نژادهای زنبور عسل

نژادهای زنبور عسل در راسته بال غشاییان (Hymenoptera) یکی از راسته‌های مهم از رده حشرات است و از ۱۷ بالاخانواده تشکیل می‌شود. یکی از این بالاخانواده‌ها، بالاخانواده آپیده (Apoidea) است و نقش مهمی از نظر گرده افشانی محصولات زراعی و باغی دارد. خانواده آپیده خود به دو زیرخانواده آپینا (Apinae) و بومبينا (Bombinae) تقسیم می‌شود.

دارا بودن موهای پر مانند بر روی بدن گونه های بالا خانواده آنها را از نظر حمل دانه گرده و در نتیجه عمل گرده افشانی مفید می سازد.

بالا خانواده با داشتن خصوصیات جالب زیر از بقیه راسته بال غشائیان جدا می شود:

1. بعضی از موهای بدن، به خصوص موهای روی سینه، شاخه شاخه و پرمانند می باشند.
2. اولین بند پنجه پای عقب، بلند و قطور شده و معمولا از مجموع چهاربند باقیمانده پنجه پا بزرگتر است.

در خصوص قدمت تاریخی این خانواده که گونه های مختلف زنبور عسل در آن قرار دارند اطلاعات کافی فسیل شناسی وجود ندارد. و برخی از محققین معتقدند که اجداد اولیه زنبور عسل که زنبورهای گوشت خوار و انفرادی بوده اند حدود ۷۰ میلیون سال پیش می زیسته اند، از آن زمان به بعد تدریجا گونه های زنبور عسل با تغییر در رژیم غذایی، اجداد آنها از گوشتخواری به شهد و گرده خواری ظاهر شدند.

قدیمی ترین فسیل شناخته شده زنبورعسل، قدمتی حدود ۵۰ میلیون سال  دارد که خصوصیات ظاهری آن تا حدودی به زنبور عسل امروزی شباهت دارد، ولی فسیل کشف شده از زنبور عسل که کاملا شبیه زنبوران عسل امروزی است به حدود ۳۰ میلیون سال پیش تخمین زده شده است. بالا خانواده خود به چهار زیر خانواده به نامهای

• Apoidea
• Meliponinae 
• Euglossinae 
• Bombinae

تقسیم می شوند. تمام گونه های زنبور عسل در زیر خانواده آپیده  قرار می گیرند. خانواده آپیده خود به دو زیرخانواده آپینا (Apinae) و بومبينا (Bombinae) تقسیم می‌شود. در دنیا چهار نوع زنبور عسل وجود دارد که گونه “زنبور عسل کوچک، زنبور عسل بزرگ و زنبور عسل هندی” در آسیا و گونه چهارم یعنی زنبور عسل اروپایی در بیشتر نقاط جهان انتشار دارند.

تمام گونه ها، سویه‌ها و نژادهای زنبور عسل

در زیرخانواده آپینا (Apinae)، تاکنون پنج گونه زنبور عسل تشخیص داده شده که مهم‌ترین گونه های زنبور عسل شامل زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera) است.

دو گونه زنبورعسل اروپایی و زنبورعسل هندی در داخل کندو یا محوطه بسته بر روی شان های متعددی که درست می کنند زندگی می کنند. سیستم مکالماتی و ارتباطی بین افراد این دو گونه، تکامل زیادی یافته و از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارند.

در حالی که دو نوع زنبور عسل کوچک و زنبورعسل بزرگ به صورت آزاد زندگی کرده و هیچ وقت در داخل محیط بسته کندو قادر به ادامه حیات نیستند و برخلاف دو نوع قبلی فقط یک شان درست می کنند. ضمنأ سیستم مکالماتی بین آنها ابتدایی است.

از چهار گونه موجود زنبور عسل در دنیا، نوع زنبورعسل اروپایی در اغلب نقاط ایران به جز مناطق کویری انتشار دارد. نوع زنبورعسل کوچک فقط در قسمت جنوب و جنوب غربی و شرقی ایران انتشار دارد. گرچه محققین مختلف در مورد انتشار جغرافیایی و تغییرات منطقه ای دو گونه زنبور عسل اروپایی و هندی گزارشات مختلفی ارائه کرده اند ولی دوپرا روش طبقه بندی جدیدی را برای این گونه ارائه کرده و بر آن مبنا، سرزمین های اصلی و منطقه پراکندگی این گونه ها را مشخص کرد.

زنبور عسل اروپایی از قسمتی از اروپا و آفریقا و قسمت غربی آسیا منشا گرفته و گسترش یافته است. در صورتی که زنبور عسل هندی در جنوب و شرق آسیا، جزایر اندونزی و ژاپن گسترش یافته است.

نژادهای زنبور عسل-زنبورعسل کوچک

کوچکترین نوع زنبور عسل میباشد که انتشار آن در قسمت غرب کره زمین از عمان و جنوب ایران شروع و تا شرق کره زمین یعنی؛ اندونزی ادامه دارد. انتشار این زنبور در ایران از جنوب غربی (جنوب استان کردستان، استان خوزستان) تا جنوب استان بوشهر، جنوب استان فارس و استان هرمزگان و جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان) ادامه دارد. کلنی زنبور عسل کوچک معمولا از یک ملکه و تعداد زیادی زنبور کارگر و در فصل مناسب تعداد کمی نر تشکیل یافته است.

زنبور عسل کوچک فقط یک شان می سازد که ۲۵ تا ۳۵ سانتی متر عرض و ۱۵ تا ۱۷ سانتی متر طول دارد. وسعت شان در اندیمشک و دزفول گاهی تا ۱۲۰۰ (۳۰×۴۰ سانتی متر مربع) می رسد. زنبور عسل کوچک، شان خود را بیشتر در میان بوته ها و درختان انبوه گرمسیری (گنار، ليمو، نخل، انار، یاس و..) زیر سقف ایوان، مدخل سرداب، داخل غار و شکافهای باز کوهها و دیواره داخلی چاه آب (در عمق ۴ تا ۶ متری) مستقر می سازد.

بالای شان، یعنی محلی که به شاخه و یا سقف متصل می گردد قطورتر بوده و برای ذخیره عسل و گاهی گرده گل مورد استفاده قرار می گیرد. در زیر این قسمت سلول های شان جهت ذخیره گرده و پرورش نوزاد بوده و سلولهای لبه قاب اغلب جهت پرورش زنبورهای نر استفاده میشود. در موقع نیاز سلولهای ملکه در قسمت پایین ساخته میشوند.

از نظر زیست شناسی، طول دوران رشد زنبور کارگر از تخم تا حشره کامل ۲۰/۶ روز طول می کشد، بدین ترتیب که دوران جنینی ۳ روز، دوران لاروی ۶/۴ روز و دوران شفیرگی ۱۱/۲ روز می باشد.

مقدار تولید عسل سالانه در کلنی زنبور عسل کوچک زیاد نبوده و از ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم در هندوستان و ۱ تا ۳ کیلو در ایران و یک کیلو در عمان کلنی کوچک و محصول کم این گونه زنبور را این طور میتوان توجیه کرد که چون کلنی زنبور عسل کوچک در محیط باز میباشد و اغلب ممکن است مورد حمله دشمنان طبیعی قرار گیرند ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت کندو باید به طور دایم از کندو محافظت کرده و زمان کافی جهت تامین غذا و رشد کلنی باقی نخواهد ماند.

زنبور عسل کوچک یکی از مهم ترین حشرات گرده افشان در قسمت جنوبی ایران است که متاسفانه در سالهای اخیر به علت عدم آشنایی روستاییان به ارزش زیاد این حشره، به خاطر چند گرم عسل، کلنیهای این زنبور را از بین می برند.

نژادهای زنبور عسل-زنبور عسل بزرگ

در بین چهار نوع زنبور عسل، از نظر جثه از همه بزرگتر می باشد. این نوع زنبور عسل مانند زنبور کوچک فقط یک شان می سازد. شان معمولا به شاخه های کلفت درختان، زیر سقف ایوانها و دامنه صخره ها متصل می گردد. اندازه شان ممکن است بین ۰/۱ تا بیش از یک متر مربع وسعت داشته باشد. شکل و اندازه سلول های شان که در آنها کارگر، ملکه و نر پرورش داده میشود مشابه است. معمولا تعداد متعددی کلنی این زنبور در کنار یکدیگر لانه سازی می کنند. جمعیت هر کلنی ممکن است به چندین هزار زنبور برسد.

نژادهای زنبور عسل-زنبور عسل هندی یا شرقی

این نوع زنبور عسل خیلی به زنبور عسل اروپایی شباهت دارد، حتی بعضی از محققین گونه زنبور عسل هندی را یک زیر گونه از زنبور عسل اروپایی میدانند ولی محققین دیگر این دو نوع را کاملا از یکدیگر متمایز می دانند و اظهار می دارند که این دو گونه نمیتوانند با یکدیگر تلاقی کرده و تولیدمثل کنند. زنبور عسل هندی از نظر جثه کمی کوچکتر از زنبور عسل اروپایی است ولی بیشتر با شرایط آب و هوایی گرم و خشک سازش یافته است.

نژادهای زنبور عسل-زنبور عسل اروپایی

این نوع زنبور عسل که منشا آن آفریقا و اروپا بوده است تقریبا در تمام مناطق کره زمین، به استثنای مناطق قطبی، گسترش پیدا کرده و بیش از سایر گونه های زنبور عسل مورد استفاده انسان قرار گرفته است. گرچه این نوع، قرابت زیادی با زنبور عسل هندی دارد ولی جثه آن بزرگتر است و برای مناطق معتدله و سردسیر سازش نقاط مختلف یافته است. زنبور عسل اروپایی در بخش نژادهای زنبور عسل اروپایی توضیح داده خواهد شد.

کره زمین دارای نژادهای مختلفی است که هر یک خصوصیات ویژه ای دارند.

در دهه های گذشته بعضی از محققین امکان وجود گونه های دیگری از زنبورعسل را مطرح کرده اند. با توجه به این که برای اثبات قطعی وجود آنها شواهد و ادله بیشتری لازم است در مورد جایگاه آنها به عنوان گونه، بین متخصصین اختلاف نظر وجود دارد.

پنج گونه جدید از زنبورعسل که در ده های گذشته شناخته شده اند:

١- زنبورعسل کوچک جنوب شرقی آسیا 

این نوع زنبور که توسط محققی بنام ونگ سیری و همکارانش در سال ۱۹۹۰ به عنوان گونه جدید زنبور عسل معرفی گردید، عمدتا در جنوب شرقی آسیا، جنوب چین، در مالزی و برنئو وجود دارد.

از نظر خصوصیات ظاهری و بیولوژیکی به گونه زنبورعسل کوچک بسیار شباهت دارد، گرچه هنوز اطلاعات کافی در مورد بیولوژی این نوع زنبور در دست نیست.

۲- نوع دیگری از زنبور عسل بزرگ

این نوع زنبور در سال ۱۹۸۰ توسط ساکا گامی و همکارانش به عنوان گونه جدید زنبور عسل معرفی گردید. از نظر جثه بزرگترین زنبور عسل جهان است و مشابهت زیادی به گونه زنبور عسل بزرگ دارد. در جنوب شرقی آسیا خصوصا در نپال وجود دارد.

٣- زنبور عسل قرمز

این نوع زنبور عسل در سال ۱۹۰۶ توسط بوتل ریپنه توصیف و نام گذاری شده است. مناطق انتشار آن عمدتا در شمال برنئو و در صبای مالزی است. این نوع گرچه شباهت هایی را با گونه ی زنبور عسل شرقی یا هندی دارد ولی تفاوت های مرفولوژیکی و بیولوژیکی متعددی دارد که موجب تفکیک آنها از یکدیگر شده است.

۴- گونه Apis nigrocincta

 انتشار این نوع زنبور در بخش هایی از اندونزی و جنوب شرقی آسیا است. از نظر ظاهری شبیه زنبور عسل قرمز است ولی اندازه های بدن آنها متفاوت است، مضافا این که به طور کامل قابل تلاقی نیستند و منطقه جغرافیایی متفاوتی را اشغال می کنند.

۵- گونه Apis nuluensis

این نوع زنبور اخیرا از صبای مالزی گزارش شده است که به زنبورعسل هندی شباهت دارد. این گونه در دست مطالعه بیشتری است.

نژادهای زنبور عسل اروپایی

شرایط گوناگون جغرافیایی سبب به وجود آمدن نژادهای مختلفی از یک گونه می گردند. این نژادها، طی سالهای متمادی با محیط و شرایط گوناگون منطقه سازش یافته و به تدریج تغییرات جزئی در رنگ و سایر خصوصیات ساختمانی بدن آنها به وجود آمده است.

لازم است گفته شود که نژاد زنبورهای عسل را از روی بعضی از خصوصیات مرفولوژیکی و بیولوژیکی از هم تشخیص میدهند. بعضی از این خصوصیات مرفولوژیکی مانند رنگ قسمتهای مختلف بدن اغلب کاملا مشخص بوده و با چشم غیر مسلح قابل رویت می باشند.

در صورتی که تعداد دیگری از خصوصیات به آسانی با چشم غیر مسلح قابل تشخیص نبوده و باید به روش اندازه گیری آنها در یک نمونه از جمعیت زنبور عسل مشخص گردند. در میان این دسته از خصوصیات، اندازه قسمتهای مختلف بدن مانند زبان، طول و عرض بالهای عقب و جلو، حلقه های سینه و شکم، طول و عرض بندهای پاها، رگهای بال، نسبت رگ های مختلف به یکدیگر و زاویه های رگهای مختلف و غیره از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

جدول طول دوران رشد زنبورعسل برحسب روز:

جدول طول دورران رشد اروپایی از زمان تخم گذاری تا خارج شدن کامل حشره:

در میان خصوصیات بیولوژیکی، رشد کلنی، فعالیت چرا، موم بافی، دفاع از کلنی، تمایل به جمع آوری بره موم، مقاومت در مقابل امراض و آفات، تولید عسل، تولید بچه کندو، و نحوه زمستان گذرانی اهمیت دارند.

روتن بوهلر و همکاران وی در سال ۱۹۶۸ نژادهای زنبور عسل اروپایی را بر مبنای سیستم طبقه بندی دوپرو به چهار گروه بر حسب گسترش جغرافیایی آنها به شرح زیر دسته بندی کردند:

الف- نژادهای آفریقایی که عبارتند از:

• Apis mellifera unicolor
• Apis mellifera capensis
• Apis mellifera lamarkii
• Apis mellifera yemenitica
• Apis mellifera scutellata
• Apis mellifera adansonii
• Apis mellifera monticola
• Apis mellifera litorea

ب- نژادهای خاور نزدیک که عبارتند از:

• Apis mellifera armeniace
• Apis mellifera caucasica
• Apis mellifera adami
• Apis mellifera cypria
• Apis mellifera syriaca
• Apis mellifera anatoliaca
• Apis mellifera meda

ج- نژادهای منطقه مدیترانه  مرکزی و جنوب شرقی اروپا که عبارتند از:

• Apis mellifera sicula
• Apis mellifera macadonica
• Apis mellifera cercopia IV
• Apis mellifera carnica
• W-Apis mellifera ligustica

د- نژادهای منطقه مدیترانه غربی و شمال غربی اروپا که عبارتند از :

• Apis mellifera iberica
• Apis mellifera mellifera
• Apis mellifera sahariensis
• Apis mellifera intermissa
• Rothenbuhler
• Dupraw

نژادهای آفریقایی در حد فاصل جنوب صحرای سینا تا منطقه مصر را شامل شده اند. نژادهای خاورمیانه حد فاصل بین نژادهای آفریقایی و نژادهای گروه جنوب شرفی اروپا هستند. نژادهای شمال غربی اروپا مستقلا به وجود آمده اند و عامل اصلی این تفکیک سلسله جبال آلپ و زمان یخبندان بوده است.

پنج نژاد معروف از گونه های زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera)

در بین این نژادها تنها چهار نژاد در دنیا از نظر اقتصادی اهمیت بیشتری داشته که در زیر به شرح مختصر هر کدام خواهم پرداخت.

1- نژادهای زنبور عسل تیره ای اروپایی (Apis mellifera)

موطن اصلی این نژاد تمام اروپا، غرب و شمال آلپ و مرکز روسیه است. این نژاد از طریق اقیانوس به آمریکای شمالی و جنوبی و از طریق کوههای اورال به سیبری در شوروی سابق گسترش یافت. ولی در مناطق فوق نتوانست خود را با رشد زنبورداری نوین وفق دهد. امروزه این نژاد در کشورهایی چون اسپانیا، فرانسه، لهستان و روسیه به صورت خالص یافت می شود. در بعضی از نقاط دنیا این نژاد یا کاملا توسط نژادهای دیگر جایگزین شده و یا با نژادهای چون Caucasica , Ligustica , Carnica تلاقی یافته است.

مشخصات ظاهری

زنبورهای درشت با زبانی کوتاه (۵/۷ – ۶/۴ میلی متر) و شکم پهن می باشند. رنگ بدن به جز لکه های کوچک زردرنگی که در روی دومین و سومین حلقهی پشتی شکم وجود دارد، سیاه تیره می باشد. در روی شکم نوار زرد رنگ وجود ندارد. موهای روی سینه زنبور نر قهوه ای تیره و گاهی سیاه رنگ است. ایندکس کوبیتال کوچک (۱/۳ تا ۲/۱، متوسط ۱/۶) میباشد.

رفتار

در محیط باز تا حدی مهاجم است. در روی سطح شان سریع حرکت می کند و اغلب حالت تهاجمی ندارد. رشد کافی کلنی در بهار تا حدی آهسته بوده ولی در نهایت کلنی در آخر تابستان و زمستان قوی می گردد. در شرایط سخت زمستان می تواند مقاومت کند. نسبت به بیماریهای لارو و همچنین شب پرهی موم خوار’ حساس میباشد.

۲- نژاد ایتالیایی (Apis mellifera(Ligustica

موطن اصلی این نژاد جزیره سیسیل در ایتالیا میباشد.

مشخصات ظاهری

کمی از زنبورهای نژاد سیاه کوچکتر، شکمی باریک و زبانی نسبتا بلند دارد (۶/۳ – ۶/۶ میلی متر) رنگ شکم در قسمت زیرین و روی حلقه های ۲ تا ۴ روشن و در روی حلقه های ۲ تا ۴ در قسمت جلویی دارای نوارهای زرد رنگ می باشد. نوارهای زرد روی شکم بسیار متغیر بوده و گاهی باریک و زمانی پهن تر می گردد.

زنبورهای روشن تر اغلب دارای سیرچه ای زردرنگ می باشند. رنگ موهای بدن به خصوص در نرها، زردرنگ و کاملا مشخص است. ایندکس کوبیتال متغیر بوده و از متوسط تا زیاد (۲ تا ۲/۷ متوسط ۲/۲ تا ۲/۵) می باشد.

رفتار

در روی قاب نسبتا آرام است و رفتار تهاجمی ندارد. رشد کلنی در اوایل بهار بدون توجه به مواد غذایی زیاد بوده و تا اواخر پاییز ادامه دارد. با توجه به تولید مثل زیاد، کمتر بچه کندو تولید می کند. مقدار تغذیه در زمستان زیاد بوده، بنابراین کلنیهای قوی قادر به زمستان گذرانی هستند. زنبور نژاد ایتالیایی با شرایط آب و هوایی مدیترانه ای بسیار سازش داشته، زمستان های مرطوب و ملایم و تابستان های خشک و دوره طولانی جریان شهد برای این نژاد از زنبور عسل مناسب می باشد.

٣- نژاد کارنیولان (Apis mellifera carnica)

زنبوران این نژاد در قسمت جنوبی کوههای آلپ و شمال بالکان و دره دانوب؛ یعنی، کشورهای اتریش، مجارستان، آلمان، رومانی و بلغارستان پراکنده اند.  موطن اصلی این نژاد نواحی جنوبی آلپ در اتریش و شمال بالکان در یوگسلاوی سابق می باشد.

مشخصات ظاهری

به طور معمول شباهت زیادی به نژاد ایتالیایی دارد. زنبورانی با جثه باریک و زبانی بلند (۶/۴ تا ۶/۸ میلی متر). دارای موهای کوتاه و پرپشت هستند. بدن تیره رنگ، و در روی دومین و سومین حلقه های پشتی شکم لکه ها و گاهی نوار قهوه ای وجود دارد. ایندکس کوبیتال بزرگ (۲ تا ۵ و متوسط ۲/۴ تا ۳ میلی متر) می باشد. رنگ موهای بدن این نژاد خاکستری متمایل به قهوه ای است.

این زنبورها معمولا کم بچه می دهند، غارت نمی کنند، بسیار کم از بره موم استفاده می کنند، با هر نوع آب و هوا خود را تطبیق می دهند، عسل فراوان تولید می کنند، قدرت جهت یابی خوبی دارند و نسبت به بیماری های زنبور عسل مقاوم هستند.

رفتار

براساس نظر برادران آدام در سال ۱۹۶۶ زنبور نژاد کارنیولان آرام ترین نژاد زنبورعسل می باشد. زمستان را با تعداد کمی زنبور و مقدار کمی غذا می گذراند. در صورتی که منبع گرده گل در اختیار داشته باشد نوزادان زیادی را تولید می کند. در پاییز جمعیت کلنی به سرعت کاهش می یابد. غارت در این نژاد کم و مصرف بره موم بسیار ناچیز میباشد. در سالهای اخیر این نژاد پس از نژاد ایتالیایی به طور وسیعی در سطح جهان انتشار یافته است.

۴- نژاد قفقازی (Apis mellifera caucasica)

این نژاد مخصوص کوههای قفقاز در کشور گرجستان است. افراد این نژاد دارای رنگ بدن خاکستری روشن هستند و زبان آنها بلندتر از سایر نژادها است (۲.۷ میلی متر). این زنبورها آرامند و کمتر نیش می زنند. در این نژاد، تا اواسط تابستان جمعیت کلنی از راه تولید مثل به بیشترین تعداد می رسد.

ویژگی مطلوب این زنبور، تمایل اندک آن به بچه دادن است، اما با ساختن مقدار زیاد بره موم سبب چسبیدن قاب ها به یکدیگر و به کندو می شود که این خصوصیت نامطلوب، کار با آن را مشکل می کند. زنبورهای قفقازی به بیماری «نوزما» حساسند و به همین دلیل از زمستان گذرانی خوبی برخوردار نیستند، ضمن اینکه مصرف غذای آنها در این فصل زیاد است.

مشخصات ظاهری

از نظر شکل، اندازه بدن و موها بسیار به نژاد کارنیولان شبیه است. رنگ بدن آن تیره و لکه های قهوه ای در روی اولین حلقه پشتی شکم وجود دارد. رنگ موها در نژاد قفقازی بیشتر به خاکستری تمایل دارد. موهای روی سینه زنبورهای نر سیاه رنگ است.

۵ – زنبورعسل ایرانی (Apis mellifera meda (Persica))

موطن اصلی این نژاد ایران است. از نظر ظاهری، سه حلقه اول شکم این زنبورها سیاه و بقية حلقه ها زرد مایل به قهوه ای است. در کتاب های زنبورداری از این نژاد به عنوان زنبوران نیش زن یادشده است، در حالی که غریزه نیش زنی این زنبور متعادل است. البته می توان بررسی این ادعا را به عنوان یک کار تحقیقاتی قلمداد کرد.

بد نیست یادآوری شود که کارهای تحقیقاتی، به ویژه اصلاح نژاد روی زنبور ایرانی انجام نشده یا قابل ذکر نبوده که رها کردن این زنبور بومی ارزشمند به حال خود و بهاندادن به اصلاح نژاد آن، نژاد زنبور ایرانی را در معرض انقراض قرار داده است. زنبور نژاد ایرانی از سایر نژادهای فوق الذكر قانع تر است؛ یعنی، مصرف غذای دستی آنها در زمستان بسیار اندک است.

همچنین بره موم زیادی مصرف می کند، ولی در مقایسه با نژاد قفقازی، از این نظر نیز مطلوب تر است. زنبور نژاد ایرانی، در مناطق سردسیر، سرمای زمستان را به خوبی تحمل می کند. رشد جمعیت این زنبور در اوایل بهار خوب است و تا خردادماه به بیشترین شمار خود می رسد. از ویژگی های نامطلوب زنبور ایرانی می توان به تمایل زیاد آن به غارت گری و تولید زیاد بچه اشاره کرد.

گونه های زنبور عسل وارداتی به ایران

واردات ملکه زنبور عسل از آمریکا، استرالیا و غیره از سال ۱۳۳۵ شروع شد و تا سال ۱۳۶۰؛ یعنی، به مدت ۲۵ سال ادامه داشت. ملکه های واردشده به ایران بیشتر تحت نام های میدنایت و استارلاین بودند که به عنوان نژادهای خالص به ایران فروخته می شدند.

اما بعدها مشخص شد که این نژادها آمیخته (هیبرید) بودند و صفات خوب در آنها تثبیت شده نبود؛ زیرا صفات خوب این ملکه ها از نسل اول به بعد به تدریج از بین می رفت و در ملکه های تولیدی از آنها صفات نیش زنی، نا آرامی، غیر فعالی و غیره بروز می کرد.

متاسفانه در طول ۲۵ سال که واردات ملکه های خارجی آزاد بود، به طور بی رویه ملکه های خارجی به ایران وارد شد. با واردات فراوان ملکه های خارجی و تصور اشتباه زنبور داران ایرانی از برتری آنها نسبت به زنبور نژاد ایرانی، به تدریج نژاد زنبور ایرانی اهمیت خود را از دست داد و هیچ تلاشی در راستای حفظ خلوص نژادی آنها به عمل نیامد.

لذا آمیخته گری بین زنبور نژاد ایرانی با گونه های زنبور عسل خارجی با سرعت و به طور فراگیری انجام شد و حاصل این سهل انگاری، وفور ملکه های دورگه و نایابی ملکه های خالص ایرانی است.

دورگ گیری ملکه های وارداتی با زنبورهای اصیل ایرانی به حدی گسترده بود که به تدریج نسل نژاد خالص زنبور ایرانی به کلی از بین رفت؛ به طوری که امروزه یافتن نژاد خالص زنبور عسل ایرانی بسیار دشوار و شاید غیر ممکن باشد.

نژادها و یا دورگه های زنبور عسل

هر یک از نژادهای زنبور عسل در منطقه جغرافیایی خود و تحت شرایط محیطی و اقلیمی در طول زمان تکامل یافته و خصوصیات ظاهری و رفتاری خاصی پیدا می کنند. بعضی از این خصوصیات از نقطه نظر اقتصادی مفید و بعضی دیگر نامناسب می باشند.

از دیدگاه یک زنبوردار، نژادی مناسب و مورد علاقه است که تمام خصوصیات خوب را دارا باشد از جمله: آرام بودن، جمعیت خوب تولید کند، فعال بوده و شهد زیادی جمع آوری کند، زمستان گذرانی خوب داشته باشد، نسبت به بیماریها و آفات مقاوم باشد، غارتگر نباشد، قدرت سازش با شرایط آب وهوای مختلف را داشته باشد و… بدیهی است در شرایط طبیعی نمی توان انتظار داشت که بر اثر انتخاب طبیعی تمام صفات مورد نظر در یک نژاد متمرکز گردد.

ولی بررسی خصوصیات نژادهای مختلف نشان میدهد که بعضی از صفات مناسب در یک نژاد و عده ای از آنها در نژادهای دیگر متمرکز شده اند. از طرف دیگر وقتی در داخل یک نژاد مطالعه دقیق انجام شود مشاهده می گردد که صفتی مشخص در کلنیهای مختلف به درجات متفاوت ظاهر می گردد.

با توجه به پدیده هتروزیس (قدرت بیشتر هیبریدها و برتری بعضی از صفات آنها نسبت به والدینشان) دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که می توان با استفاده از تلقیح مصنوعی و یا جفت گیری در مناطق ایزوله شده بین نژادهای مختلف و یا کلنیهای مختلف تلاقی های مناسبی را اجرا و صفات مطلوب را که مورد نظر است در هیبریدها یا نوزادان حاصله متمرکز کرد.

مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته و هیبریدهای مختلفی به دست آورده اند که بعضی از آنها اهمیت اقتصادی و شهرت زیادی به دست آورده اند که مهم ترین آنها عبارتند از :

١- نژاد استارلاین این نژاد از تلقیح بین افراد انتخابی زنبور ایتالیایی در آمریکای شمالی حاصل شده است. خصوصیات مهم این هیبرید عبارت است از:

یک نواختی رنگ بدن (به رنگ زرد) تولید یا زیاد، افزایش قدرت ادامه حیات نوزادان نسبت به والدین اولیه، آرام بودن، در آب و هوای معتدل به خوبی فعالیت می کند.

باید توجه داشت که استارلاین امروزی شباهت چندانی به استارلاین اولیه ندارد چون در طول بهتر کردن کیفیت آن بوده است. سال های گذشته تغییرات زیادی از نظر ژنتیکی در آن ایجاد شده است که البته هدف این تغییرات بهتر کردن کیفیت آن بوده است.

۲- نژاد میدنایت این نژاد در نتیجه تلقيح انتخابی بین نژاد زنبور عسل قفقازی و زنبورعسل کارنیکا حاصل شده است. خصوصیات مهم این نژاد عبارت است از:

رنگ بدن سیاه، تولید جمعیت خیلی زیاد، آرام بودن، در آب و هوای سرد به خوبی فعالیت می کند.