خون فام (Lythrum Salicaria)

نام فارسی: خون فام

نام علمی: .Lythrum Salicaria L

نام فرانسه: S. commune. S. àépi، Salicaire officinale، Grande salicaire

نام انگلیسی: Red – sally، Gryalss – polly، Purple – loosestrile، Looscstrife

نام آلمانی: Weiderich، Wiederkraut، Purpur – Weiclerici، Blut – Weiclerich

نام ایتالیایی: Stipa narina، Litro conune، Lisimachia rossal، Salicaria

عربی: فرندل (Farandal)

خون فام گیاهی است علفی، پایا، از تیره حنا به ارتفاع ۶۰ سانتی متر تا ۲ متر که در دشت های مرطوب، کنار گودال ها و جریان های آب می روید. نفوذ آن در ارتفاعات، تا حد ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ متر است. پراکندگی آن به صورتی است که در قسمت اعظم نیمکره شمالی و همچنین در استرالیا و تاسمانی می روید. علت این وسعت انتشار نیز آن است که دانه گیاه در رطوبت، نوعی موسیلاژ ترشح می کند که به پر پرندگان، و اعضای حشرات و جانوران مختلف می چسبد و توسط آن ها به فواصل دور منتقل می شود.

ظاهر گیاه Lythrum Salicaria در زمانی که گل های آن در امتداد محوری بلند، شکفته می گردد بسیار قشنگ و دیدنی است. برگ های آن متقابل یا فراهم (به تعداد ۳ تایی) و گل های آن درشت، به رنگ قرمز مایل به بنفش یا گلی و مجتمع در طول محورهای بلند است. کاسه گل آن مرکب از کاسبرگ های کوچک و مثلث شکل و جام گل آن شامل گلبرگ های دراز، ناصاف و چین خورده، به تعداد ۶ و به طول دو برابر کاسبرگ هاست. در داخل پوشش گل آن، ۱۲ پرچم و مادگی مرکب از دو برچه جای دارد.

زنبور عسل، نوش خوب و فراوان از گل آذین های متعدد و پر گل گیاه Lythrum Salicaria به دست می آورد. قست مورد استفاده این گیاه سرشاخه های گل دار آن است که به حالت تازه یا خشک شده به مصارف درمانی می رسد. جمع آوری سرشاخه های گل دار آن به منظور خشک کردن و یا به حالت تازه برای استفاده های درمانی، باید زمانی صورت گیرد که گل ها هنوز کاملا باز نشده باشند. پس از چیدن گل آذین ها باید آن ها را به صورت قشر نازکی در سایه پهن کرده به دقت خشک نمود.

ترکیبات شیمیایی خون فام

سرشاخه گل دار این گیاه دارای موادی نظیر قندهای مختلف، موسیلاژ، فلوبافن، اسیدهای آلی و املاح آن ها، آهن، تانن به مقدار ۱.۵ تا ۶.۶۵ درصد، یک گلوکزید به نام ساليكه رين (salicairine) یا سالیکه روزید (salicairoside) به مقدار ۰.۸۷ تا ۱.۹۲ درصد و غیره است. ساليكه رين (Salicairine)، ماده موثر سرشاخه گل دار گیاه در مصارف درمانی است زیرا اثر بند آورنده خون و قابض قوی دارد.

خواص درمانی خون فام

سرشاخه گل دار گیاه خون فام که مرکب از برگ، براکته و گل است، اثر قابض، مقوی و بند آورنده خون دارد ضمنا چون دارای موسیلاژ است به عنوان آرام کننده نیز مصرف می شود. از گل آذین و سرشاخانه های گل دار این گیاه در رفع اسهال های ساده، دیسانتری باسیلی، ورم روده ها، وجود خون در ادرار، رفع ترشحات زنانگی (ترشحات مهبلی)، خون روی ها و در موارد خون آمدن از بینی، اخلاط خونی، خون روی در فواصل قاعدگی و غیره استفاده به عمل می آورند.

اثر گلوکزید Lythrum Salicaria در رفع حالات اسهالی و بهبود دیسانتری مخصوصا نوع باسیلی، سریع وقطعی است. مصرف سرشاخه های گل دار این گیاه در رفع حالات اسهالی کودکان اثر مفید و سریع ظاهر می نماید به طوری که از این نظر باید آن را بهترین دارو برای اطفال به حساب آورد.

در استعمال خارج، گرد سرشاخه خشک و یا تنطور خون فام ، به صورت شستشو در رفع اولسرهای واریسی، یا تزریقات مهبلی جهت رفع ترشحات (Leuorrhee)، اگزما، برخی بیماری های جلدی مانند زرد زخم (Impetigo)، التهاب حاد دستگاه تناسلی زن و تسکین خارش های مهبلی، اثر قطعی دارد.

صور دارویی خون فام

دم کرده ۳۰ تا ۶۰ درهزار سرشاخه گل دار خشک شده گیاه خون فام به مقدار ثلث تا نصف لیتر در روز (گیاه تازه باید به مقادیر زیادتر معادل ۳ برابر مقدار فوق به کار رود) – گرد سرشاخه گل دار به مقدار ۱ تا ۴ گرم در روز – عصاره نرم آبی به مقدار ۰.۵ تا یک گرم در یک پوسیون یا به صورت حب – عصاره روان به مقدار ۳ تا ۵ گرم در روز برای اشخاص بالغ و ۰.۵ تا ۱.۵ گرم در روز برای اطفال.

در استعمال خارج، جوشانده ۶۰ – ۷۰ در هزار سرشاخه گل دار Lythrum Salicaria که به مدت ۵ دقیقه جوشیده باشد، جهت شست شوی اولسرها در تزریقات مهبلی به کار می رود.

مصرف سالیکه رین به صورت قرص های ۵ میلی گرمی، معادل ۸ تا ۲۰ قرص است یعنی به مقدار حداکثر ۱۰ سانتی گرم برای اشخاص بالغ در روز است. در مواقع استفاده از فراورده های این گیاه باید همواره به این نکته توجه داشت که مصرف آن ها نباید یک دفعه قطع شود بلکه این عمل باید به تدريج، با کم کردن مقدار مصرف، صورت گیرد.

جوشانده جهت درمان اسهال

اعضای گیاهان مذکور را در یک و نیم لیتر آب وارد کرده به مدت کوتاهی می جوشانند و سپس دم می کنند. مقدار مصرف آن، یک فنجان از محلول صاف شده مذکور در هر سه ساعت و یا ۲ تا ۳ فنجان در روز برای اشخاص بالغ است.

محل رویش خون فام

سواحل دریای خزر مخصوصا حاشیه جاده های نزدیک به دریا در ناحیه بين چالوس و نوشهر و امتداد آن، گرگان: بندرگز. مازندران: دره هراز، کلاردشت در ۱۰۰۰ متری. آذربایجان: يام، نزدیک ارومیه (رضائیه)، قره داغ. کردستان: ۳۱ کیلومتری مغرب سنندج در ۲۰۰۰ متری. همدان: بروجرد، اصفهان در ۱۶۰۰ متری، بختیاری: گات وند. اراک: کوه رزوند، خمین، کردستان: درود، بیشه. خراسان: بین شیروان و بجنورد. اطراف تهران.

.Lythrum hyssopifolia L

گیاهی علفی، یک ساله و به خلاف گونه قبلی دارای ساقه ای به ارتفاع کم در حدود ۴۰ سانتی متر (ندرتا ۶۰ سانتی متر) است. از مشخصات آن این است که اولا برگ هایی به وضع متناوب بر روی ساقه دارد. ثانيا طول برگ های آن حداکثر ۳ سانتی متر و عرض آن ها ۳ تا ۷ میلی متر است. گل های آن به تعداد کم تر از گیاه Lythrum Salicaria بر روی محور گل آذین مجتمع است.

مناطق رویش این گیاه در مزارع مرطوب، کنار گودال ها، حاشیه استخرهای طبیعی و ماسه زارهای سواحلی است که در زمستان مورد طغیان آب قرار می گیرد مخصوصا اگر جنس زمین سیلیسی یا مارنی – سیلیسی باشد.

زنبور، عسل، مانند گیاه Lythrum Salicaria نوش کافی و مرغوب از آن به دست می آورد. در واقع باید این گیاه و گونه قبلی را در ردیف گیاهان خوب مولد عسل جای داد.

خواص درمانی

ترکیبات شیمیایی و خواص درمانی این گیاه شبیه گونه Lythrum Salicaria است ولی به نظر نمی رسد که قاطعیت آن در درمان بیماری های مختلف به پایه گیاه قبلی باشد. برای برای سرشاخه گل دار آن، اثر ضد اسکوربوت و اشتها آور نیز ذکر شده است. ضمنا چنین شهرت دارد که اگر قطعات این گیاه برروی توده گندم گسترده شود، از فساد آن ها در مقابل حشرات و آفات جلوگیری به عمل می آورد.

محل رویش

اطراف تهران، نواحی مختلف آذربایجان ارومیه (رضائیه سابق)، سائين قلعه. مازندران: ایستگاه تیرتاش. بندرانزلی، رشت، همدان، بختیاری: سقاهان. لرستان: کشور، شهبازان خوزستان: شوش، رودخانه خارون. فارس: بین احمدی و برازجان. خراسان: رباط طرق.

از .Lythrum verticillatum L، در نواحی مختلف اروپا به منظور سقط جنین استفاده به عمل می آید. از گیاهان مفید دیگر این تیره، چند گیاه زیر که هیچ یک از آن ها نیز در ایران نمی رویند به اختصار شرح داده می شود:

1- .Ammania vesicatoria Roxb و .A. baccifera L که هر دو در هند می رویند، اثر قرمز کننده پوست بدن و تاول آور دارند. گیاه اول، بر کانتارید به علت آن که دارای اثر سریع تر و خطر کم تر است، ترجیح داده می شود. برگ گیاه دوم بوی بسیار معطر دارد. نام عربی گیاه اخیر رجل حمامه Rigl hammamah است.

H. salicifolia Link., Heimia (Nesaea p. p.) syphilitica DC. -2، هر دو در امریکا می رویند، در مکزیک به عنوان معرق و تصفیه کننده خون مصرف می گردند.

,Heimia salicifolia Link، گیاهی علفی و دارای پراکندگی وسیع در امریکا، مخصوصا در مکزیک است. مردم کوهپایه نشین مکزیک، برگ های گیاه را مدتی در آب می خیسانند و سپس شیره آن را گرفته و مایع حاصله را در مقابل گرمای خورشید قرار می دهند تا تخمیر حاصل کند.

مصرف مقادیر زیاد آن ایجاد اختلالات موقت بینایی و رؤیت اشیا به رنگ زرد می کند و بعدا حالت خواب آلودگی پیش می آید که نتیجه اش احساس همه چیز به صورت غیر حقیقی است، بدون آن که پیش آمدهای مذکور با عارضه ثانوی همراه باشد.

از نظر درمانی برای مقادیر کم و مناسب آن، اثرات ضد درد، قابض، تصفیه کننده خون، معرق، مدر، قی آور، ملین، مقوی ولی ایجاد کننده و هم و خیال قائل هستند. مردم نواحی محل رویش گیاه، آن را جهت درمان برونشیت، دیسانتری، سوء هضم، تب، رفع مسمومیت، درد و عوارض سیفیلیس به کار می برند.

دانه آن دارای ۲۱.۶ درصد پروتئین و ۲۸۷ درصد مواد چرب است. برگ های آن دارای ماده ای به نام Cinicuichine با اثر آرام بخش و رفع اضطراب و دلهره است. در اعضا گیاه وجود الكالوئيدهانی گزارش گردیده که در کتب علمی جدید انعکاسی ندارد. در بین این الکالوئیدها، نوعی به نام کری یوژنین (Cryogenine) نام برده شده است که آن هم ماده ای شیمیایی و سینونیم Plcnicarbazicle به فرمول C_۷H_۹N_۳O با اثر پایین آورنده درجه گرمای بدن در موارد تب است.

3- از بین Lagerstrocmia ها، نوع .L. Flos – reginae Retz دارای پوست قابض و دانه هایی با اثر مخدر است. غالب این گیاهان، به علت دارا بودن گل های زیبا، در نواحی مختلف پرورش می یابند.

.L. speciosa (L.) Pers، در امریکا می روید و دارای ماده ای به نام پلانتیسول (plantisul) [بانابینس (Banabins)] است. پلانتیسول (Plantisul)، از طریق خوردن در درمان بیماری قند موثر واقع می شود. این ماده در عصاره حاصل از برگ و میوه گیاه وجود دارد.

4- .Rotala verticillata L، گیاهی است که در هند می روید و از آن اختصاصا جهت درمان آبسه استفاده به عمل می آید.

5- .Cuphea ingrata Cham، گیاهی است که در برزیل و اروگوئه (Uraguay) می روید و از آن برای رفع عوارض سیفیلیس استفاده به عمل می آورند.

نوع دیگر Cuphea ها، C. glutinosa Cham است که در برزیل پراکندگی دارد و دم کرده برگ های آن در نواحی مختلف محل رویش به عنوان مسهل و مدر در درمان بیماری های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. را از روغن دانه .C. Ilavea Llave et Lex نیز نوعی ماده اسیدی به نام اسید کاپریک به دست آورده اند.

n – کاپریک اسید (n – Capric acid)، به فرمول C_۱۰H_۲۰O_۲ و به وزن ملکولی ۱۷۲.۲۶ است و از روغن دانه گیاه مذکور توسط Miwa و همکارانش استخراج شده است.

اسید کاپریک، به حالت متبلور و جامد به دست می آید. در گرمای ۳۱.۴ درجه ذوب می شود. بوی ترشیده می دهد. در حرارت ۲۷۰ درجه نیز به جوش می آید. در آب تقریبا غير محلول است به طوری که مقدار ۰.۰۱۵ گرم آن در ۱۰۰ گرم آب ۲۰ درجه حل می شود. در اتانول، اتر، کلروفرم، بنزن و دی سولفور کرین محلول است. ماده مذکور دارای مصارف صنعتی در سنتز استرهایی با بوی میوه هاست. در عطر سازی مورد استفاده قرار می گیرد.

نوع .C. calophylla Cham & Schl، گیاهی علفی با شاخه های خمیده و گل های ارغوانی روشن است. در امریکای جنوبی می روید. جوشانده سرشاخه های آن برای درمان دیسانتری و خستگی عمومی به کار می رود.

6- .Woodwordia floribunda Salisb، گیاهی است که نواحی جنوبی چین می روید. برگ و ریشه آن دارای نوعی ماده رنگی قرمز رنگ است.