گیاه تیره نیلوفر آبی

گیاه تیره نیلوفر آبی Nymphaeaceae

گیاه تیره نیلوفر آبی که از گیاهان این تیره، آبزی و معمولا برگهائی پهن برزگ، مواج یا غوطه ور در آب و گلهائی درشت زیبا، نر – ماده و منظم دارند. در هر گل آنها، ۳ تا ۵ کاسبرگ و تعداد زیادی گلبرگ و پرچم دیده می شود. در بعضی از انواع این گیاهان، گیاه تیره نیلوفر آبی قطعات کاسه و جام به ترتیب قابل تبدیل به پرچم اند و تغییرات تدریجی مراحل آنها را به خوبی می توان در گل مشاهده کرد. مادگی آنها به تفاوت دارای برچه های جدا یا پیوسته به هم و یا وضع حد واسط است.

این گیاهان در نواحی گرم و معتدله دو نیمکره، مخصوصا در آمریکای جنوبی می رویند. غالب آنها به علت دارا بودن گلهای درشت و زیبا پرورش می یابند. برخی از آنها نیز خواص درمانی غیر مهم دارند بطوری که بیشتر در طب عوام مورد استفاده قرار می گیرند.

انواع داروئی آنها به شرح زیر است:

.Nymphaea alba L *

Castalia alba (L.) Woods , N. candida J. & Persl

فرانسه: Volant d‘ eau , Né nupharblanc , Lis d ‘ eau , Grand ne nuphar

انگلیسی: White Water lily , Water lily

آلمانی: Weisse seerose, Wasserlilie

ایتالیائی: Luna d‘ acqua , Giglio degli stagni , Nenufaro , Nynfea bianca

فارسی: نیلوفر آبی

عربی: حشيشة المسک

گیاه تیره نیلوفر آبی گیاهی زیبا و دارای برگهای بزرگ، مواج و به پهنای ۱۰ تا ۳۰ سانتیمتر است. گلهای درشت آن که در اواخر بهار تا اوایل پائیز ظاهر می شود، بوئی ملایم دارد و در سطح آب نیز باقی می ماند به طوری که با این ترتیب، منظره بسیار قشنگ در استخرها بوجود می آورد. پراکندگی گیاه تیره نیلوفر آبی در کره زمین به نحوی است که در تمام اروپا، آسیا و نواحی دیگر یافت می شود به علاوه به علت زیبائی گلهای خود، غالبا در استخرها پرورش می یابد. از مشخصات گیاه تیره نیلوفر آبی این است که گلهای زیبای آن معمولاً در ساعت ۷ صبح باز می شوند و ساعت ۴ بعد از ظهر شروع به جمع شدن می نمایند.

ترکیبات شیمیائی – تمام قسمتهای نیلوفر آبی دارای تانن، اسید گالیک و املاح مختلف است. از دانه و جوانه های گل آن، الكالوئیدی به نام نوفارین nupharine یا نم فالين nymphaline بدست می آید. این الکالوئید که از سموم قلبی است، نخستین بار در سال ۱۸۸۲ توسط دانشمندی به نام Gruning و سپس در سال ۱۹۳۴ توسط Modrakowski و Sikorski از نیلوفر آبی بدست آمد. تحت اثر این ماده، قلب به حالت سیستول یا نیمه سیستول می ایستد. وجود این ماده در اعضای دیگر گیاه مانند ریزوم آن که به غلط ریشه خوانده می شود، در سالهای اخیر نیز توسط دانشمندان مختلف مانند J. Delphaut و J.Balansard ( در سال ۱۹۴۳) محقق گردید (1948 ,Fournier p. 84 , III).

از آزمایشهای مختلفی که از تاثیر مصرف ریزوم این گیاه در حیوانات مختلف بعمل آمد، اثر ضد تشنج و آرام کننده آن به ثبوت رسید.

خواص درمانی – چون ریزوم و تمام اعضای گیاه تیره نیلوفر آبی، دارای تانن زیاد، اسید تانیک و یک ماده رزینی است از این جهت مصرف مقدار معینی از گیاه تیره نیلوفر آبی، اثر قابض و نیرودهنده ظاهر می کند. با قرار دادن ریشه آن بر روی پوست بدن، ایجاد التهاب و قرمزی می شود. گلهای آن بطور ضعیف اثر مخدر، نرم کننده و رفع تحریکات جلدی دارد. از قدیم الایام برای نیلوفر آبی اثر ضعیف کننده قوای جنسی قائل بوده اند و مخصوصا پزشکان قدیم ایرانی و عرب از این نظر آنرا داروئی مؤثر ذکر نمودند.

H.Leclerc، به خلاف عقیده بعضی از پزشکان، برای آن اثر فوق را قائل می باشد زیرا مصرف شربت آنرا، در تسکین تحریکات شديد جنسی مؤثر ذکر نموده است. مصرف مقدار ۰/۲ گرم عصاره گیاه تیره نیلوفر آبی، توأم با مقدار کمی عصاره روان آن، در ناراحتی های عصبی که همراه با تحریکات قوای جنسی و بی خوابی باشد، به طور محسوس اثر مفید نشان می دهد. 

مصرف فراورده های ریزوم و گل، در کاهش و رفع اشتهای جنسی زنانی که این احساس در آنها شدت دارد (Nymphomanie) و همچنین درمان نعوظ های طولانی که غالبا با درد همراه است، بدون آنکه اشتهای جنسی حس گردد و یا دفع صورت گیرد، مؤثر واقع می شود. در حالت اخیر(Priapisme)، نعوظ های طولانی معمولا به علت مصرف کانتارید (Cantharide) و مسمومیت از آن، لوسمی(Leuce mie)، التهاب مثانه و یا پیدایش ضایعه در مراکز عصبی و غیره پیش می آید.

صور داروئی – دم کرده ۳۰ تا ۵۰ در هزار گل نیلوفر آبی به مقدار ۲ یا ۳ فنجان در روز – تنطور به مقدار ۲۰ تا ۲۵ قطره در روز مخلوط در شربت ساده – عصاره آبی به مقدار ۰/۲۰ تا ۰/۳۰ گرم در روز به صورت حبهای ۰/۰۵ گرمی – عصاره روان به مقدار یک تا ۲ گرم در روز، مخلوط در یک پوسیون.

محل رویش – نیلوفر آبی به حالت خودرو در استخرهای طبیعی و آبهای راکد نواحی مختلف شمال ایران مخصوصا در گیلان، راه بین رشت و لاهیجان، کردستان: دژ شاهپور و استخرهای طبیعی زریبار می روید. 

.Nymphaea odorata L * در آمریکای شمالی می روید و ریشه اش اثر قابض دارد.

Nuphar luteum (L.) Sibth. et Sm

. Nymphaea lutea L., Nuphar tenellum Reichb

فرانسه: Aillout d‘ eau , Plateau , Jaunet d ‘ eau , Ne nupharjaune

انگلیسی: Yellow waterlily

آلمانی: Gelbe Wasserrose, Gelbe Teichrose

ایتالیائی: Giglio d‘ acqua giallo , Erculea gialla , Parapotte , Ninfea gialla

عربی: بشنين اصفر (Bashni nAssfar)، نیلوفر اصفر

گیاهی پایا و دارای برگهای ضخیم، مواج، بیضوی – مدور با دمبرگ دراز است. گلهای آن به رنگ زرد زیبا و به پهنای ۳ تا ۷ سانتیمتر ( کوچکتر از نیلوفر آبی) است. در غالب نواحی نیمکره شمالی، در استخرها و آبهای راکد می روید. عطر گلهای آن قوی تر از نیلوفر آبی است.

ترکیبات شیمیائی – ریزوم این گیاه دارای مواد قندی مختلف، آمیدون، مواد رزینی والكالوئیدی به نام نوفارین همراه با تانن است. در واقع برای آن، ترکیب شیمیائی مشابه نیلوفر – آبی در کتب داروئی آمده است. مقدار آمیدون در ریزوم جوان گیاه، معادل ۱۸ درصد است. وجود الكالوئیدی به نام نوفاریدین nupharidine نیز در ریزوم گیاه ذکر شده است.

نوفاریدین، الكالوئیدی به فرمول C۱۵H۲۳NO۲ و به وزن ملکولی ۲۴۹/۳۴ است و از ریزوم گیاه مذکور استخراج شده است. در گونه های دیگر این گیاه مانند . N. japonicum DC * نیز وجود دارد و به حالت متبلور به دست آمده است. نوفاریدین در گرمای ۲۲۱ درجه، ذوب می گردد. در الكل، کلروفرم، اتر، استن، الكل آمیلیک و اسیدهای رقیق حل می شود.

خواص درمانی – اختصاصات درمانی این گیاه مشابه نیلوفر آبی است.

محل رویش – آبهای نواحی مختلف ایران، کرمانشاه، سراب نیلوفر، ۲۵ کیلومتری غرب کرمانشاه، شیراز. 

.Nelumbium nuciferum Gaertn

. N. speciosum Willd. , Nymphaea Nelumbo L

فرانسه: Nelumbo , Lotus sacré , Lis rose de Nil , Fe ve d ‘ Egypt

انگلیسی: Chinese Water– lily , East Indian Lotus , Egyptian bean

آلمانی: Agyptische bohne, Lotusblume

ایتالیائی: Fava d‘ Egitto ,Loto

عربی: الفول المصرى (Al fil el mesri)

گیاهی آبزی، پایا و دارای برگهای بزرگ، مواج و منتهی به دمبرگ دراز است. گلهای منفرد، به قطر ۱۰ – ۲۵ سانتیمتر و به رنگ سفید یا گلی دارد. کاسه گل آن مرکب از کاسبرگهای کوچک و گلبرگهای آن بزرگ، به طول ۵ تا ۱۲/۵ سانتیمتر است و هر یک از آنها نیز ظاهر بیضوی با تزئیناتی از خطوط بسیار ظریف دارند. میوه اش شامل برچه های متعدد جدا از هم و محتوی یک دانه در هر برچه است. در منطقه وسیعی از ایران تا هند میروید و پراکندگی آن تا استرالیا ادامه دارد. کلیه قسمتهای گیاه به مصارف درمانی می رسد.

خواص درمانی – ریشه گیاه اثر آرام کننده دردهای روده دارد بعلاوه سرفه را تسکین می دهد . ساقه اش در موارد کم بودن دفع ادرار و به عنوان قی آور و درمان جذام به طوری که درکتب دارویی هند منعکس است مصرف می شود. از گلهای آن جهت آرام کردن سرفه و رفع دانه های جلدی استفاده می گردد. میوه اش قابض است. دانه اش به علت قابض بودن، در درمان اسهالهای ساده و رفع ترشحات مهبلی مفید واقع می گردد (Yunani).

از ریزوم و دانه گیاه تیره نیلوفر آبی در چین برای مصارف تغذیه استفاده می شود. از ریزوم آن که به طول یک متر می رسد، به حالت خام یا آب پز و یا به صورت پخته در زیر خاکستر گرم، استفاده به عمل می آید و یا آنکه قطعات ریزوم را پس از خشک کردن، به صورت گرد درآورده از آن نوعی فكول برای تهیه اغذیه استخراج می کنند. ضمنا نیمکوب میوه را با مواد قندی مخلوط کرده، از آن شیرینی تهیه می نمایند. قبل از استفاده از دانه (میوه)، جنین دانه را خارج می سازند تا تلخی آن باعث نامطبوع شدن، طعم اغذیه نشود.

محل رویش – گیلان، بین رشت و لاهیجان، پیربازار در سواحل مردابی (عبدالعلی منتظر).