سیاه سرفه

سیاه سرفه بیماری حاد، به شدت مسری و مزمن سیستم تنفسی انسان است که عامل آن باکتری گرم منفی پاتوژن بوردتال پرتوسیس Bordetella pertussis می باشد. این بیماری قابل پيشگيري با واكسن دستگاه تنفسي انسان مي باشد. تظاهر بیماري سیاه سرفه در كودكان بسیار شديد مي باشد به گونه اي كه همچنان سیاه سرفه يکي از ده بیماري منجر به مرگ در دوران كودكي مي باشد.

گزارش ها نشان دهنده شیوع ده میلیوني ابتلا به سیاه سرفه در جهان است و سالانه 400000 مرگ و میر ناشي از اين بیماري گزارش مي شود. در ساليان قبل از واكسيناسيون، بيشترين موارد بيماري در كودكان یک تا ده ساله عارض مي شده و همه كودكان تا رسيدن به سن بلوغ حداقل يك بار به آن مبتلا مي شده اند.

پس از شروع و برقراري واكسيناسيون همگاني كودكان، موارد بروز و گزارش ساليانه بيماري كاهش قابل ملاحظه اي پيدا كرد. چندين سال پس از شروع واكسيناسيون، علي رغم تداوم برنامه ايمن سازي كودكان، موارد رخداد و گزارش شده سياه سرفه در اكثر كشورهاي جهان افزايش تدريجي ولي قابل توجه پيدا كرده است. اگرچه در افزايش موارد بيماري ساليان اخير، همه گروه هاي سني به آن مبتلا شده اند.

ولي بيشترين موارد بيماري در گروه هاي سني: كودكان بزرگتر از 10 سال و شيرخواران كوچكتر از 6 ماه گزارش شده كه هر دو گروه سني فوق، اهميت فوق العاده اي دارند. در نوجوانان و جوانان، بيماري سياه سرفه معمولاً بيماري بسيار شديدي نبوده و با عوارض جدي و خطرناكي همراه نمي گردد. اما اين گروه سني به عنوان مهم ترين منبع حفظ عامل بيماري زا در جامعه و انتقال آن به ديگر افراد به خصوص شيرخواران نقش مهمي ايفا مي كنند.

از طرف ديگر بر اساس شيوع سني بيماري، بيشترين موارد گزارش بروز ساليانه بيماري در گروه سني شيرخواران، به خصوص همانطور که اشاره شد شيرخواران كوچكتر از 6 ماه سني كه هنوز امكان ايجاد ايمني فعال و كافي وجود ندارد ديده مي شود. بيماري سياه سرفه در اين گروه سني بسيار شديدتر بوده و با عوارض جديتر مثل بستري شدن در بيمارستان، پنوموني، آپنه، تشنج، آنسفالوپاتي و حتي مرگ همراه مي گردد.

واکسیناسیون سیاه سرفه:

تا قبل از انجام واکسیناسیون، سیاه سرفه یكی از عوامل عمده مرگ و میر در نوزادان بود، اما با واکسیناسیون جهانی میزان مرگ و میر ناشی از بیماری به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافت. پس از شناسایی pertussis. B ، واکسن سلولی آن تحت عنوان Cell Whole شامل باکتری کشته شده یا سم زدایی شده با روش های مختلفی مثل تیمار با گلوتارآلدئید یا فرمالدئید جهت کنترل بیماری طراحی و ساخته شد.

واکسن سلولی ممکن است عوارض جانبی مانند تب، تشنج و آنسفالوپاتی را در پی داشته باشد که این موضوع باعث کاهش اعتماد عمومی و عدم استفاده از آن در برخی از کشورها شده است از اینرو نسل جدیدی از واکسن ها تحت عنوان واکسنهای غیرسلولی vaccine Acellular معرفی شدند.

سازمان جهاني بهداشت از سال 1974 میلادی واكسیناسیون علیه سه بیماري ديفتري، كزاز، سیاه سرفه (سه گانه) را جزء برنامه گسترده ايمن سازي قرار داده است كه اكثر كشورها از اين برنامه تبعیت مي كنند. واكسیناسیون روتین به گونه اي مؤثر باعث كاهش مرگ ومیر و عوارض اين بیماري در كودكان شده است، اما موجب حذف عامل باکتری در گردش نشده است. با وجود برنامه واكسیناسیون گسترده، باز هم آمارها نشان دهنده افزايش روز افزون ابتلای كودكان به سیاه سرفه در دهه اخیر در مناطق با كودكان واكسینه شده مي باشند.

سازمان بهداشت جهانی برآورد کرده بود که در اروپا تا سال 2000 میلادی بروز سیاه سرفه به کمتر از 1 مورد در 100000 نفر جمعیت برسد، در حالی که داده های در دسترس نشان داد که به این هدف نرسیده اند و بروز در برخی از کشورها واقعا در حال افزایش است و علی رغم واکسیناسیون گسترده و با وجود کم گزارش دهی، در سراسر دنیا یک افزایش بروز در نوزادان، کودکان و بزرگسالان مشاهده می شود.

عوامل خطر زا:

تماس با محیط یا افراد آلوده
وجود افراد واکسینه نشده در محل های مختلف‌
زندگی در محل های پر تراکم
عامل زمان: معمولا در اواخر فصل زمستان و اوایل بهار به دلیل گرده افشانی درختان، همه گیری و… زمینه های انتقال بیماری بیشتر فراهم می شود.
بارداری‌

علائم سیاه سرفه:

معمولا طول و ترتیب علائم سیاه سرفه به این صورت است که: دو هفته علائم سرماخوردگي، دو هفته علائم سرفه شديد و دو هفته دوره نقاهت که البته ممکن است بیشتر به طول بیانجامد. علائم این بیماری در بزرگسالان نسبت به کودکان خفیف تر است.

نشانه های این بیماری شبیه به سرماخوردگی می باشد مانند: آب ريزش بیني، قرمزي و آب ريزش چشم، تب و سرفه خشک.
سرفه های خلط دار پشت سر هم که باعث قرمز یا حتی سیاه شدن بیمار می شود.
در کودکان سرفه ها به صورت پشت سر هم بوده و میان آنها نفس های تند می کشند و ممکن است صدایی شبیه فریاد هم شنیده شود.
سرفه هاي شديد منجر به استفراغ در کودکان و سختي نوشيدن مايعات و خوردن غذا مي شود.

تشخیص سیاه سرفه:

راه های گوناگوني براي تشخيص سياه سرفه وجود دارد كه توجه به علائم باليني، يافتن سرنخ هايي از ميكروارگانيسم مولد يا شاخص هاي ايمونولوژيك عفونت توسط كشت، PCR ، استفاده از آنتي بادي فلورسنت مستقيم جهت يافتن ميكروارگانيسم (DFA) و همچنين ELISA، از راه هاي تشخيصي هستند. از لحاظ سير علائم باليني سياه سرفه، به خصوص در كودكان، بيماري داراي يك دوره نهفته 7 تا 10 روزه مي باشد كه سپس در سه مرحله بروز مي يابد كه عبارتند از:

1 .كاتارال: شامل علائم غير اختصاصي مثل كوريزا، سرفه هاي خفيف مي باشد که یک تا دو هفته طول مي كشد. 2 .پاروكسيسمال: با سرفه هاي قطاري، استفراغ بعد از سرفه ها مشخص مي شود و چهار تا شش هفته طول خواهد كشيد.

كانوالسنت: در اين مرحله علايم به تدريج رو به خوب شدن مي روند و یک تا دو هفته طول مي كشد.

مواجهه با سیاه سرفه:

اگر بیمار دچار حملات سرفه های پشت سر هم شد، او را مستقیم بنشانید و كمی به جلو خم كنید، سپس ظرفی را زیر دهان وی قرار دهید تا بتواند خلط خود را خارج كند.
استرس، هیجان، نگرانی و… را از فرد بیمار دور کنید.
فرد بیمار باید سعی کند خلط خود را خارج کند.
اگر فرد بیمار استفراغ کرد حتما پس از آن به او غذاهای با قوام کم مانند سوپ، دسر یا آبمیوه بدهید تا مواد مغذی بدن تامین شود.
تا بهبود کامل نباید بیمار فعالیت های سنگین، فشار های جسمی بپردازد، همین طور در کودکان از بازی های با فشار جسمی جلوگیری شود.
دوری از هوای آلوده و دود دخانیات

پنومونی چیست؟ (عفونت حاد ریه):

پنوموني درگيري بافت ريوي با ميكروارگانيسم هاي مختلف باكتري ويروس و يا حتي قارچ ها مي باشد، از این بابت می تواند دارای منشا متفاوتی نسبت به سیاه سرفه باشد زیرا عامل سیاه سرفه فقط باکتری است. اين ميكروارگانيسم ها هم به صورت آسپيراسيون (ورود مواد به دستگاه تنفس) و هم به صورت خوني مي توانند به بافت ريه و راه هاي هوايي تحتاني رسيده و فرد را مبتلا به عفونت ريه نمايند. علائم پنوموني مي تواند به صورت تب، لرز، سرفه، خلط چركي و يا خوني و نيز بی اشتهايي و ضعف باشد. افرادي كه بيماري هاي زمينه اي ريه، قلبي، افراد ديابتي و نارسايي كليوي بيشتر مستعد عفونت هستند.

با رعايت نكات بهداشتي در محيط زندگي و عدم تماس فرد آلوده با ديگران مي توان از بروز پنوموني جلوگيري كرد همچنين با تزريق واكسن آنفولانزا به افراد در معرض خطر، شيوع پنوموني كاهش مي‌يابد و رژيم غذايي كامل و سرشار از ويتامين ها قدرت دستگاه ايمني انسان را بالا مي برد. تشخيص پنوموني با علائم باليني، معاينه و عكس برداري از ريه صورت مي گيرد. همچنين با آزمايش خلط و يا آزمايش خون عامل عفونت مشخص ميشود كه درمان مناسب از جمله آنتي بيوتيك‌ها بر اساس نوع ميكرو ارگانيسم باكتري قارچ و يا ويروس صورت مي پذيرد.

برخي افراد مبتلا به پنوموني نياز به بستري دارند به خصوص افراد مسن و بچه ها با مراجعه به موقع اين به پزشك و مراكز درماني هم درمان مناسب و به موقع انجام خواهد شد و هم امكان سرايت عفونت به نزديكان بيماركمتر مي شود استراحت مناسب، رژيم غذايي سرشار از ميوه وسبزيجات تازه و دريافت مايعات به ميزان كافي ومصرف آنتي بيوتيك ها در زمان مشخص امكان بهبودي اين بيماران را هر چه سريع تر فراهم مي کند.

طب سنتی و سیاه سرفه:

نظریه جامع طب سنتی راجع به اسباب سلامتی و بیماری بیان می کند که تمام پدیده های هستی با جسم و روح انسان تعامل دارند نور خورشید، آب و باران، نوع آب و هوا، رنگ، موسیقی، حالت روحی و روانی، بو و رایحه، غذا، جو پیرامون آدمی و چگونگی تعامل انسان با پدیده های هستی است که می تواند از این پدیده ها در جهت سلامتی یا بیماری بهره بگیرد. در طب سنتی استفاده از گياهان از قديم معمول بوده است و در طول دو دهه ی گذشته علاقه به داروهاي گياهي باعث افزايش رشد و مصرف آنها شده است. به خاطر عوارض جانبي داروهاي معمول استفاده از فرآورده هاي گياهي و طبيعي به عنوان درمان سنتي تعداد زيادي از بيماري ها در چند دهه اخير بيشتر شده است.

گياهان دارويي به عنوان انتخاب سالم تر در بعضي موارد يا حتي تنها ماده مؤثر معرفي شده اند. مردم در فرهنگ هاي مختلف و مكان هاي متفاوت گياهان مشابهي را براي اثر بر بيماري هاي شبيه به هم مي شناسند، مانند اثر ضد سرطان، آنتي اكسيدان، ضدميكروب، ضدالتهاب و اثرات تعديل كننده سيستم ايمني. طب سنتی تغذیه را امری مهم در بروز بیماری ها می داند و به آن توجه ویژه دارد.

از منظر طب سنتی تناسب مزاجی غذا با شخص مصرف کننده غذا اگر رعایت نشود در کوتاه مدت و بلند مدت باعث عوارض و بیماری می شود به طور مثال انواع گوشت که همگی پروتئین و… دارند از نظر طب سنتی دارای مزاج های مختلف هستند، مثل گوشت گاو وگوساله، گوشت انواع گوسفند، گوشت کبک و بلدرچین، گوشت شتر و شتر مرغ، گوشت ماهی، گوشت میگو، گوشت مرغ و یا بعضی از مواد غذایی مصرف آنها در بعضی از افراد ایجاد عوارضی می کند مثال گردو، لبنیات، ترشی، عسل در کودکان بیش فعال یا ادویه جات گرم که در بعضی از افراد ایجاد بی قراری وطپش قلب و بی خوابی، خشکی پوست می کند.

طب سنتی تناسب فصول و آب و هوا با نوع ماده غذایی، تناسب سن (کودکی، جوانی، سالمندی) تناسب حالت روحی و روانی مختلف با کیفیت و کمیت ماده غذایی مورد بررسی قرار می دهد. در منابع طب ایرانی راجع اوقات غذا خوردن، ناسازگاری های غذایی اوقات ممنوعه غذا خوردن، ترتیب و توالی انواع غذاها، عوارض بعضی از غذاها، اعمال پس از تغذیه، رابطه تغذیه با خواب و فعالیت های بدنی و سایر فعالیت های جسمی و روحی، چگونگی استفاده از انواع آب ها، آداب نوشیدن آب، اوقات ممنوعه نوشیدن آب، نحوه پخت غذا، ظروف طبخ غذا و منافع و مضار هر کدام بحث می کند. گزیده ای از این موارد در زیر جهت مقابله با بیماری سیاه سرفه نوشته شده است:

سیاه دانه در طب سنتي شناخته شده است. در هند، كشورهاي عربي، اروپا و ايران براي اهداف درماني استفاده مي شده است. همچنين به عنوان ادويه و در درمان بيماري هايي مثل آسم، فشار خون، ديابت، التهاب، سرفه، برونشيت، سردرد، اگزما، تب، سرگيجه و آنفولانزا نيز مصرف داشته است. يك عقيده قديمي سنتي در اسلام راجع به سياه دانه وجود دارد كه در اعراب رايج است و آن اين است كه سياه دانه يك اكسير و معجون شفا دهنده جهاني و عمومي است و به همين خاطر به عنوان نوش دارو در درمان تمام بيماري ها به جز مرگ مفيد است.
مایعات را با دمای پایین (سرد) ننوشید.
استفاده کم مواد غذایی که با روغن طبخ یا سرخ می شوند.
بخور گرفتن جهت مرطوب شدن مجاری تنفسی
گل ختمی دارای طبع سرداست. اثرات ضدالتهابی و ضدسرفه قوی دارد و مصرف جوشانده گل ختمی نیز به دلیل داشتن ترکیبات نرم کننده می تواند برای درمان سرفه های خشک و مزمن مفید باشد.
زنجبیل و عسل : زنجبیل را جوشانده سپس با عسل محلول کنید.
جوشانده آویشن
عناب
حریره بادام

منابع:

Dattner AM. From medical herbalism to phytotherapy in dermatology: back to the future, Dermatol. Ther. 2003; 16: 106–113.

Centers for Disease Control and Prevention (CDC), Morbidity and Mortality Weekly Report infant pairs and infant immune response to pertussis vaccination. Indian Pediatr 2007;44(12):916-8.

Tan T, Trindade E, Skowronski D. Epidemiology of pertussis. Pediatr Infect Dis J 2005;24(5 Suppl):S10-8

Guiso N. Bordetella pertussis and pertussis vaccines. Clin Infec Dis. 2009;49(10):1565-9.

Rodríguez ME, Hellwig SM, Vidakovics MLP, Berbers GA, Van De Winkel JG. Bordetella pertussis attachment to respiratory epithelial cells can be impaired by fimbriae-specific antibodies. FEMS ImmunolMed Microbiol. 2006;46(1):39-47.

Tozzi AE, Celentano LP, degli Atti MLC, Salmaso S. Diagnosis and management of pertussis. Canad Med Associa J. 2005;172(4):509-15.

Berbers GA, de Greeff SC, Mooi FR. Improving pertussis vaccination. Human Vaccine. 2009;5(7):497-503.

Marzouqi I, Richmond P, Fry S, Wetherall J, Mukkur T. Development of improved vaccines against whooping cough: current status. Hum vaccin. 2010;6(7):543-53.

Vaccine preventable deaths and the Global Immunization.Vision and Strategy, 2006- 2015. Morbidity and Mortality Weekly Report 2006; 55: 511-15. www.who.int/vaccinesdocuments/ DocsPDF05/GIVS_Final_EN.