جینسنگ یا ژین سنگ (Panax Ginseng)

نام فارسی: جینسنگ آسیایی یا جینسنگ چینی

نام علمی: .Panax Ginseng C. A. Mey.، Aralia Ginseng H. Bn

نام فرانسه : Panax، Ginseng

نام انگلیسی، ایتالیایی: Ginseng

نام عربی: جنسه

کلمه ی جینسنگ انگلیسی برگرفته از یک کلمه ی چینی به معنای «ریشه ی گیاه» است که به آن گیاه عشقه آسیایی نیز می‌گویند و به ویژگی شکل انشعاب ریشه، که شبیه به پاهای انسان است اشاره دارد. کلمه جینسنگ از واژه چینی «رینشین» اقتباس شده و اشاره دارد به شکل دو شاخه ی ریشه ی این گیاه که شبیه پاهای یک مرد است. و شباهت خاصی به شکل و قیافه انسان دارد.

Panax Ginseng گیاهی است از تیره عشقه که در جنگل های انبوه نواحی کوهستانی چین و منچوری می روید و همیشه در کنار آب برها و تخته سنگ های نواحی مذکور یافت می شود و به علاوه در مناطق مساعد پرورش می یابد. ریشه آن متورم و برگ های آن مرکب از ۵ برگچه دراز (یا بیشتر)، نوک تیز، دندانه داری به ابعاد نامساوی و منتهی به یک نقطه است. دو برگچه تحتانی آن همیشه کوچک تر از بقیه می باشد.

گل های آن به صورت گل آذین چتری، دور هم گرد آمده اند. ریشه نوع وحشی آن که معمولا از گیاهان مسن به دست می آید، در حالت تازه، به طول ۰.۳۰ تا ۱.۲۰ متر می رسد و ضخامت آن در ناحیه سوش، ۵ تا ۱۰ سانتی متر است.

در بازارهای دارویی، تحت نام ژین سنگ، ۳ نوع متفاوت آن به شرح زیر در معرض استفاده قرار می گیرد:

• ریشه گیاه مذکور که به ژین سنگ کره (Ginseng de Core) موسوم است.
• ریشه .Aralia quinquefolia Dec.، P. quinquefolium L، که ژین سنگ امریکا (Ginseng d’Amerique) نامیده می شود.
• ریشه Sium Nizni Lours که تحت نام ژین سنگ ژاپن عرضه می شود و معمولا به عنوان تقلب به ریشه در گیاه مذکور افزوده می گردد. خلاصه بررسی های Ch. Vaille در مورد ژین سنگ، فارماکولوژی و زیان زیاده روی در مصرف آن به شرح زیر است.

در کره (Coree)، ریشه گیاه وحشی ۱۰ تا ۳۰ ساله و حتی ۴۰ ساله را از زمین خارج می کنند. طول ریشه برحسب سن گیاه، ۰.۳۰ تا ۱.۲۰ متر و قطر آن در ناحیه ای که ضخامت بیشتری دارد، ۵ – ۱۰ سانتی متر می باشد. ریشه ها را پس از خارج کردن از زمین و تمیز کردن، تحت اثر گرمای خورشید خشک می کنند و پس از آن که ریشه ها از حالت نرمی خارج شدند او سخت گردیدند، آن ها را تحت اثر بخار آب قرار داده مجدد در گرمای زغال چوب (اگر گرمای خورشید خیلی زیاد نباشد) خشک می نمایند.

در منچوری، ریشه ها را پس از عاری کردن از خاک و آلودگی، می شویند، بدون آنکه قشر خارجی ریشه ها، بر اثر تماس، صدمه ببیند. سطح خارجی ریشه در این حالت، رنگ مایل به زرد دارد و چون به سهولت فاسد می گردد از این جهت برای نگهداری آن ها، شربت غلیظی از آب و قند تهیه می کنند و کلیه سطوح ریشه ها را که در این موقع بر روی پارچه گسترده ای قرار دارند بدان آغشته می نمایند و پس از آنکه ماده قندی شربت غلیظ مذکور، تدریجا به صورت ذرات متبلور بر روی ریشه تغییر شکل داد، پارچه را که قطعات ریشه در سطح آن گذاشته شده است، بر روی شبکه ای از آهن که در بالای دیک بزرگ و محتوی آب جوش جای دارد، قرار می دهند و یک سرپوش که فضای کافی در بالای قطعات ریشه ایجاد کند، بر روی آن ها می گذارند تا ریشه در محیطی مسدود و پر از بخار آب قرار گیرد.

با این عمل، ذرات متبلور قند که در سطوح ریشه ها وجود دارد، تحت اثر بخار آب ذوب می شود، قسمتی از آن در انساج ریشه نفوذ می نماید بقیه در آب جوش درون دیگ وارد می گردد. پس از مدتی، ریشه ها را که در محیط اشباع شده از بخار آب نرم شده اند، از زیر سرپوش خارج کرده، در گرمای ملایم خورشید خشک می کنند. آب درون دیگ را که در پایان عمل دارای مقداری از مواد موثر ژین سنگ است. مدتی به حال خود می گذارند تا ماده قندی آن، تدریجا به حالت متبلور درآید. قند متبلور حاصل، نوعی محصول ژین سنگ است که تحت نام قند ژین سنگ (Sucre de Ginseng) به بازارها عرضه می شود.

ژین سنگ تقریبا پس از خشک شدن، معادل ۳۰ درصد وزن خود را از دست می دهد. سختی آن از ژین سنگ کره بیشتر است و تدریجا نیز در طول زمان، سخت تر می شود. به طوری که به سهولت شکسته می گردد و قابلیت خرد شدن و آرد شدن را حاصل می نماید به علاوه شفافیت مختصر پیدا می کند.

ژین سنگ حقیقی، رنگ زرد عنبری مانند دارد. ممکن است ظاهری ساده و یا منشعب در قسمت انتهایی داشته باشد. طعم آن ملایم، کمی شیرین و دارای شباهت مختصر با طعم شیرین بیان است.

خصوصیات گیاه جینسنگ

جینسنگ گیاهی دایمی، بسیار کند رشد به حدی که به سال‌ها وقت برای بلوغ خود نیازمند است. ریشه آن ضخیم، بزرگ و گوشتی است و طول آن به ۵ تا ۷ سانتی متر می رسد. قسمت اصلی ریشه حالت دوکی شکل دارد و در انتها معمولا ۲ شاخه می شود.

معمولا ریشه های کوچکی نیز از اطراف آن رشد می کنند. ریشه این گیاهان در بین دوران ۳ تا ۱۰ سالگی گیاه قابل برداشت است و در صورتی که برداشت نشود، به تدریج فرسوده می شود و تغییر شکل می دهد و به حالت چوبی در می آید.

(تیره عشقه شامل گیاهانی پراکنده در هند، مالزی و نواحی گرم آمریکا است. فقط بعضی از انواع زینتی و معدودی از گونه های دیگر آن در سایر نواحی به غیر از آنچه که ذکر شد پراکندگی دارند. این تیره شامل ۸۰۰ گونه است. گیاهانی به صورت درختچه های راست یا بالا رونده و به ندرت علفی هستند. برگ هایی با پهنک بزرگ، ساده یا مرکب از برگچه ها دارند. گل های آن ها کوچک به رنگ سفید یا زرد منظم، نر – ماده یا منحصرا دارای یکی از اجزا گل، به ندرت دو پایه و مجتمع به صورت چتر یا سنبله است).

گیاه جینسنگ از سن ۴ سالگی به بعد شروع به گل دادن می کند و پس از سپری کردن حدودا ۴ تا ۶ سال از عمر خود، ریشه هایش، به بلوغ می رسند. برگ های گیاه جینسینگ مرکب و دارای ۵ تا ۷ برگچه که به طور گروهی با دمبرگ های خود از یک نقطه خارج و تشکیل یک برگ مرکب را می‌دهند. هر برگچه، بیضی با کناره دندانه دار منظم، نوک تیز و با گلبرگ های مشخص هستند.

جالب این که اهمیت این گیاهان در چین تا به حدی است که صادرات بذر این گیاه ممنوع است و از گیاهان تحت حفاظت در این سرزمین به شمار می آیند. همچنین در کشور روسیه کندن گونه های وحشی این گیاهان غیر قانونی است. این گیاه در مناطق متروکه و دور از دید مردم به صورت وحشی رشد می کند. در مناطق سایه دار و گوشه و کنار جنگل‌ها به طور پراکنده و غیر انبوه و همچنین در تپه ها یافت می شود. مزه و طعم آن تقریبا به شیرین بیان شباهت دارد.

جینسنگ آمریکایی، گیاه بومی مناطق کبک کانادا، منیتوبا (منطقه سرخ پوستی) تا مناطق فلوریدا، آلاباما، لوئیزانا و آرکانزاس است و به مقیاس وسیعی در آمریکا کشت می شود و رشد آهسته ای دارد به طوری که ۵ تا ۷ سال طول می کشد تا از تخم جوانه بزند. همیشه یک جریب زمین محصور شده برای کشت و پرورش این گیاه در نظر گرفته می شود.

جینسنگ آسیایی، بومی چین و کره است و در طب سنتی چین و همچنین در رشته های گوناگون پزشکی برای قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. جینسنگ آسیایی، یکی از چندین گونه های حقیقی و بهترین جینسنگ است. سایر گونه ها مانند جنسینگ آمریکایی نیز در طب قابل استفاده هستند. گیاهی به نام جینسنگ سیبری، یک جینسنگ واقعی نیست. بهترین انواع جنسینگ نوع آسیایی آن است.

ریشه های جینسنگ فقط در فصل پاییز جمع آوری می شوند چراکه فقط در این حالت است که می توانند حالت گوشتی و ظاهر مناسب و مطبوع خود را حتی پس از خشک شدن نیز حفظ کنند.

قسمت های مورد استفاده جینسنگ

ریشه که ضخامت آن به ۱ تا ۵ سانتی متر می رسد. خواص این گیاه به دلیل وجود ترکیبات خاص به نام جینسینوساید در ریشه این گیاه است. هر چه ریشه این گیاه پیرتر شود، تجمع جینسینوسایدها نیز افزایش می یابد. لذا می توان گفت با افزایش تدریجی سن گیاه خواص درمانی و دارویی ریشه آن نیز افزایش می یابد. ریشه جینسنگ می تواند بیشتر از صدها سال زندگی کند. ولی به تدریج تغییراتی در ساختار آن حاصل می شود.

شواهد به دست آمده حاکی از آن است که این گیاه برای از بین بردن آثار ناشی از خستگی و ضعف قوای ذهنی و جسمی موثر است و برای درمان بیمارانی که از دردهای سینه (بیماری‌های ریوی) شکایت دارند نیز پیشنهاد می شود. همچنین این گیاه قادر به از بین بردن تومورها و افزایش طول مدت زندگی افراد است.

ترکیبات شیمیایی جینسنگ

نخستین بررسی شیمیایی در سال ۱۸۸۴ توسط Garrigues بر روی ژین سنگ آمریکا به عمل آمد و گرد زرد رنگ و آمرفی به نام پارا کیلون (paraquilon یا panakilon) از ریشه تازه گیاه استخراج گردید. در سال ۱۸۹۰ نیز Davidoff به پیروی از رویه دانشمند مذکور، ماده ای شبیه فوق، از ژین سنگ منچوری استخراج کرد.

پارا کیلون (Paraquilon)، گرد زرد رنگ و آمرفی است که در آب و الکل حل می شود ولی در اتر غير محلول است. طعم آن ابتدا شبیه گلیسرین است ولی در انتها، اثر نسبتا تلخ در ناحیه حلق برجای می گذارد. این ماده بعدا توسط Fujitani، نوعی گلوکزید شناخته شد و تحت نام پاناکیلوزيد (panakiloside)، به صورت خالص به بازارهای دارویی عرضه گردید. طبق بررسی های جدید، ریشه گیاه دارای آمیدون، رزین، اسانس، استرول ها (Sterols)، ویتامین های گروه B، ساپونوزیدهایی به نام ژینسه نوزیدها (Ginsenosides) (با اثرات فارماکولوژیکی متفاوت) و غیره است. هنوز هم بررسی در زمینه مواد موثر این گیاه ادامه دارد.

نحوه مصرف ‌جینسنگ

از فرآورده های استاندارد عشقه استفاده کنید. دسترسی به فرآورده استاندارد، تنها راه حصول اطمینان از کیفیت فرآورده گیاهی است.

تهیه چای جینسنگ‌:

برای تهیه چای جینسنگ، مقداری آب را  در ظروف غیر فلزی مانند قوری لعابی یا چینی یا پیرکس بجوشانید. مقداری از ریشه ی خشک شده و کوبیده جینسنگ (حدود ۱ تا ۳ گرم ) را به آب جوش اضافه کنید. سپس شعله را کم کنید و اجازه دهید تا به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه بجوشد. در صورت تمایل می توانید بیشتر از این مدت نیز آن را بجوشانید، تا جایی که آب به نصف مقدار اولیه اش برسد، سپس صبر کنید تا چای کمی سرد شود و دمای آن به دمای اتاق برسد.

این توصیه ای است که در طب سنتی چین به آن اشاره شده و پیشنهاد شده است که این چای به صورت ولرم نوشیده شود. بهتر است که روزانه، ۱ یا ۲ فنجان از این چای بنوشید. ریشه ی گیاه جینسنگ را می توان به صورت قطعه قطعه استفاده کرد. توجه کنید که ریشه ها در هنگام تهیه چای آن و نیز تا پایان مرحله خنک شدن، باید در داخل قوری بمانند.

دم کردن ریشه کمک می کند تا نرم و قابل استفاده شود. علاوه بر این می توان با قرار دادن تعدادی از ریشه ها در ماکروفر، آن ها را نرم و قابل برش کرد. دقت کنید که ریشه ها هنگام گرم کردن، نسوزند. می توانید آن ها را بسیار نرم بکوبید و به تنهایی یا مخلوط با عسل میل کنید.

مصرف ۱ تا ۲ گرم پودر جینسنگ خالص و مرغوب در روز توصیه شده است، یا این که می توانید قطعه ای از ریشه آن را به اندازه ی یک سکه، روزانه مورد استفاده قرار دهید. ریشه خشک شده برای ساخت قرص یا کپسول، عصاره و چای و همچنین کرم ها یا سایر فرآورده ها برای استعمال خارجی، مورد استفاده قرار می گیرد.

در کشور چین طرز استفاده از جینسنگ به این شکل بوده است که اول آن را تمیز می شستند بعد آن را همراه با بال مرغ و قارچ و سبزیجات کوهی در درون ظروف گرد سنتی که مخصوص چینی‌هاست، روی هیزم آتش طبخ می کردند بدون این که ادویه خاصی به آن اضافه کنند، بعد از آماده شدن آن را مصرف می کردند که بسیار پر انرژی بوده و بهترین مرهم برای تقویت قوای جسمانی و جنسی در افراد کم توان بود.

عصاره جینسنگ:

عشقه سفید یا قرمز را که به طور استاندارد حاوی، مصرف به صورت گیاه تازه یا خشک شده ۱.۵ درصد «جنسنوسیده» است و با نشان Rg1 مشخص شده است، مصرف کنید. میزان تجویزی عبارت است از ۱ تا ۲ گرم ریشه تازه، ۰.۶ تا ۲ گرم ریشه خشک شده یا ۲۰۰ تا ۶۰۰ میلی گرم عصاره مایع که روزانه مصرف شود.

اگر سالم هستید و جینسنگ یا عشقه را به منظور افزایش بازدهی فیزیکی یا فکری خود، پیشگیری از بیماری یا بهبود مقاومت بدن در قبال فشار روحی مصرف می کنید، روزانه به مدت ۱۵ تا ۲۰ روز ۱ تا ۲ گرم ریشه تازه، ۰.۶ تا ۲ گرم ریشه خشک، یا ۲۰۰ تا ۶۰۰ میلی گرم عصاره مایع مصرف کرده سپس به مدت دو هفته مصرف آن را قطع کنید. برای تقویت روند بهبود پس از بیماری، افراد مسن باید روزانه دو بار نیم گرم عشقه به مدت سه ماه مصرف کنند. سپس، مصرف آن را متوقف نمایند و یا این که روزانه دو بار، نیم گرم عشقه به مدت یک ماه مصرف و آنگاه دو ماه وقفه ایجاد نمایند. در صورت تمایل این روند مصرف از سر گرفته شود.

خواص درمانی جینسنگ

طبیعت گیاه جینسنگ گرم و خنک است. خواص دارویی گیاه جینسنگ به طور خلاصه عبارتند از: افزایش توان ذهنی، افزایش قدرت جسمانی، بهبود فعالیت حافظه، افزایش شادابی و نشاط، افزایش قدرت تحمل و پایداری، از بین بردن استرس، مقابله با پیری و عوارض آن، تقویت سیستم ایمنی بدن، تنظیم سوخت و ساز متابولیسم بدن، جلوگیری از سردرد، بهبود بی خوابی و بد خوابی، کاهش عوارض یائسگی، برطرف ساختن یا بهبود مشکلات جنسی، رفع خستگی، ضعف و بی حالی، افزایش قدرت سیستم قلبی و عروقی، تنظیم فشار خون (کاهش دهنده ی فشار خون در صورت بالا بودن آن و افزایش دهنده ی فشار خون در صورت پایین بودن آن)، تنظیم سطح قند خون بدن، مقابله با افسردگی، تقویت کننده‌ی قوای عمومی بدن و به ویژه تقویت کننده‌ی توانایی جنسی مردان، کاهش میزان و شدت سرماخوردگی در فصل زمستان.

توجه: این گیاه عمدتا نقش حفاظتی و پیشگیری کننده دارد و کم تر به عنوان درمان قطعی و سریع بیماری‌ها موثر است.

ژین سنگ، مدت ها به عنوان یک ماده مقوی باء با اثر مقوی و معالج غالب بیماری ها، بین مردم مصرف می گردید و دارویی بسیار قیمتی به حساب می آمد. مصرف آن هنوز هم در بین مردم چین و نواحی مختلف آسیا معمول است.

گیاه عشقه آسیایی سبب افزایش میزان توانایی، قوت و شادابی می‌شود. این خواص سبب می‌شود که، این گیاه همانند قهوه نقش یک محرک را بازی کنند. زود رنجی، تپش قلب، اعتیاد و نگرانی در زمره پاره ای از عوارض جانبی ناشی از مصرف گیاهان محرک است. مصرف عشقه در افراد مسن می تواند فاصله زمانی لازم برای رجعت از حالت بیماری یا جراحی را کوتاه تر کند. این گیاه دارویی در رفع مشکل عدم تمرکز به شما کمک می‌نماید. جینسنگ در درمان مشکلاتی مانند پیری زودرس و سریع، زوال حافظه، بیماری قلبی، سرطان و آرتریت مفید است.

از ژین سنگ، به عنوان تب بر، رفع خستگی های جسمانی و روحی، لرزش های زمان پیری، نیرو دهنده سیستم عصبی و غیره نیز استفاده به عمل می آید. ژین سنگ از کشورهای آسیایی به نواحی مختلف دنیا حمل می گردد ولی امروزه اهمیت آن با مقایسه به سابق به کلی کاهش یافته است. ژین سنگ، معمولا به صورت قرص مصرف می شده و یا از آن نوعی نوشیدنی تهیه می نموده اند. تنطور آن به مقدار ۱۵ – ۲۵ قطره، مخلوط در کمی آب و ۳ مرتبه در روز به مدت ۶ – ۴ هفته مصرف می شود.

عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف جینسنگ

اگرچه جینسنگ عموما بی خطر است، اما عوارض جانبی هم دارد. سردرد، بی قراری، مشکلات خواب، بینظمی در ضربان قلب، تحریک پذیری، تنگی نفس، اسهال، استفراغ و خون دماغ از عوارض جانبی آن است. شایع ترین عوارض جانبی سردرد و اختلالات خواب و بروز مشکلات خفیف گوارشی است. جینسنگ آسیایی می تواند باعث واکنش های حساسیتی شود.

گزارشات حاکی از حساسیت و درد پستان ها، بی نظمی قاعدگی و فشار خون بالا در ارتباط با محصولات جینسینگ آسیایی است، اما اجزا این محصولات تجزیه و آنالیز نشده اند. بنابراین اثرات گزارش شده فوق ممکن است ناشی از گیاه دیگر یا داروی دیگری در محصول بوده باشد. جینسنگ آمریکایی برای افراد با اختلال کبدی یا کلیوی و نیز در دوران بارداری و شیردهی توصیه نمی شود.

تداخلات دارویی جینسنگ:

همان طور که در بالا ذکر شد، این گیاه نقش درمانی قطعی ندارد، پس وقتی افراد به برخی بیماری ها مبتلا هستند، مخصوصا اگر دارو می خورند، باید از مصرف مقدار زیاد یا طولانی مدت جینسنگ پرهیز کنند، مانند: مبتلایان به فشار خون بالا، بیماران قلبی، مبتلایان به اندومتریوز، افراد مبتلا به شیزوفرنی، افراد مبتلا به دیابت (باید مراقب افت قند خون خود باشند)، افراد مبتلا به بی خوابی، زنان باردار و شیرده (جینسنگ) شبیه هورمون استروژن عمل می کند، کسانی که آسپیرین، وارفارین و داروهای کاهش دهنده ی فشار خون مصرف می کنند، نباید جینسنگ مصرف کنند.

همچنین باید از مصرف سایر مواد محرک مانند چای، قهوه و نوشابه های کولادار همراه با جینسنگ خودداری نمود.

نحوه‌ی کاشت و تکثیر جینسنگ

تکثیر این گیاه از طریق بذر آن صورت می گیرد.

اثرات فارماکولوژیکی جینسنگ

آزمایش های فارماکولوژیکی متعددی که بر روی ژین سه نوزیدهای ژین سنگ به عمل آمد مشخص گردید که ژین سه نوزيد Ginsenosicle C) C)، اثری سمی تر از ژین سه نوزیدهای A₂ ،A₁ و B₂، در خرگوش دارد. به علاوه نتایج بررسی های دیگر نشان داد که بعضی انواع ژین سه نوزید، اثرات درمانی متفاوت ظاهر می نمایند مانند آنکه ژین سه نوزيد Rb₁، مسکن سیستم عصبی مرکزی است در حالی که نوع Rg₁، فقط نیرو دهنده است.

طبق بررسی های علمی Namba، از بین ساپونوزیدهای ژین سنگ، آن ها که به گروه Panaxatriol تعلق دارند، اثر همولیتیک (hemolytique) یعنی همولیز کننده گلبول های قرمز خون ظاهر می کنند در حالی که انواع متعلق به گروه Panaxadiol، باعث توقف یا کندی انجام عمل همولیز، ناشی از اثر عوامل دیگر می شوند.

بررسی های Kaku و همکارانش نشان داد که ژین سه نوزيد Rg₁، اثرات باز کننده مجاری عروق (Vaso – dilat) با اثر قوی دارد در صورتی که نوع Rb₂، دارای اثر مذکور ولی به نحو ضعیف است. بررسی های فراوان دیگر نیز بر روی ژین سنگ مخصوصا در سال های اخیر به عمل آمد که ذکر همه آن ها کاری بسیار مشکل می باشد. طبق گزارش Ketz، محققین چینی نشان داده اند که گلوکزیدهای ژین سنگ، اثر مشابه یوهمبین (Yohimbine) دارند، یعنی احتمالا دارای اثر مقوی باء می باشند.

اثرات زیان آور ژین سنگ

از بین اثرات زیان آوری که به علت زیاده روی در مصرف ژین سنگ عارض می شود، تورژسانس دردناک پستان هاست ضمنا ذکر این نکته ضرورت دارد که تجزیه شیمیایی بعضی انواع ژین سنگ، وجود کورتیکوستروئیدها (Corticosteroides) را در آن نشان داده است که به عنوان تقلب به ژین سنگ افزوده می شود.

بررسی های ارزنده Siegel که بر روی اثرات کلینیکی ژین سنگ، ناشی از زیاده روی در مصرف آن به عمل آمده موارد مختلف زیر را با دقت نشان داده است:

تعداد ۱۳۳ بیمار که ناراحتی های ناشی از مصرف زیاد ژین سنگ پیدا نموده بودند. به عوارضی مانند تحریک سیستم اعصاب مرکزی، غالبا همراه با بالا رفتن فشار خون و گاهی پایین آمدن فشار خون مبتلا بودند. تعداد ۱۰ درصد این بیماران که در سرویس اعصاب و روان پزشکی، در لوس آنجلس مورد آزمایش قرار گرفتند، دارای احساس تحریکات عصبی، حالت سرخوشی، بی خوابی و عوارضی نظیر بروز دانه های جلدی و شکم روش های صبحگاهی بودند. بعضی ها نیز به خیز اندام ها (oedeme) مبتلا شدند. قطع يكباره مصرف ژین سنگ، در عده ای از مبتلایان، باعث بالا رفتن فشار خون و ضعف و لرزش در آن ها شده بود. مصرف ۱۵ گرم آن (از طریق خوردن)، ایجاد بهت و تشویش می کند و اگر در آن ها تزریق صورت گیرد، دچار وهم و خیالات واهی می گردند.

به طور کلی با توجه به غنی بودن ریشه ژین سنگ از هیدرات های کربن، پروتیدها، مواد معدنی مختلف، ویتامین های E ،C ،B و این که هر ۱۰۰ گرم آن، ۳۳۸ کالری ایجاد می کند پرسش هایی از شورای عالی بهداشت عمومی کشور فرانسه به عمل آمد از این که آیا ریشه ژین سنگ با دارا بودن مواد مذکور می تواند یک ماده غذایی یا سنتی به حساب آید؟ جواب قسمت بهداشت غذایی، در تایید اظهار نظر Pr. R. Ferrande در تاریخ ۲۶ ماه مه ۱۹۸۱ چنین بوده است که ژین سنگ، نمی تواند مانند یک غذا یا ادویه (چاشنی) به حساب آورده شود.

به طور خلاصه، ژین سنگ را نمی توان به عنوان غذا و یا با تهیه نوشابه به نام نوشابه های بهداشتی به مردم عرضه کرد. ولی بررسی علمی محققین نشان دهنده آن است که می توان از بعضی مواد موجود در آن، جهت درمان بیماری ها استفاده به عمل آورد. توجه به مقادیر کم مواد موثر ریشه ژین سنگ، قبول نتایج قاطع آن را در تقویت پتانسیل عصبی، درمان رماتیسم و یا تقویت جنسی، با تردید مواجه نموده است.

در ردیف Ginseng، گیاهی با اختصاصات و ارزش درمانی تقریبا مشابه، متعلق به تیره Araliceae وجود دارد که درباره آن یک مقاله علمی جدید توسط Professeur Delaveau به چاپ رسیده و خلاصه آن به شرح زیر است:

.Acanthopanax senticosus (R.M.) Arm.، Eleutherococcus senticosus R.et Max

درختچه ای کوچک، خاردار، به ارتفاع ۲ – ۳ متر و دارای برگ های متناوب، مرکب از برگچه هایي به وضع پنجه ای و منتهی به دمبرگ درازاست. گل های ۵ قسمتی، کوچک، به رنگ مایل به زرد و مجتمع به صورت چتر با ظاهر مدور دارد. میوه اش سته مانند و سیاه رنگ است. از مشخصات آن این است که به حالت گروهی و مجتمع، در نواحی محل رویش یافت می شود. متجاوز از ۱۰ میلیون هکتار از آن نیز، نواحی شرقی سیبری، چین (ناحيه Hopci و Sliansi) و کره را اشغال نموده است.

این گیاه با آن که در نواحی محل رویش Ginseng پراکندگی دارد و برای آن نیز صفات درمانی تقریبا مشابه قائل هستند به علاوه از نظر ترکیبات شیمیایی نیز بی شباهت به گیاه مذکور نیست اما از شهرت درمانی به پایه ژین سنگ برخوردار نیست.

ترکیبات شیمیایی Acanthopanax senticosus

غالب انتشارات علمی در مورد ترکیبات شیمیایی و اثرات فیزیولژیکی این گیاه تعلق به محققین شوروی از دانشگاه ولادويستوک دارد. شیمی دان ها، هتروزیدهای این گیاه را تحت نام الوته روزید (eleutheroside) و با حروف الفبا (B … M و A) نامگذاری نموده اند که خود موجب بروز اشتباهاتی با ساپونوزیدهای ژین سنگ مانند ginsenosides یا panaxosides های A و B …. می شود.

در گیاه مذکور، eleutheroside A، گلوکزیدی از بتا – سیتوسترول (β – sitostrol) می باشد که ابتدا در هویج کشف گردید و در عده ای از گیاهان دیگر نیز بدان برخورد می شود.

eleutheroside B، گلوکزیدی از الكل سینا پیک (alcool sinapique) (نوعى الكل – فنل، مشتق از فنیل پروپان) می باشد و نوع B آن نیز وجود دارد.

eleutheroside C، گالاکتوزیدی از اتانول و انواع D و E آن نیز هتروزیدهایی در ردیف syringare sinol می باشند که در آغاز از گونه های مختلف یاس بنفش (انواع Syringa) به دست آمدند. به علاوه دارای ترکیبات فنلی، ۲ ترکیب محلول در مواد چرب و غیره می باشد.

توجه به ترکیبات شیمیایی مذکور و اختلافات آن با ترکیبات شیمیایی ژین سنگ که دارای هتروزیدهای panaxadiol و panaxatriol می باشد، مشابهت اثرات درمانی آن را با ژین سنگ، با همه اظهار نظرهایی که به عمل آمده چندان تایید نمی نماید.

خواص درمانی Acanthopanax senticosus

محققین شوروی برای آن اثرات درمانی شگفت انگیز قائل هستند. برای آن اثر نیرو دهنده سیستم اعصاب مرکزی، تامین کننده جریان خون در مغز (آزمایش در گربه) و کاهش دهنده خستگی های جسمانی و روحی ذکر شده است به علاوه معتقدند به طور خفيف، گلیسمی خون را کاهش می دهد، ترشحات داخلی بیضه ها را تقویت می کند و قدرت ترشحی پروستات و وزیکول های منی (Vésiculessé minales) را بالا می برد ضمنا نوع چند هسته ای گلبول های سفید خون (neutrophiles و osinophiles) را افزایش می دهد و خون سازی را تقویت می نماید.

اثر ضد التهاب مواد موثر گیاه را به ساپونوزیدهای آن نسبت می دهند و برای آن خاصیت کاهش دهنده حجم تومورهایی که به طور تجربی به وجود آمده باشد و همچنین کاهش دهنده سمیت مواد دارویی در بدن ذکر می کنند؟ به طور خلاصه آن را اکسیری با تاثير ملایم ولی با قاطعیت بیشتر از ژین سنگ معرفی می نمایند.

با همه صفات درمانی که برای این گیاه ذکر شده امروزه چنین اظهار نظر می شود که باید آن را از لحاظ ترکیبات شیمیایی و اثرات درمانی در لیست گیاهان نیازمند به بررسی های عمیق تر قرار داد، تا آزمایش های مختلف بر روی آن صورت گیرد یعنی در واقع تا قبل از انجام این بررسی ها و کسب اطلاع صحیح از اثرات درمانی گیاه، نباید مورد استفاده های درمانی قرار گیرد.

انواع دیگر Panax

از انواع دیگر Panax، دو گیاه معروف زیر دارای شهرت درمانی نوع قبلی می باشند:

1- . F. H. Chen،

۲- پاناکس نوتو جینسنگ (Panax notoginseng)

گیاهی بوته مانند و چند ساله است. در یونان (Yunnan) و بعضی از نواحی چین مانند Kwangsi پرورش می یابد. در اعضاء این گیاه، همان ساپونین گلیکوزید که در ژین سنگ (Ginseng) یافت می شود، وجود دارد. از این جهت اثرات فیزیولوژیکی و درمانی آن شبیه گیاه اخیر است. قسمت مورد استفاده این گیاد منحصرا ریشه های آن است که به صورت کامل (غير مقسم به قطعات کوچک) و پودر، در بازارهای دارویی عرضه می شود. در ایران نمی روید.

دارای ساقه زیرزمینی ضخیم است و برای تقویت و جلوگیری از خون ریزی، از خون ریزی خارجی یا داخلی، تف کردن با اخلاط خونی، خون ریزی از بینی، عادت ماهیانه بیش از حد متعارف و وجود خون در ادرار و مدفوع به کار می رود. دانشمندان خواص آن را شبیه خواص گیاه (Cynura pinnatifida Dc) می دانند و از نظر قابض بودن و بند آوردن خون ریزی و جوش دادن زخم ها مانند آن گیاه تلقی می شود. استوارت معتقد است که برای جوش دادن زخم های پوست بسیار موثر است.

دانشمند دیگری به نام چیو اصولا این دو گیاه را تحت یک نام جینی آن ها ذکر کرده است ولی به هر حال در عین حال که شبیه هستند ولی دو گیاه مختلف می باشند و موثرترین آن ها جنسه می باشد که نوش دارو به معنای واقعی می باشد و در موقع خرید باید دقت کرد که ریشه گیاه اصل خریداری گردد. این جینسنگ که جینسنگ کاذب هم نامیده می شود به عنوان ضد درد و برای قطع خون ریزی داخلی و خارجی به کار می رود. همچنین به داروهای مربوط به بیماری های عروقی و قلبی و آنژین صدری اضافه می شود.

در دوران جنگ ویتنام سربازان ویت کنگ از این گیاه برای افزایش سرعت بهبودی زخم های گلوله استفاده می کردند. قسمت مورد استفاده این گیاه ریشه آن است که به صورت پودر می باشد که در کپسول ها و یا قرص های آگرمی برای درمان زخم و خون ریزی ها و یا درد به کار می رود و برای درد ناشی از زخم معده آن را با پوست درخت نارون مخلوط می کنند. در دوران بارداری از پاناکس نوتو جینسنگ نباید استفاده کرد، زیرا ممکن است روی جنین اثر بدی داشته باشد.

۳- پاناکس کوئینکوفولیوم (Panax quinquefolium)

نوعی ژین سنگ به نام ژین سنگ امریکایی است که اختصاصات درمانی واقعی آن، به طوری که شرح داده می شود، محدود است ولی مصارف زیاد، به علت شهرت درمانی فراوان دارد مانند آن که سالیانه، مقدار زیادی از آن از امریکا به کشورهای دیگر صادر می شود. از ریشه گیاه، نوعی چای با زنجبیل، سالسپاری و ساسافراس (Sassafras) تهیه می نمایند که مصرف زیاد دارد. شهرت درمانی ریشه این گیاه به پایه ای است که آن را درمان کننده همه بیماری ها می دانند. اغنیاء چین و مردم مشرق زمین، به منظورهای مختلف درمانی از آن استفاده به عمل می آورند.

ریشه گیاه طبق بررسی های جدید دارای اثر مفید در متابولیسم بدن، در پایین آوردن قند خون و ترشحات غدد مترشحه داخلی است. شهرت درمانی آن بین مردم بیشتر از نظر آن است که آن را رفع کننده خستگی های جسمانی و روحی، درمان کننده ناراحتی های ریوی و از بین برنده تومورها می دانند. مردم مشرق زمین آن را به مصارف درمان کم خونی، بیماری قند (دیابت)، رفع بی خوابی و ضعف اعصاب، گاستریت، ناتوانی های جنسی و تقویت قوه باء می رسانند ولی اطباء امريكا فقط اثرات نرم کننده آن را قبول دارند ضمنا سرخپوستان آمریکا و آپالاچ ها (Appalach)، آن را به عنوان نیرو دهنده و مقوی باء مصرف می کنند.

با دم کردن برگ های آن، نوعی چای خوش طعم تهیه می کنند که غالبا عادت به مصرف آن دارند. در اعضا این گیاه ترکیباتی مشابه انواع دیگر ژین سنگ یافت می شود، مانند آن که دارای ساپونین ها، گلیکوزیدها، اسانس، بتا سیتوسترول و ترکیبات دیگر، همچنین ویتامین هاست به طوری که هر ۱۰۰ گرم ریشه گیاه دارای ۰.۶۶ میلی گرم اسید پانتوتنیک، ۰.۹۲ میکروگرم بیوتین، ویتامین های B_۱۲ ،B_۲ ،B_۱، اسید نیکوتینیک همچنین اسیدهای اولئیک، سیتریک، فوماریک، مالیک، تارتریک و کولین است. به مقادیر بسیار جزئی نیز از عناصر مختلف مانند منگنز، مس، آرسنیک و کبالت در آن یافت می شود.

قسمت مورد استفاده این گیاه نیز ریشه می باشد که به دو صورت تنطور و پودر می باشد که در تنطور به عنوان تونیک یا همراه گیاهانی مثل زنجبیل شامی، پوست درخت توت برای سرفه مزمن و ضعف ریه استفاده می شود. پود پاناکس کوئینکوفولیوس در کمبود انرژی به صورت قرص یا کپسول در دوزهای ۱ گرمی استفاده میشود.

۴- جینسنگ کره ای یا چینی

جینسنگ در برخی مناطق کوهستانی هند و چین کاشته می شود و از نظر ریشه غده ای مورد توجه می باشد. در چین و ژاپن از جوشانده یا دم کرده غده زیرزمینی خشک آن برای نرم کردن سینه و به عنوان مقوی معده و تب بر استفاده می شود. در هند و چین جوشانده ساقه ضخیم زیرزمینی به عنوان تقویت و تجدید قوا در دوره نقاهت بیماران و زنان پس از وضع حمل داده می شود. این دارو به عنوان نوش دارو در آن مناطق برای انواع بیماری ها تجویز می شود و اختصاص به یک بیماری خاص ندارد.

جینسنگ چینی یا کره ای یکی از نادرترین و گران ترین گیاهان می باشد. یک تونیک تجدید کننده انرژی، مخصوصا در طحال و ریه می باشد. پژوهش های جدید، وجود ترکیبات استروئیدی شبیه هورمون های جنسی انسان را در آن نشان داده است. این گیاه باعث تقویت سیستم ایمنی و کاهش خستگی هم می شود.

نحوه مصرف به صورت جوشانده و تنطور می باشد که در جوشانده به عنوان تونیک عمومی ۳ تا ۱۰ گرم آن را در ۵۰۰ میلی لیتر آب می جوشانیم و در حالت تنطور که در درمان اسهال ناشی از ضعف دستگاه گوارش مصرف می شود و همچنین در درمان آسم و سرفه مزمن نیز استفاده می شود.

می توان از کپسول حاوی ۵۰۰ میلی گرم تا ۴ گرم از پودر ریشه نیز به عنوان تقویت کننده استفاده نمود. اگرچه پاناک عموما بی خطر است اما عوارض جانبی هم دارد. در دوران بارداری یا در صورت بالا بودن فشارخون از مصرف مقدار زیاد یا به مدت طولانی باید پرهیز کرد از مصرف سایر محرک ها مانند چای، قهوه و همچنین و نوشابه های کولادار همراه با پاناکس جینسنگ باید خودداری نمود.

۵- جینسنگ سیبری

بخش مورد استفاده این گیاه ریشه می باشد (مانند بقیه گونه های جینسنگ) به عنوان داروی ضد اسپاسم و ضد روماتوئید است و توان انسان را در برابر استرس افزایش می دهد و هیجان زایی آن کم تر از جینسنگ چینی و کره ای می باشد و برای کسانی که به دنبال تحریک کننده قوی تری هستند، روش مصرف آن به صورت تنطور یا کپسول حاوی ۵۰۰ میلی گرم پودر ریشه می باشد، البته به صورت قرص های دارویی نیز کاربرد دارد.

 ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی برای اینکه به اسرار خواص شفابخش این ریشه پی برده شود، مطالعات وسیعی صورت گرفته است و آنچه که تا به حال گزارش شده، این است که این گیاه دارای گلوکوزیدهای استروئیدی به نام پاناکيلون، یک ساپونین به نام پاناکسوزید یا پاناکسین، مواد صابونی، یک اساس روغنی فرار به نام پاناسین و یک هورمون و ویتامین B و ویتامین D، ترکیبات استیلنی، استرول ها و سرانجام یک گلوکوزید به نام جینسنگ می باشد.

خواص دارویی

به عنوان افزایش دهنده انرژی یا کی (Qi) تغذیه کننده خون یا مایعات بدنی، تنظیم بین اخلاط در پزشکی ایورودایی و منبع انرژی تولید مثل و زاد و ولد می باشد. این دارو تونیک، محرک، بازساز و مقوی است. مرکز سیستم اعصاب و تنفس را تحریک می کند و این اثر دارو مربوط به وجود دو گلوكوزيد. پانوکسیده و پانوکسید B آن جدا شده اند. از ریشه گیاه ۱ درصد کولین برحسب وزن تاسیتوسترول به دست می آید. از این دارو برای تهیه داروهای جوانی استفاده می شود.

پانکسین که مقاومت عضلات را در برابر بی نظمی ها و ناراحتی ها افزایش می دهد و بانکس اسید که متابولیسم و سیستم عروقی را اصلاح می کند. پاناکولین یا پانکس ویلون روی سیستم غدد مترشحه داخلی با آندوکرین اثرمی گذارد و پاناسن مرکز اعصاب را تحریک می کند.

برای بیماری قند اثر مثبت دارد. نیروبخش، مقوی، محرک، بادشکن و نرم کننده می باشد. شفابخش در موارد معالجه قطعی بی نظمی های عصبی، کم خونی، ضعف، کمبود تعرق و بی نظمی تنفس، فراموشی و نسیان، تشنگی مداوم، بی میلی جنسی، خستگی شدید، سوهاضمه، دردهای ناحیه قلب و تهوع و … پی برده شود.

خوردن آن به صورت جوشانده یا عصاره یا به صورت اسانس و یا مستقیما از جرم گرد ریشه به صورت خام صورت می گیرد. خوراک آن نیرو و توانایی ایجاد می کند تا در دوران نقاهت پس از بیماری، بینظمی های غده های بدن و ضعف اعصاب از بین رود و کار طبیعی و شفا دهنده آن ها اعاده گردد. متابولیسم قندها و هیدراتهای کربن در بدن را منظم می کند. موجب می شود که مصرف اکسیژن به طور مداوم و عادی انجام گیرد. برای آرام کردن اشخاصی که ناراحتی های روانی دارند، بسیار مفید است و یک نوع مسکن موثر برای مغز می باشد.

از نظر مقدار و مدت مصرف، عده ای از دانشمندان توصیه می کنند که روزانه ۱.۵ – ۱ قاشق مربا خوری از گرد ریشه جینسنگ ۶ ساله در مدت یک ماه خورده شود و سپس دو ماه بعد از آن خورده نشود، ولی عده ای معتقدند که تا مدت ها هر روز از پودر جینسینگ می توان خورد. جینسنگ را به صورت جوشانده نیز می توان خورد. برای این کار ۱/۲ قاشق مربا خوری گرد جینسنگ را در یک پیمانه آب جوش (۲۲۰ گرم) ریخته و بگذارند ۱۰ دقیقه ریز ریز بجوشد و ۲ پیمانه در روز از این جوشانده بخورند.

مسمومیت با ژین سنگ

طبق آزمایش های دقیقی که به عمل آمده، مقدار کشنده آن در موش به صورت تزریق زیر جلدی، برابر ۱۶۶۷ میلی گرم بر حسب هر کیلوگرم وزن جانور است.

از دیگر گیاهان مفید و دارویی تیره عشقه به شرح مختصر انواع زیر که هیچیک از آن ها در ایران نمی رویند مبادرت می شود:

1- .Gilibertia arborea Moench، گیاهی است که در بعضی نواحی امریکای جنوبی و کلمبیا می روید. ریشه و برگ آن به عنوان ضد تشنج و معرق مورد استفاده قرار می گیرد.

2- .Tetrapanax papyrifera Koch ؟.Aralia papyrifera Koch، گیاهی است که در فورمز می روید و مغز ساقه آن در ساختن نوعی کاغذ به نام Papier de riz de chine مصرف دارد. قسمت هوایی این گیاه دارای اثر مدر است و به عنوان خلط آور و زیاد کننده ترشحات شیر مورد استفاده قرار می گیرد.

3- .Aralia spinosa L، در نواحی مختلف امریکا می روید و به حالت تازه، اثر قی آور – مسهلی دارد. تنطور آن یک داروی اختصاصی جهت رفع دل پیچه های شدید است. از پوست گیاه ساپونین های مختلف و نوعی گلوکزید به نام آراليوزيد (aralioside) استخراج شده است. در فارماکوپه اتازونی از ریزوم و ریشه .A. racemosa L نام برده شده است. که مردم برای آن خاصیت نیرو دهنده قائل هستند و گاهی نیز به جای سالسپاری، آن را به مصارف مشابه می رسانند.

4- .Aralia japonica Thunb. , Fatsia japonica (Thunb.) Dec. & Planch، از برگ این گیاه ماده ای به نام آرالين araline استخراج گردیده که به صورت توده متبلوری، عاری از رنگ گزارش شده است. این ماده در گرمای ۳۶۰ درجه ذوب می شود و فاقد ازت می باشد. در استات اتيل و الكل خیلی گرم محلول ولی در الكل سرد، استن و بنزن غیر محلول است. در کلروفرم و اتر نیز عمار حل نمی گردد. این ماده اگر هیدرولیز شود، گلوکز و ماده ای به نام آرالیدین (aralidine) و همچنین یک ساپوژنین (sapogenine) از آن به دست می آید.

توصیه های مصرفی جینسنگ

افراد مبتلا به بیماری قلبی، دیابت و فشار خون پایین باید در مصرف عشقه احتیاط کنند. از مصرف آن در صورت ابتلا به هر نوع بیماری جدا خودداری کنید. اگر باردار هستید از مصرف عشقه پرهیز کنید. این گیاه می تواند اثرات کافئین یا سایر محرک ها را افزایش دهد و سبب افزایش اضطراب، افزایش فشار خون و ضربان قلب شود. ممکن است در اثر مصرف آن بیشتر عرق کنید و با مشکلات خواب مواجه شوید.

جینسنگ می تواند اثر سولفات فنلزین یا سایر داروهای ضد افسردگی را افزایش دهد و همچنین می‌تواند، اثر داروهای فشار خون یا دیابت را افزایش دهد. این داروی گیاهی با استرویید تداخل پیدا می کند. اگر از این دارو گیاهی استفاده می کنید، هرگز بدون مشورت با پزشک معالج خود به سراغ آن نروید.

سابقه تاریخی جینسنگ

گیاه جینسنگ بیش از ۴۰۰۰ سال است که مورد استفاده قرار می گیرد اما نام آن به عنوان ارزنده ترین و محبوب ترین گیاه در میان نوشته هایی از ۲۰۰۰ سال پیش در چین مشاهده می شود.

اولین بار توسط یک گیاه شناس به نام کولینسن در سال ۱۷۴۰ به جامعه علمی انگلیس شناسانده شد. در قرن نوزدهم یک کشیش که به عنوان مبلغ مذهبی پا به سرزمین چین نهاده بود پس از آشنایی با فواید این گیاه اعجاب آور مقاله ای را ارایه داد که در آن در مورد خواص درمانی آن با عنوان «شرحی درباره گیاهی تاتاری با عنوان جینسنگ منتشر ساخت که نقش به سزایی را در شناساندن این گیاه به مردمان دیگر کشورها ایفا کرد.

در چین، جینسنگ گیاه جوانی نامیده می شود و ارزش دارویی و خواص ویژه آن برای سلامتی و جلوگیری از حاد شدن برخی بیماری ها آن را در حد نوش دار و بالا می برد و چون شکل ظاهری آن بسیار شبیه به پای انسان بود، آن را جینسینگ می نامیدند و برای امراض و بیماری هایی مورد استفاده قرار می گرفته، به خصوص در دربار امپراطوری و معبد شائولین، از آن موقع تا به امروز سنت استفاده از این گیاه شفابخش باقی مانده است.

سرخ پوستان در هنگام طی کردن مسافت های طولانی، این ریشه ها را برای رفع گرسنگی می جوند و به این ترتیب از خواص سرشار آن نیز بهره مند می شوند.