کاهو (Lactuca sativa)

نام فارسی: کاهو

نام علمی: Lactuca sativa L

نام انگلیسی: Lettuce

نام فرانسوی: Laitue cultivé e

نام آلمانی: lattich

نام ایتالیایی: Lattuga

نام عربی: خس (Khass)

کاهو گیاهی یک ساله، از تیره کاسنی است. دارای برگ های پهن و آب دار، و به رنگ سبز روشن است، که طعم کمی شیرین دارد و گل های آن نیز به رنگ زرد است. از گیاهان مفیدی است که پرورش فرم ها و نژادهای مختلف آن در همه نواحی معمول است. انواع مختلف این گیاه که در حال حاضر در آمریکا کشت می شود حدود ۱۶ نوع می باشد که در تمام طول سال وجود دارد.

روی هم رفته دو دسته کاهو وجود دارد:

•  کاهو پرورشی و اهلی که در سالاد استفاده می شود، که کاهو گرد و کاهو ایرانی از انواع مهم آن است.
• کاهو وحشی یا کاهو خودرو.

نوع ایرانی از نظر مواد غذایی از کاهو گرد بهتر است. کاهو گرد ارزش غذایی چندانی ندارد، زیرا دارای مقدار زیادی الیاف است که تولید گاز و نفخ در معده می کند.

تاریخچه کاهو

این گیاه، یکی از قدیمی ترین سبزی های دنیا است که منشا آن در هندوستان و آسیای مرکزی می باشد.این گیاه طبق مدارکی که به دست آمده، از شش قرن قبل از میلاد، در ایران مصرف میشده است و یک قرن قبل از میلاد به روم راه یافته و غذای مهمی برای رومیان بوده است. کریستف کلمب تخم کاهو را به دنیای جدید برد، به طوری که از اوایل قرن پانزدهم میلادی این گیاه در کشورهای هائیتی و باهاما کشت می شده است.

ترکیبات شیمیایی کاهو

ترکیبات شیمیایی موجود در ۱۰۰ گرم کاهو:

این گیاه ضمنا دارای مواد معدنی مانند: نیکل، کبالت، ید، منیزیم، ویتامین های K و E، سولفور، سدیم، پتاسیم و مس می باشد. مواد شیمیایی کاهو عبارتند از: لاکتوكاریوم که ماده ای است (مخدر) موم، رزین، مالیک اسید و سوکسی نیک اسید است. از لاکتوکاریوم به عنوان داروی خواب آور، مسکن و نیز در چشم پزشکی برای گشاد کردن مردمک چشم استفاده می شود. ارزش غذایی آن کم و در حدود ارزش غذایی مارچوبه است.

از گذشته پس از جدا کردن برگ های قاعده ساقه گیاه، نوعی آب مقطر تهیه می شده که مصرف آن بین مردم معمول بوده است. از شیره ساقه تازه کاهو نوعی عصاره به نام تریداس (Thridace) تهیه می شده است و برای این کار نیز شیره ساقه جوان را پس از استخراج، حرارت می داده اند تا بر اثر حرارت (انعقاد مواد آلبومینوئیدی) و صاف شدن، این ماده از آن خارج شود. سپس آن را در دستگاه بن ماری به صورت عصاره سفتی در می آورده اند که تحت نام تریداس به مصارف مختلف، به مخصوص مصارف دارویی می رسانیده اند.

خواص درمانی و طبیعت کاهو

طبیعت کاهو از نظر طب قدیم ایران، سرد و مرطوب است.

• تمیز کننده خون است و به علت داشتن آهن خون ساز نیز می باشد.
• خواب آور، آرام بخش و برای ضعف اعصاب مفید است.
• ضد تورم، ضد تشنج و تسکین دهنده درد معده است.
• خوردن کاهو برای مالیخولیا مفید است.
• زخم های مجاری ادرار و مثانه را درمان می کند و ملین و ادرار آور است و برای رفع یبوست هم مفید است.
• اگر کاهو را با سکنجبین و یا سرکه بخورند اشتها آور است.
• برای برطرف کردن درد سینه آن را بپزید و بخورید،
• زنان شیرده اگر می خواهند که شیر شان زیاد شود باید کاهو پخته بخورند.
• سرشار از ویتامین و آهن است. خاصیت خنک کننده دارد و برای آفتاب سوختگی مفید بوده و قرمزی ناشی از آن را در سطح پوست کاهش می دهد. هم چنین تشنگی را بر طرف می سازد.
• از سفید شدن و ریزش مو جلوگیری می کند.
• مغز این گیاه برای درمان تنگی نفس مفید است.
• توان جنسی را بالا می برد.

خواص تخم‌ کاهو

تخم کاهو از نظر طب قدیم ایران، سرد و خشک است.

• خواب آور است و برای درمان زکام، یرقان و درد سینه مفید است.
• خوردن تخم کاهو برای دستگاه ادراری و آن هایی که قطره قطره ادرار می کنند مفید است. مصرف ۱۰ گرم آن به صورت روزانه، تا زمانی که مشکل برطرف شود توصیه شده است.

صور دارویی کاهو

پوسیون آرام کننده (Sydenham)

کاهو و خرفه تازه را به قطعات کوچک تقسیم کرده و آب آن ها را در دستگاه های میوه گیری می گیرند. سپس با بقیه موارد مخلوط کرده و تمام آن را در طول روز و هر بار به مقدار یک قاشق سوپ خوری مصرف می کنند. این پوسیون در رفع ناراحتی های ناشی از بیماری های التهابی موثر است.

محل رویش کاهو

نواحی شمال ایران: آلومه در ارتفاع ۱۷۰۰ متری. لرستان: بیشه در ارتفاعات ۱۲۰۰ متری و خرم آباد در ارتفاعات ۱۰۲۰ متری.

گونه های دیگر کاهو

.Lactuca perennis L

این گیاه در ایران نمی روید. و برگ آن را در نواحی مختلف اروپا، مانند کاهوی خوراکی، به صورت خام در سالاد مصرف می نمایند. اعضای این گیاه نیز اثر درمانی شبیه کاهوی ایرانی را دارد.

Lactuca muralis E. Mey.، Mycelis muralis Dum

از نظر مشخصات ساختمانی گل، در بین Lactuca ها جای دارد، دارای اثر درمانی شبیه انواع کاهوها می باشد. این گیاه در شمال غربی ایران: آذربایجان، قره داغ، نواحی سنگلاخی و سایه دار علی بلاغ می روید.

Lactuca viminea L، Scariola viminea L

گیاهی به ارتفاع ۰.۵ تا ۱.۵ متر است که ساقه ای راست و برگ های منقسم، به قطعات باریک و دراز با کناره دندانه دار دارد. پهنک برگ های آن به صورت بال باریکی، در طول ساقه ادامه پیدا می کند و گل های زرد رنگ دارد. در نواحی مختلف اروپا و آسیا می روید.

شیرابه ای که در اعضای این گیاه است، طبق سابقه آن، تحت نام Gummi chondrillae، برای رفع بیماری ها سینه مصرف داشته است و چون این شیرابه دارای مقداری کائوچوک ( معادل ۰.۵ درصد از ماده خشک طبق بررسی های Grafe و Linsbauer) می باشد، چنین به نظر می رسد که بتواند مورد استفاده صنعتی قرار گیرد.