آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر 21 
نام فارسی: لیف
نام علمی: .Luffa aegyptiaca Mill
نام فرانسه: Luffa d’Egypt، Courge éponge، Courge torchon
نام انگلیسی: Egyptian towel gourd
نام ایتالیایی: Petola، Luffa d’Egitto
نام آلمانی: Agyptische schwammki rbis
نام عربی: لوف (Lif)
لیف گیاهی بزرگ، علفی، یک ساله، بالارونده و دارای ساقه ای به ارتفاع ۵ متر از تیره کدو است. منشا اصلی آن در عربستان و مصر بوده و از آن جا به علت پرورش های مداوم، در نواحی دیگر انتشار یافته است. از مشخصات گیاه لیف این است که برگ هایی با پهنک منقسم به ۵ لوب عمیق و نوک تیز و گل هایی درشت، زرد رنگ و بر دو نوع نر و ماده، واقع بر روی یک پایه دارد. میوه اش استوانه ای، گوشت دار، دراز، به رنگ سبز، به طول ۲۵ – ۵۰ و به عرض ۵ – ۸ سانتی متر (حتی بیشتر) است. در داخل آن، دانه هایی باریک با پوشش نازکی در حاشیه، جای دارد.
میوه گیاه لیف در جوانی یعنی زمانی که هنوز الياف فیبر در داخل آن تشکیل نگردیده، به مصرف تغذیه می رسد ولی تدریجا که میوه رسید، قسمت گوشت دار و آب دار میوه از بین می رود و منحصرا شبکه فشرده و درهمی از الیاف فیبر باقی می ماند که با مقاومت و قابل ارتجاع هستند. از الیاف فیبر، پس از آن که قسمت گوشت دار میوه لیف از بین رفت به علت آن که در گرما، حالت نرم و قابلیت جذب آب را پیدا می کند، مانند اسفنج برای شستشو و مصارف مشابه استفاده به عمل می آورند.
به نظر می رسد که نوع موجود در ایران که بیشتر در نواحی شمالی پرورش می یابد و از الياف میوه آن برای تهیه لیف و نظایر آن استفاده می شود، گیاه مذکور باشد.
نوع مفید دیگر گیاه لیف .Luffa acutangula Roxb است که به خلاف گونه فوق، برگ های مدور و میوه دراز، به شکل گرز دارد. در سطح آن نیز ۱۰ خط طولی برجسته دیده می شود. پرورش آن در مناطق گرم کره زمین، معمول است.
مغز دانه گیاه لیف دارای ۴۲ درصد مواد چرب است و به حالت خام باعث استفراغ می شود به علاوه مصرف آن حالت مسهلی ایجاد می کند. روغن حاصله از آن، رنگ سبز روشن یا مایل به زرد دارد و در گرمای ۱۵ درجه حالت انجماد پیدا می کند. وزن مخصوص آن در گرمای ۱۵ درجه بین ۰.۹۰۰ و ۰.۹۲۵ می باشد.
مغز دانه نوع اول لیف یعنی .Luffa agyptiaca Mill، معادل ۵۴ درصد وزن کلی دانه آن است. در حدود ۴۵ درصد از مواد چرب در خود ذخیره دارد که پس از استخراج، روغنی به رنگ قهوه ای قرمز از آن حاصل می شود. این روغن در دمای ۱۵ درجه انجماد حاصل می کند و در همین درجه گرما دارای وزن مخصوصی بین ۰.۹۲۰ و ۰.۹۲۵ است. اسیدهای چرب آن در تجزیه هایی که به عمل آمده عبارت از اسید استئاریک ( ۷.۳۵ درصد)، اسید پالمیتیک (۹.۵۸ درصد)، اسید اولئیک (۴۰.۴۹ درصد) و اسید لینولئیک (۴۲.۵۸ درصد) است.
در نوع .Lacutangula Roxb، مغز دانه لیف معادل ۴۰ درصد روغن با اثر مسهلی و قی آور می دهد. وزن مخصوص روغن آن در گرمای ۱۵ درجه، ۰.۹۰۰ تا ۰.۹۲۵ است. رنگ آن، سبز مایل به زرد می باشد و در حدود همین درجه نیز انجماد حاصل می کند. نسبت اسیدهای چرب آن و مشخصات روغن نیز برحسب شرایط رویش گیاه تفاوت می نماید.
تحت نام های Tuyuya و Tayuia، گیاهی از تیره Cucurbitaceae مورد استفاده درمانی قرار می گیرد که Matrius آن را، نوعی به نام Trianosperma Tuyuya معرفی کرد. در موزه گیاه شناسی پاریس نیز نمونه ای به نام Bryonia Tayuia Vellozo ? نامگذاری شده است.
درختچه ای است بالا رونده که به حالت وحشی در جنگل ها و کشت زارهای درخت قهوه یافت می شود. برگ های دندانه دار، میوه ای مرکب از ۳ لوب و محتوی ۱۲ دانه و ریشه دراز و دوکی شکل دارد. تمام قسمت های گیاه، طعم تلخ و خاصیت رفع التهاب دارد. به علاوه دارای اثر مخصوص بر روی سیستم لنفاوی است.
از ریشه گیاه لیف در گذشته جهت درمان سیفیلیس و رفع عوارض آن به صورت دم کرده یا تنطوري الكلی استفاده به عمل می آمده است. برای این کار از یک قسمت ریشه و ۳ قسمت الكل، تنطوری تهیه می شده که به مقادیر بسیار جزئی یعنی در آغاز، چند قطره و سپس تدریجا تا ۱۵ قطره مورد استفاده قرار می گرفته است. با گرد ریشه خشک شده گیاه، نوعی ضماد ضد التهاب تهیه می شود.
ریشه این گیاه به صورت قطعات کوچک و خشک شده، به ضخامت ۳ میلی متر و به قطر ۴ سانتی متر در معرض استفاده قرار می گیرد. رنگ آن مایل به زرد و اختصاصات تشریحی آن، شبیه گیاه Luffa aegyptiaca است.
ریشه گیاه طبق بررسی های Stan Martin، دارای موادی نظیر نوعی رزین سبز رنگ، ماده چرب، ماده قهوه ای رنگ قابل استخراج با طعم بسیار تلخ و عطر قوی، تانن، آمیدون، اسانس و عناصر معدنی فراوان (آهن، پتاسیم و …) است.
Dujardin – Beaumetz، ریشه گیاه را که مورد قبول و تحسين اطبا برزیل از نظر معالجه بیماری ها قرار داشت، در درمان سیفیلیس، آب آوردن، انسداد احشا، نقرس، صرع و غیره مورد آزمایش قرار داد.
- .Anisosperma passiflora Mans، در برزیل می روید و دانه اش به عنوان مقوی معده مصرف می شود.
- .Kedrostis foetidissima Cogn، گیاهی است که در بعضی از نواحي حاره افريقا می روید و از آن، جهت درمان آسم استفاده می گردد.
- .Scidium monospermum DC، در برزیل می روید و دانه اش بعنوان مسهل مصرف می شود.
- .Wldandia hibiscoides Mans، در برزیل می روید و از ریشه اش به عنوان مدر و دارویی با اثر مسهلی قوی استفاده به عمل می آید.
.Acanthosicyos horrida Welw
گیاهی با ساقه نیمه چوبی، عاری از برگ و دارای خارهای فراوان است. ساقه و شاخه های متعدد آن، حالت در هم و پرپشت پیدا می کند و مجموعا به ارتفاع ۱ – ۲ متر می رسد. ریشه آن بسیار طویل است به طوری که به درازای ۳۰ تا ۴۰ متر می رسد تا بتواند در نواحی خشک، کویری و سوزان، آب را از اعماق زیاد زمین به دست آورد. سطح تپه های شنی صحرایی را در نواحی محل رویش می پوشاند و حتی زمانی که بر اثر طوفان های شنی، در زیر قشر ضخیمی از ماسه، باقی می ماند، به همان نحو به زندگی خود ادامه می دهد و با این عمل، سد محکمی در مقابل حرکت تپه های مذکور ایجاد می کند. این گیاه در جنوب غربی افریقا، مخصوصا در آنگولا می روید.
میوه آن، به بزرگی و به رنگ نارنج است که به تعداد فراوان حتی معادل ۲۰۰ عدد بر روی یک پایه گیاه، به وجود می آید. طعم آن کمی ترش و مطبوع می باشد و در نواحی محل رویش مورد استفاده بومیان قرار می گیرد. سطح خارجی میوه، ناصاف و دارای برجستگی های متعدد است و قسمت گوشت دار داخل آن، ظاهری شبیه هندوانه دارد ولی از نظر کیفیت بر آن ترجیح داده می شود.
از قسمت گوشت دار میوه گیاه، به حالت تازه یا خشک شده و یا به صورت کنسرو استفاده می گردد. دانه های آن نیز خوراکی است و به حالت خام یا پخته مصرف می شود. در داخل میوه، دانه فراوانی به درازای ۱ – ۱.۵ سانتی متر، به پهنای ۰.۵ – ۱ سانتی متر و به رنگ زرد وجود دارد که ۶۰ درصد آن را، مغز دانه تشکیل می دهد.
مغز دانه، رنگ سفید مایل به زرد و ظاهر شفاف دارد و به حالت خام نیز مصرف می شود. دارای ۴۵ تا ۵۰ درصد ماده روغنی است که پس از استخراج، حالت روان دارد ولی در ۵- درجه انجماد حاصل می کند. اندیس انکسار آن در دمای ۲۰ درجه، ۱.۴۷۶۶، اندیس صابونی شدن آن ۱۸۱ و اندیس ید آن ۱۱۶ است. روغن دانه این گیاه از نظر مشخصات، شباهت زیاد به روغن بادام دارد و می تواند به مصارف تغذیه برسد.
.Zanonia indica L
گیاهی است که در هند، آسام (Assam)، بنگال و جنوب سیلان می روید. میوه خوراکی دارد. از برگ های آن، جهت درمان بیماری آسم (asthme) استفاده به عمل می آورند. در مالابر از جوشانده برگ آن در آب، جهت رفع تحریکات عصبی ناشی از بروز دانه های جلدی و همچنین از لینیمان حاصل از نیمکوب برگ در شیر گاو جهت رفع تشنج یعنی به عنوان ضد تشنج استفاده به عمل می آید.
.Seehium edulis (Jacq.) Sw
گیاهی چند ساله، بالارونده، دارای ریشه غده ای و ساقه های خزنده به طول چند متر است. به علت داشتن پیچک های ۳ تا ۴ شاخه به سهولت با تکیه گاه اطراف خود اتصال پیدا می کند و از آن ها بالا می رود. در مکزیک می روید. برگ های آن به طول و عرض ۱۰ – ۲۰ سانتی متر، پنجه ای و دارای ۵ لوب با ظاهر قلبی شکل در قاعده پهنک است.
گل های کوچک آن، رنگ سفید مایل به زرد دارند و بر دو نوع نر و ماده می باشند. گل های نر آن به صورت مجتمع به حالت خوشه ولی گل های ماده آن، به وضع منفرد بر روی ساقه ظاهر می شوند. پرچم های آن به تعداد ۳ و میوه اش سته، گلابی شکل و دارای سطح خارجی خشن با خطوط طولی مشخص و محتوی یک دانه درشت است.
میوه رسیده گیاه به صور مختلف به مصارف تغذیه می رسد مانند آن که آن را در زیر خاکستر گرم می پزند و یا آن که میوه ها را به مدت یک ساعت در آب می جوشانند و پس از جدا کردن پوسته خارجی میوه، آن را به مصرف می رسانند. له شده میوه رسیده گیاه را به صورت ماسک صورت، هنگام شب بر روی پوست صورت اثر می دهند و هنگام صبح صورت را با شیر بادام پاک می کنند. این عمل در رفع کک مک صورت موثر واقع می شود.
قسمت گوشت دار میوه به رنگ تقریبا سفید و دارای ۹۲ درصد آب، ۳.۷ تا ۳.۹ درصد مواد قندی، ۱.۷۵ تا ۳.۵۹ درصد مواد غير ازته و به مقدار بسیار کم از مواد ازته و مواد چرب است. در مکزیک از جوانه های تازه گیاه که در اوایل بهار بر روی سوش ظاهر می شود مشابه مارچوبه برای مصارف تغذیه استفاده به عمل می آورند.
غير از گیاهان مذکور و هندوانه، خربزه، خیار و کدو که هر یک واریته ها و فرم های متعدد دارند، انواع متعدد دیگری نیز به شرح زیر در این تیره وجود دارند که پرورش آن ها در نواحی مختلف جهت مصارف تغذیه صورت می گیرد.
.Benincasa cerifera Savi
گیاهی است که در نواحی شرقی آسیا می روید. حالت بالارونده یا خزنده و اعضای پوشیده از تار دارد. طول ساقه آن، به ۲ متر نیز می رسد. برگ های قلبی شکل و پیچک های غالبا منقسم به دو قسمت دارد. گل هایی یک پایه، به رنگ زرد، واقع در کنار برگ ها و میوه ای تخم مرغی یا بیضوی دارد. میوه اش پس از رسیدن، از ترشحات مومی پوشیده می شود که پس از چیدن میوه نیز، ترشح آن ادامه می یابد. میوه اش در نواحی محل رویش مخصوصا در چین، به مصارف تغذیه می رسد. دانه های آن دارای مواد روغنی، مرکب از گلیسرهای اسیدهای چرب اشباع شده و اشباع نشده (اسید اولئیک ۱۹.۱۶ درصد و اسید لینولئیک به مقدار ۶۸.۳۲ درصد) است. این گیاه به نام Courge a lacire (کدوی مومی) موسوم است.
.Telfairia pedata Hook. f
گیاهی است بالارونده که در زنگبار و نواحی غربی افريقا پراکندگی دارد. برگ های آن مرکب از ۵ – ۷ برگچه و گل های آن بنفش رنگ است. میوه اش سبز رنگ به طول ۵۰ سانتی متر تا یک متر و به وزن ۱۵ – ۲۵ کیلو گرم است. محتوی ۲۰۰ تا ۳۰۰ دانه می باشد.
از دانه اش توسط بومیان محل رویش، نوعی روغن خوراکی به رنگ زرد طلایی استخراج می شود که از نظر کیفیت، به روغن زیتون شباهت دارد. روغن مذكور، فاقد بو و در دمای ۱۵ درجه، به وزن مخصوص ۰.۹۱۵ تا ۰.۹۱۹ است. اندیس صابونی شدن آن ۱۷۴ تا ۱۹۷ و اندیس ید آن ۸۴ تا ۱۰۱ می باشد. به حالت سرد و در دمای ۵ تا ۱۰ درجه به صورت تودهای جامد و به رنگ مایل به زرد است. در دمای ۷۰ درجه، به حالت ذوب شده و مایع در می آید. در تمام حلال های مواد آلی نیز حل می گردد.
روغن مذکور مرکب از گلیسیریدهای اسیدهای استئاریک، پالمیتیک و تل فه ریک (ac. telfairique) است. از نظر درمانی، قسمت گوشت دار میوه آن برای معالجه رماتیسم و رفع اسهال به کار می رود.
.T. occidentalis Hook. f
در نواحی حاره غرب افريقا می روید. مغز دانه آن دارای ۴۵ تا ۵۰ درصد مواد چرب است. روغن حاصله از آن، حالت چسبنده و وزن مخصوصی برابر ۰.۹۱۴ در دمای ۱۵ درجه دارد. در دمای کمی پایین تر از صفر درجه، انجماد حاصل می کند و رنگ مایل به قهوه ای پیدا می نماید. طبق تجزیه هایی که به عمل آمده، دارای اسیدهای استئاریک (۹ درصد)، پالمیتیک (۱۵ درصد)، اولئیک (۲۷ درصد)، لینولئیک (۲۹ درصد) و لینولنیک (۲۰ درصد) است.
