تیره شال سنجد (Meliaceae)

گیاهان تیره شال سنجد به صورت درخت یا درختچه، به ندرت علفی و شامل ۵۱ جنس و در حدود ۱۰۰۰ گونه می باشند که اختصاصا در نواحی گرم و بین استوایی می رویند. به طوری که فقط تعداد کمی از آن ها در نواحی معتدله یافت می گردند.

عموما برگ هایی متناوب بدون استیپول، ساده یا مرکب و گل هایی منظم، نر – ماده، به ندرت بر دو نوع نر و ماده، پلی گام – دو پایه و غالبا مجتمع به صورت خوشه دارند. کاسه گل آن ها شامل ۴ یا ۵ تقسیم و جام گل آن ها مرکب از گلبرگ های آزاد و یا پیوسته به هم در قاعده است. میوه آن ها سته، شفت و یا پوشینه می باشد.

در بین گیاهان تیره شال سنجد نمونه های دارویی با ارزش یافت نمی شود به طوری که منحصرا گیاهان زیر از نظر درمانی قابل ذکر می باشند:

شال سنجد، سنجد تلخ

زیتون تلخ

Carapa procera

Guarea rusbyi

شرح مختصر چند نوع از گیاهان مفید دیگر تیره شال سنجد

1. khaya senegalensis A. Jussieu، از تیره شال سنجد در هند و سنگال می روید و خیسانده پوست آن در سنگال به عنوان تب بر، مقوی، رفع اسهال، درمان سیفیلیس و رفع عوارض آن و همچنین سقط کننده جنین توسط بومیان محل رویش گیاه، مصرف می گردد.
2. .Trichilia emetica Vahl، درختی است از تیره شال سنجد که در عربستان، افریقای شرقی، اریتره تا سودان و امتداد آن تا آفریقای جنوبی می روید و پوست ریشه آن اثر قی آور – مسهلی دارد. با بررسی هایی که R. Paris و Mile Mignon بر روی اعضای این گیاه به عمل آوردند نشان دادند که مصرف مقادیر زیاد تنطور برگ آن، ایجاد مرگ به علت پیدایش خیز حاد ریه (oedeme) می نماید. زنان بومی، مخلوط له شده برگ گیاه را با مواد معطر به پوست صورت خود می مالند.
3. .T. cedrata A. Chev، در افریقا، ساحل عاج می روید و چوب آن در حالت تازه، رنگ سفید مایل به زرد و مصارف صنعتی دارد.
4. .Soymida febrifuga A. Jussieu، پوستش به مصارف درمان دیسانتری می رسد.
5. .Cedrela febrifuga Forst. Roem، پوستش، به کنکینای هند شرقی موسوم است. در جزایر مالزی می روید و به عنوان تب بر و رفع اسهال مصرف می گردد.
6. .Turrea alata Wight., Naregamia alata Miq، از تیره شال سنجد در جنوب و جنوب غربی هند می روید و ریشه اش به ایپکای گوآ (Ipeca de Goa) موسوم است. به مصارف درمانی مختلف می رسد مانند آن که گرد ریشه خشک شده آن جهت درمان رماتیسم، دیسانتری و بیماری های کبدی می رسد به علاوه اثر خلط آور دارد.

از دانه گیاهان متعددی از تیره شال سنجد به شرح زیر، مواد روغنی استخراج می شود که غالبا به مصارف تهیه صابون می رسند:

• .Trichilia emetica Vahi، که در فوق شرح داده شد.
• .Carapa procera DC، از تیره شال سنجد در نواحی غربی افریقا می روید و از آن جا به آنتیل و گویان انتشار یافته است، نوع دیگر آن، .C. guianaensis Aubl می باشد که در نواحی استوایی امریکا می روید و در گویان فرانسه به فراوانی یافت می شود. روغن دانه آن را بومیان محل رویش، برای درمان ناراحتی های کبدی، رفع التهاب روده و در استعمال خارج جهت درمان سودا، و ناراحتی های پوستی مختلف به کار می برند. به مصارف تهیه صابون می رسد.
• .Amoora Rohituka W. et A، درختی است که در هند و مالزی می روید و در ماداگاسکار پرورش می یابد. از دانه اش روغنی معادل ۳۴ تا ۴۱ درصد و به رنگ زرد قهوه ای با بوی ناپسند به دست می آید که منحصر به مصارف تهیه صابون می رسد.
• .Azadirachta indica Juss,. Melia Azadirachta L، در هند و مالزی می روید که قبلا شرح داده شده.