نسخه های سنگ شکن کلیه به پیشنهاد ابوعلی سینا

در کتاب «القانون في طب» ابوعلی سینا، ترکیب بیست داروی مرکب آورده شده است که به عنوان سنگ شکن کلیه پیشنهاد شده اند. از جمله آن ها ده نسخه مناسب دانسته شد که در ترکیب هر کدام از آن ها داروهای غیرسمی و بدون مواد مخدر، نسبتا در دسترس و از نظر داروسازی به صورت فعال وجود دارند.

داروهای مرکب سنگ شکن کلیه به شکل طبیعی و بدون عملیات حرارتی

١- به شکل خاکه های مرکب گیاهی که بعد از تمیز کردن، با آب و دیگر شربت ها استفاده می شوند.

۲- در شکل کلچه ها (کلوچه ها یا نان ریز شده) یا قرص که در جریان آماده کردن آن ها به تدریج مواد گیاهی خرد شده با آب، آميخته مي شد تا خمیره ای ایجاد گردد و سپس از خمیر به صورت دستی داروهای مختلف آماده گردید.

٣- مخلوط گیاهی- عسلی. خاکه های گیاهی با عسل اصیل آمیخته شده و به مقدار معین مصرف می شد. عسل به ماندگاری طولانی دارو کمک کرده، بو و طعم ناگوار آن را رفع و سبب افزایش اثر درمانی آن می گشت.

۴- به ترکیب بیشتر خاکه ها، کلچه ها و قرص های سنگ شکن کلیه، صمغ گیاهان یا درختان اضافه می شد که وظیفه چسبندگی و شکل دادن به دارو را داشتند. غیر از این، صمغ به عنوان ماده جسبنده، خصوصیات نشت کردن شیره دارو، تحریک کنندگی و سمی گیاهان دارویی را کاهش می دهد. به سبب داشتن تاثیر گرمایی، چنین ترکیباتی دارای ویژگی ضد التهابی، بهبود دهنده زخم و نیروبخشی هستند. در بعضی حالت ها صمغ با مواد چسبنده دیگری که نسبتا در دسترس بودند (بذر کتف، ریشه گل خیری و غیره) جایگزین می شد.

ابوعلی سینا در ترکیب داروهای مرکب سنگ شکن کلیه ۲ تا ۳ و گاهی بیشتر از گیاهان دارویی استفاده نموده است که هر کدام آن ها غیر از حل و خارج نمودن سنگ های مختلف الابعاد کلیه، ویژگی دیگر پر ارزش درمانی داشتند. او به ترکیب داروهای بیماری سنگ کلیه، سرکه و مواد ترش اضافه نمی کرد.

دستاوردهای پزشکی از داروهای سنگ شکن کلیه

دستاوردهای علم معاصر به ویژه شیمی گیاهی نشان می دهد که بیش از ۷۰% گیاهان دارویی موجود در ترکیب داروهای مرکب سنگ شکن کلیه ابن سینایی، گیاهان حاوی روغن معطر می باشند. در رتبه ی دوم پلی فنول و فلاونیدها و بعد آلکالوییدها، کمارین ها و سایر مواد قرار دارند. معلوم است که روغن معطر، فلاونیدها و دیگر مواد فعال بیولوژیک موجود در ترکیب این گیاهان می توانند در مراحل مختلف پاتولوژی (آسیب رسانی) بیماری سنگ کلیه و سایر بیماری های دستگاه ادراری که با پاتولوژی مشابه همراه هستند (پیلیت، پیلونفریت، سیستیت، پروستاتیت و غیره) تاثیر مثبت داشته باشند. اکثر آن ها بر کار کبد تاثیر مثبت داشته فعالیت دستگاه گوارش را بهتر کرده و اثرات نیروبخشی و ضد مسمومیت دارند. برتری دیگر و ویژگی داروهای مرکبی که برای درمان بیماری سنگ کلیه تعیین شده اند این است که اکثر آن ها برای تمام انواع اوراتی، فسفاتی، اکسالاتی و کریناتی بیماری سنگ کلیه مفید و موثرند. تنها داروهای شامل مواد معدنی (خاکستر پوست تخم مرغ، خاکه سنگ شده اسفنج دریایی و ساده) با توجه به دستاوردهای پزشکی امروزی برای بیماری سنگ کلیه فسفاتی و کربناتی ممنوع هستند. اکثر داروهای مرکب سنگ شکن کلیه که با نسخه های ابن سينا آماده شده است غیر ازشکنندگی و حل و خارج نمودن سنگ ها از کلیه، تاثیر فعال پیشاب رانی، تسکین بخشی، ضد التهابی، پادزهری و ترمیم کننده زخم داشته، قابلیت عضلات صاف راه های ادراری و دیواره مثانه را زیاد می کنند. به همین دلیل در جریان درمان بیماران با این داروها ضرورت استفاده از داروهای کمکی دیده نمی شود.

داروهای پیشنهادی ابوعلی سینا برای درمان بیماری سنگ کلیه

داروهای نوع اعلا، که شن و سنگ ها را خارج نموده و از پیدایش جلوگیری می نمایند

همه آن ها را تا حد ایجاد پودر یکنواخت، آمیخته نموده، از غربال گذرانیده و به مقدار 1/75 گرم (یک سوم قاشق چای خوری) روزی ۲ بار قبل از غذا، برای درمان بیماری سنگ کلیه، خارج نمودن شن و همچنین رفع انسداد در سیستم ادراری استفاده می کنند. داروی آماده شده برای ۳ تا ۴ روز کافی است. اگر دوره ی درمان برای ۳۰ تا ۴۰ روز معین شده، در آن صورت واحدهای نسخه ی مذکور ده بار افزایش داده می شود.

داروی دیگری که سنگ ها را حل و خارج می کند

کل این مواد را در هاون، تا حد رسیدن به پودر یکنواخت کوبیده، از غربال گذرانیده و در ظرف تیره یا قوطی کارتنی می ریزند. به مقدار 1/5 الى ۲ (یک سوم قاشق چای خوری) روزی ۲ بار قبل از غذا (در صورت کم بودن ترشی معده) و یا روزی ۲ تا ۳ بار بعد از غذا (در صورت زیاد بودن اسید معده) برای درمان سنگ کلیه استفاده می شود. دوره درمان از ۲ (در صورت ریز بودن سنگ ها) تا ۷ الی ۸ هفته و بیشتر از آن (در صورت بزرگ بودن سنگ ها) ادامه می یابد.

خاکستر پوست تخم مرغ یا اسفنج دریایی سنگ شده با توجه به ترکیب آن ها که حاوی مقادیر زیادی، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلسیم و دیگر نمک هاست می توانند pH ادرار را به سمت قلیایی تغییر داده، برای حل نمک های ادرار و سنگ های اوراتی شرایط مساعدی به وجود بیاورند. گیاهان دارویی که در ترکیب این داروی مرکب وجود دارند، می توانند انواع دیگر سنگ های کلیه را حل و یا خرد کنند. این دارو غیر از سنگ شکن کلیه بودن، قابلیت زیاد مدری و ضد عفونی کننده نیز داشته است. به علاوه گیاهان دارویی ترکیب مذکور در درمان کلیه پایین فرو آمده، پیلونفریت و پروستاتیت اثر مشخص درمانی دارند.

کشک دارویی، که سنگ کلیه را خرد می کند

تمام آن ها را خرد نموده ، از غربال گذرانیده، با عسل آمیخته (به نسبت ۱ به ۲: یک سوم خاکه خرد شده و دو سوم (عسل 96/02 گرم) در ظرف بزرگ سرپوش دار می ریزند. به اندازه یک قاشق چای خوری (۵ گرم) روزی ۳ بار قبل از غذا، برای درمان سنگ کلیه استفاده می شود. دوره ی درمان ۲ الی ۶ هفته.

در نسخه مذکور با استناد به ابوعلی سینا ریشه و بن نایی بویا به جای ماده کمیاب حیوانی تیرک بابر پیشنهاد شده است. همچنین بجای عنبر که از چین آورده می شد، ریشه کاسنی به مقدار 7/9 گرم قابل جایگزینی است. گیاهان و مواد موجود در این کشک دارویی، اثرات شکنندگی و خارج کنندگی سنگ، اختلاجی، پیشاب رانی، انعقادی، ضد التهابی، تسکین بخشی، پاک نمودن بلغم و تقویتی داشته، عمل کبد و اعضای گوارشی را بهتر می سازد. عسل علاوه بر داشتن تاثیر نگه دارنده، فعالیت افزایش ترشح شیره ها را که ناشی از گیاهان دارویی موجود در نسخه است (مثل دارچین، زعفران و…) کم می کند.

ترکیب غنی داروی فوق برای درمان سنگ های اوراتی، فسفاتی و اکسالاتی کلیه موثر است.

ضماد گیاهی عسلی، که سنگ های کلیه را حل می نماید.

مواد گیاهی را پودر کرده، از غربال گذرانده و با مقداری عسل برابر ۲۹۹ گرم مخلوط نموده و به اندازه یک قاشق چای خوری (۵ الی 5/4 گرم) روزی ۲ تا ۳ بار قبل از غذا (در صورت زیاد بودن ترشی معده) مصرف می کنند. دوره درمان در صورت موجود بودن سنگ های کوچک (تا 0/5 سانتی متر) ۳۰ الی ۴۰ روز و در صورت موجود بودن سنگ های بزرگ (از 0/5 تا 1/03سانتی متر) تا ۲ ماه ادامه دارد. درمان مجدد بعد از 1/5 تا ۲ هفته توقف و یا بعد از درمان کردن با رژیم تک دارویی سنگ شکن کلیه (روناس، مرمنجان، کاکوتی و غیره) آغاز می گردد.

خاکه سنگ شکن کلیه

مواد فوق را خرد نموده، پس از گذراندن از غربال خوب مخلوط کرده و روزی ۳-۲ بار هر بار حدود نصف قاشق چای خوری (2 تا 1/5 گرم) مصرف می نمایند. دوره درمان از ۲ هفته (در صورت وجود شن) تا 18-12 هفته (در صورت بزرگ بودن سنگ ها) ادامه می یابد. پس از استفاده از این ترکیب باید از سایر داروهای سنگ شکن کلیه و خارج کننده سنگ استفاده کرد.

نوع دیگری از خاکه سنگ شکن کلیه (برای ۱۰۰ بار خوردن)

مواد را خرد نموده و پس از غربال کردن، روزی ۲-۱ بار هر بار یک قاشق چای خوری (۵ گرم) میل می کنند. خاکه آماده شده را باید در شیشه تیره و قوطی مقوایی نگه داشت. دوره درمان ۸- ۲ هفته می باشد.

تدابیر احتیاطی. زیره و غار، ترشح معده را زیاد می کنند. بنابراین در صورت زیاد بودن شیره معده، دارو باید پس از غذا خورده شود.

کلچه های سنگ شکن کلیه

همه را خرد نموده، غربال کرده و تا به وجود آمدن خمیر یکسان و ضخیم، با آب (کم کم به مقدار یک قاشق سوپ خوری یا قاشق چای خوری) آمیخته می شود. سپس از آن کلچه های با وزن 2/96 تا 4/25 گرم و یا حب به اندازه نخود (0/25 الی 0/3) آماده می کنند. مقدار خوردن: ۱ تا ۲ کلچه، روزی ۳ الی ۴ بار قبل از غذا با آب گرم. دوره درمان ۳ تا ۴ هفته است. در صورت زیاد بودن ترشح معده، بعد از غذا مصرف شود.

 کلچه ها، برای درمان سنگ کلیه و قطره قطره آمدن ادرار

همه را در هاون خرد کرده، غربال نموده و سپس کم کم روی آن آب جوش ریخته و هم می زنیم. مخلوط به دست آمده را خمیر کرده از آن کلچه می سازیم که روزی ۳ بار قبل از غذا باید خورد. دوره درمان برای قطره قطره جاری شدن ادرار و خارج کردن شن، 1/5 تا 2 هفته و در صورت موجود بودن سنگ های بزرگ (0/5 الی 1/3 سانتی متر) تا ۲ ماه می باشد. بعد از سایر داروهای ساده و یا مرکب سنگ شکن استفاده می شود. کلچه های آماده شده، طبق نسخه فوق تنها برای ۲ روز کافیست. جهت آماده نمودن دارو برای ۱۰ تا ۳۰ روز، مقدار هر یک از گیاهان را مطابقا ۱۰ و یا ۳۰ بار افزایش داده و به این ترتیب ۶۰ تا ۱۲۰ کلچه آماده می گردد. کلچه های آماده شده را برای درمان پیلیت مزمن، پروستاتیت و ورم بیضه می توان استفاده کرد.

خاکه سنگ شکن کلیه

همه را در هاون خرد و سپس غربال نموده به مقدار 0/5 قاشق چای خوری ( 2 تا 2/5 گرم) روزی ۳ بار برای درمان بیماری سنگ کلیه مصرف می کنند. دوره درمان ۲ تا ۶ هفته می باشد. لوبیای دو بار گل کننده و یا ماش هندی طبق گفته «القانون في طب» سنگ ها را در کلیه و مثانه خرد می کند.

جوشانده ی مرکب برای حل کردن سنگ های کلیه

مواد گیاهی خرد شده را با آب جوش مخلوط کرده و روی شعله ملایم ۳۰ دقیقه می جوشانیم. سپس با پارچه صافی صاف کرده و دوباره به آن ۴۰۰ میلی گرم آب جوش اضافه می کنیم. روزی ۳ تا ۴ بار هر بار 2 قاشق سوپ خوری، قبل از غذا برای درمان سنگ کلیه مصرف می شود همزمان، دادن روزی ۳-۲ بار روغن بادام (یا زیتون یا لوبیای چینی) بار یک قاشق چای خوری به این بیماران ضروری است.