پرکاری تيروئيد

گاهی اوقات ممکن است بر اثر یک عفونت ویروسی یا درمان با بعضی از داروها، تیروئید به طور موقت، به مدت چند دقیقه پرکار شود که با آن پرکاری تيروئيد میگویند. به این وضعیت اصطلاحا تیروئیدیت ویروسی یا تیروئیدیت دو کرون گفته می شود.مهمترین علامت این بیماری، ایجاد درد شدید بر روی تیروئید و علائمی شبیه سرماخوردگی یا آنفلوانزا است.

این پرکاری تيروئيد به ندرت احتیاج به درمانی غیر از تجویز پروپرانول دارد پس از مدتی معمولا این پرکاری به طور کامل بهبود می یابد.

اختلال غده تیرویید در زمره شایع ترین اختلالات غدد درون ریز است که از آن جمله به پرکاری وکم کاری تیرویید می توان اشاره نمود. هورومون های تیروییدی برای متابولیسم سلول ها و بافت های بدن ضروری اند. پرکاری تیرویید که تیروتوکسیکوز یا هایپرتیروئیدیسم نامیده می شود، دومین عارضه شایع در میان اختلالات سیستم غدد درون ریز بعد از دیابت ملیتوس می باشد.

این عارضه در زنان 8 برابر بیشتر از مردان بروز می کند و معمولا در 30 تا 60 سالگی بسیار بیشتر بروز می کند. بیماری گریوز که شایع ترین فرم هایپرتیروییدی می باشد، در اثر تولید بیش از حد هورمون های تیروییدی ایجاد می شود که به علت تحریک غیر طبیعی غده تیرویید توسط ایمونو گلوبولین های موجود در خون ایجاد می شود.

این اختلال ممکن است بعد از یک شوک عاطفی، استرس، یا عفونت ظاهر شود اما اهمیت واقعی ارتباط این عوامل با بروز بیماری ناشناخته می باشد. سایر علل اصلی و رایج پرکاری تیرویید (تیروییدیت) و مصرف بیش از حد هورمون های ساختگی تیرویید می باشد.

ویژگی های غده تیرویید:

غده تیرویید در جلو و طرفین گردن و مقابل مهره ‌های تحتانی گردن و اولین مهره پشتی قرار دارد. غده تیرویید دو لوب راست و چپ در هر سمت گردن دارد که توسط بخش باریکی به نام تنگه تیرویید (اسیموس) به یکدیگر متصل هستند. اسیموستیرویید زیر حنجره از عرض تراشه عبورمی‌ کند. غده تیرویید از تعدادی فولیکول حاوی مواد زرد رنگ و نیمه مایع به نام کلوئید ساخته شده است.

تقریبا 5 سانتی متر طول، 3 سانتی متر عرض و20 تا 30 گرم وزن دارد. حجم خون رسانی بافت تیرویید به ازای هر گرم از بافت، بسیار زیاد (حدود 5 میلی لیتر به ازای هر گرم بافت تیرویید در دقیقه) و حدود 5 برابر خون رسانی کبد است. این موضوع نشان دهنده فعالیت متابولیکی زیاد غده تیرویید می باشد. غده تیرویید، دو هورمون مختلف تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) را تولید می کند که در مجموع، هورمون تیرویید نامیده می شود.

این هورمون ها، اسیدهای آمینه ای هستند که مولکول های ید به ساختمان آنها اضافه شده است. این هورمون ها در سلول های غده تیرویید، تولید و ذخیره می شوند تا در صورت لزوم، به داخل جریان خون آزاد شوند. در جریان خون حدود 55 درصد هورمون تیرویید همراه با گلوبولین اتصالی تیروکسین و بقیه متصل به پره آلبومین اتصالی تیرویید و آلبومین حرکت می کنند.

وظایف تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3)

تنظیم کاتابولیسم چربی، پروتیین، کربوهیدرات
تنظیم متابولیسم در کل سلول های بدن
تنظیم تولید حرارت (افزایش T4 و افزایش درجه حرارت بدن)
تاثیر بر رشد و تکامل (کاهش T4 در بدو تولد سبب عقب ماندگی ذهنی و در بلوغ سبب دپرسیون و فراموشی می شود و افزایش آن سبب آژیتاسیون و جنون می گردد)
نگهداری سرعت و برون ده قلبی (افزایش T4 منجر به افزایش برون ده قلبی می شود)
تاثیر بر سرعت تنفس و مصرف اکسیژن
تاثیر بر RBC جهت اکسیژن رسانی به سلول ها
نگهداری ترشحات دستگاه گوارش (افزایش تیروکسین سبب افزایش ترشحات دستگاه گوارش می شود)

نحوه پیشرفت بیماری تیروئید

اکثرا این گونه بیماران قبل از اینکه به پزشک مراجعه کنند، حداقل شش ماه این علائم را داشته اند.

اما در بعضی از بیماران به ویژه در نوجوانان و جوانان، این بیماری خیلی سریع در عرض چند هفته پیشرفت می کند.تمام بیماران همه ی علایم این بیماری را که در اینجا ذکر می کنم، نخواهند داشت.

در افراد سالخورده، علایم بارز این بیماری، به غیر از کاهش وزن، اغلب، بی اشتهایی، ضعف عضلات و بی حوصلگی می باشد.

از سوی دیگر، این علایم در یک خانم جوان ممکن است به صورت افزایش انرژی، خودش را نشان دهد، به طوری که این فرد برای چند ثانیه هم نتواند در یک جا بی حرکت بنشیند و مدام در حال حرکت و جنب و جوش است.

انواع هیپرتیروییدیسم (پرکاری تیرویید)

نوع اول: مربوط به خود تیرویید (افزایشT3 ، T4) وکاهش TSH که شایع ترین فرم پرکاری تیرویید است.

نوع دوم: مربوط به هیپوفیز (افزایش TSH)

نوع سوم: مربوط به هیپوتالاموس (افزایش TRH)

علل هیپرتیروییدیسم (پرکاری تیرویید)

گواتر توکسیک منتشر (بیماری گریوز)
هایپرتیروییدی ناشی از ید: افزایش تولید هورمون تیرویید در نتیجه تجویز ید مکمل در شخصی که گواتر اندمیک دارد.
گواتر توکسیک مولتی ندولر
آدنوم توکسیک: آدنوم های منفرد یا گاهی متعدد سلول های فولیکولر که ترشح و فعالیت آنها وابسته به TSH می باشد.
تیروییدیت: افزایش مقدار تیروکسین و تری یدو تیرونین آزاد شده در حین یک روند حاد التهابی.
تری یدوتیرونین تیروتوکسیکوزیس: سطح T3 به علت ناشناخته افزایش یافته است T4 طبیعی یا کاهش یافته است.

علائم و نشانه های پرکاری تيروئيد

یک غده ی تیروئید پرکار، باعث افزایش سرعت واکنش های شیمیایی در بدن می شود و ایجاد علایم و نشانه های جسمی و روحی میکند که عبارتند از:

۱– کاهش وزن و پرکاری تيروئيد

تقریبا در تمام بیماران مبتلا به پرکاری تيروئيد، کاهش وزن مشاهده می شود که به علت سوختن بیش از حد کالری در بدن بر اثر افزایش هورمون تیروئید می باشد.

شما احتمالا متوجه خواهید شد که در تمام مدت گرسنه هستید و حتی شبها هم از خواب بلند شده و غذا می خورید.

این کاهش وزن می تواند از ۲ یا ۳ کیلوگرم تا ۳۵ کیلوگرم یا بیشتر متغیر باشد اما در بعضی از افراد اشتهایشان به قدری زیاد می شود و آن قدر غذا می خورند که نه تنها وزنشان کم نمی شود بلکه اضافه هم می شود.

اگر شما شدید اضافه وزن دارید، ممکن است از کاهش وزنی که در این بیماری ایجاد می شود خوشحال شوید، اما متاسفانه بعد از اینکه پرکاری تيروئيد شما درمان شد، وزنتان دوباره اضافه خواهد شد.

۲. عرق ریزش و عدم تحمل گرما در پرکاری تيروئيد :

از آنجایی که متابولیسم بدن افزایش می یابد، بدن شما حرارت بیشتری تولید میکند که این حرارت، خود را با ریزش عرق نشان میدهد.

شما از بودن در محل های گرم ناراحت میشود و ممکن است حتی در روزهای سرد زمستانی فقط با یک پیراهن به بیرون از خانه بروید.

در موارد شدید، این عدم تحمل گرما ممکن است باعث اختلاف شما و دوستانتان شود، زیرا شما دوست دارید که درجه ی حرارت شوفاژ را کم کرده و پنجره ها را باز کنید و موجب ناراحتی دیگران شوید.

٣- تحریک پذیری:

تحریک پذیری و زودرنجی که بر اثر پرکاری تيروئيد ایجاد می شود معمولا در خانم های جوان بیشتر بروز می کند.

شما ممکن است نتوانید با استرس ها و فشارهایی که در اطرافتان وجود دارد کنار بیایید. همچنین ممکن است نسبت به انتقادهایی که از شما می شود حساسیت غیر طبیعی و بیش از حد نشان دهید و خیلی زود از کوره در بروید شما ممکن است بدون هیچ علت واضحی زیر گریه بزنید، عدم تمرکز حواس باعث اختلال در کارهای مدرسه، دانشگاه یا محل کارتان خواهد شد.

۴- طپش قلب:

اکثر بیماران دچار پرکاری تيروئيد، طپش قلب دارند. شما ممکن است احساس کنید که ضربان قلبتان سریع تر از حالت طبیعی شده است.

در پرکاری تيروئيدی شدید که مدت مدیدی طول کشیده و درمان هم نشده، به ویژه در افراد سالخورده ممکن است بی نظمی در ضربان قلب ایجاد شود که به آن اصطلاحا فیبریلاسیون دهلیزی میگویند و حتی ممکن است نارسایی قلبی هم رخ دهد.

۵- تنگی نفس:

تنگی نفس به ویژه در هنگامی که فعالیتی انجام میدهید (مثلا از پله ها بالا میروید) خود را نشان میدهد. افرادی که قبلا دچار آسم بوده اند ممکن است متوجه شوند که علایمشان بدتر شده است.

۶– لرزش دست ها در پرکاری تيروئيد

اکثر بیماران دچار پرکاری تيروئيد از لرزش دستهایشان شکایت دارند. نگه داشتن یک فنجان چای یا قرار دادن کلید در قفل ممکن است برای این افراد مشکل باشد. دست خط این بیماران نیز به علت لرزش دست بدخط می شود.

۷- ضعف عضلات:

به خصوص عضلات ران دچار ضعف می شوند و بالا رفتن از پله ها را مشکل می سازند. این افراد در هنگام بلند شدن از حالت نشسته، مجبور هستند که با دستشان جایی را بگیرند.

۸- تغییر در حرکات روده:

در اثر افزایش حرکات روده، مدفوع نسبت به حالت طبیعی شل تر خواهد بود. اسهال در این بیماران می تواند به عنوان یک مشکل مطرح شود.

۹- قاعدگی های نامنظم:

قاعدگی ها در خانم های دچار پرکاری تيروئيد اغلب نامنظم، کم حجم و حتی گاهی اوقات دیده نمی شود. تا هنگامی که پرکاری تيروئيد در یک خانم بیمار به قدر کافی درمان نشود، ممکن است حاملگی مشکل باشد.

۱۰ – اختلالات پوست، مو و ناخن ها:

شما ممکن است تمام بدنتان دچار خارش شود. بیماران مبتلا به گریوز همان طور که قبلا هم گفته شد، در قسمت جلوی ساق پای خود دچار تورم و خارش می شوند.

موهای شما ممکن است نازک و باریک تر از معمول شده و به خوبی حالت نگیرند. ناخن های تان شکننده شده و نسبت زشت می شوند.

۱۱ – مشکلات چشمی و پرکاری تيروئيد

بیماران مبتلا به بیماری گریوز اغلب دچار مشکلاتی در چشم هایشان می شوند. این مشکلات شامل: آبریزش شدید از چشم ها می باشد که بر اثر در معرض باد یا نور شدید قرار گرفتن، بیشتر می شود، احساس وجود شن ریزه در چشم ها و درد چشم ها، اختلال در بینایی و دیدن دوگانه ی اشیا نیز ممکن است رخ دهد.

بسیاری از این بیماران از اینکه چشم های شان بیرون زده می شوند خیلی ترسیده و نگران می شوند.

تشخیص پرکاری تیرویید:

اندازه گیری هورمون محرك تیرویید: اندازه گیری غلظت TSH سرم بهترین تست غربالگری منفرد معاینه عملکرد تیرویید به صورت سرپایی می باشد.
لمس تیرویید: پزشک از پشت چهار انگشت خود را روی لوب های تیرویید قرار می دهد، یک دست را روی یک لوب ثابت و دست دیگر را جابجا می کند، اگر لوب متحرک باشد غیر طبیعی است. در روش دیگر بیمار سر را بالا قرار می گیرد و آب دهان را می بلعد که پزشک با مشاهده وضعیت تیرویید را بررسی می کند.
اسکن تیرویید بررسی جذب ید رادیو اکتیو توسط تیرویید از طریق دستگاه ثبت اشعه رادیواکتیو یا دوربین گاما که در جلو و عقب ناحیه تحت مطالعه حرکت کرده و در یک سری از نمودارهای موازی و تصویر دیداری از توزیع رادیواکتیو را ارایه می دهد. تصاویر به منظور موضع، شکل، اندازه و عملکرد آناتومیک غده تیرویید لازم می باشد، به ویژه موقعی که بافت تیرویید بزرگ شده باشد، شناسایی مناطق دچار افزایش یا کاهش عملکرد در تشخیص بسیار با ارزش می باشد.
گوش کردن بروئی broi توسط گوشی از روی لوب های تیرویید
لرزش دست
آب خوردن و بررسی از نظر بزرگی
آزمایشات خون و هورمون های تیروییدی

درمان پرکاری تيروئيد

ید رادیواکتیو: از اوایل دهه ۵۰ میلادی مصرف ید رادیواكتیو به عنوان درمان مقطعی پركاری تیرویید رایج شد و به خصوص در بیست سال اخیر ید رادیواكتیو درمانی به دلیل آسانی، قابلیت تكرارپذیری، و عود كمتر بیماری به عنوان درمان انتخابی شناخته شد، اما باید در نظر داشت بیماران پرکاری تیرویید که با ید رادیواکتیو درمان شده اند ممکن است در معرض ابتلا به کم کاری تیرویید قرار گیرند.
درمان دارویی: معمولا داروی کاربی مازول برای پرکاری تیرویید تجویز می شود. برخی اثرات این دارو مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از مصرف هر دوز دارو، در بدن دوام خواهند داشت. به منظور مصرف این دارو باید به مواد غذایی که در طول روز مصرف می کنیم توجه ویژه ای داشته باشیم چرا که هنگام مصرف این دارو، باید از مصرف غذاهایی که میزان ید آنها زیاد است مانند ماهی روغن و ماهی خودداری شود. سردرد، سرگیجه، تهوع و درد مفاصل، از عوارض معمول مصرف دارو می باشند.

عوامل خطر زا در بروز پرکاری تيروئيد

عواملی متعدد از قبیل سن، جنسیت، مصرف دخانیات، بیماری های زمینه ساز و دیگر عوامل فردی و محیطی با اختلال های تیرویید مرتبط می باشند. نقش عوامل محیطی در زمینه سازی برای ایجاد اختلال های تیرویید بسیار مهم است. عوامل روانی و رخداد های آزاردهنده، استرس ها و مشكلات روانی می توانند با كاهش قدرت سیستم ایمنی در بروز اختلال های تیرویید موثر باشند و در ایجاد و تشدید اختلال های تیرویید نقش مهمی ایفا کنند. همچنین اساس و مبانی ژنتیكی و نیز تاریخچه خانوادگی از نظر ابتلا به اختلال های تیرویید با ایجاد اختلال های تیروییدی در نسل های بعدی مرتبط است. بیماری های زمینه ساز مانند اختلال های قلبی-عروقی، دیابت، اختلال های كلیوی و دیگر اختلال ها می توانند زمینه ساز ایجاد اختلال های تیرویید در افراد باشند.

بارداری و تیرویید

تغییرات هورمونی و نیازهای متابولیكی متعددی در زمان بارداری رخ می هند كه بر عملكرد تیرویید مادر تاثیرات پیچیده ای اعمال می نمایند. در كل بیماری های تیرویید در صورت رعایت نکردن در حاملگی شایع می باشند. شیوع پرکاری تیرویید در زنان ۵ در هزار و کمکاری تیرویید حدود ۳ در هزار نفر است. با توجه به شیوع قابل توجه بیماری های تیرویید در زنان طی سنین باروری، شیوع این بیماری ها از جمله تیروییدیت مزمن، كم كاری تیرویید، بیماری گریوز و غیره در زنان باردار نیز بالا است. آگاهی از روندهای فیزیولوژی از جمله تغیرات آزمون های عملكرد تیرویید، حجم تیرویید، تغیر سیستم ایمنی، و اكونومی ید در دوران حاملگی ضرورت دارد. زنان باردار كه تیرویید طبیعی دارند تغیرات زیادی را در نیاز به هورمون های تیرویید در زمان بارداری پیدا می كنند. به طور معمول نیاز به هورمون های تیرویید ۴۰ تا ۱۰۰ درصد افزایش می یابد تا بتواند نیازهای مادر و جنین در حال رشد را تامین نماید. حدود ۶۵ درصد مولكول تیروکسین و ۸۵ درصد مولکول تری یدوتیررونین را تشکیل می دهد. روزانه ۳۰ میکرو گرم T3 در بدن تولید می شود كه ۸۰ درصد آن از تبدیل T4 به T3 در سلول های كبد و کلیه حاصل می گردد و تیرویید فقط ۲۰ درصد یعنی ۶ میکروگرم T3 ترشح می کند.

درمان پرکاری تيروئيد در طب سنتی

داروهای گیاهی در طی جنگ جهانی اول به خاطر كمبود دارو به طور وسیعی استفاده شدند. بعد از جنگ صنایع داروسازی رشد زیادی یافتند و پنی سیلین كشف گردید. طب گیاهی جدید توسط هیلدا منتشر شد. قانون پزشكی و داروسازی سال 1941 حق فروش داروی گیاهی توسط اطبای گیاهی را به بیماران لغو كرد. جنجال عمومی باعث شد تا این قانون هیچگاه اجرا نشود. بعد از یكسری بحث ها قانون پزشكی در 1968 حقوق این اطبا را دوباره برقرار كرد و انجمن پزشكی گیاهی بریتانیا تأسیس شد. هم اكنون عموم مردم به خاطر عوارض جانبی داروهای شیمیایی به طبیعت روی آورده اند. طبق منابع طب سنتی بهترین روش بر درمان و کنترل هایپرتیروئیدیسم (پرکاری تیرویید) کاهش و پرهیز از مصرف گرمی‌ جات و مصرف بیشتر سردی جات مخصوصا غذاهایی با مزاج سرد و تر است.

خورد کردن هندوانه و ترکیب با خاکشیر سپس میل کردن آن
پرهیز از خوردن مواد غذایی با طبع گرم جز زردچوبه
بادکش کردن دو طرف گلو و حجامت که حتما باید تحت نظر متخصصین این رشته انجام شود.

به دلیل افزایش متابولیسم بدن، فرد دچار كاهش وزن می شود، پس باید كالری و پروتیین لازم را تامین كرد بنابراین نیاز به یک رژیم پركالری (به دلیل كاهش وزن) با پروتیین و كربوهیدرات، كلسیم، فسفر، ویتامین های گروه B، D احساس می شود.

برخی از مواد غذایی از فعالیت تیرویید جلوگیری می کنند که گواتروژن نام دارند که خوردن آن ها از هایپرتیروئیدیسم (پرکاری تیرویید) جلوگیری می کند مانند: انواع کلم، شلغم، روغن کنولا، بادام زمینی، سویا و ارزن هستند و اما نباید در مصرف آن ها افراط کرد چرا که باعث ایجاد کم کاری تیرویید می شوند.
یکی از بهترین راه های پیشگیری از این عارضه تغذیه مناسب و متنوع می باشد، معیار تنوع و تناسب بسیار ساده است و بر اساس قرار داشتن میزان کافی پروتیین، ویتامین، املاح مانند کلسیم، فسفر برای بدن در رژیم غذایی فرد می باشد. میزان نیاز بدن به کلسیم حدود 800 میلی گرم در افراد زیر 50 سال و 1200 میلی گرم برای هر فرد بالای 50 سال است. در زنان شیرده این مقدار به 1700 تا 2000 میلی گرم در روز می رسد پس با رژیم مناسب می توان از مهم ترین عامل این عارضه یعنی کمبود کلسیم مقابله کرد. جذب کلسیم در خون به صورت یون کلسیم و از دیواره روده صورت می‌ گیرد و عاملی که موجب افزایش جذب کلسیم می‌ شود ویتامین D است. مواد غذایی حاوی کلسیم: سبزیجات برگ سبز مثل كلم پیچ، اسفناج، كرفس، جعفری و نیز شلغم، هویج، زیتون، پرتقال، انگور، توت فرنگی، خرمالو، كشمش، بادام، پسته، بادام زمینی، گردو، حبوبات و غذاهای دریایی مثل ماهی به ویژه ماهی تن، كلیكا و ساردین است.
قرار داشتن مقدار کافی ویتامین D در رژیم غذایی: ویتامین D به واسطه عملی که در جذب کلسیم انجام می دهد، می تواند سطح کلسیم بدن را کنترل کند. قرار گرفتن پوست در معرض آفتاب به مدت کمتر از نیم ساعت می تواند تا حدودی نیاز بدن را برای تامین این ویتامین برطرف کند. میزان دوز مناسب مصرفی ویتامین D حدود 600 میکروگرم در روز می باشد. اخیرا مواد غذایی غنی شده با ویتامین D روانه بازار شده اند که میتوانند به غنی شدن رژیم غذایی نیز کمک کنند.
روزانه 6 تا 8 لیوان آب و مایعات (مثل آبمیوه، شیر) بنوشید.
از مصرف نوشیدنی های دارای کافئین بپرهیزید مانند: نوشابه، چای، قهوه و…
در مواردی که تحت تاثیر پرکاری تیرویید فرد مبتلا به اسهال می شود باید از مواد غذایی ضد اسهال مثل موز، برنج پخته، هویج و سیب زمینی استفاده كند.
استفاده از منابع ویتامین B: سیب زمینی، موز، عدس، فلفل، ماهی تن، دانه ها، آجیل، تخم مرغ، سریال های صبحانه، برخی از انواع نوشابه های انرژی زا، سینه مرغ، آب گوجه فرنگی.