آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
مرزنجوش گیاهی است از تیره نعناعیان، چندساله و حساس به سرما که عطری شیرین و طعمی شبیه به لیمو دارد. در برخی از کشورهای خاورمیانه به جای پونه کوهی از آن استفاده می شود.
نام فارسی : مرزنجوش
تیره : نعناعیان Lamiaceae
نام علمی : Origanum majorana
نام انگلیسی : Sweet Marjoram
نام فرانسوی : Marjolaine des jardins , Marjolaine
نام آلمانی : Mayoran , Majoran
نام ایتالیایی : Sansuco , Maggiorana , Majorana
نام های دیگر: مرزنگوش، مرزه گوش، مردگوش، گوش موش، ریحان داود، عنقر، دوناروا، اذان الفار، اوریگانو ماژورونا، سرمق، سومع، سومق
مشخصات گیاه
گیاهی است که در شرایط متفاوت محیط زندگی به صور مختلف در می آید مانند آن که در نواحی گرم به
صورت گیاهی پایا، در منطقه مدیترانه به صورت دو ساله و در نواحی معتدل به شکل گیاهی یکساله در می آید. برگ هائی متقابل، بیضوی، بدون دندانه و گل هائی کوچک، به رنگ سفید یا گلی و پوشیده از ۴ ردیف براكته مایل به سفید دارد. وجود براکته ها باعث می گردد که گل ها از نظر کلی، ظاهر کروی پیدا نمایند. منشاء اصلی
آن به تحقیق مشخص نیست و به نظر نمی رسد که در ایران بوده باشد.
بوی اعضای هوائی گیاه، معطر و نافذ و طعمش پسندیده که مورد اخیر به علت کرکهای ترشحی اسانس دار ساقه و برگ است و با احساس گرما همراه است. برگ و سرشاخه گل دار آن، مصارف دارویی دارد و از آن ها اسانس گیری به عمل می آید.
ارتفاع بوته مرزنجوش بسته به منطقه رویش بین ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی متر است. فصل گل دهی آن از تیر تا مهرماه است. گلها هرمافرودیت (نر-ماده یا هرمافرودیت که از نام اساطیری هرمافرودیته گرفته شده است که هم نر و هم ماده باشد.) است و به وسیله زنبورها گرده افشانی می شوند. برداشت این گیاه به محض شروع گل دهی است.
ساقه به رنگ قرمز، پوشیده از کرکهای ترشحی، مقطع ساقه مرزنجوش به شکل مربع و منشعب است.
برگها بیضی شکل، معطر، کرک دار و سبز مایل به خاکستری هستند.
گل ها کوچک، لوله مانند، سفید – صورتی و با کاسبرگی سبز – خاکستری هستند. گل آذین از نوع خوشه است.
میوه مرزنجوش فندقه، استوانه ای شکل با سطحی صاف به رنگ قهوه ای و به طول ۱ میلی متر است.
این گیاه به خاک حساسیت زیادی ندارد و معمولا در هر نوع خاکی رشد می کند. خاک های خشک با زهکش مناسب و کمی قلیایی را ترجیح می دهد.
این گیاه در مناطق گرمسیری که زمستان شدیدی ندارند چندساله است ولی در برخی مناطق مانند انگلستان که سرمای زمستان زیاد است به صورت یک ساله کشت می شود. این گیاه به خشکی و گرما مقاوم است.
قسمت های مورد استفاده:
قسمت رویشی گیاه شامل گل، ساقه و برگ.
ترکیبات شیمیایی:
تانن، یک ماده تلخ و اسانس اسانس آن که به Oil of Marjoram موسوم است به وسیله تقطیر با بخار آب به دست می آید. رنگ زرد مایل به سبز و بوی مخصوص و طعم ملایم دارد. وزن مخصوص آن در اسانس ناحیه هنگری، بین ۰.۹۰۹ و ۰.۹۱۶ در گرمای ۱۵ درجه است. این اسانس در پروپیلن – گلیکول محلول ولی در گلیسرین حل نمی شود.
اسانس مذکور دارای ۴۰ درصد از ترپن ها مخصوصا ترپینن Terpine ne ، ترپینئول، سابینن Sabine ne و غیره است.
این اسانس باید در ظروف شیشه ای کاملا در بسته، به صورت مملو، در جای سرد و دور از نور نگهداری شود.
با بررسی های جدیدی که در ترکیب شیمیایی گیاه به عمل آمده، مشخصات زیر برای آن ذکر شده است.
اعضای خشک مرزنگوش دارای ۱.۷ تا ۳ درصد اسانس مرکب از هیدروکربورهای ترپنی مانند آلفا – ترپینئول، سیرونل لول و لينالول است. مواد غیر فرار آن شامل اسیدهای فنلی مانند اسید کافئیک و اسید روزمارینیک ac . rosmarinique به مقدار حداکثر ۲ درصد می باشد.
ماده اخیر اثر جلوگیری کننده از اکسید شدن و تند شدن مواد لیپیدی را دارد که خود مصرف آن را در تهیه فراورده های آرایشی و تغذیه، ارزنده می سازد و به علاوه دارای مقدار بسیار کمی اوژنول، لوته ئو فلاوون ولول lute olol های معمولی است. وجود اسید لابیاتیک یا ac . rosmarinique که در این گیاه ذکر شده، در کتب علمی مختلف انعکاس ندارد.
ترکیبات غالب اسانس مربوط به مرحله گل دهی از گیاه عبارت بودند از: لینالیل استات، گاما-ترپینن، اکتانون، بتا-پینن و کارواکرول.
در مرحله بذردهی اسانس شامل ۲۲ ترکیب بودند که کارواکرول، آلفا پینن، بتا پینن و ترانس – کاریوفیلن به عنوان غالب ترین ترکیبات شناسایی شدند.
برطبق نتایج به دست آمده مونوترپن ها به عنوان مهم ترین اجزای اسانس در هر دو مرحله تشخیص داده شدند.
نحوه کاشت و تکثیر
تکثیر مرزنجوش با استفاده از کاشت بذر در بهار و در دمای ۱۰ تا ۱۳ درجه است.
روی بذرها باید پوشانده شود. جوانه زنی بذرها سریع و در مدت ۲ تا ۴ هفته صورت می گیرد. روش دیگر تکثیر مرزنجوش تقسیم بوته است که در بهار و تابستان انجام می شود.
لازم است که بوته های تقسیم شده را برای مدتی در سایه و دمای کم نگهداری کرد.
این گیاه آفات و بیماری خاصی ندارد. ممکن است در خاک های مرطوب که زهکشی مناسب ندارند پوسیدگی ریشه رخ دهد.
طرز استفاده و مقدار مصرف:
به شکل دم کرده، اسانس و پماد همچنین دانه های معطر آن در آسپزی کاربرد زیادی دارد.
از اسانس این گیاه در ساخت عطرها، صابونها، شامپوها و سایر محصولات آرایشی بهداشتی استفاده می شود.
خواص درمانی و طبیعت مرزنجوش
برگ این گیاه را غالبا پس از خشک کردن به صورت گرد در آورده از آن برای معطر ساختن اغذیه استفاده می کنند. دارای، اثر آرام کننده، نیرودهنده، مدر، معرق و مقوی معده، نظیر سایر گیاهان این تیره است.
در استعمال خارج، دارای اثر التیام دهنده زخم هاست. از اسانس آن در صابون سازی جهت معطر ساختن صابون استفاده به عمل می آید. برگ آن در فرمول الكلا و الكلاتور و ولنرر وارد می شود.
طبیعت گیاه مرزنجوش گرم و خشک است.
خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: ضد افسردگی، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، ضدنفخ، صفرابر، معرق، قاعده آور، خلط آور، مقوی و انرژی زا.
تاثیر این گیاه بر سیستم عصبی بیش تر از پونه کوهی (oreganum vulgare) است. مصرف خوراکی مرزنجوش برای درمان علایم ناشی از برونشیت، سردرد، بی خوابی، اضطراب، ناراحتی های گوارشی و دردهای دوران قاعدگی است.
برای بیماران مبتلا به تنگی نفس، ۲۰ تا ۳۰ گرم سرشاخه های گل دار آن را در ۱ لیتر آب بجوشانید بعد با عسل شیرین کنید. روزی ۳ تا ۴ فنجان از این محلول بین هر وعده غذا میل شود، بسیار مفید است.
استنشاق بوی گیاه مرزنجوش عطسه آور و اشک آور است و لذا در درمان سردرد ناشی از سرماخوردگی مفید است.
خوردن دم کرده آن نشاط آور است و برای درد سینه، سرفه، تنگی نفس، درد قلب، کم کردن نفخ و گاز معده و سختی در ترشح ادرار و حیض بسیار مفید است.
دم کرده ۵ تا ۱۰ گرم گیاه در یک لیتر آب به عنوان آرام کننده و ۲۵ تا ۵۰ در هزار آن به عنوان نیرو دهنده، به مقدار ۲ تا ۳ فنجان در روز مصرف می شود.
۱۰ تا ۲۰ گرم سرشاخه های گل دار گیاه مرزنجوش را به مدت ۱۰ دقیقه در ۱ لیتر آب جوش دم، سپس آن را صاف و با عسل شیرین کنید.
روزانه ۳ فنجان میل کنید. این دارو برای درمان بیماریهای وسواس فکری یا وسواس عملی، دستگاه تنفسی، تصفیه کننده خون، سهولت در هضم غذا و تسکین دردهای ماهانه، بسیار مفید است.
پودر خشک شده گیاه مرزنگوش را با عسل مخلوط و بر پوست بمالید، لکه های سیاه خونی و لکه های سبز رنگ خونی را برمی دارد، خصوصا برای لکه های خونی زیر چشم بسیار مفید است.
روغن مرزنگوش عفونت گوش را برطرف می کند و مالیدن آن به صورت موضعی باعث رفع تشنجات عصبی یا پرش موضعی می شود و عصب و عضلات را نرم می کند. پخته شده آن مخلوط با کمی عسل به صورت ضماد، جای زخم و سالک که روی پوست مانده باشد را از بین می برد.
مرزنجوش منبع عالی فیبر است و صفرا و سموم سرطان زای موجود در روده ها را دفع می کند.
مصرف منظم این گیاه باعث کاهش کلسترول می شود.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف:
پوست یا چشم در تماس مستقیم با برگ های تازه آن متورم می شوند. مصرف طولانی مدت مرزنجوش می تواند باعث ایجاد سرطان شود.
از آن جایی که این گیاه قاعده آور است، در زنان باردار می تواند سبب سقط جنین شود. مصرف این گیاه برای کودکان زیر پنج سال مجاز نیست.
افرادی که به دیگر گیاهان خانواده نعناعیان مانند نعنا، ریحان، پونه، اسطوخدوس و حساسیت دارند از این گیاه هم نباید استفاده کنند.
در صورت بروز تهوع، استفراغ و یا اسهال، مصرف مرزنجوش باید متوقف شود و از زیاده روی در مصرف آن بدون نظر پزشک متخصص خودداری شود و بیماران مبتلا به ناراحتیهای کلیوی از مصرف مرزنجوش نیز خودداری کنند.
استفاده زیاد مرزنجوش برای کلیه مضر است.
تداخلات دارویی:
این گیاه مدر است و به همین دلیل با لیتیوم تداخل دارویی دارد.
