتر اوقات فرزندتان انجام دهد به دقت تشریح کنید. تا آنجا که ممکن است به دقت توضیح دهید که برای دریافت پاداش چه باید بکند. نگویید، «مسؤولیت پذیرتر باش!» به جای آن بگویید: «لطفا صبح ها رختخوابت رو مرتب کن».

پیشرفت های آغازین را بدون معطلی و هر روز پاداش دهید. از پاداش های طولانی مدت نیز استفاده کنید. در مراحل اول برنامه، کودک باید دو برابر پاداش بگیرد. اولین باری که اسباب بازی هایش را جمع کرد، ممکن است یک آدامس و همچنین یک ستاره جلوی پاداشی که به اندازه پنج علامت ارزش دارد، دریافت کند.

هر چه کودک بیشتر پیشرفت می کند، شرایط دریافت پاداش را سخت تر کنید. برای مثال، اگر هدف شما این است که کودک پس از تمام شدن بازی، اسباب بازی هایش را سرجایشان بگذارد، دفعه اول اگر فقط یکی از آنها را سرجایش گذاشت، یک پاداش کوچک ولی فوری به او بدهید. پس از آنکه به همین منوال چندین پاداش دریافت کرد، ملاک را عوض کنید. مثلا بدین صورت که برای دریافت یک پاداش باید دو یا سه تا از اسباب بازی هایش را در کمد بگذارد. انتظارات خود را برای شکل دادن رفتار کودک بیشتر کنید. اما به خاطر داشته باشید که این تغییرات سریع تر از حد معمول نباشد.

وقتی ملاک دریافت پاداش را سخت کردید، عملکرد ضعیف کودک را نپذیرید. روزی که شرایط را برای دریافت پاداش مشکل تر کردید، اگر کودک در آن روز نتوانست پاداش بگیرد به او بگویید که از این موضوع متاسف هستید؛ ولی این را خاطرنشان کنید که او فردا فرصتی دیگر خواهد داشت. سپس از او بخواهید که مشغول جمع آوری اسباب بازی های باقیمانده شود.

پس از آنکه رفتار جدید تثبیت شد، به تدریج، دفعات پاداش روزانه را کاهش دهید. این موضوع را با چنین عبارت مثبتی توضیح دهید: «رفتار تو خیلی خوبه و تو نیازی به جایزه های کوچک نداری. حالا می تونی یک جایزه بزرگ تر در آخر هفته بگیری.» برای کاستن از دفعات بدین صورت عمل کنید: ابتدا یک روز در میان پاداش دهید، سپس هر سه روز یک بار و رفته رفته فقط به طور تصادفی و اتفاقی.

کم کم فاصله بین پاداش های بزرگ را نیز طولانی تر کنید. یک رفتار تثبیت شده، برای برقرار ماندن، به تقویت کمتری نیاز دارد. فعالیت یا رفتاری را انتخاب کنید که انجام آن چند هفته طول بکشد. به طور آشکار برایش توضیح دهید که برای دریافت یک پاداش، چند علامت را باید روی جدول به دست آورد. با هر پاداش، میزان علامت های مورد نیاز برای پاداش بعدی را افزایش دهید. با این حال، در مورد تحسین کردن و دادن جوایز کوچک دست و دل باز باشید تا رفتار جدید تقویت شود.

در انتخای فرایند پاداش دادن به کودک وقتی مطمین شدید که رفتار جدید به صورت یک عادت مثبت درآمده است، پاداش ها را قطع کنید و پی آمدهای طبیعی آن عادت را جایگزین کنید. پی آمد طبیعی اینکه کودکی مودبانه پشت میز شام بنشیند، آن است که به او اجازه دهیم رستوران مورد علاقه اش را انتخاب کند و به او بگوییم علت این حق انتخاب آن است که رفتارش پشت میز غذا خوب بوده است. درباره رفتار خوب او نظر بدهید و دیگران را نیز به انجام این کار تشویق کنید.