پیرو ، اربز (Juniperus communis)

نام فارسی: پیرو ، اربز (نام های مختلف گیاه در نواحی شمالی ایران)

نام علمی: .Juniperus communis L

نام فرانسه: Geniber, Genie vre, Peteron, Gené vrier commun

نام انگلیسی: Ground – Juniper, Common Juniper, Juniper

نام آلمانی: Gemeiner – Wachholder, Heide Wachholder

نام ایتالیایی: G. nero, Ginepro

نام عربی: سرو جبلی ، عرعر، شیزی

پیرو ، درختچه ای دوپایه از تیره سرو، به ارتفاع ۵ تا ۷ متر و دارای ساقه ای به قطر ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر است ولی در نواحی شمالی اروپا، ارتفاع آن از ۲ متر تجاوز نمی کند. از مشخصات آن این است که شاخه های متعدد و برگ های خشن، نوک تیز، فراهم (به دسته های ۳ تایی) و به رنگ سبز غبارآلود دارد. در سطح فوقانی پهنک برگ آن، یک خط وسطی به رنگ سفید، همراه با دو خط مایل به سبز روشن مشاهده می شود. شاخه ها متراکم، خوابیده بر روی زمین با شاخه های ریشه مانند، نیم خیز در گیاهان مسن.

ارتفاع شاخه های اصلی ممکن است به ۱ متر هم برسد. پوست شاخه ها به رنگ خاکستری تیره و پوست انشعابات کوچک به رنگ قرمز مایل به زرد است و نوک آن ها به سمت پایین خمیده است. شاخه های جوان سه وجهی است.

گل های درختچه پیرو در فروردین ماه، به صورت شاتون هایی منفرد در محور ساقه ظاهر می گردند. شاتون های نر آن کوچک، بیضوی دراز، منفرد، دارای فلس های متعدد و شاتون های ماده، کوچک و به رنگ سبز هستند و بر روی پایه ای پوشیده از فلس قرار دارند، توسط باد گرده افشانی می شوند. میوه اش به صورت سته و مرکب از سه براکته ضخیم پیوسته به هم است که ابتدا سبز رنگ می باشد و سپس بنفش تیره و محتوی سه دانه سخت و زاویه دار می گردد.

قسمت مورد استفاده درختچه پیرو ، میوه آن است که به Baie de Genie wre موسوم می باشد و در سال دوم، در ماه های مهر و آبان یعنی زمانی که میوه، رنگ بنفش تیره پیدا می کند، چیده می شود. پس از چیدن میوه، باید آن ها را در جریان هوا و در انبارهای مخصوص به صورت قشر نازکی گسترانیده و خشک نمود. میوه های مذکور، شکل کروی دارند و به بزرگی نخود، به قطر ۸ تا ۱۲ میلی متر می رسند.

سطح میوه غبار آلود، براق و مومی شکل است، وقتی کاملا برسد گوشتی می شود. میوه های رسیده کم و بیش کروی شکل به قطره تا ۱۰ میلی متر و رنگ قهوه ای تیره یا آبی کم رنگ. مزه میوه ها شیرین و خوش خوراک با اندکی تلخی است. جمع آوری میوه به این طریق است که پس از قرار دادن پارچه ای بزرگ در زیر آن با تکان دادن جمع آوری می کنند.

در قاعده میوه های پیرو بقایای دنباله کوتاه گل و در راس آن ها، یک فرو رفتگی کوچک و مثلث شکل که محل اتصال براکته ها را نشان می دهد، تشخیص داده می شود به علاوه سطح خارجی میوه، از یک قشر نازک مومی به رنگ تقریبا سفید پوشیده می باشد. بوی میوه ها، رزینی و معطر و طعم آن ها تربانتینی، تلخ – کمی شیرین و نسبتا مشخص است. علاوه بر میوه، از چوب و برگ و سرشاخه های این درختچه نیز استفاده درمانی به عمل می آید. در برش عرضی میوه از خارج به داخل، قسمت های زیر دیده می شود:

1. برون بر نازک.
2. میان بر گوشت دار و به رنگ سبز مایل به زرد که در برخی قسمت ها، کم و بیش خشک گردیده است. در میان بر میوه، دسته های آوندی و غده های چند سلولی مملو از اولئورزین، به رنگ زرد مایل به سبز پراکندگی دارد.
3. سه دانه با غشای سخت و سه گوش که درون یک غلاف با مقاومت جای گرفته اند.

پیدایش آن ها به دوره‌ی تریاس (دوره ای با مدت زمان ۴۰ میلیون سال کوتاه ترین دوره از دوران زمین شناسی است) نسبت داده می‌شود و قدیمی ترین گیاهان رده کاج هستند. این درخت بومی اروپاست و انتشار عمومی این گونه شامل آمریکا، کانادا، ترکیه، مغولستان، چین، سیبری، کره، ژاپن، قفقاز و ایران است.

ترکیبات شیمیایی پیرو

میوه درختچه پیرو دارای ۳۰ تا ۳۵ درصد قند قابل تخمیر، مرکب از گلوکز و کمی ساکارز، ۸ تا ۱۰ درصد ماده رزینی، یک ماده تلخ به نام ژونی پرین (junipérine) اسیدهای آلی مختلف مانند اسید فرمیک، استیک، اكزاليک و مالیک، املاح پتاسیم و کلسیم، موم، اسانس و غیره است. اسانس آن که به مقدار یک درصد در میوه موجود است، از تقطير مستقیم و یا تقطیر پس از خیساندن میوه به دست می آید.

میوه‌ی گیاه پیرو یا ارس دارای اسانس است که تشکیل شده است از ۷۰ جز و به طور عمده (حدود ۸۵ درصد) از مونوترپنوئیدها تشکیل شده است. میوه های رسیده دارای مواد قندی، مواد موسیلاژی، اسید جونیپریک، جونیپرین و به ندرت حاوی فلاون گیکوزید است.

دارای هیدروکربورهای مختلف مانند پینن چپ، کادی نن (Cadinene) و هم چنین دیپانتن، کامفن و ترپینئول است. این اسانس، مایعی به رنگ زرد روشن یا مایل به سبز و دارای وزن مخصوصی بین ۰.۸۵۴ و ۰.۸۷۹، در گرمای ۲۵ درجه و لووژیر است. در ۱۰ حجم الكل ۸۰ و به هر نسبتی در اتر محلول می باشد. در بنزن، کلروفرم، سولفور کربن و الكل آمیلیک محلول است. باید در ظروف دربسته، به حالت مملو، در جای خنک و دور از هوا و نور نگه داری شود.

از قطعات چوب درختچه پیرو نیز نوعی اسانس به نام Oil of Juniper Wood تهیه می شود که نباید آن را با روغن كاد اشتباه نمود. میوه های سبز این درختچه دارای اسانس بیشتر ولی کادینن کم تر از میوه های رسیده است. این اسانس در مجاورت هوا اکسیده می شود و رسوبی به فرمول C_۱۰H_۱۶H_۲O به نام Camphre de Genie vre می دهد. از تقطیر واریته ای از گیاه مذکور به نام .Var. erecta Pursh نیز اسانسی تهیه می شود که از آن، برای معطر ساختن طعم اغذيه استفاده به عمل می آید.

خواص درمانی پیرو

طبیعت گیاه پیرو گرم و خشک است. میوه درختچه پیرو ، اثر مقوی، معرق، تصفیه کننده خون، رفع نزله، نیرو دهنده، قاعده آور و مخصوصا مدر دارد. مصرف مقادیر زیاد آن، مجاری ادرار را تحریک نموده موجب پیدایش خون در ادرار می شود. اسانس آن دارای اثر مخدر و خواب آور (Lesieur) است و بلافاصله پس از مصرف، نوعی حالت بی حسی و کرخی و هم چنین خواب ایجاد می کند. گیاه دارویی پیرو به صورت خوراکی اثر ضد نفخ دارد و به صورت موضعی در درمان بیماری های روماتیسمی و درد مفاصل مصرف می شود.

به علت مدر بودن گیاه پیرو برای فشار خون مفید است، اما باید زیر نظر پزشک استفاده گردد.در طب سنتی از گیاه پیرو در درمان سرفه های مزمن، نفخ و دل پیچه توصیه می شده است. اسانس آن دارای اثر مخدر و خواب آور است.

مصرف میوه و فراورده های درختچه پیرو ، در مواردی که التهاب در کلیه و مجاری ادرار موجود باشد باید منع گردد. مقدار کم آن اثر مقوی معده دارد و موجب زیاد شدن اشتها وسهولت عمل هضم می شود و به علاوه نفخ را کم می کند. مصرف مقادیر زیادتر آن، ترشح عرق وادرار را زیاد می کند و به ادرار بوی بنفشه می دهد.

از میوه گیاه پیرو جهت رفع آب آوردن انساج، استسقاء، تصلب شرایین، ورم کلیه ناشی از وجود سنگ در آن، نزله مزمن مثانه، نزله ششی، آغاز بیماری سل، قطع حالت قاعدگی ناشی از ضعف، رماتیسم مزمن، بیماری های جلدی مزمن، سردردهای یک طرفه (میگرن) ناشی از ناراحتی های هضمی و درد معده، می توان استفاده نمود.

Demangeon در سال ۱۸۰۶ میلادی، با به کار بردن میوه گیاه پیرو ، اثرات قاطع در رفع ناراحتی های ناشی از عدم دفع ادرار در اطفال به دست آورد و ثابت نمود که مصرف آن موجب می شود که ترشحات ادرار زیاد گردد و سنگ کلیه آسان تر دفع شود. دانشمند مذکور ۲ لیتر آب و یک مشت جو پوست کنده (عاری از پوشش) را جوشانده سپس یک مشت میوه کاملا رسیده و تازه این درختچه را، پس از خاتمه عمل جوشیدن، در آن وارد می نمود، بعدا کمی عسل با قند اضافه کرده برای بیماران تجویز می کرد.

محققین مختلف، با به کار بردن دم کرده میوه خرد شده گیاه پیرو در آب یا نوشیدنی دیگر، مخلوط با شیره بولاغ اوتی، ریشه جعفری و غیره، نتایج بسیار خوب در رفع آب آوردن انساج و استسقاء به دست آوردند. در سال های اخیر Dr. kurt klare، اثرات شفابخش از میوه این گیاه در رفع سل کودکان به دست آورد و با مصرف آن مشاهده کرد که فعالیت دستگاه های مختلف بدن و اشتها زیاد می شود و در نتیجه وزن بدن کودک رو به افزایش می رود.

باید توجه داشت که تاثیر میوه گیاه پیرو در دستگاه ترشح ادرار به پایه ای است که اگر به مقادیر زیاد مصرف شود و یا مصرف آن مدتی ادامه یابد و یا برای کسانی که ناراحتی های کلیه دارند، تجویز گردد موجب پیدایش خون در ادرار آن ها می شود. جوشانده چوب این درختچه، اثر معرق و مدر دارد و در رماتیسم مزمن، نقرس و بیماری های جلدی دیر علاج، می تواند مصرف گردد.

در استعمال خارج، جوشانده برگ، پوست شاخه و میوه تازه و له شده گیاه پیرو اگر بر روی اولسرها و زخم های اسکوربوتیک و یا زخم های دير علاج گذاشته شود، موجبات بهبود آن ها را فراهم می آورد. اسانس میوه به صورت لینیمان، اثر محرک در رفع فلج دارد. اسانس چوب گیاه، در رفع شوره سر موثر است.

صور دارویی پیرو

میوه گیاه پیرو در مصارف داخلی به صورت دم کرده ۸ تا ۱۵ در هزار ۔ عصاره آبی به مقدار ۰.۵ تا ۵ گرم به صورت حب یا مخلوط در یک پوسیون و اسانس آن به مقدار ۲ تا ۶ قطره، مخلوط در یک محلول الكلي (در رماتیسم) مصرف می شود، ضمن میوه گیاه در فرمول نوشیدنی های دارویی مرکب، نظير شراب های مدر، دیژیتال کمپوزه و سیل مرکب وارد می گردد. در استعمال خارج، لینیمان حاصل از اسانس آن و هم چنين الكلای حاصل از تقطیر دو قسمت الكل و یک قسمت میوه گیاه، به کار می رود.

از مصارف دیگر درختچه پیرو آن است که از میوه آن به صورت چاشنی برای خوش طعم کردن کلم استفاده می شود و به علاوه با قرار دادن میوه گیاه در عرق، نوعی ليکور برای مصرف با غذا یا به عنوان دارو جهت درمان بعضی بیماری ها، به دست می آورند. در بعضی نواحی نیز میوه ها را در آب قند قرار می دهند و پس از تخمیر شدن، نوعی نوشیدنی با آن تهیه می نمایند. از عصاره میوه جهت معطر ساختن تیزان ها استفاده به عمل می آید.

برای درمان سوزاک ۳ گرم میوه‌ی گیاه پیرو را در ۲۰۰ سی سی آب جوش ۲۰ دقیقه دم کنید و در ۳ نوبت بنوشید (مصرف این دارو نباید بیش از یک هفته باشد). برای دفع سنگ کلیه ۱۰ گرم میوه ی گیاه پیرو را در یک لیتر آب ۲۰ دقیقه دم کنید در مدت ۲ روز بنوشید. برای درمان زگیل، میوه‌ی گیاه پیرو را بجوشانید و روزی چند مرتبه زگیل را شست شو دهید. برای درمان آسم ۱۰ گرم میوه ی گیاه پیرو را بسایید و با ۱۰۰ گرم عسل مخلوط و روزی یک قاشق میل کنید.

برای ضدعفونی کردن زخم های کهنه و ترشح دار، با جوشانده ی میوه و برگ گیاه پیرو زخم را بشویید. برای درمان موخوره برگ گیاه پیرو را در سرکه بپزید و هر روز موها را با آب آن ماساژ دهید. برای درمان بواسیر ۱۰ گرم میوه ی گیاه پیرو را بسایید و با ۱۰۰ گرم عسل مخلوط و روزی یک قاشق میل شود. برای درمان کرم روده و معده، میوه ی گیاه پیرو را بسایید و با عسل خمیر و روزی یک قاشق مربا خوری میل کنید.

عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف ‌پیرو

مصرف این دارو در دوران بارداری ممنوع است زیرا موجب بروز سقط می شود. مصرف میوه و فرآورده های این درختچه، در مواردی که التهاب در کلیه و مجاری ادرار موجود باشد، منع شده است. کسانی که پروتئین در ادرار آن ها دیده شده است از خوردن میوه‌ ی سرو کوهی خود داری کنند.

نحوه کاشت و تکثیر پیرو

رویش درخت پیرو در خاک های سبک (لوم شنی) و حاوی ترکیبات فراوان کلسیم بهتر انجام می شود. تکثیر گیاه پیرو از طریق بذر صورت می گیرد. فصل پاییز با بهار بذرها را در خزانه در هوای آزاد می کارند. پس از آبیاری منظم و هم چنین افزودن مواد غذایی مورد نیاز گیاه به خاک، نهال‌ها پس از ۲ تا ۳ سال آماده انتقال به زمین مورد نظر می شوند. نهال ها را می توان اواسط پاییز یا اوایل بهار در ردیف های به فاصله ی ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانتی متر به زمین دایمی منتقل کرد. فاصله هر گیاه در طول ردیف ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر مناسب است.

طرز استفاده و مقدار مصرف پیرو

میوه های خشک شده گیاه پیرو را بهتر است در جای خشک و در ظروف کاملا در بسته فلزی یا شیشه ای و به دور از نور نگه داری کنند. پس از برداشت میوه های این گیاه، آن ها را در فضای آزاد خشک و سپس خرد می کنند. نسبت میوه های تازه به خشک ۱.۵ تا ۲ به ۱ است. میوه‌ی این گونه دارای اسانس است که باعث بوی خاصی می شود. برای تهیه اسانس از روش تقطير آب یا بخار استفاده می شود. مقدار اسانس مختلف بین ۲٪ تا ٪۳.۴ درصد است. میوه‌ی گیاهانی که در مناطق گرم می رویند در مقایسه با گیاهان مناطق سردسیر از اسانس بیشتری برخوردار است.

محل رویش پیرو

نواحی شمالی ایران. آذربایجان: جنگل قره داغ و حسن بگلو. به عنوان زینت نیز کاشته می شود. در بعضی کتب علمی، نوع موجود در ایران به صورت یک گونه فرعی به همان نام گونه اصلی، یعنی subsp. communis در نواحی زیر ذکر شده است:

نواحی شمالی ایران، گرگان: جنگل کتول، کوه شاهوار، نزدیک حاجی لنگ در ۲۴۰۰ تا ۲۶۰۰ متری، دیمالو در ۲۷۰۰ متری، کوش داغ، مازندران: جنگل گدوک نزدیک فیروز کوه در ۲۰۰۰ متری، دامنه های شمالی کندوان در ۲۳۰۰ متری، دره چالوس، پل زنگوله در ۲۵۰۰ متری، هزار جریب. گیلان: ایسپیلی ییلاق، آذربایجان: قره داغ نزدیک حسن بیگلو، کوه میشو داغ و کاليبار.

اسامی محلی ‌پیرو

نام های محلی آن پیرو ( در گرگان) – ریس ( درنور و کجور) – ابرز ( در درفک و شیرکوه گیلان) – ابرسک ( در دیلمان) – ارس ( در رودسر) می باشد.

از انواع مفید دیگر درختچه پیرو ، دو گیاه زیر که نوع دوم آن ارزش درمانی قابل ملاحظه ندارد ذکر می گردد:

1. .Juniperus oxycedrus L – درختی است کوچک که در منطقه مدیترانه و ایران می روید. اختصاصات درمانی و مصارف آن، در صفحات بعد و در مبحث روغن كاد شرح داده شده است.
2. .Juniperus thurifera L درختی به ارتفاع ۳ تا ۱۵ متر است. میوه نسبتا بزرگ به رنگ سیاه مایل به آبی دارد. در منطقه آلپ و شبه جزیره ایبری تا مراکش می روید. اختصاصات درمانی آن شبیه سابین است و از این نظر گاهی به عنوان تقلب بدان افزوده می گردد.

از .Juniperus procera Hochst، ماده ای به نام پروسه رین به دست آمده است. پروسه رین (Procerin) به فرمول C_۱۵H_۱۸O_۲ و به وزن ملکولی ۲۳۰.۲۹ است. استخراج آن از گیاه مذکور توسط Petterson و Runeberg، تعیین فرمول گسترده آن به وسیله Runeberg و سنتز آن نیز توسط Kitahara و Kato انجام گرفته است. پروسه رین، به حالت متبلور در الكل رقیق به دست می آید. در گرمای ۷۱ تا ۷۲ درجه ذوب می شود. در الكل و پترول اتر نیز محلول می باشد. برای این ماده، مصارف درمانی و صنعتی ذکر نشده است.

١- نسخه جهت تهیه پوسیون مدر (Millard)

۴ یا ۵ دفعه در شبانه روز مصرف شود.