آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۸ 
نام فارسی: علف چای ، گل راعی، هوفاریقون
نام علمی: .Hypericum perforatum L
نام فرانسه: Herbe à mille trous, Chasse – diable, M. officinale, Millcpertuis
نام انگلیسی: St John’ s wort, Hardhay
نام آلمانی: Tupfel Johanniskraut, Hartheu
نام ایتالیایی: Erba di san Giovanni, Caccia diavoli, lperico commune, Perforata
نام عربی: داذی، داذی رومی، حشیشه القلب
علف چای گیاهی است از تیره علف چای (Hypericaceae)، علفی، پایا به ارتفاع ۵۰ تا ۸۰ سانتی متر و دارای برگ های متقابل است. در حاشیه راه های روستایی، مزارع متروک، نواحی کم درخت جنگل ها، بیشه ها و غیره می روید. از مشخصات آن این است که اولا ساقه های متعدد و منشعب آن، دارای دو خط نسبتا برجسته در تمام طول خود است ثانيا در برگ های متقابل و بیضوی و درازآن، نقاط کوچک و شفافی، به تعداد فراوان دیده می شود که در واقع کیسه های ترشحی مملو از اسانس هستند.
در گلبرگ های آن، نقاط ریز با خطوط تیره ای مشاهده می گردد که عبارت از غده های ترشحی محتوی شیره ای به رنگ قرمز مایل به قهوای می باشد. مجموعه گل های آن نیز پس از ظاهر شدن، به صورت دیهیم مانند در آمده، منظره بسیار زیبا به گیاه می بخشند. با آن که محل رویش آن ها در کوهستان ها تا ارتفاعات متوسط ذکر گردیده است اما در نواحی مختلف البرز مخصوصا در ارتفاعات بالای لوشان و عمارلو، راه بین کبوترچاک و پاکده، در ارتفاعات متجاوز از ۲۰۰۰ متر نیز می توان آن را یافت.
برگ‌های آن متقابل، تخم مرغی شکل و بدون دمبرگ که مستقیما به ساقه متصل است. سطح زیرین برگ کم رنگ و حدود ۲ سانتی متر بلندی دارد و دارای نقاط غده‌ای و نیمه شفاف متعددی است که در برابر نور دیده می شوند که در واقع کیسه های ترشحی مملو از اسانس هستند. گل های زرد تا سفید رنگ، نسبتا بزرگ، دارای پنج گلبرگ، با پرچم های بیرون زده است و به صورت مجتمع در بالای ساقه ها به چشم می خورد.
گل‌های علف چای به رنگ سفید یا زرد است که در بالای ساقه به صورت مجتمع به چشم می خورد. این گل‌ها کمی معطر و دارای بوی مخصوصی است. در گلبرگ‌ها نقاط ریز یا خطوط تیره که عبارتند از غده های ترشحی محتوی شیره قرمز مایل به قهوه ای دیده می شود.
میوه علف چای به شکل کپسول است و ریشه ی آن به طول حدود ۷۰ سانتی متر است. زمان گل دهی این گیاه اواخر اردیبهشت تا اواخر مهر ماه و زمان برداشت سرشاخه ها، خرداد تا تیر ماه است. در هوای مرطوب و آفتابی هرس کردن گیاه و چیدن برگ و گل باعث آسیب پوستی می شود.
علف چای دارای گونه های مختلفی است که گونه H. perforatum گیاه دارویی بسیار قدرتمندی است و در ایالات متحده‌ی آمریکا پر فروش ترین گیاه دارویی است. علف چای معمولا به صورت خودرو در میان کشتزارهای گندم و ذرت یافت می شود. این گیاه، به طور گسترده در مناطق معتدل اروپا (اوکراین و روسیه)، آسیا (ترکیه، هند و چین) و شمال آفریقا (خاورمیانه) و ایالات متحده آمریکا پراکنده شده است.
در هند، بر روی ارتفاعات بلندتر رشته کوه هیمالیا و در تپه های بخش های مرکزی کشور می روید. علف چای در اروپا به دلیل استفاده از آن در نانوایی‌ها شناخته شده است؛ زیرا کمی از آن را به نان اضافه می کنند تا نان بهتر و خوش طعم تر شود. در ایران در دامنه کوه‌های البرز، چالوس، مازندران و نقاط غرب ایران و در مسیر قله‌ی چین‌کلاغ به حد زیادی می روید.
قسمت های مورد استفاده گیاه علف چای سرشاخه های گل دار تازه یا خشک شده آن است. سرشاخه ها را باید در زمان گل دهی از گیاه چید. در این هنگام طعم آن تلخ، کمی قابض و دارای شوری ملایمی است. اگر گلبرگ‌ها مابین انگشتان له شوند، بوی معطری از آن به مشام می رسد. گل ها باید قبل از پلاسیده شدن چیده شوند، در غیر این صورت خواص دارویی خود را از دست خواهند داد.
ترکیبات شیمیایی علف چای
سرشاخه گلدار این گیاه دارای اسانس و تاننی شبیه تانن چای است. مقدار تانن آن نیز در نمونه های مختلف ممکن است تا ۱۲.۴۰ درصد برسد. به علاوه دارای هتروزیدی به نام هیپرین (hyperine) و ماده قرمز رنگی به نام هیپریسین (hypericine) است.
هیپرین، ماده ای است به رنگ زرد روشن که از گلبرگ های گیاه به دست می آید و اگر تحت اثر اسیدهای رقیق قرار گیرد، هیدرولیز شده، ماده ای به نام کوئرستین (Quercetine) از آن نتیجه می شود. هیپریسین، ماده قرمز رنگی است که از مادگی و میوه این گیاه به دست می آید. طيف جذبی آن نیز مجاور طیف اکسی هموگلبين است.
هیپریسین (Hypericinc) [سیکلو – ورول (Cyclo – Wcrol)، سيكلوزان (Cyclosan)، هیپه ریکوم رد (hypericum rcd)]، به فرمول C۳۰H۱۶O۸ و به وزن مولکولی ۵۰۴.۴۳ است. از گونه های مختلف Hypericum، مخصوصا .H. perforatum L استخراج گردیده است. به علاوه از ایرادیاسیون (تابش اشعه) oxypenicilliopsin که از نوعی قارچ به نام Peniciliopsis clavariaeformis Solms – Laubach تهیه می شود نیز به دست می آید.
هیپریسین، به صورت بلوری های سوزنی شکل و به رنگ آبی – سیاه، در مخلوطی از پیریدین و اسید کلریدریک متانول دار به دست می آید. این ماده به مقادیر زیاد در پیریدین و بازهای آلی دیگر حل می شود و محلولی به رنگ قرمز گیلاسی با فلئورسنس قرمز ایجاد می کند ولی تقریبا درغالب حلال های آلی دیگر غیر محلول است.
از نظر درمانی، چنین به نظر می رسد که اثر مقوی و آرام کننده در انسان داشته باشد. سابقا از آن برای رفع حالت افسردگی (depression) استفاده به عمل می آمده است. در اعضای سبز گیاه علف چای ، موادی نظیر فیتوسترین، فلاوون، اسیدهای: استئاریک، پالمیتیک، میریستیک، الكل سریلیک و غیره نیز وجود دارد.
سر شاخه گلدار گیاه را همیشه باید در زمان گل دادن از گیاه چید. در این هنگام، طعم آن تلخ، کمی قابض و به طور ملایم شور است. اگر در بین انگشتان فشرده و له شود، بوی معطر و رزینی از آن استشمام می گردد. برای منظورهای درمانی معمولا مجموعه گل ها را باید زمانی از گیاه جدا کرد که هنوز در حالت طراوت یعنی قبل از پلاسیده شدن باشد.
پس از چیدن سر شاخه های گلدار، باید آن ها را با نخی به هم بسته به صورت دسته های مجزا در آورد و سپس بر روی طناب آویخته، در محل مناسبی جای داد تا به سرعت خشک گردد و یا آن که سر شاخه های گلدار را به صورت قشر نازکی بر روی سطح زمین در محل خشکی گسترانید تا بدون فاسد شدن، خشک گردد. اگر عمل خشک شدن، به سرعت و در کمال دقت صورت گیرد، گل ها، رنگ زیبا و بو و طعم خود را حفظ می کنند ولی در هر حال، به مرور زمان رنگ گل ها تدریجا، کم شده از بین می رود.
نحوه کاشت و تکثیر علف چای
علف چای یا گل راعی گیاهی است علاقمند به آفتاب و تا حدودی به رطوبت نیاز دارد؛ لذا در خاک هایی با بافت سبک تا متوسط با PH خنثی به خوبی رشد می کند. این گیاه به آبیاری در حد معمول نیاز دارد. علف چای به خشکی مقاوم است. اگر گیاه را در شرایط سایه – آفتاب نگه داری کنیم به آب کم تری نیاز دارد و رنگ برگ‌های آن کمی روشن تر می شود. این گیاه در مناطق معتدل همیشه سبز است و در مناطق با آب و هوای سرد، خزان می کند و سرمای ۲۰- درجه را تحمل می کند.
با کاشت بذر آن در زمستان در گلخانه می توان گیاه را تکثیر کرد. جوانه زنی ۱ تا ۳ ماه طول می کشد. هم چنین می توان گیاهان چند ساله را با تقسیم ریشه زیاد کرد. روش معمول دیگر استفاده از قلمه چوب نرم است. تکثیر این گیاه عمدتا توسط بذر و گاها توسط ساقه های رونده صورت می گیرد. بذرهای ریز این گیاه را باید در عمق کم بکاریم و معمولا از کشت غیرمستقیم بذرها استفاده می‌شود (به شکل خزانه).
برداشت این گیاه در زمانی است که ۵۰ درصد گل‌ها باز شده اند و این عمل شامل قطع پیکره‌ی رویشی این گیاه از نزدیکی سطح زمین است. برداشت در یک روز آفتابی صورت می گیرد و محصول را باید به سرعت در محلی تاریک خشک کرد.
طرز استفاده و مقدار مصرف علف چای
گیاه علف چای به شکل جوشانده، دم کرده، عصاره روغنی و تهیه داروی شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرد.
تهیه جوشانده:
حدود ۱ یا ۲ قاشق شربت خوری برگ و گل خشک گیاه را در ۲ فنجان آب جوش می ریزیم و آن را آن قدر می جوشانیم تا یک فنجان باقی بماند سپس آن را مصرف کنید.
تهیه روغن:
روغن این گیاه قرمز رنگ است که از قرار دادن گل این گیاه در روغن آفتاب گردان، روغن گردو و یا روغن زیتون و با قرار دادن در برابر آفتاب به مدت چند هفته به دست می آید.
تهیه دم کرده:
۱ تا ۲ قاشق مرباخوری گیاه خشک را در یک لیوان آب جوش ۱۰ تا ۱۵ دقیقه خیس کنید و تا ۳ فنجان در روز بخورید. طعم آن ابتدا کمی شیرین و سپس تلخ و قابض است.
خشک کردن:
برای خشک کردن این گیاه باید آن‌ها را به صورت دسته های مجزا در آورد و سپس در محلی تاریک بر روی طناب آویخت. یا این که سرشاخه ها را به صورت قشر نازکی بر روی سطح زمین در محل خشکی گستراند تا بدون فاسد شدن خشک شوند. اگر عمل خشک کردن با دقت و سرعت انجام شود، گل‌ها رنگ زیبا و طعم خود را حفظ می کنند.
خشک کردن صنعتی این گیاه در دمای حداکثر ۵۵ درجه و در تاریکی کامل انجام می شود. حتی چند ساعت نور می تواند مقدار ماده شیمیایی فعال آن را کاهش دهد. سه فراورده‌ی دارویی از این گیاه به شکل قطره هایپیران و قرص پرفوران که هر دو در درمان افسردگی کاربرد دارند؛ هم چنین اسپری نوروژیک که در درمان دردهای عصبی به کار می رود و خاصیت ضد التهابی دارد، تولید می شود.
با توجه به این که به علت شرایط آب و هوایی، گیاهان دارویی ایران دارای مرغوبیت خاصی هستند، لذا گیاه علف چای در ایران دارای بهترین کیفیت است.
تذکر: برای کودکان و افراد بالای ۶۵ سال باید از مقدار کم شروع کرد و به تدریج مقدار آن اضافه کرد.
خواص درمانی و طبیعت علف چای
طبیعت گیاه علف چای گرم و خشک است. خواص دارویی این گیاه به طور خلاصه عبارتند از: درد دنبالیچه، درمان اسهال و اسهال خونی، التهابات پوستی، درمان کزاز، گرفتگی صدا، ضد کرم روده و معده، التیام زخم و درمان سوختگی. خونریزی مغزی، ضعف جنسی، مننژیت، درمان فلج، سیاه سرفه، بی خوابی، سرماخوردگی، تب بر، برای نیش سمی حشرات، ضد ویروس، تقویت سیستم دفاعی بدن و موثر در درمان ایدز.
ماده قرمز رنگی که در برگ های چای کوهی وجود دارد و با فشار دادن برگ‌ها از آن خارج می شود برای التیام زخم‌ها و درمان سوختگی ها به کار می رود.
ضد کرم معده و روده، ادرار آور و قاعده آور است. گرفتگی صدا را باز می کند و خلط آور است. برای درمان مرض کزاز به کار میرود. اگر برگ گیاه علف چای را بکوبید و یا روغن حاصل از گل این گیاه را روی زخم های عمیق و متعفن و التهابات پوستی بگذارید آن ها را درمان می کند. درمان کننده اسهال و اسهال خونی است. برای درد دنبالیچه بهترین دارو است.
اگر مشکوک به خون ریزی مغزی هستید و یا احتمال خون ریزی مغزی وجود دارد حتما از علف چای استفاده کنید. ضعف جنسی را درمان می کند. درمان کننده بیماری مننژیت است. برای درمان فلج به کار می رود. سیاه سرفه را درمان می کند. درمان کننده بی‌خوابی است. در درمان سرماخوردگی معجزه می کند. برای درمان تب و اثر نیش سمی حشرات به کار می رود.
طبق آخرین تحقیقات علف چای می تواند ویروس‌ها را از بین ببرد و حتی ویروس بیماری ایدز (AIDS). مدتی است که بیماران مبتلا به ایدز از این گیاه استفاده می کنند که سیستم دفاعی بدن آن ها را تقویت و بیماری را تخفیف می دهد. دم کرده علف چای برای درمان افسردگی و احتمالا تحریک سیستم دفاعی بدن مفید است.
سر شاخه گلدار این گیاه دارای اثر نیرو دهنده، هضم کننده، صفرابر، مسکن اعصاب، ضد عفونی کننده مجاری ادرار، مدر، ضد نزله، قابض و تقویت کننده دستگاه تنفسی و رحمی است. به علاوه به طور محسوس اثر تب بر، رفع التهاب سرخرگ ها (Artérite) و ضد کرم دارد در استعمال خارج، التیام دهنده زخم هاست.
علف چای را در موارد کمی اشتها، شکم روش، اسهال های ساده، قولنج های کبدی و کلیوی، زردی، آب آوردن، سنگ کلیه، نزله های ششی، آغاز بیماری سل، آسم مرطوب، کم خونی دختران جوان، هیستری، صرع، حالات تشنجی، عدم تعادل عصبی، سردردهای عصبی، میگرن (Migraine)، سیاتیک، دردهای عصبی صورت، بواسیر، دفع کرم روده، تب های نوبه، قطع حالت قاعدگی در زنان جوان، تاخیر وقوع قاعدگی، اختلالات مختلف قاعدگی، ترشحات مهبلي(Leucorrhee) و غیره به کار می برند.
پزشکان قدیم از آن برای مصارف درمانی مختلف استفاده فراوان به عمل می آوردند مانند آن که Cazin در سال ۱۸۵۸، دم کرده آن را در نزله ششی مزمن، آسم، دفع اخلاط چرکین در مسلولین و هم چنین به طور کلی برای درمان بیماری های سینه، مخلوط با گیاهانی نظیر Lichen d’ laland ,Glechoma hederacea و Inula Helenium به کار می برده است به علاوه پزشک هم زمان Cazin به نام Fr. Dubois ، از آن نتایج مطلوب در رفع آب آوردن انساج (بعضی موارد آن) به دست آورده بود.
W. Bohn در سال ۱۹۲۷، متوجه شد که علف چای، در رفع بی اختیاری دفع ادرار، حرکت و راه رفتن در خواب منشا هیستری، هم چنین سر درد، نفخ و زردی اثر معالج دارد.
در استعمال خارج، سرشاخه گلدار گیاه مخصوصا روغن قرمزی که از گل های گیاه به دست می آید به صورت کمپرس در رفع و بهبود غالب زخم ها، و سوختگی ها به کار می رود. بررسی های ارزنده Dr. H. Leclerc در سال های اخیر، نشان داد که فراورده های این گیاه اثر مفید در بهبود و رفع سوختگی ها دارد به طوری که به کار بردن اعضای گیاه، سبب می گردد که درد و ناراحتی سوختگی ها، به علت به وجود آمدن نوعی بی حسی موضعی در محل سوختگی، کاهش حاصل کند.
به علاوه به کار بردن آن موجب می شود که التهاب تسکین یافته، از چرکین شدن و به وجود آمدن مایع تاول مانند، در زیر پوست محل سوختگی، جلوگیری به عمل آید و تدریجا موجبات پیدایش پوست تازه در محل آسیب دیده فراهم گردد. اطبای مختلف با استفاده از این گیاه، هر یک به نتایج مشابه در درمان سوختگی ها رسیدند به طوری که متفقا آن را در معالجه و رفع ناراحتی آن موثر ذکر نمودند. K. Kahnt و عده ای دیگر، مصرف آن را به صورت مالیدن بر روی عضو، در رفع ناراحتی های رماتیسم و نقرس، توصیه نموده اند.
در طب عوام از فراورده های این گیاه به طوری که اشاره می گردد، برای رفع همه نوع عوارض خارجی بدن مانند بریدگی های سطحی بدن، زخم های باز، کوبیدگی ها، خون مردگی های دررفتگی ها و حتی سیاتیک، درد کمر، دردهای تشنجی و غیره استفاده به عمل می آورند.
بهداشت پوست با علف چای
اثر قابض و ضد عفونی کننده این گیاه موجب گردیده که از آن در درمان عوارض پوست های چرب استفاده به عمل آید. معمولا پوست صورت اگر چرب باشد، پس از پاک کردن از مواد آرایشی، بقایای آن ها در منافذ پوست که حالت باز شده دارند، باقی می ماند و آن ها را مسدود می کند. برای نظافت کامل این گونه پوست ها، جوشانده ۵۰ گرم سر شاخه گلدار گیاه را در یک لیتر آب تهیه کرده بر روی پوست صورت اثر می دهند و آن را پاک می کنند. جوشانده مذکور از پیدایش چین در پوست صورت جلوگیری می نماید و باعث طراوت آن می شود.
صور دارویی علف چای
دم کرده ۱۵ تا ۳۰ گرم در هزار به مقدار یک فنجان قبل از هر غذا – مخلوط دم کرده ۱۰ گرم سرشاخه گلدار گیاه و ۱۰ گرم Glechoma hederacea (گیاهی از تیره Labiatae) با جوشانده ۱۰ گرم ریشه Inula Helenium، به مقدار ۳ تا ۴ فنجان در روز. روغن قرمزی که از گیاه و گلبرگ های این گیاه به سه صورت زیر تهیه می شود، در مصارف درمانی مورد استفاده قرار می گیرد:
- خیساندن گیاه تازه در روغن گرم، تا مواد لازم آن در روغن وارد گردد.
- ظرفی به حجم یک لیتر انتخاب کرده، معادل آن را از گل های عاری از کاسه و دمگل پر می کنند سپس نیم لیتر روغن زیتون بدان افزوده، مجموع آن ها را درون ظرف شیشه ای کوچک وارد می سازند و دهانه آن را محکم می بندند و مجاور گرما و نور خورشید به مدت ۱۵ روز قرار می دهند. سپس صاف نموده به کار می برند. از این روغن حتی در مصارف داخلی نیز، برای رفع گرفتگی های غیر ارادی عضلات بدن، درد در ناحیه شکم و غیره می توان به مقدار ۶ تا ۸ قطره بر روی یک حبه قند، استفاده به عمل آورد.
برای آن که ماده روغنی مذکور، بر اثر باز و بسته شدن دهانه ظرف، فاسد نگردد آن را در آمپول های متعدد که در هر یک از آن ها، مقدار لازم برای یک پانسمان کافی باشد (۱۰ تا ۱۲گرم) جای می دهند. روغن مذکور، در استعمال خارج، اثر آرام بخش و هم چنین ضدعفونی کننده داشته، باعث پیدایش پوست تازه در زخم ها، اولسرها و سوختگی ها می شود.
از گل های این گیاه، نوعی راتافيا (Ralafia)، به عنوان اشتها آور یا هضم کننده غذا تهیه می کنند. برای این کار ۳۰گرم از گل های خشک شده را در نیم لیتر عرق، درون ظرف شیشه ای وارد کرده، دهانه آن را به خوبی می بندند و به مدت ۱۵ روز در مجاور نور خورشید قرار می دهند (قبل از بستن دهانه ظرف، می توان یک لیمو ترش نیز به محلول اضافه کرد) سپس آن را صاف کرده، مقدار ۶۰ گرم قند (یا بیشتر بر حسب طعم محلول) بدان می افزایند و به مصارف درمانی مختلف می رسانند.
دم کرده مخلوط علف چای، بومادران و آویشن، به مقدار مساوی ۲ گرم از هر یک برای یک فنجان، به منظور رفع بی اختیاری دفع ادرار مصرف دارد. در استعمال خارج، جوشانده ۵۰ گرم گیاه خشک در یک لیتر آب، برای تهیه لوسیون و کمپرس به کار می رود.
باید توجه داشت که مصرف مقدار زیاد علف چای، به علت دارا بودن هیپریسین، اثر تحریک کننده سلسله اعصاب و تشنج آور دارد. حیواناتی مانند گاو، گوسفند، اسب و غیره اگر از گیاه فوق ضمن علوفه خود مصرف نمایند، دچار بیماری های پوستی می گردند بدین نحو که در محلی از پوست بدن آن ها که سفید رنگ است (حیوانات دارای پوست سفید یا دارای لکه های سفید رنگ در پوست)، لکه های قرمز رنگ ایجاد می شود و مرگ سلول های سطحی بافت پیش می آید.
عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف علف چای
تحقیقات دانشمندان نشان می دهد مصرف این گیاه برای انسان در صورتی که در حد مجاز توصیه شده، مصرف شود ایجاد عوارض پوستی نمی کند، مگر در افرادی که دارای پوست های حساس باشند؛ لذا اشخاصی که از این گیاه استفاده می کنند، باید حتی الامکان دور از تابش اشعه آفتاب باشند. قرار گرفتن پوست در معرض آفتاب پس از مصرف خوراکی این گیاه، ممکن است منجر به آسیب پوستی شود.
تداخلات دارویی علف چای
نکته مهم در مورد این گیاه و فرآورده های آن، تداخلات دارویی و احتیاط های پزشکی لازم برای مصرف مشتقات دارویی است. کسانی که از داروهای آسم، قرص ضد بارداری، ضد سرماخوردگی و حساسیت استفاده می کنند نمی توانند علف چای مصرف کنند.
سابقه تاریخی علف چای
از حدود دو هزار سال پیش گیاه علف چای نزد بیشتر اقوام و ملل جهان به عنوان بهترین داروی بیماری‌های عصبی مورد استفاده بوده است. حدود یک قرن پیش، برای اولین بار در آلمان از آن فرآورده صنعتی تهیه شده و سپس در حدود سه دهه قبل در بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکا محصولات زیادی از آن به بازار آمد. معنی این گیاه در زبان انگلیسی، (St. John’s wort)، مخمر يوحنای مقدس است. انتخاب این معنی به این دلیل است که زمان گل دهی و برداشت سنتی آن در زاد روز حضرت یحیی (۲۴ ژوئن) است.
هم چنین می تواند یادآور شوالیه های یوحنای مقدس باشد که در طول جنگ های صلیبی، از آن برای درمان زخم استفاده می کردند. جالب است بدانید که روغن چای کوهی برای مدت سه قرن در انگلستان تنها داروی زخم‌ها بوده است.
محل رویش علف چای
نواحی مختلف البرز، کرج، راه چالوس. گیلان: رشت به آستارا، لاهیجان، عمارلو، بین کبوتر چاک و پاک ده در ارتفاعات ۲۰۰۰ متری. آذربایجان: ارومیه (رضائیه سابق)، نزدیک دیلمان، قره داغ، جنگل على بلاغ، اردبیل، کوه سهند، نواحی شمالی ایران، خراسان، مغرب ایران، بروجرد، کوه الوند، نهاوند. گرگان: نزدیک رادکان، گنبد قابوس، جنگل گلستان. مازندران: دره هراز، کرهزنک، دره تالار، پل سفید، دره چالوس، پل زنگوله، کلاردشت. خراسان: بجنورد (احمد ماهوان)، تپه مراوه. لرستان: بیشه. اطراف تهران.
