آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۲۰ 
برای کاهش و کنترل مصرف نمک لازم است تغییر بزرگی در صنعت غذا صورت گیرد. بیشتر نمکی که ما می خوریم از غذاهای آماده مانند نان و بیسکوییت، غذاهای کنسرو شده و غذاهای منجمد و آماده، غلات صبحانه، پنیر، فست فودها و غذاهای رستوران دریافت می شود.
نمک قیمت کمی دارد و کارخانه های صنایع غذایی با افزودن نمک کلرور سدیم محصولات را خوش خوراک تر می کنند همچنین مصرف این محصولات شور ما را تشنه تر کرده و به سمت نوشابه های شیرین که اغلب محصول همین کارخانه ها هستند، می کشاند.
تولیدکنندگان طعم محصولات شان را به آسانی تغییر نمی دهند و این کار نیاز به پشتوانه قانونی و تلاش عمومی دارد.
در فنلاند، تلاش و همکاری نهادها و سازمان های مختلف و فشار بر صنایع غذایی برای اعمال قانون برچسب نمک و سدیم روی محصولات، به کاهش ۳۰ درصدی در مصرف نمک منجر شد و متوسط مصرف نمک در این کشور از ۱۲۰۰۰ میلی گرم در روز به حدود ۹۰۰۰ میلی گرم رسید.
در بریتانیا، همکاری میان گروه های علمی، کمک های مالی نهادهای في در زمینه بهداشت عمومی و وزارت بهداشت به کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی مقدار نمک غذاهای آماده و فرآوری شده در سوپرمارکت ها منجر شد.
پیش بینی می شود با رسیدن متوسط مصرف سدیم در آمریکا به ۲۳۰۰ میلی گرم در روز، از ۱۱ میلیون مورد فشار خون بالا پیشگیری شده و سالانه ۱۸ میلیارد دلار نیز در هزینه های مستقیم پزشکی صرفه جویی شود.
هرچند کاهش و کنترل مصرف نمک نیازمند همت جمعی است، اما با اقدامات فردی مانند انتخاب غذاهای تازه، توجه به اطلاعات روی برچسب مواد غذایی و تغییر شیوه پخت و پز می توان تا حد زیادی میزان نمک مصرفی را مدیریت کرد.
محققان گروه تغذیه دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه هاروارد در این زمینه توصیه های مفیدی دارند.
هشدار وزیر بهداشت درباره کاهش مصرف نمک
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفت وگو با خبرنگار سلامت اعلام کرد: با توجه به گسترش روزافزون زندگی شهری در سالهای اخیر و کنترل هر چه بیشتر بیماری های عفونی واگیردار، به نظر می رسد پیشگیری و کنترل بیماری های غیر واگیر که از پیامدهای پدیده شهرنشینی است، باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
دکتر وحید دستجردی با اعلام این مطلب افزود: «یکی از عوامل مشکل زا در زندگی شهری نوع تغذیه افراد است که در کنار کم تحرکی، سلامت آنان را به خطر می اندازد، بنابراین بهبود تغذیه باید یکی از اولویت های اصلی مسئولان در این زمینه باشد.»
وی درباره فرهنگ نادرست مواد غذایی هشدار داد و خاطرنشان کرد: «در کشور ما مصرف بی رویه نمک در غذا موجب شده است تا بیماری هایی مانند فشار خون و مشکلات قلبی- عروقی به شدت افزایش پیدا کند و این مسئله در صورت اصلاح نشدن می تواند آثار زیان باری را به دنبال داشته باشد.»
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به آثار کاهش مصرف نمک بر سلامت افراد عنوان کرد:
نتایج بررسی های انجام شده مشخص کرده در صورتی که افراد تنها ۳ گرم از مصرف روزانه نمک خود را کاهش دهند، حدود ۵۰ درصد از بیماری های قلبی عروقی کاهش خواهد یافت. همچنین با کم کردن همین مقدار نمک سدیم از مصرف روزانه، حدود ۳۵ درصد از بیماریهای مربوط به فشار خون نیز کاهش خواهد یافت.»
دکتر وحید دستجردی در پایان اظهار امیدواری کرد که مردم با رعایت فرهنگ صحیح مصرف مواد غذایی بتوانند سلامت خود را برای سال های آینده تضمین کنند.
گفتنی است که طبق نظر محققان میزان مصرف نمک در ایران حدود ۱۰ تا ۱۵ گرم در روز است که این میزان بسیار بیشتر از حد استاندارد مصرف نمک (۵ گرم) است.
یکی از برنامه های جدی وزارت بهداشت در سال جدید تلاش برای کاهش مصرف نمک و فقط مصرف نمک تصفیه شده و ید دار است که امیدواریم با همکاری موثر رسانه ها به آن دست یابیم.
نمک، چاقی و اضافه وزن
نتایج بررسی های دانشمندان فنلاندی نشان داده است: مصرف نمک با چاقی ارتباط دارد.
محققان دانشگاه هلسینکی فنلاند دریافتند که کاهش و کنترل مصرف نمک به مبارزه با چاقی کمک می کند. به عقیده این محققان مصرف زیاد نمک نقش مهمی در افزایش مصرف نوشابه های شیرین و در نتیجه دریافت انرژی زیاد دارد.
در این مطالعه مشخص شد مصرف نوشابه های شیرین در پی افزایش وزن، احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را نیز افزایش می دهند. این محققان یادآوری کردند با ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش مصرف نمک طی سی سال در فنلاند مرگ و میر ناشی از سکته و بیماری های قلبی عروقی ۷۵ تا ۸۰ درصد کمتر شده و طی این مدت میانگین طول عمر زنان و مردان شش تا هفت سال افزایش یافته است.
ارتباط نمک با قلب و عروق
با مصرف زیاد نمک مقدار زیادی سدیم وارد بدن شده و بدن برای ثابت نگه داشتن غلظت سدیم خون و رقیق کردن آن آب جذب می کند.
جذب آب موجب افزایش حجم خون در گردش شده و در نتیجه فشار بیشتری به قلب و عروق وارد می شود.
این فشار و کار اضافه در طول مدت زمان و سفت شدن دیواره رگ های خونی شده و زمینه فشار خون بالا، حمله قلبی یا سکته را فراهم می کند.
بررسی های زیادی درباره مصرف سدیم و ارتباط آن با فشار خون بالا، سکته، بیماری و نارسایی های قلبی انجام شده است.
نتایج این بررسی ها نشان داده است با افزایش مصرف سدیم در رژیم غذایی فشار خون بالا می رود و کاهش و کنترل مصرف نمک و مصرف روزانه کمتر از ۱۲۰۰ میلی گرم سدیم معادل ۳ گرم یا نصف قاشق چای خوری نمک در طولانی مدت بیماری های قلبی عروقی مرگ و میر را کاهش می دهد.
یکی از وسیع ترین مطالعات درباره مصرف نمک و فشار خون توسط محققان گروه پزشکی دانشگاه ناپلز ایتالیا و دانشیار وارویک انگلستان انجام شده است.
در این مطالعه ۱۷۷۰۲۵ زن و مرد به مدت 3/5 تا ۱۹ سال مورد پایش قرار گرفتند. در پایان بیش از ۱۱۰۰۰ نفر از این شرکت کنندگان، حمله قلبی، سکته و مشکلات قلبی و عروقی پیشرفته را تجربه کرده و یا در اثر این بیماری جان خود را از دست دادند.
بررسی نتایج نشان داد: مصرف زیاد نمک احتمال ابتلا به بیماری های قلبی را ۱۴ درصد و احتمال سکته را ۲۳ درصد افزایش می دهد.
کاهش مصرف نمک و سرطان
مطالعات مختلفی درباره ارتباط مصرف سدیم نمک و غذاهای شور و ابتلا به سرطان انجام شده است. نتایج این مطالعات نشان می دهد مصرف بیش از حد نمک، غذاهای شور و سدیم، احتمال ابتلا به سرطان معده و مری را افزایش می دهد.
مؤسسه بین المللی تحقیقات سرطان و مرکز تحقیقات سرطان آمریکا نیز اعلام کرده اند، مصرف زیاد نمک و غذاهای شور احتمال سرطان معده را افزایش می دهد.
کاهش و کنترل مصرف نمک و استخوان
هرچه بیشتر نمک مصرف کنید، کلسیم بیشتری هم از طریق ادرار دفع خواهید کرد و بدن برای جبران کلسیم دفع شده از کلسیم استخوان ها استفاده می کند. بنابراین رژیم غذایی سرشار از سدیم موجب کم شدن تراکم استخوان ها و پوکی استخوان می شود.
در یک مطالعه بررسی زنان یائسه نشان داد کاهش تراکم استخوان طی دو سال با دفع سدیم ۲۴ ساعته ادرار در آغاز مطالعه ارتباط همچنین مطالعات دیگر نشان داده اند کاهش مصرف نمک موجب تعادل کلسیم شده و روند از دست دادن کلسیم استخوان که با افزایش سن اتفاق می افتد را کند می کند.
کاهش مصرف نمک سدیم به مثابه یک ضرورت
آیا تا به حال فکر کرده اید که چرا این همه بیماری در میان اطرافیان ما وجود دارد؟ چرا گاهی برخی ایرانیان در شصت سالگی احساس فرسودگی دارند و حتی گاهی، برخی واقعا فرسوده شده اند.
به نظر می رسد باید اقدامات بزرگی را برای افزایش سلامت ایرانیان شکل داد و آن ها را با دقت اجرا کرد، اما همین اقدامات بزرگ از گام های کوچک شروع می شود.
امروز فشار خون، بیماری های قلبی عروقی و نیز کلیوی بخش های وسیعی از ملت عزیزمان را تهدید می کند که بخشی از آن به دلیل مصرف زیاد نمک سدیم و به خصوص نمک تصفیه نشده است.
هر یک از ما می توانیم برای سلامت خود و خانواده مان قدمهای ارزشمند اما کوچک و ساده ای برداریم. ما در تلاش ملی برای کاهش مصرف نمک و عدم استفاده از نمک تصفیه نشده نیازمند حمایت و همراهی تک تک شما همراهان عزیز هستیم.
به نظر می رسد انجام اقدامات زیر برای کاهش و کنترل مصرف نمک ضروری است:
۱) از صنایع نمک می خواهیم از عرضه نمک تصفیه نشده در کشور به طور جدی خودداری کنند و خود را مکلف می دانیم که از این پس با هماهنگی وزارت بهداشت اسامی شرکت هایی را که نمک تصفیه نشده عرضه می کنند، جهت اطلاع هموطنان عزیز منتشر کنیم.
۲) از تمام مراکز عرضه و فروش، سوپرمارکت ها و خواربارفروشی ها صمیمانه درخواست می کنیم در تلاش برای حفظ سلامت خود و خانواده و همشهریان از عرضه نمک تصفیه نشده به طور جدی خودداری کنند.
۳) از خانواده به خصوص مادران عزیز می خواهیم از خرید و مصرف هر گونه نمک تصفیه نشده خودداری کنند و میزان نمک را در غذاهای خود به میزان قابل توجهی کم کنند و در یک اقدام انقلابی همه با هم از این پس نمکدان ها را از سفره و مهمانی هایمان برداریم.
کاهش مصرف‌نمک به اندازه 10 درصد در صنایع غذایی
«۲۰ درصد مردم ایران فشار خون بالا دارند و این آمار نشان می دهد یکی از معضلات اصلی جامعه ما بحث فشار خون بالاست.»
دکتر حسین حسنی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان این مطلب خاطرنشان می کند: بیماری فشار خون قاتل خاموش است؛ چون هیچ علامتی ندارد و در حال حاضر ۴۸ تا ۴۹ درصد بیماری های قلبی به خاطر فشار خون بالاست.
فشار خون بالا، کلیه ها را از بین می برد، قلب را گشاد کرده، اندوتلیوم رگ ها را خراب می کند و زمینه را برای سکته قلبی فراهم می کند.»
دکتر حسنی یکی از دلایل شیوع بیماری های قلبی را در کشور عادات غلط تغذیه ای مردم عنوان می کند: از زمان کودکی ذایقه کودکان ما با شوری و شیرینی عادت می کند و از همان زمان مصرف این غذاها شروع می شود و تا سالمندی نیز ادامه دارد.
این عادات تغذیه ای باید اصلاح شود. در یکی از کشورهای اروپایی به وزارت صنایع دستور داده شد که ۱۰ درصد نمک مصرفی در کارخانجات مواد غذایی کاهش یابد و با این کار میزان فشار خون آن کشور پایین آمد. در کشور ما هم باید این اتفاق بیفتد.
وزارت بهداشت باید با همکاری وزارت صنایع برنامه ای تدوین کنند تا ۱۰ درصد نمک فعلی استفاده شده در صنایع غذایی کم شود و این امر در کاهش نرم فشار خون بسیار مؤثر است و می تواند آمار قابل توجهی از سکته های قلبی و مغزی را کاهش دهد.
دکتر محسنی بندپی، نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز به آمار بالای بیماری های قلبی و عروقی در کشورمان اشاره می کند که دلیل اصلی آن مصرف چند برابر سرانه نمک نسبت به متوسط دنیاست: نمک یک چاشنی است که تمایل به خوردن غذای بیشتر را در افراد ایجاد می کند و علاوه بر بیماری هایی که به دلیل مصرف نمک ایجاد می شود، چاقی و پرخوری هم از عوارض آن است.
نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان بیشتر در بحث کاهش مصرف نمک به اهمیت فرهنگ سازی و اقدامات پیشگیرانه تاکید دارد: «ما در زمینه امور زیربنایی سلامت مانند فرهنگ سازی و آموزش برای پیشگیری از بیماری ها خوب عمل نکردیم.»
در بودجه سلامت فقط ۷ درصد به بهداشت اختصاص دارد و ۹۳ درصد به دارو و درمان تعلق دارد و این یعنی ما اصل قضیه را که پیشگیری از بیماری هاست رها کردیم و فقط به امر درمان پرداخته ایم.
استراتژی سلامت در تمام دنیا این گونه است که باید اپیدمیولوژی بیماری ها را بررسی کرده و برای پیشگیری از آنها فعالیت کنیم.
آگاهی رسانی درباره کاهش و کنترل مصرف نمک
به طور قطع این اطلاع رسانی سودمند است، اما باید به این نکته هم توجه کرد که وقتی شما در رسانه می گویید روزانه ۳ گرم نمک مصرفی را کم کنیم، چه کسی این مطلب را میخواند؟!
آیا چند صد هزار نسخه از نشریه سلامت برای جامعه ای با بیش از هفتاد میلیون نفر جمعیت که بسیاری از آنها حتی یک ماه یک بار هم سری به نشریات نمی زنند، کافی است؟
علاوه بر این، وقتی ما با اطلاعات محدود خود نظر می دهیم، مانند کوهنوردانی هستیم که در دامنه فقط افراد پایین تر از خود را می بینیم اما از آن سوی قله بی خبریم.
به عنوان مثال ما می گوییم مصرف محصولات صنایعی مانند تولیدات خیارشور و ترشی به دلیل استفاده از میزان بالای نمک برای افراد مضر است و باید تعطیل شود.
من هم این مسئله را قبول دارم و می گویم علاوه بر نمک، سفید کننده هایی که در این محصولات به کار می روند هم مضرند، اما اگر این صنایع، در این عصر بیکاری تعطیل شوند، چه اتفاقی می افتد؟! ما برای رسیدن به نقطه مطلوب نیاز به یک عزم ملی، همفکری، همدلی و همراهی داریم.
چرا باید بیش از ۳۰ درصد از آمار مرگ و میر ما به دلیل عوارض قلبی و عروقی باشد. اگر استانداردها رعایت می شود، چرا وضع این طور است و اگر نمی شود، چرا باید بگوییم بهترین هستیم؟!
ما قبل از مطرح شدن مشکل، می زنیم زیر همه چیز و آن را انکار می کنیم. اگر همه چیز در شرایط مطلوب بود که ما اینقدر درباره بیماری های قلبی عروقی که از عوارض مصرف نمک است، مشکل نداشتیم.
ما می توانستیم از این مسئله پیشگیری کنیم اما حالا باید با صرف هزینه های بالا، زمینه افراد گرفتار این بیماری ها را با تحمل درد و رنج فراوان چند سال بیشتر زنده نگاه داریم، در حالی که بخش عمده ای از توانایی های خود را از دست داده اند.
عادت های غلط غذایی زمینه ساز بیماری ها
اگرچه عادت های غلط غذایی مردم کشور ما در سالهای متمادی، عامل اصلی افزایش مصرف نمک سدیم در سبد غذایی آنها بوده است، اما نمی توان از نقش صنعت غذا و غذاهای صنعتی در سال های اخیر در این زمینه غافل شد.
کارخانه های تولید مواد غذایی با توجیه های مختلف به استفاده از نمک در فرمولاسیون مواد تولیدی خود مشغول اند و به نظر می رسد که قوانین چندان و درباره کاهش مصرف نمک در محصولات مختلف وجود ندارد.
با وجود اینکه در سال های اخیر کارهایی در زمینه کاهش مصرف نمک و تولید محصولات غذایی کم نمک و تشویق تولید کنندگان این محصولات انجام شده است اما تا به ثمر نشستن این طرح و قانونمند شدن آن راه زیادی باقی مانده است.
گذشته از این، در کنار تولید محصولات غذایی صنعتی، برخی مواد غذایی نیز به صورت فله تولید می شوند که همین نظارت های اندک چه از لحاظ کمیت و چه از لحاظ کیفیت مصرف شده در آنها وجود ندارد.
دکتر ضیا الدین مظهری متخصص تغذیه و رژیم درمانی و رییس انجمن غذا و تغذیه حامی سلامت درباره استفاده بیش از حد صنایع غذایی از نمک و عوارض ناشی از گسترش روزافزون استفاده از غذاهای آماده صنعتی (فست فودها) می گوید:
این یک حقیقت است که در زندگی امروز، به دلیل کمبود وقت، اشتغال و زندگی ماشینی، سفره های خانگی به معنای سنتی آن دیگر وجود ندارند و خانواده ها به استفاده از غذاهای آماده روی آورده اند و ما نمی توانیم این موضوع را مورد غفلت قرار دهیم.
اما در کشورهای صنعتی و پیشرفته برای هر لقمه غذایی که مصرف می شود قانونی وجود دارد. قوانینی که از یک سو به مسائل بهداشتی و از سوی دیگر به میزان هر یک از ترکیبات موجود در آن ماده غذایی توجه دارد.
این قوانین به صورت جامع و با خرد جمعی متخصصان بهداشت، تغذیه، درمان و… وضع می شود و جنبه های فراوانی را مد نظر دارد.
اما این قوانین درباره صنایع غذایی کشور ما وجود ندارد و این نکته موجب بروز بسیاری از مشکلات در این صنایع می شود.
ضمن اینکه به دلیل تفاوت هایی مانند موقعیت اکولوژیکی، عادت غذایی و تطابق با محیط هر منطقه باید شرایط استانداردهای خاص خود را داشته باشد و نمی توانیم از ضوابط آنها برای صنایع غذایی خودمان الگوبرداری کنیم.
این مسئله موجب می شود که ما تنها بر اساس حدس و گمان بگوییم فلان ماده باید کم شود یا فلان ماده باید زیادتر شود.
دکتر پزشکیان، استاد دانشگاه و فوق تخصص جراحی قلب و عروق: یکی از مهمترین مشکلاتی را که مصرف بالای نمک ایجاد می کند، افزایش فشار خون می داند.
وزیر اسبق بهداشت و درمان با بیان این مطلب، توضیح می دهد:
فشار خون بالا بر عملکرد قلب، مغز، چشم و کلیه تاثیر می گذارد و بیشتر سکته های قلبی و مغزی ارتباط مستقیم و غیر مستقیم با نمک دارد.
بسیاری از مرگ و میرهای ناشی از سکته های قلبی و مغزی به دلیل فشار خون بالاست که با مصرف بالای نمک مرتبط است.
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز به این مسئله تاکید می کند.مصرف نمک برای بسیاری از بیماری ها خطرناک است.
به طور مثال افرادی که مشکلات قلبی دارند، با مصرف نمک بار قلبشان افزایش پیدا کرده و نارسایی قلبی در آنها بیشتر می شود؛ ریه و نفس فرد نیز دچار مشکل می شود و همچنین ادم پیدا می کند و حتی بر کلیه ها فشار می آورد تا نمک های اضافی را کنترل و دفع کند و اگر مقدار نمک، بیشتر از حدی باشد که کلیه دفع می کند، حجم مایعات بدن زیاد می شود.
بنابراین پزشک مجبور است دارویی را برای بیمار تجویز کند که سدیم یا قند اضافی را از بدن خارج کند اما اگر افراد در مصرف نمک، زیاده روی نکنند، و باعث کاهش مصرف نمک شوند هیچ یک از مشکلات ذکر شده به وجود نخواهد آمد.
دکتر پزشکیان یادآور می شود: «در بسیاری از جوامع توسعه یافته و پیشرفته، استانداردهایی برای صنایع غذایی تعریف شده به گونه ای که نمک استفاده شده در مواد غذایی نباید از یک حدی بیشتر باشد. صنایع غذایی موظف به اجرای آن هستند، در غیر این صورت به آنها اجازه تولید داده نمی شود.» دکتر پزشکیان الدم اول برای کاهش مصرف نمک را اطلاع رسانی عمومی ذکر می کند و می گوید:
باید به طور مستمر اطلاع رسانی و آموزش در جامعه انجام شود. رسانه ها به ویژه صدا و سیما نقش اساسی در آموزش مردم برای کاهش مصرف نمک دارند. همچنین در مدارس باید به دانش آموزان درباره خوردن غذاهای کم نمک آموزش داده شود .
علاوه بر آن خانواده ها نیازمند آموزش های ویژه ای برای کنترل میزان نمک مصرفی هستند. رستوران ها و نانوایی ها و مراکز توزیع غذا باید برای کاهش مصرف نمک در غذا ها آموزش ببینند.
دکتر پزشکیان ادامه می دهد:
قدم بعدی برای کاهش و کنترل مصرف نمک در جامعه نظارت بر صنایع غذایی است. باید استانداردهایی برای صنایع غذایی تعریف کرد و حد مجاز مصرف نمک در آن ذکر شود. البته مسئولان باید به طور مستمر بر صنایع غذایی نظارت داشته باشند تا این استانداردها تا حد ممکن رعایت شود.
