مزاج گوشت های مختلف

زکریای رازی که غربی ها در مقام و منزلت او سخن ها گفته و نقل کرده اند، اینک راجع به مزاج گوشت و فرآورده های آن مطالبی را بیان کرده است.

گوشت بر دو نوع است:

• طری (تازه)
• قدید (کهنه یا نمک سود)

گوشت، خاصیت غذایی زیاد داشته، خوراکی نیکوست، از آن خون سالم بسیار تولید می شود، خوراک اشخاص سالم و نیرومند است و فرد خسته و رنجور نباید به مدت طولانی گوشت بخورد که به امتلا مزاج دچار می شود.

مصرف آن بر حسب نوع جنس و زمان خوردن و نیز محل مصرف و اندام های حیوان، تفاوت می کند. مزاج گوشت حيوانات صحاری، خشک تر از اهلی و از جوان رطوبت بیشتری دارد و خاصیت غذایی آن بیشتر و فضولات آن زیادتر است.

گوشت قرمز بیشتر ماده قابل جذب دارد و دفع آن کندتر است و اگر چرب باشد غذائیت کمتری داشته، سریع تر از لوله هاضمه پایین می رود.

گوشت اندامی از حیوان که حرکت بیشتر داشته مانند پاچه، خاصیت کمتری دارد. گوشت نرم شده که با حبوبات و سركه تند تهیه شود، هضم سريع و غذائیت کم دارد و گوشت نیم پخته غذائیت بیشتر و هضم دیرتر خواهد داشت.

مزاج گوشت پرندگان

مزاج گوشت پرندگان گرم می باشد و خونی که به سبب خوردن گوشت این پرندگان در بدن ما به وجود می آید، رقیق تر بوده و گوشت پرندگان آبی و باتلاقی و گوشت های غلیظ که خواص غذایی بیشتری دارد، برای کارگران و زحمت کشان و ورزش کاران مفیدتر است و برای افراد ضعیف و کم کار، گوشت لطیف و کم قوت مناسب تر است.

گوشت کم رطوبت برای بیماری هایی که با رطوبت همراه است چون استسقا (آسیت) و گوشت مرطوب جهت بیماری های خشک چون تب لازم (سل) بهتر است. خواص گوشت پرندگان نسبت به گوشت بز بیشتر بوده و حرارت و رطوبت بیشتری به بدن می دهد و خون حاصله از خوردن انی نوع گوشت باقوام تر و دارای چسبندگی بیشتری است.

مزاج گوشت اردک

گوشت اردک جزو گوشت هایی با مزاج بسیار گرم می باشد پرنده اهلی بوده و خواص غذایی آن زیاد و دیرهضم و نفاخ می باشد.

گوشت اردک چاق کننده بدن، دفع کننده بادهای گرم و تقویت کننده نیروی جنسی می باشد. خوردن زیاد آن تولید خون غلیظ می کند به جز بازو و جگر آن که خون صالح تولید می کند. پیه آن گرم الطيف و ملین و محلل است. سنگدان آن دیرهضم است ولی اگر کامل هضم شود تقویت کننده معده و احشا می باشد. بهترین شکل مصرف اردک، شکم پر کردن آن با پیاز، زیتون و ادویه مصلح آن می باشد.

مزاج گوشت شترمرغ

مزاج گوشت شترمرغ مانند مزاج گوشت پروار، گوشت کراکی (مرغابی عراقی) گرم می باشد و اصولا با سرکه و یا آب و نمک اصلاح می شود و اگر کباب شود، باید پس از خوردن این گوشت مسهل خورد.

تحلیل برنده باد و برطرف کننده بلغم می باشد. خوردن گوشت آن برای فلج، لرزش، درد مفاصل و کمر، بیماری های سرد رحم مفید بوده و خوردن روغن پیه آن برای تکلم کودکان و رفع سردی بدن نافع است. مالیدن آن به بدن و پاها باعث سرعت حرکت اطفال می شود. گوشت شترمرغ دیرهضم بوده و مصرف زیاد آن برای گرم مزاجان مضر است ولی مصرف آن با مصلحات می تواند هضم آن را راحت تر و عوارض آن را برطرف نماید.

مزاج گوشت مرغ

مرغ جوان محلی و جوجه آن برای چاق کردن بدن، تقویت مغز و معده های مرطوب، تصفیه پوست صورت و صدا مفید است. جگر آن دارای خواص غذایی بی شماری است، چاق کننده و دیرهضم می باشد. در بیماری های صفراوی و گرم، خوردن جوجه خروس مفید است چون چربی آن کمتر از جوجه مرغ بوده و در بدن به صفرا تبدیل نمی شود.

مزاج گوشت مرغ با غوره یا ماست در سرد مزاجان ایجاد قولنج می کند و با نان خورده شود، يبوست می آورد.

گوشت جوجه، گرم و پرالتهاب بوده، برای مزاج گرم مناسب نیست. مزاج گوشت آن اگر با آب و نخود و شبت (شوید) و نمک پخته شود برای سردمزاجان نافع بوده و درد سخت و کهنه پشت را نافع و کلیه ها را چاق و چربی دار و نیروی جنسی را تقویت می کند.

اما مزاج گوشت آن برای چشم و مغز زیان بخش است؛ به ویژه اگر کباب کنند و با گوشت برنج و شکر و گوشت درست کنند که چربی کافی داشته باشد، برای کلیه مفید و قوه باه (قوای جنسی) را زیاد می کند.

مزاج گوشت مرغابی واوز

گوشت مرغابی واوز (بر وزن هوز) را بهتر است با سرکه و ادویه خوشبو و سبزی های خوشبو (نعناع، سداب، کرفس و…) اصلاح نمود و برای رفع بوی بد گوشت مذکور، باید روغن زیتون به آن اضافه شود و قطعات کوچک پیاز و سیر اضافه نمایند.

مزاج گوشت فاخته، گرم و خشک و کم غذاست. گوشت قبره یا چکاوک، رشان (کبوتر) و فاخته مانند مزاج گوشت جوجه است.

مزاج گوشت کبوتر

مزاج گوشت کبوتر، از گوشت جوجه سبک تر و با آب و نمک اصلاح می شود. گوشت قطا و كبوترهایی که مانند قطا، گوشت قرمز دارند، باید با سرکه اصلاح شود.

مزاج گوشت ځباری (هوبره) و کروان (نوعی کبک) بسیار گرم و خشک کننده بوده، نباید بسیار به خوردنش ادامه داد، اما گوشت آن برای درد اعصاب و مزاج های سرد به ویژه اگر با روغن گردو و زیتون مخلوط شود، نافع است.

مزاج گوشت گنجشک ها

مزاج گوشت گنجشک ها، مجفف و خشک کننده بوده، خاصیت غذایی کم  دارند، ولی مزاج گوشت آن گرم کننده بدن و افزایش دهنده قوه باه است به ویژه مغز كله آن ها؛ و چنانچه گوشت گنجشک با زرده تخم مرغ و روغن زیتون اصلاح شود و با مزاج های گرم سازش ندارد و مزاج گوشت آن برای سرد مزاجان سودبخش و اصلاح آن برای امزجه حار سکنجبین ترش است.

چنانچه استخوان گنجشک با گوشتش خورده شود، احتمال جراحت امعا می رود.

آب گوشت گنجشک شکم را لینت می دهد و گوشت آن قابض است.

مزاج گوشت گوسفند

موافق ترین گوشت برای مزاج انسان در مناطق معتدل ایران بوده و دل و جگر و کلیه آن برای تقویت قلب و کبد و کلیه انسان مفید است. گوشت آن کثیر الغذا بوده و به سرعت هضم می شود. تولید کننده خون صالح، تقویت کننده بدن و چاق کننده می باشد. خوردن مداوم گوشت خالص و بدون استخوان آن که با سرکه و عسل پخته باشند فوق العاده مقوی بدن بوده، مانع غش و رفع خفقان می شود. زیاد خوردن مغز آن باعث کند ذهنی و فراموشی می شود.

گوشت گاو

چاق کننده، تقویت کننده بدن و دیرهضم می باشد. مصرف آن در مناطق گرم، باعث ایجاد خون غلیظ، بیماریهای سوداوی، بیماری های مفصلی و صعود بخارات غلیظ و بدبو به قلب و مغز و هم چنین زایمان زودرس می شود. بهترین نوع آن گوشت گاو زرد و بهترین فصل خوردن آن فصل بهار می باشد.

مزاج گوشت گاو برای آن کسانی که زحمت نمی کشند، سختی طحال و واریس و سرطان به وجود می آورد.

کسانی که از این گوشت می خورند، باید به کمک داروهای مناسب دفع سودا کنند و سركه تند تا حدی از مضرات مزاج گوشت این حیوان می کاهد.

سرد مزاجان باید گوشت گاو له شده را با سرکه و عسل و شیر و کاشم و يا بته آنقوزه و سداب و تره تیزک (جيرجير) اصلاح کرده و با اندکی خردل بخورند و از خوردن آب امساک نمایند.

مزاج گوشت میش 

از خونی که با خوردن گوشت بز حاصل می شود، مزاج گوشت گرم تر است، لذا گوشت بز برای مزاج های پرحرارت، اما کم کار و کسانی که ورزش نمی کنند، مناسب تر است. و خوردنش در فصل تابستان کم ضررتر است. برعکس، گوشت میش برای سرد مزاجان و کسانی که درد اعصاب دارند در فصل سرد مناسب است و برای کسانی که زحمت می کشند یا ورزش معتدلی دارند و نیروی کافی باید به آنان برسد، لازم است

و اگر قرار شد کسی بر خلاف وضع مزاجی اش گوشت میش یا بز بخورد، باید با اضافه نمودن برخی مواد، آن ها را اصلاح کند.

گوشت میش با افزودن سرکه تلطیف و تبرید شده و با اجسام تلخ، تلطیف و دفع سریع و با ماست و دوغ و کشک یا دانه انار تبرید خواهد شد.

گوشت بهتر است چاق انتخاب شود و با پیاز و روغن زیتون و نخود و شلغم و زردک آن را عمل آورد و قبل و بعد آن سبزی و میوه خورد تا به مزاج گوشت گرمی و رطوبت افزوده شود.

برعكس مزاج گوشت میش که باید چیزی افزود که تبريد کند و طبیعت خشک یابد.

پس از مصرف گوشت میش، خوردن شیرینی زیاد جایز و بعد از گوشت بز شیرینی بسیار کم، مجاز است و برعکس، خوردن میوه ترش پس از مصرف گوشت میش مناسب بوده و بعد از گوشت بز باید اندک باشد.

کسی که مدت زیاد گوشت بز میخورد، باید گردو و خرما و نارگیل بخورد.

مزاج گوشت بزغاله

گوشت بزغاله و بره، خواص مزاج گوشت بز و میش را دارد؛د بز هرچه جوان تر باشد، مزاج گوشت آن مرطوب تر از میش و گوشت بزغاله مرطوب تر از بز است.  گوشت بزغاله برای مردم متنعم و آسوده، بهتر است، زیرا در حد اعتدال است؛ خاصه در فصل گرما و شهرهای گرم.

مزاج گوشت شتر

مزاج گوشت شتر جوان بهتر است. گوشت تازه شتری که آب کم خورده، باید خوب پخته و له شود و چربی بر آن افزود و با آب عسل خورد که مزاج گوشت اصلاح گردد.

مزاج گوشت بز کوهی مانند گوشت شتر است.

گوشت تیهو، دراج، کبک و تذرو، نیاز به اصلاح ندارد و غذای عالی بوده. اما برای آنان که کار سخت یا معده نیرومند دارند، ادامه خوردن آن خوب نیست.

اما مزاج گوشت آن برای بیماران و ناتوانان و کسانی که در پرهیز هستند، نافع است و بهتر است حار مزاجان آن را با سرکه یا آبغوره و کسانی که حرارت کمی دارند، و کامخ و روغن زیتون اصلاح نمایند و مرطوبی ها کباب کرده بخورند. همچنین می توان با آن ها شیرینی خورد.

مزاج گوشت مرغ خانگی معتدل و متوسط بوده، هرچه بیشتر لاغر باشد، رطوبت بدن را بیشتر می افزاید و آدمی را چاق می کند.

گوشت آن برای کسانی که کار معتدل دارند، مناسب بوده، رنگ را نیکو، منی را زیاد کرده و مغز آن ها برای سبک مغزان سودمند است.

مزاج گوشت ماهی

رازی با جالینوس هم عقیده است که جمله مزاج گوشت ماهی ها؛ پست و هضم مشکل دارند و زیاد خوردن آن ایجاد بلغم می نماید.

مزاج گوشت آن بر حسب نوع جنس و بزرگی و کوچکی آن و خوبی و بدی محل و اینکه پخته یا کباب شود، در آب شور یا شیرین زندگی کند، در ترشی ها خوابانده شود یا نه، خواص متفاوتی دارند.

ماهی بزرگ خواص غذایی بیشتری دارد.

ماهی بد بو (سهک) خلط بسیار می آورد. ماهی لذیذ در آب های راکد و باتلاق ها کمتر بوده و در رودخانه های بزرگ و قنات هایی که آب گوارا دارند، بیشتر یافت می شود. انواع زردرنگ و سیاه رنگ آن، نامرغوب محسوب می شوند.

گوشت ماهی هازبا با سرکه اصلاح می شود و برای بیماری های جگر و یرقان نافع است.

با مزاج سرد و معده های بلغمی اگر به خوردن ماهی ادامه دهند، بیماری های سلسله اعصاب و مغز پیش می آیند و اگر گوشت آن را با روغن گردو و زیتون اصلاح کنند یا کباب کنند و به آن فلفل اضافه کنند، بهتر است.

گوشت ماهی اگر عطش را زیاد کند، خوردن زنجبیل پرورده و خوردن مسهل و خوردن عسل مفید است.

گوشت ماهی این گونه است که بلغم را رقیق می کند، به خصوص اگر با کمی ادویه خورده شود و اگر عسل با ماهی تشنگی آورد، با سرکه اصلاح می شود.

افزودن آرد به کباب ماهی بهتر است. گوشت ماهی شور نیز ایجاد بلغم و بیماری جرب و کهیر کرده و گاه موجب استسقا شده، اما قولنج ایجاد نمی کند و با خوردن سرکه اصلاح می شود.

گوشت ماهی شور، سرخ شده با خوردن عسل و یا شیره قند اصلاح می شود. و اگر گرم مزاجان، گوشت ماهی شور مصرف کنند، باید سکنجبین بخورند.

گوشت ماهی با تخم مرغ ایجاد اسهال می کند و نباید خورده شود.

اگر حالت تهوع دارند می توانند آن را با شربت گلاب و عسل و قند و با شربت رب استفاده کنند.

اگر صحنا (ماهی شور نمک زده ) زیاد خورده شود، مضر است و گرم مزاجان باید آن را با سرکه بخورند و سردمزاجان با آویشن کوهی و روغن زیتون و یا روغن گردو مزاج گوشت آن را اصلاح نمایند، و اگر با تخم مرغ کوکو تهیه می شود، باید روغن زیتون مصرف نمود.

مزاج گوشت ماهی های ریز، خواص گوشت ماهی شور را دارند و اصلاح انواع آن ها با سرکه است.

صالح الكيموس، زودهضم، مرطوب کننده، چاق کننده، شیرافزا بوده، در گرم مزاجان محرک نیروی جنسی، مصلح خلطهای گرم می باشد. برای بیماری های ریوی، ضعف کبد و کلیه گرم و پیچش روده موثر است. برای سردمزاجان و مرطوبين، افرادی دارای مغز مرطوب و معده بلغمی مضر است که با پختن در روغن گاو یا مصرف مصلحات گرم ضرر آن برطرف می شود.

کباب ماهی روی آتش بهتر از سرخ کردن آن در روغن است. ماهی را اگر در روغن سرخ کنند باعث تشنگی شده و دیر از معده دفع می شود. آشامیدن آب بلافاصله بعد از خوردن ماهی بسیار مضر و موجب بیماری های مزمن می گردد. خوردن همزمان آن با شیر و تخم مرغ و گوشت حیوانات خشکی بسیار مضر است.

تخم ماهی قطع کننده بلغم بوده و برای کلیه و طحال و دفع بادهای بدن مفید است ولی برای افراد گرم مزاج مضر است.

مزاج گوشت قدید

گوشت قديد آن گوشتي است كه آن را قطعه قطعه مي كنند و به وسيله ي آفتاب يا آتش يا سايه خشك مي نمايند آن گوشتي را كه به وسيله ي آتش و آفتاب خشك مي كنند.

گوشت قدید همان خواص مذکوره درباره مزاج گوشت تازه را دارد، با این تفاوت که گرمی و کندی قبضی با نمک افزوده می شود و اگر فلفل یا آویشن یا نانخواه (زنیان یا انیسون) اضافه شده باشد، گوشت را گرم و اگر زیره اضافه شود، گوشت را کمتر گرم می سازد.

اگر گوشت قدید در سرکه خیسانده شود، سريع الهضم می شود.

ماده موثر غذایی گوشت قدید کم شده، برای مزاج های مرطوب مفید و جهت افراد مبتلا به قولنج مضر است و مداومت در خوردن قدید ایجاد خارش و جرب نموده.

خون را غلیظ و سوداوی می سازد، به ویژه اگر گوشت شکار بوده باشد، اما گوشت آن برای استسقا مفید است در صورتی که نمک نداشته و به آن دانه های مدر اضافه شده باشد.

قدید را باید در آب خیساند و با سبزی های لزج (اسفناج، چغندر، قطف و…) پخت و به آن پیه یا روغن های زیتون، کنجد، کره و… افزود. با سرکه خورده شود، گوشت قدید رطوبت را می خشکاند (تا اینجا هرچه از قدید گفته شد، مقصود گوشت نمک سود بود).

قدید با نان خشک بدون روغن، گرسنگی کاذبی که برای مستان حاصل می شود، مرتفع می سازد و اگر زیادتر از معمول خورده شود، گوشت  آن ایجاد عطش می کند که می توان با خوردن مکرر آب رفع عطش کرد و اگر رفع نشد، خوردن مسهل لازم است.

مزاج گوشت آن این گونه است که اگر قبل از اجابت مزاج مجدد خورده شود، قولنج ، به وجود می آید.

می توان عطش مذکور را با سکنجبین خنک از بین برد. برای رفع احساس عطش در گلو، خوردن گلاب و سوپ جرعه جرعه مفید و جهت برطرف ساختن احساس گرمای بدن بر اثر گوشت آن، نان فطیر روغنی با کمی روغن بادام و مغز خیار نافع است.

مزاج گوشت خرگوش

گوشت خرگوش را باید با چربی زیاد میل نمایند یا با آب و نمک و زیتون شسته، مدت زیاد بپزند تا نرم شده و استفاده شود و مواظب بود بدن را از صفرا پاک کرده، گوشت را مرطوب و سرد سازند.

بریان شده مغز خرگوش که با خردل و فلفل خورده شود، برای رعشه نافع است.

مزاج گوشت آهو

مزاج گوشت آهو که نزدیک ترین گوشت شکار به طبع انسان است، از مزاج گوشت بز بیشتر برای طبایع مرطوب، نافع است، مزاج گوشت آن سبک بوده، گوارشی سریع و خاصیت غذایی اندک دارد.

برای قولنجی ها مضر بوده و بهتر است آن را با روغن گردو و زیتون شسته، با آب و نمک میل کنند، در این صورت مزاج گوشت سرد را برطرف می سازد.

گوشت سرخ کرده آن هضم و دفع کندی داشته، لذا برای افراد مبتلا به یبوست و قولنج مضر است.

گوشت آهو لازم نیست با سرکه صرف شود.

مزاج گوشت گورخر

گوشت گوره خر بسیار سنگین است و باید با آب و نمک پخته شود و زنجبیل و دارچین افزوده شود و گوشت فربه آن خورده شود، برای درد مفاصل و بادهای سخت بدن مفید است. کسی که مدت طولانی از این گوشت می خورد، باید دفع سودا کند.

مزاج گوشت کبابی

همه کباب ها گرم و خشک می باشند ولی درجه آنها بر حسب نوع گوشت، متفاوت است. همه انواع آن محرک اشتها، تولید کننده خون صالح، تقویت کننده بدن و نیروی جنسی و گرم کننده کل بدن به خصوص کلیه ها بوده، برای معده های مرطوب و کسانی که  فصد یا حجامت کرده باشند بسیار مفید است. خوردن آب بعد از آن به خصوص بعد از کباب ماهی بسیار مضر است.