نام فارسی: بابونه
نام علمی: Matricaria Chamomilla L
نام انگلیسی: Common chamomile، German chamomile
نام فرانسوی: C. commune، Camomille d’ Allemagne، Matricair camomille
نام آلمانی: Gemeine Kamille، Echte – kamille، Kamille
نام ایتالیایی: Antemide، Capomilla، Matricaria، Camomilla
نام عربی: بابونج، قراص
نام های دیگر: بابونه آلمانی، بابونه گاوی، بابونه معمولی
این گیاه در بعضی کتب دیگر به صورت مترادف نوع M. recutita L. نشان داده شده است. بابونه از تیره کاسنی، یک ساله و بسیار معطر است. ارتفاع آن به ۲۰ تا ۴۰ سانتی متر می رسد، که به طور خود رو در مزارع، تاکستان ها، کنار جاده ها و اماکن بایر و سایه دار می روید.
برگ های آن، بریدگی های باریک و دراز با ظاهر برگچه مانند دارد. ساقه آن دارای انشعاباتی است، که هر یک به کاپیتول هایی به بزرگی ۱.۵ تا ۲ سانتی متر منتهی می شود. در هر کاپیتول آن ۲ نوع گل، یکی زبانه ای، به رنگ سفید و دیگری لوله ای و به رنگ زرد دیده می شود.
گل های زبانه ای آن که در حاشیه و کناره کاپیتول ها قرار دارند، پس از شکفتن کامل، حالت خمیده به سمت پایین پیدا می کنند. به نحوی که از نظر کلی، ظاهر مشخصی، شبیه چتر باز یا نیمه باز پیدا می کنند. میوه اش فندقه و بسیار کوچک است. منشا اصلی این گیاه، نواحی مختلف منطقه مدیترانه بوده است ولی امروزه پراکندگی وسیعی در اروپا و نواحی معتدل آسیا پیدا نموده و در امریکا نیز انتشار داده شده است.
نوع وحشی بابونه که کاپیتولی مرکب از تهداد کمی گل های زبانه ای سفید در حاشیه و گل های لوله ای به رنگ زرد در وسط دارد. برای مصارف درمانی قابل توجه نیست. انواع پرورش یافته آن دارای کاپیتول هایی مرکب از تعداد زیادی گل های زبانه ای در حول گل های لوله ای هستند.
عقیده کلی بر این است که بر اثر کشت های متوالی است که گیاه پرورش یافته، دارای تعداد زیادی از گل های زبانه ای شده است. یعنی در واقع بر اثر این کار قسمتی از گل های لوله ای به زبانه ای تبدیل گردیده و موجب شده است که کاپیتول های گیاه پرورش یافته، به صورت دکمه ای سفید رنگ جلوه نماید و از کاپیتول های گیاه وحشی به سهولت تشخیص داده شود.
تکثیر بابونه به وسیله قطعات سوش جدا شده از گیاه و یا از طریق کاشتن دانه (میوه) آن صورت می گیرد ولی عملا طریقه اول مورد استفاده قرار می گیرد زیرا نوع پرورش یافته گیاه، اصولا دانه هایی به تعداد کم به وجود می آورد که کافی برای استفاده از آن جهت تکثیر گیاه نیست. از ساقه های جوان و ریشه دار این گیاه نیز جهت تکثیر به نحوی که شرح داده می شود استفاده می گردد.
در موقع برداشت محصول پس از آن که کاپیتول ها چیده شد، ساقه های گیاه را بلافاصله از ناحیه مجاور زمین قطع می کنند. با این عمل، ساقه های کوچک و متعددی در محل قطع شده به وجود می آید که پس از رشد کافی، تقریبا حالت گسترده در سطح زمین پیدا می کنند. این ساقه ها به زودی در نقاط مختلف خود دارای ریشه می شوند که قسمتی از آن ها را از بقیه جدا کرده در فاصله ماه های آذر تا اسفند به محل مناسبی انتقال می دهند.
طریقه نشا کردن ساقه های ریشه دار اخیر باید طوری باشد که گیاهان جوان، در امتداد خطوطی به فواصل ۰.۶۰ سانتی متر، کاشته شوند و این عمل به نحوی انجام گیرد که فاصله هر پایه گیاه از دیگری نیز لااقل۰.۳۰ متر باشد. قسمت مورد استفاده گیاه بابونه ، کاپیتولهای آن است که در فاصله ماههای اردیبهشت تا مهر آنرا از ساقه جدا می کنند و برای خشک کردن، به صورت قشر نازکی می گسترانند.
چون پراکندگی این گیاه در نواحی مختلف اروپا مخصوصا در منطقه مدیترانه، یونان و هنگری بسیار زیاد است از این جهت هیچ وقت اقدام به پرورش آن نمی گردد زیرا استفاده از انواع وحشی گیاه، رفع نیازمندی های مردم را می نماید.
تاریخچه بابونه
بوی قوی اعضای این گیاه، باعث شد که توجه مردم زمان های دیرین به سوی آن جلب گردیده و برای مصارف درمانی مختلف مورد آزمایش قرار گیرد. مصری ها این گیاه را به خورشید اختصاص می دادند و آن را به خاطر خواص شفابخش خود، بیشتر از همه گیاهان دیگر پرستش می کردند. تاریخ استفاده از این گیاه با همه قدمتی که برای آن قائل اند، بطور دقیق معلوم نیست، زیرا شباهت زیاد آن با Pyrethrum ها ، Anthemis ها و گونه های دیگر Matricaria ، موجب گردیده که به نام گیاهان مذکور و یا مخلوط با آنها مورد استفاده قرار گیرد.
دم کرده آسکله پياد (Asclepiade)، در دو قرن قبل از میلاد مسیح، بکار برده شده و دیوسکورید، در قرن اول میلادی، دم کرده ۳ گونه از این گیاهان را باهم، به عنوان مدر، قاعده آور و صفرابر بکار می برده، که یکی از آنها، بابونه معمولی بوده است. این دانشمند مخلوط ۳ گیاه موردنظر خود را، در دفع سنگ کلیه، قولنج ها، نفخ، بیماری های کبدی و در استعمال خارجی، در درمان برفک و غیره، بسیار موثر می دانسته است.
استفاده گیاه بابونه ، در زمان های بعد نیز ادامه داشته، مانند آنکه جالینوس حکیم، آن را برای رفع دردها، احساس گرفتگی و رفع تب به خصوص تب های صفراوی بکار می برده است.
در قرون وسطی، حتی با همه استفاده هایی که از این گیاه می شد، هنوز گونه واقعی آن معلوم نگردیده بود. از اواسط قرن ۱۵ میلادی، به تدریج پی به تشخیص این گیاه و اسانس آن برده شد و از آن زمان تا قرن حاضر، از آن بطور دقیق در درمان بیماری ها استفاده می شود، مانند آن که Dr. H. Leclerc در سال ۱۹۲۳، Alimale در سال ۱۹۲۵، Arnold در سال ۱۹۲۷ و محققین دیگر، با توجه به مواد موثر گیاه، موفق شدند خواص درمانی آن را در موارد بسیاری معلوم کنند.
بابونه یکی از ۹ گیاه مقدس باستانیان ساکن انگلستان (آنگلوساکسونها) نیز بوده است. همین طور در یک کتاب باغبانی قدمت دار (Frances A. Bardswell)، این چنین آمده که: «بابونه بر گیاهان اطراف خود در باغ تاثیر مثبت دارد و از آن به عنوان پزشک گیاهان یاد شده.» این متن به این مضمون است: «هیچ چیز باغبانی را سالم نگه ندارد، مگر مقدار زیادی از بابونه. اگر حتی در نزدیکی آن ها قرار می گیرد، پوسیدگی گیاهان را احیا می کنند.»
ترکیبات شیمیایی بابونه
کاپتیول های این گیاه دارای اسانسی به مقدار ۰.۲ تا ۰.۸ درصد است. این اسانس در حالت تازه، رنگ آبی تیره دارد که مربوط به وجود ماده ای به نام آزولن در آن است. به تدریج با تاثیر هوا و نور، رنگ آن سبز و قهوه ای می شود. این اسانس دارای سزکوئی ترپن های C و B، نوعی الکل های سز کوئی ترپن مانند كاموميلول (camomillol)، اترهای کاپریک (caprique) و نونی لیک (nonylique) از الكل مذکور و همچنین اومبلی فرون، فورفورول، یک اسید چرب با نقطه ذوب ۶۰ درجه می باشد.
این اسانس که به اسانس بابونه آلمانی نیز موسوم است. حالت چسبنده دارد و در گرمای صفر درجه منجمد می شود. وزن مخصوص آن در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۹۱۷ و ۰.۹۷۵ است. هر قسمت آن در ۶ قسمت الكل ۹۶ درجه حل می شود. باید در ظروف شیشه ای کاملا دربسته، در جای سرد و دور از نور نگهداری شود. در ردیف مواد معطر تلخ و قی آور جای دارد. از این گیاه و از .Artemisia tilesii Ledel، ماده ای به نام ماتريکارين matricarine به فرمول C۱۷H۲۰O۵ و به وزن مولکولی ۳۳۷.۳۶ استخراج شده است.
ماتریكارین به صورت بلوری های ورقه مانند در بنزن با اتر دو پترول و مخلوط استن با اتر دو پترول به دست می آید. در گرمای ۱۹۰-۱۹۱ درجه ذوب می شود. در کتاب مرک ایندکس که یکی از کتب معروف در علم شیمی است، علاوه بر ماتری کارین، وجود اسید آنته میک (anthemic acid)، آنته میدین anthemidine و تانن نیز در اسانس مذكور ذکر شده است.
خواص درمانی بابونه
گیاه بابونه از زمان های گذشته به روش های گوناگونی مورد استفاده در طب بوده است. چای بابونه اغلب در زیبایی، برای آرام کردن ماهیچه های صورت استفاده می شود. مدر، معرق، مقوی معده، بادشکن، اشتها آور، صفرابر، قاعده آور و التیام دهنده است. اثر ضدعفونی کننده ضعيف، ولی قاطع دارد. به علاوه مسکن درد و ضد تشنج نیز می باشد.
اسانس آن، اثر ضد تشنج، بی حس کننده و ضدعفونی کننده دارد. با مصرف آن تعداد گلبول های سفید خون نیز زیاد می گردد و چون از ترشح و التهاب های چرکین مخاط ها، جلوگیری می کند، از این نظر به کار بردن آن در رفع یبوست هایی که مواد دفعی به خصوص در قولون چپ جمع می شود، اثر مفیدی نشان می دهد.از این اسانس برای معطر ساختن طعم بعضی اغذیه استفاده می شود.
اگر به شیر نوزادان، مقدار کمی از دم کرده کاپیتول های گیاه افزوده شود، دل پیچه های ناشی از نفخ و حالات تشنجی کودک، رفع می شود. طبق بررسی های انجام گرفته، تنطور گل های این گیاه، اثر فعالی در برقراری حالت قاعدگی و تنظیم آن ظاهر می کند. و دانشمندان دیگر نظیر Dr. H. Leclerc نیز در موارد تاخير و قطع قاعدگی، از نظر درمانی به نتایج مشابه رسیدند. تجارب مختلف نشان داده است که مصرف فراورده های این گیاه، موجب مضاعف شدن ترشحات صفرا می شود.
در استعمال خارجی، ضماد، لوسیون و حمام فراورده های این گیاه، اثر قطعی در رفع بیماری ها دارد. به طوری که از آن ها برای محفوظ نگه داشتن زخم از آلودگی ها و بهبود آن، به خصوص زخم های عمیق، فیستول ها، زخم انگشتان، اولسر زانو، رفع التهاب و درمان ورم چشم و مخاط دهان، حلق و لثه ها می توان استفاده کرد. فراورده های آن برای رفع ناراحتی و ورم بواسیر موثر است و به علاوه ترک و شقاق مقعد را نیز التیام می بخشد.
حمام گرم بابونه (قرار دادن تمام بدن یا عضو بیمار در محلول های دارویی)، طبق بررسی هایی که انجام شده، زخم ها را ضدعفونی می کند و بهبود آن ها را سرعت می بخشد. حمام و یا لفاف فراورده های این گیاه، اثر معالج در زخم های واریسی، اگزماهای کهنه و خارش اشخاص مسن دارد.
تجربیات W. Arnold (در سال ۱۹۲۷) نشان داد که کاپیتول های این گیاه، از پیشرفت التهاب ها جلوگیری می کند و دردها را تسکین می دهد، به شرط آن که، دم کرده های آن به صورتی تهیه شود که اسانس کاپیتول ها بر اثر تبخیر، از مایع خارج نشود. زیرا اثر درمانی دم کرده های بابونه، مربوط به اسانس آن است که ضمن باز نمودن عروق مویی، موجبات درمان را فراهم می سازد.
آزولن موجود در اسانس این گیاه، اثر التیام دهنده و آنتی فلوژستیک دارد. بررسی های متعدد نشان داده است که این ماده اثر مفید و قطعی در رفع حالات التهابی پوست نشان می دهد. به طوری که در درمان اگزما، اولسر ساق پا، خارش های مهبلی، کھیر و همچنین در مصارف داخلی در رفع کاستریت های مزمن، ورم روده بزرگ، ورم مثانه و بعضی حالات آسم موثر واقع می شود.
اثر میکروب کشی آزولن به پایه ای است که محلول یک دویستم آن اثر قطعی برروی استافیلوکوک طلایی و استرپتوکوک همولیتیک دارد و زخم های چرکین با شستشو با این محلول ضدعفونی می شود. آزولن در تهیه بعضی صابون های بهداشتی، کرم ها و لوسیون ها مورد استفاده قرار می گیرد.
جوشانده کاپیتول های گیاه، برای شفاف و طلایی رنگ کردن موهای بور و بور کردن موهای بلوطی بکار می رود و از این نظر نیز شهرت جهانی دارد. همین طور به عنوان یک براق کننده مو برای زنان توصیه میشود. (برای تمیز کردن موهای بور، یک فنجان از چای بابونه را دم کنید و بعد از استحمام موها را با آن شستشو دهید. بعد از آن موها را نشویید، در عوض، با حوله خشک و سپس موهایتان را رو به خورشید به مدت چند دقیقه قرار دهید).
این جوشانده علاوه بر تغییر رنگ مو، اثر ضدعفونی کننده و رفع طفیلی های (انگل) پوست سر را نیز دارد. عصاره به دست آمده از کاپیتول های این گیاه، برای ضدعفونی کردن مخاط دهان و لثه ها پس از کشدن دندان ها، و پماد آن برای جلوگیری از آلودگی زخم ها و بهبود جوش ها، سوختگی ها، جراحات، خراش و هم چنین ترک پوست و نظیر آن به کار می رود.
در جوامع روستایی مکزیکی، تزریق این گیاه در طول زایمان و پس از آن، به منظور کاهش درد انجام می شود. در یک بررسی انجام شده در جوامع مکزیکی، بابونه بیشترین استفاده در درمان خانگی را داشت. بعضی از آن ها به عنوان یک آسپیرین گیاهی محسوب می شوند. بابونه بسیار کاربردهای گسترده ای دارد. همین طور از بابونه، رنگی زرد و طلایی مانند استخراج می شود که در موارد گوناگون قابل استفاده است.
اثر ضد التهابی بابونه
گل های بابونه حاوی ۱ تا ۲ درصد روغن های فرار هستند که معمولا به چامازولن و دیگر فلاونوئیدها تبدیل می شوند که دارای خواص ضد التهابی و ضد عفونی کننده هستند، مطالعه در داوطلبان انسانی، نشان داده که فلاونوئیدهای بابونه و اسانس های موجود، به لایه های پوستی عمیق نفوذ می کنند و این برای استفاده آن ها به عنوان عوامل ضد التهابی موضعی مهم است.
اثر ضد سرطان بابونه
خواص ضد سرماخوردگی بابونه
سرماخوردگی (نازوفارنژیت حاد ویروسی) شایع ترین بیماری انسانی است. به طور معمول سرما خوردگی تهدید کننده زندگی نیست، اگر چه عوارض آن (مانند پنومونی) اگر به درستی درمان نشود می تواند منجر به مرگ شود. مطالعات نشان می دهد که استنشاق بخار یا عصاره بابونه در از بین بردن نشانه های سرماخوردگی مفید بوده است؛ با این حال، تحقیقات بیشتر برای تایید این یافته ها ضروری است.
خواص قلبی و عروقی بابونه
گفته شده است که مصرف منظم فلاونوئیدها در غذا، ممکن است خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی عروقی در سالمندان را کاهش دهد. در این مطالعه، ۸۰۵ مرد ۶۵ تا ۸۰ ساله به مدت ۵ سال تحت پیگیری قرار گرفتند و میزان مصرف فلاونوئید در آن ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مصرف فلاونوئید به طور معکوس با مرگ ومیر ناشی از بیماری قلبی و عروقی همراه بود.
در مطالعه دیگری در دوازده بيمار مبتلا به بيماري قلبي که تحت کاتتريسم (نوعی آزمایش بر روی قلب که در آن لوله ای به نام کاتتر در رگ های منتهی به قلب کار گذاشته می شود) قلبي قرار گرفتند، اندازه گيري هموديناميک، قبل و ۳۰ دقيقه پس از مصرف خوراکي بابونه، نشان داد که فشار متوسط شرياني مغزي، کوچک اما قابل توجه است. پس از مصرف بابونه، تغییرات همودینامیکی دیگر مشاهده نشد.
ده نفر از دوازده بیمار بعد از نوشیدن نوشیدنی به خواب عمیق فرو رفتند. برای ارزیابی ارزش بالقوه بابونه در بهبود سلامت قلب، نیاز به یک کارآزمایی بالینی تصادفی که به خوبی طراحی شده است می باشد.
درمان دیابت با بابونه
مطالعات نشان می دهد که این گیاه عوارض دیابت را با سرکوب سطح قند خون و افزایش ذخیره سازی گلیکوژن کبدی کاهش می دهد. فعالیت عصاره بابونه نشان می دهد که مستقل از ترشح انسولین است. در هر حال، مطالعات بیشتر برای ارزیابی سودمندی بابونه، در مدیریت دیابت ضروری است.
اثر بابونه در واژینیت
التهاب واژن، در زنان در سنین مختلف شایع است. واژینیت با خارش، تخلیه واژن یا درد با ادرار همراه است. واژینیت آتروفیک، اغلب در زنان یائسه یا بعد از یائسگی اتفاق می افتد و اغلب اوقات همراه با کاهش میزان استروژن است. دوش حمام بابونه، ممکن است علایم واژینیت را کم کند. داده های تحقیقاتی کافی برای به دست آوردن نتیجه گیری در مورد مزایای بالقوه بابونه برای این وضعیت وجود دارد.
کمک به هضم و سیستم گوارشی با بابونه
بابونه به طور سنتی برای شرایط متعدد گوارشی، از جمله اختلالات گوارشی، “اسپاسم” یا کولیک، ناراحتی معده، نفخ شکم (گاز)، زخم ها و تحریک گوارشی استفاده می شود.
کاربرد بابونه به ویژه در تخلیه گاز، آرام بخش کردن معده و آرام کردن ماهیچه هایی است که غذا را از طریق روده حرکت می دهند. اثر محافظتی عصاره های تلخ گیاهانی مثل: برگ گل مریم، لیمو، گل بابونه، برگ نعناع، و گیاه گل کلم، در مقابل پیشرفت زخم معده، قبلا گزارش شده است. نتایج به دست آمده نشان داد که بابونه نه تنها اسیدیته معده را به طور موثر به عنوان یک آنتی اسید کاهش می دهد، بلکه در مهار ثبات بیش از حد مضر نیز، موثر است.
درمان اضطراب و تشنج با بابونه
بابونه در درمان اختلال اضطراب عمومی (GAD) گزارش شده است. عصاره بابونه دارای اثرات مثبت بر تشنج است.
خواص درمانى روغن بابونه
- آن را اگر در گوش بچكانيد براى تسكين درد گوش بسيار مفید است.
- چند قطره از آن را در بينى بريزيد.براى رفع بى خوابى افراد پير موثر است.
- ماليدن آن بر عضو براى درمان لقوه و پيچيدگى عصب و ورم قسمت سفلاى بدن، مقعد، ركتوم و سفتى رحم و تسكين درد رماتيسم و نرم كردن ورمهای سخت مفيد است.
نسخه های دارویی بابونه
- مقدار ۲۰ تا ۳۰ گرم از بابونه را در ۳۰۰ گرم آب جوش دم كنيد و آب صاف كرده آن را سه قسمت نموده و صبح، ظهر و شب، يک قسمت آن را قبل از غذا بنوشيد. محرک و رقيق كننده است و در موارد ضعف هاضمه و هيسترى و براى تسكين تب های نوبه ای استفاده مى شود، موجب افزايش ترشح صفرا مىگردد، ضد اسپاسم است، از طاعون پيشگيرى مىكند، تب را تسكين مىدهد، مسکن درد مثانه است، براى رفع صدا و درد معده نافع است، سنگ مثانه را خرد مىكند.
- ضماد بابونه پخته،براى نرم كردن ورم های سفت استفاده مى شود.
- مقدار ۵۰ تا ۱۰۰ گرم از بابونه را در يک ليتر آب، به مدت بيست دقيقه بجوشانيد و بر سر بماليد. براى شفاف كردن و طلايى كردن رنگ موهای بور و براى بور كردن رنگ موهای بلوطى موثر است.
- آب جوشانده غليظ بابونه را براى شستشو، ضد عفونى و التيام زخم به کار ببرید.
محل رویش بابونه
این گیاه از تیره کاسنی در مناطقی از ایران رشد می کند که در زیر ذکر شده است:
خوزستان: صالح آباد، هفت گل، شوشتر، رامهرمز، حسینیه در 28 کیلومتری شمال غربی اندیمشک. لرستان: بین خرم آباد و دورود. و همین طور در اطراف تهران و دماوند می روید.
عوارض جانبی احتمالی بابونه
اکثر کارشناسان می گویند که بابونه گیاهی امن و قابل اعتماد است. اما بابونه در دوزهای زیاد، می تواند باعث خواب آلودگی و استفراغ شود. همچنین دارای توانایی واکنش های آلرژیک در افرادی است که دچاری بیماری های آلرژیک هستند، گرچه این واکنش ها بسیار نادر است.
گونه های مختلف زیر و انواع دیگر که هیچ یک در ایران نمی رویند، دارای مشخصات درمانی به شرح زیر می باشند:
1- M. inodora L
گیاهی است علفی که در نواحی مختلف اروپا می روید، اثر مقوی، مقوی معده، بادشکن و حشره کشی دارد. ریشه اش دارای بوی قوی و ناپسند است.
2- M. discoidea DC
گیاهی است علفی و چند ساله که در بعضی از نواحی شمال آسیا، شمال آمریکا و سراسر منطقه اروپا می روید. اثر ضد کرم دارد و از آن برای دفع کرم هایی نظیر اسکاریس ها، اکسیورها و تریکوسفال ها، استفاده می شود.
3- M. multiflora Fenza
گرد کاپیتول ها و یا دم کرده این گیاه، در افریقا جهت دفع کرم و به عنوان مقوی مصرف می شود. از نوعی بابونه به نام Matricaria globifera Druce و بعضی Artemisiaها، نوعی ماده موثر به نام آربورسین به دست آورده اند. این ماده از قدیم در یونان، به عنوان داروی ضد حاملگی مورد استفاده قرار می گرفته است. آربورسین (Arborescine)، به فرمول C۱۵H۲۰O۳ و به وزن مولکولی ۲۴۸.۳۱ است. استخراج آن توسط Weizmann, Meisls و تعیین فرمول گسترده آن به وسیله Bates و همکارانش انجام گرفته است.
4- Helichrysum adenocarpum DC
در نواحی جنوبی آفریقا می روید، و بومیانی که در محل های رویش این گیاه هستند، از آن برای اسهال و استفراغ اطفال استفاده می کردند. گونه های دیگری از این گیاه به سرح زیر است:
- H. articulatum Less: در نواحی جنوبی آفریقا می روید و اثر نرم کننده دارد. دم کرده آن برای رفع ناراحتی های سینه به کار می رود.
- H. crispum Less: در نواحی غربی آفریقا، از آن برای رفع ناراحتی های قلبی، درد کمر و ناراحتی های کلیه استفاده می شود.
- H. imbricatum Less: در کاپ، یک از مناطق غربی آفریقا می روید و بومیان محل رویش این گیاه، دم کرده آن را به عنوان نرم کننده سینه، رفع سرفه و نزله در برونشیت بکار می برند.
- H. psilolepis Harv: در آفریقای جنوبی، در ناحیه ای به نام Sotho می روید و از آن، جهت رفع دردهای قاعدگی استفاده می شود.
قیمت محصولات را بدین