مراقبت پس از برداشت خرما

دلایل اهمیت مراقبت پس از برداشت خرما

در ادامه دلایل مهم بودن مراقبت پس از برداشت خرما را ذکر میکنیم

۱. در هنگام برداشت میوه خرما و یا دست چین کردن میوه از درخت، تعدادی از خوشه ها یا میوه از بالای درخت بر روی زمین می افتند که در این صورت میوه آسیب دیده و به گرد و خاک آلوده می شود. این گونه خرماها را نباید با سایر میوه ها مخلوط کرد، زیرا به علت آلودگی موجب انتقال آفت ها و بیماری ها به داخل انبار و یا بسته های خرما می شوند.

٢. میوه هایی که به دلیل رسیدگی زیاد چسبناک هستند، تماس با آن ها، موجب چسبناک شدن سایر میوه ها و پایین آمدن کیفیت محصول می شود.

۳. میوه هایی که به زمین ریخته شده اند، در اثر تماس با رطوبت زیاد ترشیده شده و باید از میوه های سالم جدا شوند.

۴. پس از برداشت میوه خرما، نباید ارقام مختلف آن با یکدیگر مخلوط شوند.

پس از برداشت میوه خرما هنگامی که ۵۰ تا ۶۰ درصد میوه ها رسیدند، میوه های رسیده را باید بلافاصله از میوه های نرسیده جدا کرد. سپس آن ها را در ظروف پلاستیکی یا جعبه های چوبی ریخته و در انباری مناسب قرار داد. میوه های نرسیده را باید در محل مناسب رساند. برای رساندن خلال و رطب آن ها را در اتاق های معمولی به مدت ده روز، تحت حرارت ۳۱ تا ۴۰ درجه سلسیوس با رطوبت نسبی ۴۰ تا ۴۵ درصد نگه داری می کنند. رطبی که به طور مصنوعی به خرما تبدیل می شود، ۷۷ درصد خرما با کیفیت عالی و ۲۳ درصد خرمای نامطلوب دارد.

رطب برای تبدیل شدن به خرما، حدود ۲۶ درصد وزن خود را از دست می دهد. خلالی که به طور مصنوعی به خرما تبدیل می شود، حدود ۱۳ درصد خرمای با کیفیت متوسط، ۶۰ درصد خرمای نامطلوب و ۲۷ درصد خرمای رسیده خشک، دارد. برای رساندن خلال و رطب نیز می توان آن ها را داخل ظروف شیشه ای و در نزدیکی محلول ۵۰ درصد اکسید اتیلن به مدت سه روز، تحت درجه حرارت ثابت ۴۵ درجه سلسیوس و رطوبت ۴۵ درصد قرار داد. با استفاده از این روش خرمای عاری از آفت به بازار عرضه خواهد شد، زیرا که خلال و رطب تحت شرایط کنترل شده ای بوده و به آفت های انباری دچار نمی شوند.

مراحل انجام برداشت

پس از رساندن خرمای بسته بندی شده به انبار، باید وزن آن تعیین و نمونه هایی از هر یک از آن ها جدا شود. میزان تولید خرما بستگی به رقم و مقدار خرمای درجه بندی شده، دارد. پس از مرحله جداسازی نمونه های مختلف، انبوه خرمای برداشت شده کیفیت دیگری خواهد داشت و ارقام خرما از آن تفکیک میشود. درجه بندی هر رقم خرما و نمونه کردن آن درباره محصولی که یک رقم معین دارد، ضرورتی ندارد، زیرا هر رقم خرما پس از برداشت با همان کیفیت از انبار بیرون می رود. به طور کلی عملیات پس از برداشت خرما شامل مراحل زیر است:

الف) دود دادن و ضدعفونی کردن

به منظور پیشگیری از آسیب حشرات، پس از برداشت خرما آن را دود می دهند. برای انجام این کار، به اتاقک های ویژه ای نیاز است، به گونه ای که در برابر ماده گازی شکل، نفوذناپذیر باشد. دیواره های این اتاقک ها از سمت داخل و همچنین کف اتاقک و سقف آن نیز نفوذناپذیر باشد و دیوارها، تا آنجا که ممکن است کوتاه ساخته شود. در صورتی که دیواره های این اتاقک را با ورقه های نازک فلزی از داخل بپوشانند و زوارها را لحیم کنند، بسیار مناسب خواهد بود.

یک دیواره ضد گاز که در برابر نفوذ مولکول های گازی شکل مقاوم باشد، از دو لایه با صفحه های فلزی بیشتری تشکیل شده است و میان صفحه ها باید قیراندود شود. درزها و شکاف های میان لایه ها را باید بر روی یکدیگر خم کرده و محل آن را قیراندود نمایند، سپس آن محل را با کمک سیمان بپوشانند. سطح هر یک از صفحه ها را نیز باید توسط تخته، الوار یا تخته سه لایه بپوشانند.

دیوارهای بناساز به طور کلی منافذ بسیاری دارد و برای عایق پوش کردن آن ها می توان از قیر یا پلاستر استفاده کرد. کف اتاقک ها را می توان عایق پوش کرد، به طوری که نسبت به نفوذ گاز مقاوم شود، اما لحیم کردن زه های اطراف کف نیز بسیار اهمیت دارد. درهای اتاقک ها را نیز باید نفوذناپذیر کرد.

به طور معمول، هر یک از اتاقک ها را با دو در می سازند و خرمای دود نداده از یک در به اتاقک وارد و پس از دود دادن از در دیگر خارج شده و به انبار برده می شود. این عمل باید به گونه ای انجام شود که مولکول های گاز در فضای اتاقک به گردش در آیند و پس از رسیدن به محصول خرما که در اتاقک انبار شده، از در دیگر بیرون رانده شوند. اتاقک ها باید طوری ساخته شوند که بتوان آن ها را در سردترین روزهای سال نیز گرم نگه داشت. زیرا خرما باید در دمای شانزده درجه سلسیوس ضد عفونی شود.

شناخته شده ترین ماده گازی شکل برای ضد عفونی کردن و دود دادن خرما، گاز متيل بروماید است. چگونگی مصرف آن، میزان غلظت کاربردی و لوازمی که برای کاربرد این گاز مورد نیاز است، از سوی تهیه کنندگان آن در دسترس نخل داران قرار داده می شود. گاز متیل بروماید یک ماده سمی بسیار قوی است. بنابراین افرادی که آن را مورد استفاده قرار می دهند، باید بسیار محتاط باشند. برای دود دادن خرما از گازهای دیگری نظیر دی سولفید کربن، اسید هیدروسیانیک و اکسید اتیلن نیز استفاده می شود.

ب) پاستوریزه کردن

روش پاستوریزه کردن خرما برای آن به کار می رود که خرما را ضد عفونی کنند و تمام زیست مندهای میکروسکوپی و حشرات آن را از میان ببرند. پس از این کار می توان تمام حشراتی را که همراه خرما هستند از میان برد، اما تمام زیست مندهای میکروسکوپی از میان نمی رود.

یکی از پژوهشگران به نام فوربس در سال ۱۹۱۶ برای از میان بردن تمام حشراتی که با خرما همراه هستند این شیوه را به کار گرفت و خرما را به مدت دو تا چهار ساعت در دمای ۱۴۹ درجه فارنهایت نگه داری کرد. پژوهشگران دیگری به نام های کلاگ و فیلرز پیشنهاد می کنند که برای این منظور خرما را در دمای دست کم ۱۵۱ درجه فارنهایت به مدت یک ساعت قرار دهند و رطوبت نسبی هم معادل ۱۰۰ درصد باشد. اگر دمای محیط بیش از این باشد، می توان زمان نگه داری خرما و مقدار رطوبت نسبی آن را کاهش داد.

اتاقی که برای پاستوریزه کردن خرما ویژگی یافته، باید به خوبی عایق پوش و با وسایل گرمادهنده مناسب مجهز شده باشد تا بتوان به آسانی گرمای محیط آن را افزایش داد؛ هوای درون اتاق نیز باید به آسانی به گردش درآید تا گرمای یکسان به تمام حجم اتاق رسانده شود. برای رساندن هوای تازه و تصفیه شده نیز باید تمهیدهای لازم را در نظر بگیرند.

بالغ سازی و خشک کردن خرما را باید پیش از پاستوریزه کردن انجام دهند؛ چرا که دمای پاستوریزه کردن باعث از میان رفتن آنزیم هایی می شود که فعالیت آن بالغ سازی خرما را پیش می اندازد و شیره ای که از خرما می تراود نزدیک به ۳۵ درصد از رطوبت خرما را در بر دارد. پاستوریزه کردن انواعی از خرما که رطوبت زیادی دارد نتایج رضایت بخش نخواهد داد؛ چرا که این نوع خرماها دچار کپک زدگی و یا تخمیر می شوند.

پژوهشگران دیگری به نام های هیلگمن و اسمیت نتوانستند جلبک ها و باکتری هایی را که بر روی خرما زندگی می کردند پس از نگه داری آن در دمای ۱۷۶ درجه فارنهایت به مدت یک ساعت و در دمای ۱۵۸ درجه فارنهایت به مدت دو تا چهار ساعت از میان ببرند.

در ایالت آریزونا خرما را پاستوریزه می کنند و این کار را در دمای ۱۵۰ درجه فارنهایت و نگه داری آن را به مدت سی دقیقه در این دما انجام می دهند. برای انجام این کار دمای محیط را به حدود ۱۶۲ درجه فارنهایت افزایش می دهند. اگر تمهیدهای کار به خوبی فراهم شده باشد در مدت یک ساعت می توان خرما را به دمای لازم رساند.

اگر شرایط کار را بیش از این شدت دهند، درصد بیشتری از باکتری های زیان آور از میان خواهد رفت، اما در این صورت باعث بروز تیرگی رنگ خرما و از بین رفتن رایحه آن خواهد شد. روش پاستوریزه کردن در ایالت کالیفرنیا گسترش چندانی نیافته و در آنجا از شیوه آب دهی به کمک بخار استفاده می شود.

یکی از پژوهندگان به نام شارپلز به این نتیجه رسیده است که انجام روش پاستوریزه کردن در دمای ۱۶۵ درجه فارنهایت به مدت سی دقیقه باعث کشته شدن نزدیک به ۷۵ درصد از باکتری های سطح خرما می شود، اما گاه ممکن است درصد اندکی از آن ها را از میان ببرد و یا هیچ گونه اثری نداشته باشد. کاربرد اکسید اتیلن تنها باعث کاهش اندکی در شمار باکتری های زیان آور می شود.

هر دو شیوه پاستوریزه کردن و دودرسانی به خرما باعث کم شدن تعداد قارچ های زیان آور شده، اما باعث کم شدن تعداد مخمرها و ضایعات آن نمی شود. خرماهایی که به این گونه ضد عفونی می شوند هنوز تا حدودی قارچ ها و باکتری هایی دارند که برای نابودی آن ها باید محیط مناسب دیگری فراهم شود.

به نظر می رسد خرماهایی که تیره رنگ هستند بهتر و آسان تر گندزدایی می شوند و نمونه هایی از خرما که از همان نوع هستند و رنگ روشنی دارند به کندی و در زمان طولانی تر ضد عفونی می شوند؛ چرا که رطوبت آن ها بیشتر است.

مراقبت پس از برداشت خرما- پوشش دهی

در برخی مواقع برای ایجاد یک لایه پوشاننده، از مواد مختلفی استفاده می شود. این مواد حالت خشن موجود در خرما را از بین برده و جلایی زیبا به آن می دهند. نحوه عمل به این صورت است که ماده ای شامل ۲ درصد هیدروکسی آنیزول بوتیل دار، ۲ درصد هیدروکسی تولوئن بوتیل دار، ۶ درصد روغن نباتی و ۹۰ درصد آب به همراه مقدار کمی مادۂ مرطوب کننده، بر روی میوه خرما می پاشند. در اثر این عمل نتایج مطلوبی حاصل می شود. در ماده بالا اگر ۵ درصد محلول نشاسته به کار برند، سطح خرما را پوشانده و عطر و بوی مطلوبی به آن خواهد بخشید. در این گونه موارد پیشنهاد شده است که محلولی شامل ۶ درصد نشاسته یا ۳ درصد متیل سلولز برای پوشاندن سطح خرما به کار رود.

عوامل آسیب رسان بر برداشت خرما

نمای ظاهری و بافت خرماها گاهی ممکن است آسیب ببیند و این به علت نفوذ عوامل زیانمندی نظیر انواع کرم ها و یا عوامل محیطی دیگری که در فصل رشد خرما فراوان هستند پیش می آید. در مورد این نوع آسيب ها هیچ یک از عوامل بیماری زا دخالت ندارند. گسترش این آسیب ها در میان گونه ها و نمونه های مختلف خرما، از فصلی تا فصل دیگر متفاوت است. بیشترین میزان آسیب دیدگی از این عوامل که در خرمای آمریکایی دیده می شود شامل سیاه شدگی سر میوه، پیدایش فلس های سیاه رنگ و پف کردن پوست آن می شود.

مراقبت پس از برداشت خرما – سیاه شدگی سر خرما

یکی از آسیب های سنگین که ممکن است بر خرما وارد شود پیدایش حالت خشک شدگی خرما است که در اثر فراوانی مقدار رطوبت محیط، درست پیش از آغاز مرحله خلال در خرما آشکار شده و باعث تیرگی رنگ، شکنندگی پوست و سخت شدگی گوشت سر خرما می شود و در بعضی موارد ممکن است با کاهش قند خرما و پایین آوردن کیفیت آن همراه باشد و اگر آسیب واردشده از این هم سنگین تر باشد سبب چروکیدگی خرما نیز خواهد شد. خرمای نمونه دیگلت نور به ویژه از این پدیده آسیب می بیند.

مراقبت پس از برداشت خرما – فلسی شدن

پیدایش فلس های سیاه رنگ و فرورفته در بخشی از میوه خرما که باعث تغییر رنگ و حالت آن می شود با این نام مشخص می شود. این حالت در ناحیه سر خرما و یا در کناره های آن آشکار می شود. نمای ظاهری خرما در این حالت نشان می دهد که خرما در محیطی با دمای زیاد قرار گرفته، اما علت اصلی پیدایش این آسیب هنوز مشخص نشده است.

جداشدگی پوست یا پف کردگی

پف کردگی پوست خرما تنها در انواع رسیده آن دیده می شود و پیدایش آن از حساسیت خرما ناشی می شود. این حالت در طول رسیدن خرما گسترش می یابد و ممکن است در هنگام مراقبت از آن و یا خشک سازی خرما افزایش پیدا کند. این حالت باعث کاسته شدن از کیفیت خرما می شود و اگر باعث سخت شدن پوست خرما شود دشواری های دیگری هنگام برداشت میوه خرما در پی خواهد داشت.

علت پیدایش این حالت هنوز مشخص نشده، اما دمای زیاد محیط، رطوبت زیاد و یا هر دو عامل در مرحله ای پیش از رسیدن خرما می تواند به طور غیر مستقیم باعث جدا شدن پوست خرما شود. اگر تعداد شکاف های خوشه خرما کم شود پف کردگی پوست آن نیز کم خواهد شد، اما اگر شیار خوشه عمیق و طولانی شود این نوع آسیب دیدگی نیز بیشتر خواهد شد.

پژوهشگرانی به نام های گیفن و فان دریافته اند که پوست خرمای نمونه برهی اگر لکه های بسیاری داشته باشد، در آن صورت منافذ بسیاری نیز در سلول های خود خواهد داشت و این منافذ در خرمای نمونه دیری کمتر دیده می شود و در پوست این نوع خرما لکه های چندانی نیز دیده نمی شود، از سوی دیگر پوست خرمای برهی حالت کشسانی بیشتری نیز دارد.

اگر خرما را در دمای ۱۱۳ درجه فارنهایت خشک کنند لکه های کمتری نسبت به خرمایی که در دمای ۱۴۹ درجه فارنهایت خشک شده باشد، خواهد داشت. اگر خرما را در ماده مومی شکلی فرو ببرند، به ویژه اگر این ماده میوست باشد، نسبت به نمونه ای که با این ماده آغشته نشده باشد لکه های کمتری خواهد داشت و این کار بر روند رسیدگی و برداشت میوه خرما نیز اثری نخواهد گذاشت.