آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
نام فارسی: خرفه
نام علمی: .Portulaca oleracea L
نام فرانسه: pourcellaine, Porcellane, Pourpier commun, Pourpier potager
نام انگلیسی: Common purslane
نام ایتالیایی: Portulaca, Erba grassa, Porcellana
نام آلمان: Gartenportulak, portulak
نام عربی: حرفه (Hhurfah)، رجله (Riglah)
خرفه ، گیاهی است از تیره خرفه، علفی، گوشت دار و یک ساله که برگ هایی متقابل و گل هایی کوچک و به رنگ زرد دارد. نژادهای وحشی آن عموما ساقه های گسترده بر سطح زمین ولی نژاد پرورش یافته آن، ساقه ای ضخیم، گوشت دار، به وضع قائم و به ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتی متر دارند. نمونه های وحشی آن معمولا در بوستان ها، کنار جاده های متروک، حاشیه دریاچه ها و اراضی شن زار مناطق معتدله و نواحی سایه دار یافت می شود.
گل‌های خرفه به رنگ زرد در انتهای ساقه تشکیل می شود که از ابتدای روز تا ساعت حدود ۱۱ باز هستند. زمان گل دهی و میوه دهی، اواسط بهار تا اواسط تابستان است. زمان برداشت این گیاه اردیبهشت است. ریشه گیاه راست است و انشعابات فیبری دارد که می تواند به اعماق خاک نفوذ و از رطوبت زیرین خاک استفاده کند. دارای بذرهای سیاه ریز است. معمولا قسمت های هوایی این گیاه که شامل برگ، ساقه و دانه های آن است که مورد استفاده قرار می گیرند.
با آن که منشا اصلی آن، بعضی نواحی خاور نزدیک ذکر گردیده، اما امروزه به نحوی پراکندگی حاصل کرده است که تقریبا در اکثر نواحی کره زمین مشاهده می شود. این گیاه دارویی معمولا به صورت خود رو در باغچه منازل، کنار جوی‌ها و در مناطق مرطوب می روید.
در ایران معمولا خرفه کاشته می شود، ولی به طور وحشی نیز در مناطق شمالی ایران در اطراف رشت، لاهیجان، اطراف تهران، تفرش، اراک و سایر نواحی می روید. در مورد خاستگاه اولیه آن اختلاف نظر وجود دارد، ولی در کشورهای ایران، استرالیا، هند، آفریقای شمالی و در آمریکا رشد می کند.
ترکیبات شیمیایی خرفه
خرفه در فهرست گیاهان خوراکی نیست و در کشاورزی به عنوان علف هرز شناخته می شود، ولی در بعضی نقاط از آن استفاده خوراکی نیز می شود و آن چه این گیاه را متمایز می کند، وجود اسید چرب امگا۳ زیاد در برگ آن (قسمت رویشی) است. البته دیگر گیاهان مثل کلزا یا بذر کتان نیز امگا۳ دارند، که این ماده در بذرهای آن ها یافت می شود. حدود ۷۰ درصد اسیدهای چرب تشکیل دهنده روغن آن غیر اشباع بوده و حدود ۵۰ درصد آن را تنها اسید چرب امگا۳ تشکیل می‌دهد.
علاوه بر وجود امگا۳ در قسمت رویشی آن، مواد معدنی مثل منیزیم، پتاسیم، کلسیم و هم چنین ویتامینC (۱۶ میلی گرم در ۱۰۰ گرم ماده تر) به مقدار زیاد در بافت‌های آن وجود دارد. غنی بودن از اکسیدان ها (رنگ قرمز ساقه) از دیگر مزیت های این گیاه است. خرفه سرشار از بتاکاروتن (پیش ساز ویتامین آ، B۱ و B۲) نیز می باشد.
خرفه دارای ۹۲ تا ۹۵ درصد آب، مواد لعابی، پکتین و ۰.۳۰ تا ۰.۴۰ درصد مواد چرب است. ضمنا بر خلاف تشخیص و اظهارنظر بعضی محققین، فاقد ساپونین می باشد.
نحوه کاشت و تکثیر خرفه
تکثیر خرفه از طریق کاشت بذر صورت می گیرد و بذر آن را به طور مستقیم در مزرعه اصلی در ماه های اردیبهشت تا تیر ماه می کارند. خاک مزرعه باید غنی باشد و چون احتیاج به آب زیاد دارد آبیاری آن باید مرتبا صورت گیرد.
طرز استفاده و مقدار مصرف خرفه
ارزش غذایی این سبزی به مراتب بیشتر از بعضی سبزیجات معمول است بنابراین، تازه خوری برگ های این سبزی با ماست یا اضافه کردن چند گرم از آن به سالاد مناسب خواهد بود. قسمت‌های هوایی جوان گیاه را می توان به صورت بورانی نیز استفاده کرد که برای درست کردن بورانی، برگ‌ها و قسمت‌های هوایی این گیاه را با مقداری آب می جوشانند، سپس آن ها را صاف و به آن مقداری پیاز داغ و تخم مرغ اضافه می کنند.
مقدار مصرف از آب برگ ساقه ی آن ۴۰ گرم که با ۸ گرم نبات یا شکر مخلوط و میل می شود.
خواص درمانی خرفه
طبیعت گیاه خرفه خیلی سرد و تر است. خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: تب بر، ضد عفونی کننده، ضد اسکوربوت (بیماری های ناشی از کمبود ویتامین C)، ضد اسپاسم، مدر و ضد كرم، التهابات مجاری ادرار، تقویت کننده قوای عمومی بدن، خون ریزی را قطع، تسکین سرفه و درد سینه، زگیل های پوستی، درد کلیه، قطع اسهال، سوزش و حرارت رحم، بیماری های کبد، مسکن درد، التيام تورم و آبسه، گزیدگی حشرات و عقرب زدگی، التهابات گوارشی، رفع تشنگی، خرد کردن سنگ مثانه، زیاد کردن ادرار، چرک سینه، بیماری قند، تسکین دهنده درد معده، سردردهای میگرنی، برای حرارت کف دست و پا، پیسی، سوختگی در اثر آتش و التهابات چشم.
گیاه خرفه شاید تا کنون خیلی مورد توجه نبوده است، اما در اثر تحقیقات بیشتر خواص بسیار مهمی از این گیاه کشف شده است که توسط سازمان بهداشت جهانی لقب اکسیر جهانی به آن داده شده است. این گیاه از سوی این سازمان متداول ترین گیاه دارویی مورد استفاده در جهان ذکر شده است.
شیره ی خرفه و یا له شده برگ‌ها و ساقه ی آن به صورت موضعی برای رفع درد، تورم و التيام زخم های سوختگی، کاهش تورم و آبسه ها، گزیدگی نیش حشرات و عقرب گزیدگی استفاده می شود. تخم خرفه تصفیه کننده خون، از بین برنده التهابات گوارشی، تسکین سرفه و رفع تشنگی است. تخم خرفه تقویت کننده قوای عمومی بدن است. تخم گیاه خاصیت ضد کرم، به خصوص عليه کرم کدو دارد. گیاه خرفه در درمان اختلالات و التهابات مجاری ادراری موثر است.
خرفه دارای اثر مدر، ضد اسکوربوت (بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین C)، تب بر، تصفیه کننده خون، ضد اسپاسم، ضد کرم و تسکین دهنده تشنگی است. مصرف خام یا پخته آن، کمک های مفید در رفع التهاب های داخلی بدن مانند التهاب دستگاه هضم و دستگاه دفع ادرار می نماید. مصرف آن در مواردی که به علت برگشت محتویات ترشیده معده از راه مری، ایجاد سوزش در طول لوله مری می شود، اثر مفید به وجود می آورد.
به عنوان مصرف داخلی، این گیاه قطع کننده خون ریزی است و هم چنین عصاره ساقه و برگ آن برای درمان بیماری های کبدی مفید است. ضمنا در موارد اخلاط خونی، سرفه های مقاوم و تسکین نیافتنی، بی خوابی و خون ریزی در فواصل قاعدگی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. از جوشانده این گیاه در معالجه اسهال، تسکین سرفه و دردهای سینه استفاده می‌شود.جوشانده گیاه خرفه برای سوزش مجاری ادرار و مثانه و رفع حرارت رحم و سوزش آن استفاده می شود.
هم چنین مصرف خوراکی خرفه به عنوان سبزی خام و یا پخته همراه با پیاز و روغن برای تقویت روده ها، قطع اسهال و تب استفاده می‌شود. مصرف خام برگ و ساقه ی آن به صورت سالاد و همراه با سرکه برای درد کلیه مفید است. از مخلوط خرفه با کاهو یا گل گاو زبان، جوشانده هایی تهیه می شود که اثر رفع تشنگی و احساس گرما دارد.
برگ خام خرفه مانند سبزی خوردن قابل مصرف است. از شیره تازه خرفه به مقدار ۶۰ تا ۱۲۰ گرم، مخلوط در شیر و هم چنین از جوشانده دانه آن در آب یا در شیر، در گذشته برای دفع کرم اطفال استفاده به عمل می آمده است ولی امروزه از این نظر مورد توجه نیست.
در استعمال خارج، از برگ های له شده خرفه یا شیره برگ های آن به صورت قرار دادن بر روی عضو، در رفع سوختگی ها، میخچه پا و غیره استفاده درمانی به عمل می آید. در خون ریزی های لثه دندان که معمولا در بیماری اسکوربوت پیش می آید، اگر برگ های تازه خرفه ضمن جویدن به آهستگی مصرف گردد، اثر مفید در بهبود آن ظاهر می شود.
ضماد ریشه خرفه برای رفع زگیل پوستی استفاده می شود. ضماد گیاه خرفه بر روی پیشانی سبب از بین رفتن سر درد و دردهای میگرنی می شود. این گیاه گشاد کننده مجاری تنفسی در بیماران آسمی و پایین آورنده فشار خون و هم چنین قند خون در بیماران دیابتی است. خرفه عضلات قلب را تقویت می کند و ضد تومور است. برگ و ساقه خرفه مسکن صفرا، حرارت خون و کبد و تسکین دهنده معده است. خرفه تسکین دهنده تب‌های شدید و صفراوی و تسکین عطش و کنترل ترشح ادرار در مورد بیماری دیابت مفید است.
اگر سینه عفونی باشد و چرک از آن آید، خوردن گیاه خرفه چرک سینه را قطع می کند. گیاه خرفه ادرار آور است و برای خرد کردن سنگ مثانه، ازدياد ترشح بول مفید است. با جویدن برگ خرفه، کند شدن دندان در اثر خوردن میوه های ترش یا دلیل دیگر را برطرف می کند.
ولی زیاد جویدن آن داندان ها را کند می کند. از عصاره برگ خرفه برای التهاب‌های گرم چشم با مالیدن در محل ملتهب استفاده می شود. ضماد برگ و ساقه آن با روغن گل سرخ برای تسکین سر دردهای گرم و ورم های گرم نافع است و با آرد جو برای جرب نافع است. ضماد برگ و ساقه گیاه خرفه به تنهایی برای تسکین حرارت اعضا و سوختگی در اثر آتش مفید است.
ضماد برگ و ساقه گیاه خرفه را اگر بر معده و کبد گذارند برای تسکین حرارت آن ها مفید است و اگر با حنا تهیه شود و بر کف دست و پا گذارده شود برای حرارت و پیسی های دست و پا در صورت تکرار مفید خواهد بود.
آب مقطر خرفه، به مقدار ۶۰ تا ۱۲۰ گرم، در رفع خون ریزی های بین قاعدگی و در اخلاط خونی اثر درمانی دارد. مصرف دم کرده ۲۰ تا ۳۰ در هزار آن به مقدار ۳ تا ۴ فنجان در روز است. در طب عوام برای تسکین تشنگی، برگ له شده خرفه را در سطح زبان قرار می دهند و معتقدند که با این عمل، تشنگی به کلی رفع می شود. ضمنا قرار دادن قطعات له شده خرفه بر روی پیشانی به منظور تسکین درد و رفع سر درد های یک طرفه (Migraine) و ورم چشم هنوز هم بین مردم معمول است.
در نواحی شمالی ایران مانند رشت و اطراف آن، از خرفه نوعی غذا مطبوع تهیه می شود که به عنوان خنکی و تصفیه کننده خون مصرف می گردد. مصرف ساقه برگ دار و جوان خرفه، به حالت خام در سالاد و یا به حالت پخته به جای اسفناج در نواحی مختلف اروپا معمول است، به طوری که از آن در تهیه نوعی آش، استفاده به عمل می آید. به نظر می رسد که خرفه از زمان های گذشته مورد استفاده انسان بوده است.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف خرفه
افراد سرد مزاج باید آن را با نعناع و کرفس بخورند. اشتها را کاهش می دهد و اسراف در خوردن آن، نور چشم را کم می کند.
محل رویش خرفه
نواحی شمالی ایران، گرگان، گیلان: لاهیجان، سواحل دریای خزر، بندر انزلی (بندر پهلوی سابق)، ناحيه کولیور (Kouliver)، اطراف رشت مانند آستانه. تهران، آذربایجان: ارومیه (به حالت پرورش یافته). کردستان اصفهان: جلفا. اراک: تفرش لرستان: بیشه، خارون. لار، ایزین. بلوچستان: تیس، قزوین. کاشان: قمصر.
خرفه علاوه بر پراکندگی وسیعی که در ایران دارد، به منظور استفاده از آن در تغذیه بصورت خام یا پخته) نیز غالبا پرورش می یابد. اگر خرفه در محیطی فقط يكبارکشتگردد، نه تنها همه ساله در آنجا بطور خودرو ظاهر خواهد شد بلکه در اطراف آن منطقه نیز توسعه خواهد یافت.
