توتون (Nicotiana Tabacum)

نام فارسی: توتون

نام علمی: .Nicotiana Tabacum L

نام فرانسه: Tabaca grande feuille، Tabac vrai، Tabac commun، Grand tabac

نام انگلیسی: Virginian tobacco، Tobacco

نام آلمانی: Echter T.، Virginischer Tabak

نام ایتالیایی: Erba sacra، Nicoziana، Erba della regina، Tabacco

نام عربی: دخان

توتون از تیره سیب زمینی گیاهی است یک ساله، به ارتفاع یک تا ۲ متر (حتی بیشتر) و پوشیده از تارهای غده ای چسبنده بسیار کوتاه که از کلیه اندام آن بوی قوی و ناپسند استشمام می شود. منشا اصلی آن در پرو، بلیوی و نواحی مختلف امریکای مرکزی بوده از آن جا، به نواحی دیگر انتقال یافته است. پرورش آن، امروزه در غالب نواحی گرم و معتدل کره زمین معمول می باشد.

این گیاه، ریشه راست و برگ های پهن و بزرگ، منفرد، بدون دمبرگ، ساقه آغوش، بیضوی و به رنگ سبز زیبا دارد. گل های آن نر – ماده و گلی رنگ است. کاسه گل آن لوله ای شکل، منتهی به ۵ تقسیم نوک تیز (غالبا نامساوی) و جام گل آن قیفی شکل و ۳ مرتبه بزرگتر از کاسه گل است. پنج پرچم دارد. میوه اش پوشینه، بیضوی و محتوی دانه های بسیار است. بر اثرکشت های متوالی، واریته های متعددی نظیر Var. macrophylla و Var. latissima و غیره از آن به دست آمده است.

پرورش توتون باید در اراضی اصلاح شده و همچنین کوددار مخصوصا دارای پتاس صورت گیرد و همواره به این امر توجه گردد که اگر در زمین زراعتی، فسفات و آهک زیاد وجود داشته و یا آن که زمین دارای کلرور سدیم باشد، رشد آن به خوبی انجام نمی گیرد.

برداشت محصول یعنی چیدن برگ های گیاه معمولا در فاصله ماه های مرداد و شهریور انجام می گیرد. برای این کار برگ ها را تدریجا از قاعده ساقه و یک به یک با دست می چینند ودر این عمل دقت می نمایند که هنگام چیدن برگ، قسمتی از پوست ساقه با آن کنده نشود. سپس برگ ها را از ناحیه دمبرگ ( قاعده پهنک) به کمک سوزن های بلند، سوراخ می کنند و نخ نازک ولی مقاومی را از آن عبور می دهد.

با متصل کردن دو راس آزاد نخ به دو نقطه ثابت در انبار، برگ ها را به وضع آویخته به نحوی که هر یک با دیگری، مختصر فاصله ای داشته باشد قرار می دهند تا با عبورهوا از بین برگ ها، خشک شدن آن ها در گرمای معتدل انبار به ملایمت صورت گیرد.

برگ توتون معمولا ضمن خشک شدن، تغییر رنگ می دهد به طوری که ابتدا به رنگ زرد لیمویی در می آید و سپس تحت اثر عمل دیاستازها و وقوع اکسیداسیون که نتیجه اش تغییر شکل عناصر شیمیایی برگ می باشد، رنگ قهوه ای حاصل می کند.

پس از انجام این اعمال، برگ ها را بر حسب اندازه و رنگ، جور می کنند و بعد دسته بندی می نمایند. استفاده از برگ ها به همین حالت و یا پس از معطر ساختن آن ها صورت می گیرد. برای ایجاد حالت اخیر، معمولا اعمالی نظیر تخمیر، خیس کردن، بودادن و غیره انجام می گیرد تا به تفاوت، انواع مختلف سیگار معمولی، تنباکو و غیره از آن به دست آید.

تاریخچه گیاه توتون

این گیاه از تیره سیب زمینی، از قدیم الایام به حالت خودرو در مکزیک، اکواتر، گویان ونزوئلا و بلیوی می روییده و انتقال آن نیز به مناطق شمالی و جنوبی امریکا توسط بومیان آمریکا، قبل از کشف این قاره صورت گرفته است. در آمریکای جنوبی ازآن به صورت دود کردن و جویدن استفاده به عمل می آورده اند. در دومین مسافرت کریسف کلمب در سال ۱۴۹۷، که یک هیئت اسپانیایی در هائیتی توقف نموده بود، توجه آن ها به این مورد جلب گردید که پیشوایان مذهبی بومیان آمریکا، توتون را در اماکن مقدس دود می نمودند.

در سال های ۱۵۱۹ تا ۱۵۲۰ میلادی، دانه گیاه توتون از آمریکا به اروپا انتقال یافت و در اسپانیا و پرتقال، به عنوان یک گیاه زینتی اقدام به پرورش آن گردید. در سال ۱۵۵۵، Andre Thivet این گیاه را در برزیل دید و دانه اش را با خود به اروپا آورد و در ناحیه ای به نام Angout me پرورش داد. از این تاریخ به بعد مردم اروپا علاقه زیاد به این گیاه و عطر و بوی آن پیدا نمودند.

چهار سال بعداز نخستین کشت این گیاه در فرانسه، شخصی به نام Jean Nicot که مدت کوتاهی عهده دار سفارت فرانسه در کشور پرتقال بود، مقداری دانه توتون و گیاه آن را از یک نفر که سمتی در دربار پرتقال داشت دریافت نمود و آن ها را به عنوان نوعی اکسیر، به کاترین دومدسی تقدیم کرد.

پس از مدت کوتاهی توسط دوک گیز، به نام نیکوتیان Nicotiane نامیده شد در حالی که مردم آن را به نام دیگر می خواندند و حتی پیشنهاد شده بود که به نام های Medice و Catherinaire ( مشتق از نام کاترین دومد سی)، خوانده شود. پرورش گیاه توتون تدریج در پاریس در ناحیه ای به نام Temple، توسط یک جراح سلطنتی معمول گردید و از آن جا به سایر نواحی، به عنوان یک گیاه زینتی انتقال یافت. توتون را در همین اوان، یک داروی ارزنده برای رفع سردردهای یک طرفه که افرادی مانند کاترین دومدسی و فرانسوای دوم بدان مبتلا بودند، می دانستند.

تدریجا مصرف گرد توتون به صورت بالا کشیدن از بینی، نخست در بین درباریان و بعدا بین طبقات دیگر مردم معمول گردید. دود کردن توتون، به صورت پیپ در انگلستان رواج یافت و حتی در بین زنان و کودکان نیز متداول شد. بعد از آن به صورت سیگار معمولی استفاده به عمل آمد. در تمام این مراحل اطبای آن زمان، زیان های استفاده از سیگار را به مردم تذکر می دادند و از این گیاه سمی انتقاد می نمودند. دولت و افراد متنفذ مذهبی نیز در این مبارزه آنان را یاری می کردند. در انگلستان جمع آوری و ریشه کن کردن پایه های این گیاه در همان زمان عملی گردید.

در روسیه استفاده کنندگان از توتون چه به صورت دود کردن و یا بالا کشیدن از بینی، افرادی ملحد و مخالف ایمان معرفی می شدند و حتی افراد معتاد را که ادامه به کار خود در استفاده از توتون می دادند، واجب القتل دانسته محکوم به مجازات های سخت می نمودند. در ترکیه اقدام به قطع عضو معتادین می کردند و به طوری که مندرج است در ایران، آن ها را محکوم به مرگ می دانستند.

در سال ۱۶۲۸ پاپ اوربن هشتم (Urbain)، استفاده از توتون را در کلیسا ممنوع کرده متخلفین را به طرد وتكفير محکوم می نمود. این تهدید بعدا توسط اینوسان دهم (Innocent) در سال ۱۶۵۰ برای تمام عالم مسیحیت عمومیت داده شد.

متاسفانه با همه این سختگیری ها، توجه و علاقه مردم به استفاده از توتون افزایش می یافت تا آن که دولت ها، اقدام به وضع مالیات برای آن نمودند و ریشلیو در ۱۶۲۹ یکی از کسانی بود که این کار را عملی نموده در سال ۱۶۷۴، انحصار توتون را به دست آورد و با آن که در سال ۱۷۸۹ مصرف آن ممنوع شد اما این مجددا در سال ۱۸۱۱ توسط ناپلئون آزاد گردید.

کم کم استفاده از توتون باهمه معایب و مضاری که دارد عالم گیر شد و به طوری که می دانیم عده زیادی از مردم جهان به صور مختلف در حال حاضر بدان معتاد هستند و از آن استفاده به عمل می آورند.

ترکیبات شیمیایی توتون

برگ توتون دارای مواد آلبومینوئیدی، رزین، صمغ، قند احیاکننده، آمیدون، مقداری مواد چرب، املاح پتاسیم، نوعی تانن اسید به نام اسید تاباکوتانیک (ac. tabacotannique)، به مقدار کم از اسید نیکوتانیک (ac. nicotannique) (حاصل از اکسیداسیون اسید کلروژنیک)، اسیدهای آلی مختلف مانند اسید مالیک، سیتریک، اكزالیک، پکتیک و همچنین ماده ای به نام نیکوتیانین (Nicotianine) یا Camphre de Tabac (بوی نمونه های تجارتی مربوط به این ماده می باشد) است.

الكالوئيد مهم برگ توتون، نیکوتین (Nicotine) است که به حالت ترکیب با اسیدها و به صورت مالات، سیترات و غیره در گیاه وجود داشته مقدار نسبی آن برحسب واریته گیاه، سن آن، آب و هوا و شرایط زمین کشت فوق می کند.

سایر الكالویيدهای برگ توتون عبارت از نیکوتئين (nicote ine)، نیکوتی مین (nicotimine) و نیکوتل لين (nicotelline) است. نیکوتئین دارای حالت مایع است. نیکوتی مین، ایزومر نیکوتین است. نیکوتل لین، دارای حالت جامد است. سه الكالویید اخیر توسط دانشمندانی نظير M. Poctet و Rotschy، از برگ توتون ناحیه کانتوکی (Kentuky) به دست آمده است.

مقدار نسبى الكالوییدهای اخیر در برگ توتون با مقایسه با نیکوتین، بسیار کم است به طوری که اگر مقدار نیکوتین را ۱۰۰۰ فرض کنیم، مقدار نیکوتئین، نیکوتی مین و نیکوتل لين، به ترتیب، ۲۰، ۵ و یک خواهد بود. به علاوه توتون دارای نورنیکوتین (nornicotine) است.

دود سیگار دارای نیکوتین (۰.۵ درصد)، اکسید دو کربن، انیدرید کربنیک، اسید – سیانیدریک (به مقدار ۳ تا ۸ میلی گرم در ۱۰۰ گرم برگ توتون)، اسیدهای استیک، پروپیونیک والرینیک و بوتیریک، آمونیاک، مواد رنگی، یک ماده روغنی با بوی توتون، مقدار کمی از کولیدین (Collidine) (نوعی ماده بسیار سمی ولی دارای بوی مطبوع)، ترکیبات فنلی و غیره است. ماده سمی برگ های تخمیر نیافته توتون، گلوکزید ازته ای به نام تاباسین (tabacine) می باشد.

تاباسین که در ۱۹۲۶ توسط Barbieri به دست آمد، طعم سوزاننده و تحریک کننده دارد. در آب محلول است و از تجزیه آن تحت اثر قلیاییات، آمونیاک و نیکوتین حاصل می شود. در توتون، وجود ماده ای به نام سولانون (solan one) نیز محقق شده است.

نیکوتین (Nicotine)، الكالوییدی به فرمولC_۱۰H_۱۴N_۲ و به وزن ملکولی۲۳۳.۲۶ است. در انواع توتون مانند .Nicotiana Tabacum L و . N. rustica L، به حالت سیترات، مالات و غیره وجود دارد. روش استخراج نیکوتین از برگ گیاهان مذکور توسط Gatterman و Wieland ، همچنین محققین دیگر و تعیین فرمول گسترده و سنتز آن توسط Pinner انجام گرفته است .

نیکوتین، الكالوییدی به حالت مایع و روغنی، بی رنگ یا به رنگ زرد روشن و بسیار جاذب رطوبت است. اگر در مجاورت هوا و نور قرار گیرد، تدریجا به رنگ قهوه ای در می آید. طعم تند و سوزاننده دارد و به طور ضعیف بوی توتون از آن استشمام می شود. سمیت آن زیاد است. وزن مخصوصی معادل ۱.۱۱ دارد. در گرمای ۲۴۷ درجه می جوشد و بخارات تحریک کننده از آن خارج می شود. اگر قطره ای از آن بر روی کاغذ ریخته شود، اثر آن برجای می ماند که تدریج محو می شود.

نیکوتین، به مقدار زیاد در الكل، کلروفرم، اتر، اتردو پترول، Kerosene و روغن ها حل می شود. با آب در گرمای پایین تر از ۶۰ درجه، قابلیت اختلاط دارد. دارای املاح مختلف است.

نیکوتل لين (Nicotelline)، الكالوییدی به فرمول C_۱۵H_۱۱N_۳ و به وزن ملکولی ۲۳۳.۲۶ است. در برگ توتون وجود دارد و استخراج شده است . تعیین فرمول منبسط آن توسط kuffer و Faderl در سال ۱۹۵۶ و سنتز آن توسط Thesing و Mi ller انجام گرفته است.

نیکوتل لین، به صورت بلوری های منشوری در الكل رقیق و گرم یا در آب گرم و یا در مخلوط کلروفرم و اتردوپترول به دست می آید. در گرمای ۱۴۷-۱۴۸ درجه ذوب می شود و در درجات بالاتر از ۳۰۰ می جوشد. به مقادیر زیاد در آب داغ، کلروفرم، الكل و بنزن ولی به مقدار کم در آب سرد، اتر واتر دو پترول حل می شود. ملح پیکرات آن، به صورت بلوری های زرد رنگ به دست می آید و در گرمای ۲۱۶-۲۱۷ درجه ذوب می شود. از نیکوتل لین، برای مصارف درمانی استفاده به عمل نمی آید.

نورتیکوتین (Nornicotine)، به فرمول C_۹H_۱۲N_۲ و به وزن ملکولی ۱۴۸.۲۰ است. در برگ توتون معمولی Nicotianaها، همچنین در .Duboisia hopwoodii E. Muell یافت می شود. سنتز آن توسط Mizogruchi صورت گرفته است.

نورنیکوتین به حالت مایع نسبتا چسبنده و جاذب رطوبت است. در گرمای ۲۷۰ درجه می جوشد. با آب قابلیت اختلاط دارد. در الكل، کلروفرم، اتر، اتردوپترول، kerosene و روغن ها به مقادیر زیاد حل می شود. در نیکوتین تجارتی، گاهی مقدار نسبتا زیادی از آن وجود دارد.

نورنیکوتین، در کشاورزی به مصارف تهیه محلول های دفع آفات می رسد. سمیت آن، کمتر از نیکوتین و معادل آن است. مسمومیت از آن، عوارضی مانند سستی و بی حالی، ضعف ماهیچه ای، تهوع شدید، استفراغ، اسهال، از حال رفتن و یا پیدایش حالت اخیر با تشنج، ایجاد می نماید.

سولانون (Solanone)، به فرمول C_۱۳H_۲۲O و به وزن ملکولی ۱۹۴.۳۱ است. استخراج آن از توتون، تعیین فرمول منبسط و سنتز آن توسط Johnson و Nicholson انجام گرفته است. سولانون، حالت مایع دارد. در گرمای ۶۰ درجه می جوشد.

مسمومیت با توتون

توتون به علت دارا بودن نیکوتین و الكالوییدهای دیگر، اثر سمی شدید دارد. درباره سمیت نیکوتین همین قدر کافی است که ذکر شود این الکالویید از راه تمام مخاط های بدن جذب می گردد و اگر یک تا دو قطره آن، برروی زبان سگی ریخته شود، به طور برق آسا جانور را می کشد.

و از توتون موارد مسمومیت زیادی در طی دوران استفاده از این گیاه پیش آمده است. مانند آن که ۳کودک تحت درمان کچلی بالینیمان توتون، به علت جذب ماده سمی آن ضمن مالش دادن و جذب از راه پوست سر، در ۲۴ساعت از بین رفتند. تنقيه دم کرده ۲گرم برگ توتون، کودکی را در ۲ساعت از بین برد و تنقیه ۳۲گرم آن، باعث مرگ زنی در یک ربع ساعت گردید. تنها نیکوتین موجود در برگ توتون، موجبات مسمومیت را فراهم نمی سازد بلکه آمونیاک دود سیگار و مواد دیگر آن نیز موجب ناراحتی های مزمن حلق و مخاط دهان می گردد.

مسمومیت های حاد با همه مواردی که ذکر شد کمتر ممکن است پیش آید ولی نوع مزمن این مسمومیت، به طور فراوان در افراد معتاد به دود کردن سیگار دیده می شود.

در مسمومیت های مزمن، عوارضی نظیر خشکی ناحیه حلق، احساس سنگینی در سر، سرگیجه، يبوست، احساس صداهایی درگوش، سردرد، کم شدن حافظه، تپش قلب، ورم لثه دندان، پیدایش لکه های سفید در مخاط ها، اختلالات بینایی، لارنژیت مزمن، نوعی سوء هضم، آنژین دوپواترین و نوعی تصلب جدار شرایین ظاهر می شود. بعدا تنگ شدن مجاری عروق و بالا رفتن فشار خون پیش می آید. امروزه برای آن که مسمومیت مزمن در مبتلایان به سیگار کشیدن پیش نیاید، نوع عاری از نیکوتین سیگار را به بازارها آورده اند.

خواص درمانی توتون

توتون از نظر مصارف درمانی دارای اهمیت قابل توجه نیست و کم تر ممکن است از آن در درمان بیماری ها استفاده به عمل آید. دم کرده ۱۰ درهزار آن به مصرف تهیه لوسیون هایی جهت دفع حشرات طفیلی می رسد. پماد حاصل از برگ توتون، برای رفع کچلی، سوداء، اولسرهای عفونی و دفع شپش سر به کار می رود. شیره تنباکو که از خیساندن برگ و یا رگبرگ و دمبرگ گیاه به دست می آید، جهت از بین بردن حشرات و آفات گیاهان زراعی به کار می رود.

در دام پزشکی مخلوط آن را با کربنات سدیم که حداقل با ۲۰برابر وزن خود آب، رقیق شده باشد، جهت دفع طفیلی های جلدی (بدون آن که پشم یا موی حیوان را کوتاه کنند و یا بتراشند)، استفاده به عمل می آورند. استات نیکوتین که سمیت کم تر دارد برای معالجه جرب دام ها به کار می رود. از روغن دانه این گیاهان، نوعی ورنی در صنعت تهیه می شود به علاوه در نقاشی از آن استفاده به عمل می آید زیرا خشک شونده است.

دانه توتون دارای ۳۳ تا ۴۳ درصد ماده روغنی است که می توان بر اثر فشار یا به کمک حلال ها استخراج کرد. رنگ روغن حاصل، زرد روشن تا قهوه ای در حالت خام است. نوعی از آن که با فشار و بدون مداخله حرارت به دست آمده باشد، بو و طعم مطبوع دارد ولی اگر با فشار و یا به کمک حلال ولی در هر دو حال با مداخله گرما تهیه شود، طعم تند دارد. طعم تند روغن نیز براثر تصفیه از بین می رود.

مشخصات روغن دانه توتون، برحسب آن که از دانه چه نوع Nicotiana به دست آمده باشد فرق می کند. روغن حاصل از دانه N. Tabacum، وزن مخصوصی بین ۰.۹۲۳ و ۰.۹۲۶ در گرمای ۱۵ درجه دارد. اندیس انکسار آن ۱.۴۷۳۹ تا ۱.۴۷۶۳ در گرمای ۲۰ درجه، اندیس صابونی آن، ۱۸۶ تا ۲۰۳ است.

روغن مذکور در گرمای زیر ۱۴ درجه، انجماد حاصل می کند. دارای ۸ تا ۱۰ درصد از اسیدهای چرب اشباع شده مانند اسید پالمیتیک و اسید استیاریک و ۸۲ تا ۸۷ درصد از اسیدهای چرب اشباع نشده مانند اسید اولئیک (۱۲ تا ۱۳ درصد) و اسید لینولییک (۶۰ تا ۷۷ درصد) است.

در بین اسیدهای چرب اشباع نشده، مقدار بسیار جزیی نیز طبق بعضی بررسی ها، اسید-آراشیدیک ذکر شده است. نسبت ماده صابونی نشدنی روغن، از ۱ تا ۲ درصد تغییر می کند. روغن دانه توتون، هیچ موقع، جز هنگام کمبود مواد روغنی مصرف نداشته است. این روغن اگر بدون مداخله گرما تهیه و به حالت تصفیه شده در آمده باشد، می تواند به مصارف تغذیه برسد. برای مصارف روشنایی و تهیه صابون نیز مورد مصرف قرار می گیرد.

روغن دانه توتون که به مصارف تغذیه و با تهیه صابون می رسد می تواند به صورت هیدروژونه شده در معرض استفاده قرار گیرد. این روغن چون اثر خشک شونده به نسبت کافی ندارد، بیشتر برای مصارف نقاشی جهت ساختن انواع روغن ها اختصاص داده می شود. از روغن دانه توتون برای تهیه بعضی رزین ها (gly crophtalique) استفاده به عمل می آید.

تفاله حاصل پس از استخراج روغن و آرد آن، دارای مواد پروتیینی زیاد به مقدار ۳۰ تا ۳۵ درصد است و به علاوه این تفاله هیچ گونه مواد سمی در بر ندارد. حیوانات به سهولت آن را بدون ناراحتی، می توانند مصرف کنند.

محلول حشره کش جهت دفع آفات گیاهی

مواد فوق را به خوبی باید مخلوط کرد و سپس برای سم پاشی جهت دفع شته، الارو حشرات و غیره به کار برد. توتون و واریته های آن در نواحی مختلف ایران پرورش می یابد.