شبدر ترشک جنگلی (Oxalis Acetosella)

نام فارسی: شبدر ترشک جنگلی

نام علمی: .Oxalis Acetosella L

نام فرانسه: Surelle, Pain de Coucou, Alleluia, Oseille du bûcheron, Oseille

نام انگلیسی: Alleluia, Wood – Sorrel, Sorrel, Schamrock, Cuckoo – bread

نام آلمانی: Wald Sauerklee

نام ایتالیایی: Pancuculo, Alleluia, Acetosella

نام عربی: حمیضه (Hhummaydah)، حماض، بقله حامضه (Baqlah hhamidah)

شبدر ترشک جنگلی از تیره ترشک گیاهی کوچک، علفی، به ارتفاع ۵ – ۱۵ سانتی متر، فاقد ساقه ولی دارای ساقه زیرزمینی دراز، گره دار و پوشیده از فلس هایی به رنگ مایل به قرمز است. در فروردین و اردیبهشت، گل های زیبایی به رنگ سفید با تزییناتی از خطوط ظریف گلی رنگ یا یاسی و یا گلی مایل به آبی از آن ظاهر می شود. در نواحی مرطوب، اماکن سایه دار و مناطق کوهستانی غالب نواحی اروپا، آسیا و آمریکای شمالی می روید. در ایران یافت نمی گردد.

برگ های آن، دمبرگی دراز و منتهی به پهنکی منقسم به ۳ برگچه قلبی شکل دارند. از مشخصات آن این است که بعد از پیدایش گل های بهاره، مجددا گل هایی عاری از گلبرگ و یا دارای گلبرگ های رشد نیافته پیدا می کند که منجر به تشکیل میوه می شود در حالی که گل های بهاره، به ندرت ممکن است ایجاد میوه نمایند.

میوه اش دارای ۵ دندانه است ولی شکل ظاهری آن بیضوی یا بیضوی – مدور و محتوی دانه های است که پس از رسیدن میوه، با شدت به خارج پرتاب می گردند. در بعضی نواحی، به علت گل های زیبایی که این گیاه دارد اقدام به پرورش آن می شود. به مقادیر کم نیز به حالت خام یا پخته مصرف می گردد.

خواص درمانی شبدر ترشک جنگلی

ضد اسکوربوت، مدر، ضد عفونی کننده، نسبتا قابض و در استعمال خارج دارای اثر باز کننده دمل و جراحات است. در مصارف داخلی نباید برای مبتلایان به سنگ کلیه، نقرس و ورم مفاصل، به علت دارا بودن مقادیر زیاد اکسالات پتاسیم تجویز گردد. برای آن اثر قاعده آور قائل هستند و به علاوه آن را پادزهر مناسبی برای ارسنیک و جیوه می دانند. از اعضای گیاه، نوعی لیموناد خوش طعم تهیه می شود که تشنگی را رفع می کند و می تواند مورد استفاده بیماران تب دار قرار گیرد. دارای اثر زیاد کننده ترشحات ادرار است.

جوشانده گیاه شبدر ترشک جنگلی و یا شیره حاصل از آن در رفع التهاب ها اثر مفید ظاهر می کند. مصرف گیاه پخته که بدان کمی شکر افزوده باشند، يبوست های مزمن را درمان می کند. از گیاه خشک جوشانده های ضد اسکوربوت تهیه می شود. در استعمال خارج، له شده گیاه تازه بر روی عضو، برای سرباز کردن آبسه ها و دمل ها و غیره به کار می رود. در مصرف این گیاه همواره باید توجه کامل داشت که مقادیر زیادتر از حد درمانی آن به کار نرود زیرا ممکن است ایجاد مسمومیت های منجر به مرگ نماید.

صور دارویی شبدر ‌ترشک جنگلی

جوشانده ۳۰ – ۵۰ گرم گیاه در یک لیتر آب – شیره تازه گیاه به مقدار ۳۰ تا ۶۰ گرم در روز – شربت حاصل از ۳۰ – ۶۰ گرم گیاه در یک محلول مورد علاقه – پماد برای سرباز کردن آبسه ، دمل و غیره.

در استعمال خارج، برای تهیه پماد مذکور، برگ های گیاه را له کرده با کمی صابون و خامه تازه مخلوط می نماید و سپس بر روی عضو اثر می دهند.

مسمومیت با شبدر ‌ترشک جنگلی‌

اعضای مختلف گیاه شبدر ترشک جنگلی به علت دارا بودن مقدار زیاد اسید اکسالیک، باید در نهایت دقت و به مقادیر درمانی مصرف گردد زیرا در غیر این صورت ممکن است ایجاد مسمومیت نماید. مقدار ۴ گرم این اسید می تواند بسیار خطرناک باشد و آنچه مسلم است اگر مقدار مصرف آن به ۱۳ تا ۱۵ گرم برسد، مرگ عارض خواهد شد. ماده سمی مذکور سريعا جذب می شود و بر حسب مقدار مصرف نیز سریعا و یا به فواصل متفاوت، در اشخاص ایجاد مرگ می نماید مانند آن که اگر ۲۴ گرم آن مصرف شود، مرگ پس از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه پیش خواهد آمد.

باید توجه داشت گیاه تازه که مورد علاقه کودکان است توسط آنان خورده نشود و سمی بودن این گیاه مورد توجه قرار گیرد. با آزمایش هایی که به عمل آمده، برگ گیاه دارای ۰.۳ تا ۱.۲۵ درصد اسید اکسالیک است. برگ های تازه آن اگر به مقدار ۱۰۰ گرم که تقریبا معادل یک گرم اسید اکسالیک است مصرف شود، می تواند در کودکان ایجاد زخم در کلیه نموده و مانع دفع ادرار شود و با پیدا شدن حالت اورمی، موجبات مرگ فراهم گردد.

عوارض مسمومیت با شبدر ترشک جنگلی‌

مسمومیت، با درد و سوزش در معده و گاهی درد گلو، همراه با استفراغ شدید و قطع نشدنی آغاز می شود که ممکن است تا مرحله نزدیک به مرگ ادامه یابد و یا آن که امکان دارد به جای آن و یا به جای قسمتی از آن، عوارضی نظیر شکم روش، ضعف کلی نبض، طپش قلب، اشکال در عمل تنفس، احساس سرمای شدید، عرق چسبناک، پریدگی رنگ انگشتان و ناخن ها، تشنج، عدم تشخیص افراد، از دست رفتن سریع قوای عمومی بدن (کلاپسوس)، همراه با احساس سرما و سرانجام مرگ در طول چند دقیقه یا در چند ساعت پیش آید.

در موارد مسمومیت با شبدر ترشک جنگلی نباید مواد قی آور به مسموم داد و همچنین از خوراندن مایعات، که جذب ماده سمی را سریع تر می کند باید خودداری کرد و ایجاد حالت استفراغ و قي را به طريقه مکانیکی برقرار نمود. بهترین راه آن است که به مسموم، فراورده های آهک دار خورانید تا با این عمل، ترکیب آن با ماده سمی و ایجاد یک ملح غير محلول میسر گردد. برای این کار بهتر است کربنات کلسیم، آب آهک، شیر آهک و یا در صورت عدم دسترسی، پودر گچ و منیزی کلسینه به مسموم خورانید و سپس در تقویت قلب و اعضا حساس بدن بیمار کوشش لازم به عمل آورد و مدرهای نمکی و آنتی فلوژستیک، جهت رفع التهاب های ثانوی به کار برد.

در ایران نمی روید.