کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)

غدة تیروئید یکی از غدد درون ریز مهم بدن است که به طور کلی میزان سوخت و ساز انرژی بدن را تنظیم می کند. این غده، ید موجود در غذا را جذب کرده و هورمون های تترایدوتیرونین و تری ‌یدوتیرونین می سازد. بیش از یک قرن است که نقش حیاتی هورمون تیروئید در مراحل مختلف تشکیل مغز به خصوص در دوران قبل از تولد شناخته شده است. در دهه های اخیر، تلاش دانشمندان بر شناسایی مکانیسم های مولکولی اثر هورمون تیروئید بر کم کاری تیروئید ادامه دارد.

بيماري مادرزادي هيپوتيروئيدي تنها در صورت تشخيص و درمان به موقع قابل پيشگيري است. تشکیل مغز در انسان در طول سه ماهة اول بارداری تحت تأثیر هورمون های تیروئید مادری است که از جفت عبور می کند، در حالی که بعد از هفتة 12 بارداری تشکیل مغز تحت تأثیر هورمون های ترشح شده از غدة تیروئید جنین قرار می گیرد.طيف شيوع اين بيماري در دنيا از 7/14 مورد در هزار تولد در نيجريه، تا 12/0 مورد در هزار تولد در لهستان متفاوت است.

در ايران نيز مطالعات مختلف نشان دهنده مقادير مختلف در استان هاي كشور بوده است، به طوري كه در تبريز 1 مورد به ازاي 666 تولد، در يزد 1 مورد به ازاي 289 تولد، در اصفهان 1 مورد به ازاي 380 تولد و در تهران نيز 1 مورد به ازاي 1002 تولد به دست آمده است.اختلالات تيروئيدي ممكن است به صورت اختلال خلق، سايكوز، غيره شخصيتي، بي خوابي و اختلالات شناختي، دمانس، تغييرات رفتاري و… ظاهر شود. اختلال عملكرد تيروئيد خصوصا هيپوتيروئيدي در مبتلايان به افسردگي و اختلالات شناختي و دمانس بالاتر از افراد سالم است. تظاهرات روحي رواني در بيماران تيروئيدي به میزان بالا مشاهده می شود.

غده تیروئید:

غدة تیروئید بخشی از سیستم درون ریز بدن است. این غده شکلی شبیه پروانه دارد، در جلوی نای قرار گرفته و هورمون های تیروئید را می سازد. این غده از تعداد زیادی فولیکول پر شده از ماد های به نام کلوئید تشکیل شده است. سلول های تشکیل دهنده ی فولیکول ها مسئول سنتز و ترشح پروتئینی به نام تیروگلوبولین در فولیکول ها می باشند. هر مولکول تیروگلوبولین از اسیدآمینه تیروزین تشکیل شده که پایه و اساس ساختار هورمون های تیروئیدی می باشد. این هورمون ها در غده ی تیروئید ذخیره شده و به تدریج در مواقع لزوم به داخل خون رها می شوند.

هورمون تیروئید ماد های هیدروفوب و چربی دوست است در نتیجه قابلیت عبور از غشای سلولی اکثر سلول ها را دارد. هورمون تيروئيد دارای 2 فرم،- L تیروکسین يا T4 و 3-5-3-L تری یدوتیرونین يا T3 می باشد. هورمون های تیروئید T3 و T4 از اسید آمینه ی تیروزین مشتق می شوند. حدود 95 درصد هورمونی که از غده ی تیروئید ترشح می شود، به صورت T4 است. با وجودی که میزان ترشح T3 از غده ی تیروئید بسیار ناچیز است، این هورمون نقش اصلی را در بدن ایفا می کند. قسمت اعظم T3 موجود در خون از تبدیل T4 به T3 در بافت های محیطی از جمله کبد، کلیه و جفت به وجود می آید.

البته بافت هایی چون مغز و هیپوفیز نیز می توانند T4 را به T3 تبدیل کنند، اما T3 حاصل، وارد خون نمی شود و اثر خود را در همان مکان بر جای می گذارد. به طور کلی80 درصد T3 موجود در خون، در کبد و 20 درصد آن در تیروئید ساخته می شود. اين هورمون براي تكوين ارگان های مختلفی شامل سيستم عصبي مركزي، سيستم اسكلتي، قلب، روده و عضلات اسكلتي فاكتور حياتي محسوب می شود.

انواع کم کاری تیروئید وعلل آن:

کم کاری تیروئید در نتیجه سطوح پایین تر از حد طبیعی هورمون تیروئید در جریان خون ایجاد می شود. کم کاری تیروئید که مربوط به نارسایی هیپوفیز، هیپوتالاموس یا هر دو می باشند، هیپوتیروئیدی مرکزی نامیده می شوند. چنانچه عامل کم کاری تیروئید کاملا به اختلال هیپوفیر مربوط باشد، به این حالت، هیپوتیروئیدی هیپوفیزی یا ثانویه گفته می شود. کم کاری تیروئید به علت ترشح ناکافی TSH ناشی از کاهش تحریک توسط TRH می باشد که به این حالت هیپوتیروئیدی هیپوتالاموسی گفته می شود.

وجود کم کاری تیروئید از بدو تولد را کرتینیسم می نامند که در چنین مواردی ممکن است مادر نیز دچار کم کاری تیروئید باشد کمبود هورمون تیروئید می تواند همه عملکردهای بدن را تحت تاثیر خود قرار دهد. ظاهر بیماری ممکن است از اشکال خفیف و تحت بالینی تا میگزدم (نوع پیشرفته ی بیماری) تغییر کند.

شایع ترین علت کم کاری تیروئید در بزرگسالان تیروئیدیت خود ایمن یا بیماری هاشیموتو است. در این بیماری، سیستم ایمنی به غده تیروئید حمله می کند.
عارضه ی کم کاری تیروئید در افراد مبتلا به پرکاری تیروئید که تحت درمان جراحی، داروهای ضد تیروئیدی یا پرتو درمانی قرار گرفته اند بسیار شایع تر است.
بیش از 95 درصد موارد کم کاری تیروئید از نوع اولیه هیپوتیروئیدی می باشند، یعنی علت اصلی بیماری با اختلال عملکرد در غده تیروئید ارتباط دارد.

منشا اصلی این بیماری می تواند در این سه دسته قرار داشته باشد و حتی در برخی افراد چند منشا با هم وجود داشته باشد: 1. نارسايي ژنتيكی 2. اختلال در سيستم ايمني 3. کمبود يد درمواد غذايي مصرفي

علائم کم کاری تیروئید:

افراد در معرض خطر ابتلا به کم کاری تیروئید

کم کاری شدید تیروئید ممکن است با کاشکسی همراه باشد. به علت تجمع موکوپلی ساکاریدها در بافت های زیرجلدی، پوست بیماران ضخیم می شود، موها نازک می شوند و می ریزند و صورت بیمار ظاهری بی روح و بی احساس پیدا می کند و شبیه ماسک می شود. این بیماران حتی در محیط های گرم نیز معمولا از سرما شکایت می کنند. در مراحل اولیه ممکن است بیمار بی قرار باشد و از خستگی شکایت کند، ولی با پیشرفت بیماری پاسخ های عاطفی و هیجانی بیمار کند می شود، سرعت فرآیندهای ذهنی کاهش می یابد.

موارد پیشرفته ی کم کاری تیروئید ممکن است باعث تغییرات شخصیتی و شناختی به صورت دمانس شود. کم کاری شدید تیروئید با افزایش یافتن سطح سرمی کلسترول، آترواسکلروز، بیماری عروق کرونر و نارسایی بطن چپ همراه است. این بیماران در مراحل پیشرفته دچار هیپوترمی می شوند. از علائم شایع کم کاری تیروئید می توان به موارد زیر اشاره نمود:

خستگی، ضعف
افسردگی
پف کردن صورت
خشکی پوست و ریزش مو
اختلال در تمرکز و مشکلات عصبی
کاهش اشتها
خشونت و کلفتی صدا
افزایش وزن
اختلال در عادت ماهیانه
شکنندگی و براق شدن ناخن
یبوست

روش های تشخیص کم کاری تیروئید:

زنانی که قصد بارداری دارند تست کم کاری تیروئید انجام دهند، در افراد با سن بالاتر دائما علائم چک شود و در صورت مشکوک شدن به پزشک خودتان اطلاع دهید. در موارد مشاهده ی علائم کم کاری تیروئید مانند: خستگی، خشکی پوست و ریزش مو، عدم تحمل سرما، افزایش وزن و گواتر باید آزمایش هایی جهت تشخیص کم کاری تیروئید انجام شود.

آزمایش های TSH, T4, T3RU)): تیروکسین پایین و TSH بالا نشان دهنده کم کاری تیروئید است.
MRI
CBC
بالا بودن آنزیم های کبدی و پرولاکتین
پایین بودن الکترولیت سدیم

کم کاری تیروئید نوزادان:

كم‌كاري تیروئید می تواند سبب بی ثباتی خلق، خو، افسردگی، زوال عقل، اختلال در حافظه و مشکلات روانی شود. کم کاری مادرزادی تیروئید باعث عقب ماندگی ذهنی می شود و اگر بلافاصله پس از تولد درمان نشود منجر به ایجاد عواقب غیرقابل برگشت می شود. نوزادان هيپوتيروئيد ظاهري طبيعي داشته و علائم باليني در بدو تولد در آنان كم و غير اختصاصي است. بنابراين درصورتي كه تشخيص بر مبناي علائم باليني صورت گيرد، باعث تشخيص و درمان ديررس مي گردد كه اين امر باعث ايجاد خسارات جبران ناپذيري در سلامت نوزاد مثل عقب ماندگي ذهني و كاهش شنوايي خواهد شد.

به منظور جلوگيري از اين عوارض درمان هرچه زودتر بايد آغاز گردد كه اين خود نيازمند تشخيص زودرس بيماري مي باشد. در انسان، سطوح پایین در حال گردش هورمون تیروئید مادر، به عنوان مثال، ناشی از کم کاری تیروئید مادر و یا کمبود ید در رژیم غذایی می تواند منجر به طیف گسترده ای از نقص شدید عصبی، از جمله کرتینیسم عصبی در نوزاد شود که با اختلال عصبی شدید و عقب ماندگی ذهنی همراه است. این مسئله نشان دهنده ی اهمیت هورمون تیروئید مادر در تشکیل سیستم عصبی جنین می باشد.

افراد در معرض خطر ابتلا به کم کاری تیروئید:

افرادی که تیروئید آنها برداشته شده است.
افرادی که گردن و قفسه سینه آنها در گذشته به دلیل های درمانی یا…، در معرض پرتو یا ید رادیواکتیو قرار گرفته اند.
مبتلایان به بیماری های خود ایمنی
وجود یک بیمار خود ایمنی در بستگان نزدیک
پس از زایمان در زنان احتمال ابتلا بالا می رود.
زنان و مردان بالای 55 سال
افرادی که داروهای تیروئیدی مصرف می کنند.

غربالگری کم کاری تیروئید:

برنامه غربالگري با تشخيص زودرس و درمان بموقع باعث صرفه جويي در هزينه هاي متعاقب اين بيماري چه از نظر مالي و چه از لحاظ اجتماعي و رواني مي گردد. تقريبا تمامي كشورهاي پيشرفته غربالگري كم كاري مادرزادي تيروئيد را به صورت برنامه ريزي اجرا مي كنند. همچنين، برنامه غربالگري هيپوتيروئيدي با مقياس وسيع در كشورهاي در حال توسعه در حال شكل گيري است.

بر اساس مطالعات انجام شده ارتباط معكوس بين زمان تشخيص هيپوتيروئيدي و ميزان ضريب هوشي فرد در طول زندگي وجود دارد، به طوريكه بيماري هرچه زودتر تشخيص داده شود، آسيب كمتري به مغز وارد مي شود، با توجه به بار بيماري از لحاظ سلامت، اقتصادي، اجتماعي و رواني و نقشي كه تشخيص زودرس در كاهش اين عوامل و بهبود بيماري دارد. پیش از آن که غربالگری نوزادان امکان پذیر گردد، زمان تشخیص بیماران با تاخیر صورت می گرفت و بهره هوشی بیماران مبتلا به هیپوتیروئیدی به علت تاخیر تشخیص به شدت کاهش می یافت، همچنین کودکان مبتلا، به اختلالات متعدد درکی، حرکتی و تکلمی دچار می شدند.

امروزه می توان گفت که از زمان ابداع غربالگری نوزادان، تغییر اساسی در زندگی بیماران مبتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید به وجود آمده است. در کشورهای صنعتی، غربالگری کم کاری تیروئید، بیشتر از سه دهه است که برای شناسایی نوزادان بیمار انجام می شود و کودکان مبتلا شناسایی و درمان می شوند. در ایران برنامه غربالگری برای کم کاری تیروئید در سال 1384 در سیستم سلامت کشور ادغام گردید. در مورد آینده بیماران درمان شده، بحث هایی مطرح است. بعضی مطالعات نشان داده اند که با وجود شروع درمان، در 10 درصد بیماران علائم نورولوژیک و اختلالات ذهنی و تکاملی مشهود می باشد، بنابراین اگر چه غربالگری صورت می گیرد، ولی هنوز اختلاف نظر وجود دارد که آیا بیماران درمان شده، مهارت های حرکتی و شناختی کاملا نرمال دارند یا خیر.

باید ها و نباید های طب گیاهی سنتی و رژیم غذایی نوین:

پزشکان قدیم با ممارست و تبحری که در شناختن مزاج ها داشتند، دخالت وضع مزاجی را، از موی سر تا ناخن پا در هر یک از بیماری ها رصد کرده و معیار تشخیص و درمان کلیه بیماری ها را، توجه به مزاج اصلی و عارضی بیماران قرار داده بودند. به علت همین تمرین مداوم، منشاء اختلالات و عوارض بدن را به سهولت درمی یافتند. برخی از توصیه های غذایی طب نوین و سنتی:

برخی از مواد غذایی که باعث تداخل در کار غده ی تیروئید می شوند: شامل انواع کلم، شلغم، روغن کنولا، بادام زمینی، سویا و ارزن هستند و باید در مصرف آنها احتیاط کرد.
منبع ید نمک خوراکی می باشد و به دلیل حساسیت ید نباید آن را هنگام پخت غذا در معرض حرارت یا پس از آن بسته بندی نمک را در معرض نور قرار داد.
میزان بالای ید نیز مناسب نمی باشد و باعث ایجاد علائم کم کاری می شود.
وزن فرد باید کنترل شده باشد یا در صورت گرفتن رژیم حتما با پزشک تغذیه مشورت کند چرا که برخی رژیم های خودسرانه باعث کمبود برخی مواد ضروری در بدن می شوند، مخصوصا گروه ویتامین A، B، E، چرا که در تولید هورمون های تیروئیدی نقش دارند.
دم کرده ی گل گاوزبان: به صورت ناشتا یک قاشق گل و یک استکان آب جوش بگذارید دم بکشد.
خوردن لیمو ترش به همراه غذاهای حجیم مانند: برنج، گوشت و…
هلیله (سیاه و زرد و کابلی) به همراه عسل میل کنید.
گل نسترن، خاکشیر، آناناس، کنگر فرنگی و اسفناج
استفاده از نمک دریایی