آهن (Iron)

آهن یکی از فلزات مشهور نقش آفرین است که با پیدایش آن از نهصد سال، پیش از مسیح که عصر آهن شروع می شود در خدمت صنایع بوده، اما از ابتدای خلقت در بدن به عنوان یک خدمت گزار صدیق انجام وظیفه کرده است. آهن از عناصر اصلی و مورد نیاز بدن در ساختن هموگلبين و انتقال اکسیژن توسط هموگلبين به بافت های زنده جهت انجام اعمال حیاتی و اکسیداسیون است. قرمزی گویچه های قرمز خون در نتیجه وجود آهن در آن ها است. با کم خونی مبارزه کرده و خون را پاک می کند، درمان کننده یرقان است.

خوراکی هایی که سرشار از آهن هستند

خوراکی هایی که سرشار از آهن هستند هم منشا حیوانی دارند و هم ریشه گیاهی؛ در دسته اول می توان از گوشت به خصوص ماهیچه و قلوه و جگر نام برد و سپس سفیده تخم مرغ در جهان گیاهان. مقدار آهن، برحسب نوع خاکی که در آن رشد می کنند، تغییر می کند. به عنوان مثال، در کاهو مقدار آهن از یک تا ۵۰ میلی گرم؛ درصد تفاوت می کند.

انواع آهن

گوشت، ماهی و سبزیجات، بهترین اغذیه آهن دار به حساب می آیند. بعضی از اغذیه مانند تخم مرغ نیز که دارای آهن زیاد می باشند، چون مواد مختلف دیگر مانند فسفات ها و فیتات (Phytat) نیز در آن ها وجود دارد، مانع جذب آهن به علت تشکیل ترکیبات غیر قابل جذب، می شوند.

میزان فراهمی زیستی آهن با نوع آن ارتباط دارد. دو نوع از آن وجود دارد، آهن هم که در مواد غذایی حیوانی، ماهی یا مرغ وجود دارد و آهن غیر هم که در مواد غذایی با منشا گیاهی یافت می شود ولی در گوشت ها، ماهی و مرغ هم وجود دارد. بدن انسان این ماده معدنی ارزشمند را بهتر جذب می کند. به این دلیل که توسط یاخته های مخاطی روده به صورت دست نخورده، جذب می شود او در ترکیب با انواع خاصی از پروتئین ها به خون منتقل و از آن جا به تمام بدن حمل می شود.

نوع غیر هم این ماده معدنی به صورت دست نخورده قابل جذب نیست، زیرا باید از موادی که با آن ها ترکیب شده آزاد شود و به صورت یون یا شکل آزاد با بار مثبت در آید. برای برداشت يون آن از روده، گیرنده های خاصی در سطح یاخته های روده لازم است. این ماده پس از جذب، وارد یاخته های روده می شوند و در آن جا به حامل های پروتئینی خاصی (مشابه حامل هایی که برای نوع هم آن استفاده می شود).

نوع غیر هم این ماده معدنی پس از جذب، مثل نوع هم آن مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین میزان فراهمی زیستی نوع غيرهم از نوع هم کم تر است، زیرا جذب نوع غيرهم این ماده معدنی از رژیم غذایی توسط یاخته های روده بسیار کم تر است.

جذب آهن

جذب این ماده ارزشمند هم تحت تاثیر سایر عوامل غذایی قرار نمی گیرد و برای جذب مناسب نیازمند هیچ عامل دیگری نیست. در عوض جذب نوع غير هم آن،تحت تاثير مقادیر زیاد فیبر، فیتیک اسید، قهوه، چای و کمبود پروتئین های حیوانی رژیم غذایی قرار می گیرد. جذب نوع غیر هم آن با وجود ویتامین ث و نوع هم آن افزایش می یابد. بنابراین وجود پروتئین حیوانی (که آهن هم دارد) در رژیم غذایی، میزان فراهمی زیستی آهن غیر هم را افزایش می دهد.

وجود مقدار زیادی فیبر در غذا و نوشیدن نوشابه اثر مهاری روی فراهمی زیستی نوع غیر هم آن دارد و این اثر توسط ویتامین ث مواد غذایی خنثی می شود. حداقل ۵۰ نانوگرم ویتامین ث در هر وعده غذایی لازم است تا آهن مواد غذایی گیاهی به اندازه کافی جذب شود رژیم گیاه خواری مقدار زیادی ویتامین ث دارد و این مقدار ویتامین برای دست یابی خوب به مواد معدنی، کافی است.

آهن تکمیلی (مثلا به صورت قرص) به همان روشی جذب می شود که نوع غير هم جذب می شود. بنابراین وجود ویتامین ث در این موارد هم مفید است. آهن تکمیلی معمولا به شکل فروس عرضه می شود، زیرا میزان فراهمی زیستی آن از فرم فریک بیشتر است. آهن از راه روده کوچک جذب می شود ولی درباره مکانیسم دقیق مقدار جذب آن عقاید مختلف در بین است.

کمبود ‌آهن

کمبود عنصرآهن تولید ضعف کرده، رشد اطفال را مختل می کند و موجب ضعف معده و روده ها می شود. بزرگ ترین علامت گرسنگی در انسان کم خونی است و نخستین تظاهر این گرسنگی در سال اول زندگانی نوزادان دیده می شود و این به علت کمبود و کمی آهن در شیر مادران است. این گرسنگی نامرئی در بیش از ۵۰ درصد کودکان روستاهای ایران در سال اول دیده می شود و عده ای معتقدند که در ایران نیاز به این عنصر بیش از نیاز به کلسیم است.

کمبود آهن (carenee) در بدن، موجب کم خونی (hypochromic microcystic) می شود که به علت نرسیدن مقدار کافی آهن به بدن و یا بر اثر وقوع خون روی ها، پیش می آید. در این حالت، گلبول های قرمز، کوچک تر از معمول و دارای هموگلبین کم هستند. کمبود آهن در بدن ممکن است باعث کم شدن تراكم بعضی از آنزیم های آهن دار مانند سیتوکروم cytochrom C) C) در کبد، کلیه، ماهیچه های اسکلت و غیره شود.

به طور کلی بر اثر کم خونی، عوارضی مانند ضعف، احساس خستگی، پریدگی رنگ، تپش قلب و اشکال در تنفس رخ می دهد به علاوه ممکن است اختلالات قاعدگی، اختلال در ناخن (Koilonychia)عارض شود.

علت کمبود ‌آهن در بدن

یک علت کمبود آهن در بدن وجود انگل های خون خوار است. در استان های ساحلی دریای مازندران درصدی از مردم مبتلا به این کرم های معده و روده ای هستند و عده ای با داشتن کرم معده مبتلا به کم خونی نیستند و در حقیقت در بدن آن ها کرم ها اهلی و بی آزار شده اند.

طبق تحقیقاتی که شده است این انگل ها مانند سایر حیوانات خانگی هنگامی رام و بی اذیت هستند که غذای کافی در دسترس آن ها باشد. اگر به گربه ای که در خانه زندگی می کند به طور مرتب غذا بدهید و شکم او را سیر کنید هرگز دزدی نمی کند و جوجه های مرغ خانه را نمی گیرد و به پرندگان خانگی حمله نمی کند و برعکس به سراغ موش ها که دزدان خانگی هستند می رود.

گرگ که یک حیوان درنده و وحشی است زمانی به انسان حمله می کند که گرسنه باشد و به همین دلایل است که انگل های معدی و روده ای فقط آزارشان به بینوایان می رسد که خوراک کافی ندارند و در بدن اغنیا که غذا بیش از اندازه می خورند رام و بی آزار هستند.

منابع آهن

آهن در جوانه گندم، مارچوبه، گردو، جو، جو دوسر، برنج، بادام، فندق، اسفناج، قارچ، چغندر، کاهو، ذرت، شاهی، بولاغ اوتی، زردآلو، کلم،شاه بلوط، گوجه، کرفس، خرما، سیب زمینی، انگور، فلفل، هویج، پیاز، کاسنی، آلبالو، سیب و پرتقال وجود دارد. مقدار این عنصر در زردک که هویج ایرانی است چندین برابر هویج فرنگی است و در بعضی از این گونه ها به هفت میلی گرم درصد می رسد.

خوشبختانه با لوله کشی شهرها و روستاها و آشنایی مردم با اصول بهداشت روز به روز از تعداد مبتلایان به بیماری های انگلی کم می شود و شر این میهمانان ناخوانده مزاحم و خون خوار دور می شود، اما به هر حال یک انسان بالغ روزانه در حدود ۱۵ تا ۱۸ میلی گرم به آهن نیاز دارد و این عنصر مفید را باید تماما از خوراکی هایی که مصرف می کنیم، به دست آوریم. یک انسان به وزن ۷۵ کیلو گرم، معادل ۳.۵۰ گرم آهن در خود دارد که ۶۵ تا ۷۰ درصد آن در هموگلبین است. بهترین راه رسیدن آهن به بدن، مصرف گیاهان، میوه ها و سبزیجات آهن دار است.

خواص درمانی آهن

1.  هر روز یک تکه آهن تمیز را روی آتش بگذارید تا سرخ شود بعد در آب بیندازید سپس آب آن را بنوشید. معده را تقویت می کند، زخم روده را درمان می‌کند، برای تقویت باء مفید است. گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهد.
2. خواص درمانی آهن برای چشم؛ یک قطعه آهن تمیز را در آتش، سرخ کنید بعد در ظرف شیر بیندازید، آن شیر دلمه می‌شود. شیر دلمه شده را پشت چشم ضماد کنید. ناراحتی‌های چشم را بر طرف می‌کند.