سلمه تره (Mercurialis annua)

نام فارسی: سلمه تره

نام علمی: .Mercurialis annua L

نام فرانسه: Rimberge، Foirolle، Mercuriale officinale، Mercuriale annuelle

نام انگلیسی: French Mercury، Baron’ s Mercury، Annual Mercury، Mercury

نام آلمانی: Einjahriges Bingelkraut

نام ایتالیایی: Erba montanella، Mercorella

نام عربی: حلبوب (Hhalbab)، خصی هرمس (Khussa Hirmis)

سلمه تره گیاهی است از تیره فرفیون علفی، دو پایه دارای ساقه ای به ارتفاع ۲۰ تا ۵۰ سانتی متر که در باغچه ها و غالب نقاط زراعتی نواحی مرکزی اروپا، شمال افريقا و در آسیا می روید. ساقه علفی آن صاف، منشعب از قاعده و دارای شاخه های متقابل است.

برگ هایی نرم، متقابل، به رنگ سبز روشن، بیضوی، نوک تیز، دندانه دار و گل هایی بر دو نوع نر و ماده دارد که در فاصله ماه های اردیبهشت و آبان ظاهر می شود. گل های نر آن وضع کاملا مشخص و متمایز دارند و مجموعا به صورت سنبله های دراز واقع بر روی دمگلی، در کنار برگ ها ظاهر می شوند. هر یک از این گل ها دارای کاسه ای مرکب از ۳ تا ۴ تقسیم نوک تیز و ۱۰ تا ۳۰ پرچم است.

گل های ماده، کمی بزرگ تر از گل های نر و دارای وضع منفرد یا دوتایی در کناره برگ هاست و از مشخصات آن ها این است که تقریبا فاقد دمگل اند. کاسه این گل ها، مرکب از ۳ یا ۴ و حتی ۵ تقسیم نوک تیز است و درون هر یک، مادگی محتوی تخمدانی ۲ خانه جای دارد. میوه اش به صورت پوشینه و محتوی دانه کروی است. کلیه قسمت های این گیاه، در موارد مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

ترکیبات شیمیایی سلمه تره

قسمت های مختلف این گیاه دارای منووتری متیل آمین و یک ماده ملون به رنگ آبی است که پس از مرگ سلول ها به وجود می آید. به علاوه اعضا گیاه دارای یک ماده تلخ و مقداری صمغ، آمیدون، مواد چرب و غیره است. این گیاه در حالت تازه دارای اثر درمانی است ولی پس از خشک شدن، فاقد آن می شود.

تاریخچه سلمه تره

طرفداران مکتب بقراط در قرون پنجم و چهارم قبل از میلاد مسیح، برای آن اثر ملین و مدر قائل بودند به علاوه سلمه تره را گیاهی با اثرات درمانی شگفت آور بر روی رحم می دانستند. در زمان دیوسکورید عقیده کلی بر این بود که زنان باردار اگر پایه نر آن را مصرف کنند دارای نوزاد پسر و اگر پایه ماده آن را به کار برند، دارای نوزاد دختر خواهند شد. در قرون وسطی آن را در باغچه ها می کاشتند تا به موقع برای درمان بیماری های مختلف از آن استفاده نمایند.

در این زمان، بیشتر از آن برای درمان بیماری سل استفاده می کرده اند به طوری که از آثار دانشمندان این زمان که باقی مانده به خوبی می توان به این اعتقاد پی برد. برخی از اطبای قدیم مانند Fuchs در سال ۱۵۴۳، شیره گیاه تازه را در گوش وارد می نمودند و عقیده داشتند که باعث افزایش حس شنوایی می شود.

Matthiole آن را در رفع زگیل و دانه های جلدی موثر ذکر نموده جوشانده دانه گیاه را مخلوط با افسنطین در رفع زردی موثر می دانسته است. مصرف این گیاه به تدریج از این زمان به بعد کاهش یافت به طوری که امروزه، آن هم فقط در طب عوام به عنوان مسهل از آن استفاده به عمل می آورند.

خواص درمانی سلمه تره

اعضای مختلف گیاه سلمه تره و شیره آن، اثر مسهلی قوی دارند ولی هنوز محقق نگردیده که این اثر مربوط به وجود چه ماده ای در گیاه است. آنچه که در موقع استفاده از این گیاه باید در نظر گرفته شود این است که از آن باید همیشه به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده به عمل آورد.

مصرف آن سابقا به صورت قوام آمده با مواد نرم کننده نظیر پنیرک، Bouillon blanc و غیره، صورت می گرفت و از آن برای رفع آب آوردن انساج و ایجاد لینت در زمان بارداری، رفع يبوست اشخاص مسن، رفع تب و در موارد قطع شدن حالت قاعدگی، کمی اشتها و هم چنین به عنوان مدر جهت مبتلایان به نفریت و نقرس استفاده می شده است. ضمنا برای درمان مسلولین نیز به کار می رفته است.

امروزه از گیاه سلمه تره بیشتر در استعمال خارج به صورت تنقيه جهت ایجاد لینت و به شکل ضماد به عنوان نرم کننده استفاده می شود، ضمنا هنوز هم برگ های جوشیده آن را به حالت نسبتا گرم روی سر اطفال نوزاد جهت جدا شدن قشر پینه مانند که غالبا در پوست سر آن ها ایجاد می شود، قرار می دهند.

مسمومیت با سلمه ‌تره

باید توجه داشت که شیره تازه این گیاه، اثر سمی در بدن دارد و به طوری که Pline اظهار داشته، مصرف آن، موجب ایجاد ناراحتی و زخم در معده می شود. از اختصاصات آن این است که مواد موثر گیاه و شیره آن در بدن جمع می گردد، به صورتی که اگر به نحو متوالی مصرف شود، موجبات مسمومیت را فراهم می آورد. ماده سمی گیاه بر اثر خشک شدن اعضای آن و یا جوشیدن، از بین می رود و به همین علت است که مصرف آن به صورت دم کرده توصیه گردیده است.

صور دارویی سلمه تره

جوشانده ۴۰ تا ۱۰۰گرم گیاه سلمه تره در یک لیتر آب یا جوشانده ۱۲۵گرم آن در یک لیتر آب مخلوط با ۱۰۰ گرم عسل به صورت تنقیه مصرف دارد. از گیاه سلمه تره نوعی شربت با اثر مسهلی به صورت زیر تهیه می شود:

مقدار ۵۰۰ گرم شیره تازه گیاه را با ۲۵ گرم جنتیانا و ۱۵ گرم گل گاوزبان و ۱۰ گرم گل Anchusa italica و ۲ کیلو عسل سفید مخلوط کرده منی جوشانند تا غلیظ گردد و به صورت شربت در آید. این شربت را در موارد ضروری به مقدار ۳ تا ۴ قاشق غذا خوری در صبح به عنوان مسهل می توان مصرف کرد و این عمل را چند روز متوالی ادامه داد.