مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل

مدیریت سیستم دو ملکه ای کلنی های زنبور عسل

عملکرد هر کلنی زنبور عسل از نقطه نظر تولید عسل به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی از مهم ترین این عوامل جمعیت کلنی خصوصا زنبورهای بالغ چراکننده برای جمع آوری شهد از طبیعت می باشد. در مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل روشهای مختلفی جهت افزایش جمعیت کلنیها خصوصا برای دوره جریان شهد طبیعت اعمال می گردد. یکی از این روشها ایجاد کلنیهایی با بیش از یک ملکه است که بتوانند در مدت کوتاهی جمعیت کلنی را تا حد ممکن افزایش دهند.

به طور کلی عقیده بر این است که تولید عسل یک کلنی دو ملکه ای قوی و پرجمعیت به مراتب بیشتر از دو کلنی مستقل کوچکتر وضعیت تر است. به عبارت دیگر راندمان تولید هر کلنی رابطه مستقیم با جمعیت آن دارد. لذا هدف از ایجاد کلنیهای دو ملکه ای ایجاد این رابطهی مستقیم و افزایش هرچه بیشتر جمعیت کلنی هاست.

در سیستم مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل فرض بر این است که دو ملکه در یک کلنی، بیش از یک ملکه در همان کلنی تخم گذاری می کنند، لذا موجب افزایش جمعیت کلنی میشوند. گرچه افزایش جمعیت یک کلنی به عوامل دیگری هم مثل فضای کافی کندو برای رشد جمعیت و هم چنین میزان غذای قابل دسترس کلنی بستگی دارد ولی در سیستم دو ملکه ای، در شرایط یکسان، فقط فضای بیشتری در اختیار کلنی قرار داده میشود و طبیعت همان غذایی را که در اختیار کلنیهای با یک ملکه قرار میدهد در اختیار کلنیهای دو ملکه ای نیز قرار میدهد.

اگرچه این سیستم مدت زیادی است که مطرح شده، ولی زنبورداران غالبا از آن استقبال نکرده اند زیرا برای ایجاد کلنیهای دو ملکه ای زمان نسبتا زیادی صرف می شود و مشکلاتی را نیز در بر دارد.

علاوه بر این، سیستم دو ملکه ای در مناطقی نتیجه بخش بوده است که دورهی شهدده طبیعت نسبتا طولانی و قابل پیش بینی باشد (شروع و پایان آن تقریبا مشخص باشد) ولی در مناطقی که فقر شهد گیاهی وجود دارد و دوره شهدده نیز کوتاه و نامعین است این سیستم مقرون به صرفه نیست.

روش دو ملکه ای کردن کلنیها

فيرار سیستم دو ملکه ای کندوها را حدود ۵ تا ۷ هفته قبل از شروع جریان شهد اصلی طبیعت اجراء کرد و با روش کار خود نتیجه بسیار خوبی به دست آورد. نامبرده توضیح میدهد که ملکه قدیمی را در بدنه اصلی کندو (طبقه پایین) به وسیله شبکه ملکه محبوس کرده و تقریبا نیمی از شانهای حاوی نوزادان که در پوشیده نشده باشند را همراه با ۴۰ درصد از جمعیت بالغين و ذخیره عسل و گرده گل را در این قسمت مستقر می کند.

روی شبکه ملکه دو طبقه شان های خالی عسل قرارداده و روی آن یک درپوش داخلی کندو که سوراخ وسط آن به وسیله شبکه توری ریز پوشانده شده است قرار داده میشود. سپس بقیه شان های حاوی نوزدان و بالغین عسل و گرده گل را در بدنه کندو قرار داده و روی سطح فوقانی درپوش داخلی (روی طبقه سوم) کندو قرار داده می شود.

در جلوی این بدنه یک سوراخ پرواز کوچک برای تردد زنبورها ایجاد کرده و یک ملکه جوان بارور به کلنی در قسمت فوقانی معرفی می کند به تدریج که جمعیت دو قسمت تحتانی و فوقانی رشد می کند و نیاز به فضای بیشتری پیدا می کنند باید به آنها شانهای خالی و یا طبقه اضافه کرد.

پس از مدتی که کلنی فوقانی کاملا رشد کرد، در پوش داخلی کندو را که در زیر آن قرار داده شده بود برداشته و اجازه داده میشود که جمعیت آنها با یکدیگر مخلوط و مجموعا یک کلنی قوی و پایدار را به وجود آورند. بدیهی است به طور معمول پس از ادغام دو کلنی یکی از ملکهها کشته خواهد شد و معمولا ملکهی جوان باقیمانده و ادامه حیات خواهد داد. ولی گاهی دو ملکه برای مدتی با یکدیگر همزیستی می کنند.

دونهام روش فوق را با کمی تغییرات بهبود بخشید. به این ترتیب که به جای استفاه از درپوش داخلی کندو در زیر کلنی فوقانی یک شبکه دو لایه سوراخ ریز به کار برد که ضمن جلوگیری از انتقال حرارت از طبقات پایین امکان ادغام بهتر زنبورهای دو کلنی را فراهم آورد.

ضمنا منطقه پرورش نوزادان کلنی تحتانی از دو طبقه تشکیل شده و روی آن شبکه ملکه قرارداده می شود در صورت لزوم طبقات اضافی برای ذخیره عسل روی شبکه ملکه برای کلنی زیرین و روی قسمت فوقانی برای کلنی بالایی قرار داده میشود.

در این روش نیز مثل روش قبلی پس از رشد کامل دو کلنی جمعیت آنها را با یکدیگر ادغام می کنند. در پایان فصل بهار و همزمان با شروع جریان شهد طبیعی منطقه، کلنی تحتانی حاوی حدود ۱۰ تا ۱۴ قاب نوزاد زنبور و کلنی فوقانی حدود ۸ تا ۱۰ قاب نوزاد همراه با جمعیت زیادی از زنبورهای بالغ خواهند داشت که پس از ادغام قادر خواهند بود سریعا از شهد طبیعت بهره برداری و آن را به صورت عسل ذخیره کنند.

بانکر (۱۹۷۵) محقق و زنبوردار مشهور آمریکایی که بیش از ۱۵۰۰ کلنی زنبورعسل را با سیستم دو ملکه ای مدیریت می کند معتقد است که موفقیت در مدیریت دو ملکه ای کندوها تا حدود زیادی بستگی به زمان عملیات و روش کار دارد.

گرچه این گونه عملیات بسیار پر زحمت و وقت گیر است ولی نتیجه نهایی نیز بسیار رضایت بخش خواهد بود. روش این محقق در مدیریت کلنیهای دو ملکه ای اساسا همان روش های قبلی با تغییرات و اصلاحیه های دیگر است که خلاصه آن به شرح زیر میباشد:

عملیات آماده سازی کلنیها پس از زمستان و با شروع بهار آغاز می گردد. ابتدا تمامی کلنیها از نظر وجود یا عدم وجود ملکه، میزان غذای ذخیره، بیماری و سایر نکات ضروری در اول فصل بررسی می شوند. تمام کلنیهایی را که زمستان با غذای کمکی گذرانده اند (مخلوط عسل و ۱۰ تا ۲۰ درصد گرده گل) تقویت می شوند.

کلنیهای مرده و ضعیف برچیده و به کلنیهای بی ملکه، یک ملکه جوان معرفی می گردد و داروهای ضروری نیز به کلنیها داده می شود. حدود یک الی یک و نیم ماه پس از عملیات فوق الذكر اکثر کلنیها حداقل دارای ۶ تا۷ قاب نوزاد بوده و به خوبی قادرند شانهای دو طبقه را بپوشانند، حدود ۴ تا ۶ هفته قبل از شروع اولین شهد طبیعی منطقه، اقدام به دو ملکه ای کردن کلنیها می گردد.

برای این کار ملکه قدیمی همراه با نصف قابهای نوزادان و ذخیره عسل و گرده و زنبورهای بالغ در دو طبقه پایین قرار داده شده و روی آن یک طبقه شانهای خالی برای ذخیره عسل گذاشته و روی این طبقه یک شبکه دو لایه توری قرار داده میشود.

در قسمت فوقانی این کندوی سه طبقه روی شبکه توری یک بدنهی کندو قرار داده و در داخل آن ۲تا۳ قاب نوزادان و زنبورهای روی آنها همراه با بقیه قابهای عسل را گذاشته و سوراخ پرواز روی شبکه دو لایه ایجاد کرده، سپس ملکهی جوانی به آن معرفی می گردد. با توجه به این که مقداری از زنبورهای کلنی فوقانی به کندوی اصلی خود باز خواهند گشت لازم است پس از یک یا دو روز بعد در صورتی که جمعیت آن قسمت تقلیل یافته است مقداری زنبور از کلنیهای قوی برداشته و به آن اضافه کرد.

به تدریج که جمعیت هر دو کلنی افزایش می یابد و نیاز به فضای بیشتری میباشد باید طبقهای جدید به هر یک از آنها اضافه کرد. ضمنا در تمام این مدت در صورتی که لازم باشد باید به هر دو کلنی شربت داده شود.

هنگامی که شهد اصلی شروع گردید و مقداری از طبقات از شهد و عسل پر شد باید عملیات متحد کردن یا ادغام کردن کلنیهای فوقانی و تحتانی انجام شود. برای ادغام کردن از صفحات روزنامه استفاده میشود. برای این کار باید صفحات روزنامه را که در آنها چند شکاف طولی ایجاد شده است زیر و روی طبقه دوم کلنی تحتانی قرارداد، ضمنا شبکهی توری دو لایه را از بین دو کلنی خارج کرد.

بعد از چند روز در کلنی با هم یکی شده و معمولا ملکه جوان تر ملکه قدیمی را کشته و به تخم گذاری و زندگی ادامه میدهد. البته همان طور که قبلا گفته شدگاهی مشاهده میشود که هر دو ملکه برای مدتی با یکدیگر همزیستی می کنند ولی در نهایت یکی از آنها باقی خواهد ماند.

مولر در گزارش خود در سال ۱۹۷۶ ایجاد سیستم مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل را تشویق و ترویج کرده و تاکید دارد که برای راه اندازی چنین کلنیهایی باید دو ماه زودتر از جاری شدن شهد طبیعت کار را آغاز کرد. نامبرده مراحل انجام کار را به شرح ذیل بیان می دارد:

اساسا برای استفاده بهتر و موفقیت بیشتر باید از کلنیهای قوی و پرجمعیت استفاده کرد و در صورت لزوم به وسیله شربت شکر و کیک های کمکی گرده گل آنها را تقویت کرد.

حدودا دو ماه قبل از شروع جاری شدن شهد طبیعت جمعیت کلنی مورد نظر را به وسیله یک درپوش داخلی و یا یک صفحه تخته ای به ابعاد سطح فوقانی کندو به دو قسمت تقسیم کرده و روی درپوش داخلی و یا صفحه تقسیم کننده یک بدنه قرار میدهیم. سپس ملکه قدیمی، اکثریت نوزدان جوان و حدود نصف زنبوران بالغ را در طبقه تحتانی قرار داده و ملکه جدید و جوان همراه با بیشتر شفیره ها و نوزادان داخل سلول های درپوشیده و باقیمانده زنبورهای بالغ را در طبقه فوقانی مستقر می کنیم.

ضمنا برای تردد زنبورهای کندوی فوقانی باید یک سوراخ پرواز در روی زهواره جلویی درپوش داخلی ایجاد کرد. حدود دو هفته بعد از معرفی ملکه جوان به کندوی فوقانی باید در پوش داخلی را برداشته و به جای آن یک شبکهی ملکه قرارداد.

پس از تشکیل این دو کلنی در روی یکدیگر، هر زمان لازم بود یک طبقه حاوی شانهای خالی روی هر کدام از آنها قرار داده می شود که ملکه ها بتوانند در آنها تخم گذاری کنند و جمعیت کلنی خود را افزایش دهند.

ضمنا برای ذخیره سازی عسل نیز هر زمان لازم باشد می توان طبقهای حاوی شانهای خالی روی هر یک از کندوهای تحتانی و فوقانی قرار داد. حدود چهار هفته قبل از شروع جریان شهد طبیعت باید شبکهی ملکه را از بین دو کندو خارج و جمعیت دو کندو را ادغام کرد.

در این حالت غالبا ملکه جوان ملکه قدیمی و مسن را کشته و خود در آن کندو ادامه حیات میدهد و آن کلنی پرجمعیت از آن پس فقط دارای یک ملکه جوان خواهد بود و اکثریت زنبورهای آن چراکننده بوده و شهد زیادی را به کندوی خود خواهند آورد.

مزایا و معایب سیستم مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل

در سیستم مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل مزایا و معایبی نیز وجود دارد. کلنی ها در جریان سیستم دو ملکه ای از نظر جمعیت، میزان غذای ذخیره و غیره بررسی شده و هماهنگ می شوند. کلنیهای فاقد ملکه و ضعیف رفع اشکال شده و در کلنی های دو ملکه ای به کار برده می شوند.

در روش مدیریت کلنی های زنبورعسل معمولا مشکل بچه دادن کلنی ها و جایگزین کردن ملکه ها کلا حل میشود. کلنیهای حاصل از سیستم دو ملکه ای پس از برداشت محصول و در هنگام پاییز در شرایط بسیار خوبی برای گذراندن زمستان خواهند بود.

کلنیهایی که دارای ملکه های پیر بوده اند در جریان ادغام کردن جمعیت کلنی های دو ملکه ای رفع اشکال شده و معمولا ملکه آنها جوان می گردد و بالاخره مهمترین مزیت مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل این است که مقدار متوسط تولید عسل این کلنیها معمولا بیشتر از سیستم یک ملکه ای است.

از طرف دیگر معایب عمده روش مدیریت دو ملکه ای کندوهای زنبور عسل این است که فقط برای مناطق معینی که در طبیعت شهد فراوان و با دوام و قابل پیش بینی وجود دارد مفید واقع می شود و به نیروی کارگری بیشتری نیاز می باشد، اجرای عملیات مورد نظر در زمان دقیق و مناسب، کار مشکلی است، خصوصا برای زنبوردارانی که در مقیاس تجارتی وسیع عمل می کنند و بالاخره با توجه به این که کندوهای دو ملکه ای مشتمل بر چندین طبقه میشوند ارتفاع آنها زیاد شده و اغلب بر اثر وزش بادهای شدید و عوامل دیگر کج شده و یا به پهلو می افتند. ضمنا برای این گونه کندوهای مرتفع نیاز به محل استقرار مسطح می باشد.