آیدانا | شما آنچه هستید که میخورید
کاربر ۱۰ 
برداشت عسل
به طور کلی هر منطقه از نظر جریان شهد طبیعی در طول سال دارای دوره های مشخص بوده که زمان وقوع آنها، طول هریک از دوره ها و نوع گل های شهد دهنده برای هر منطقه معین و در سالهای متوالی تقریبا ثابت می باشد. بدیهی است زنبوردارانی که شناخت بهتری از مناطق مختلف داشته باشند و با اعمال مدیریت صحیح کلنیهای زنبورعسل بهتری را آماده کرده و همزمان با جریان شهد مناطق مختلف از آن بهره برداری کنند محصول بیشتری را برداشت عسل بیشتری خواهند داشت.
میزان برداشت عسل در هر منطقه و کیفیت آن به عوامل مختلفی از جمله نوع گل های شهدزا، فراوانی آنها، طول دوره شهددهی، شرایط اقلیمی و رقابت کلنیهای زنبورعسل در آن منطقه دارد. قابل ذکر است که ظرفیت شهددهی هر منطقه محدود بوده و گنجایش تعداد معینی از کلنی های زنبورعسل را دارد.
شناخت این ظرفیت نیز مستلزم مطالعات و بررسی های مختلف می باشد. لذا در صورتی که بیش از ظرفیت هر منطقه کلنیهای زنبور عسل در آن منطقه مستقر گردد. متوسط تولید عسل هر کلنی به همان نسبت کاهش می یابد.
از طرف دیگر عدم برداشت به موقع محصول و عدم انتقال کلنیها به مناطق مناسب نیز احتمالا موجب کاهش متوسط تولید هر کلنی خواهد شد زیرا با پایان یافتن دوره شهددهی زنبورهای هر کلنی مجبور هستند از عسل ذخیره شده مصرف کنند.
کیفیت عسل به دست آمده نیز بستگی به نوع گل های شهدزا، شرایط اقلیمی منطقه، زمان و شرایط برداشت عسل دارد. عطر، طعم، رنگ و سایر خصوصیات عسل تا حدود زیادی بستگی به شهد گلهای آن منطقه دارد.
در صورتی که محصول عسل صرفا از گلهای یگ گونه گیاه به دست آید مشخصا دارای خصوصیات همان گونه گیاه خواهد بود ولی در صورتی که محصول به دست آمده مخلوطی از شهد گل های گونه های مختلف گیاهان باشد در این صورت عسل مزه و عطر گیاه معینی را نخواهد داشت.
لذا با توجه به غالب بودن یک گونه گیاه در منطقه برای به دست آوردن عسل مشخص از آن گیاه باید برنامه برداشت عسل را طوری تنظیم کرد که بلافاصله پس از پایان دوره شهددهی آن گونه گیاه، محصول برداشت شود و به طور مستقل تصفیه و بسته بندی گردد.
شرایط اقلیمی نیز تاثیر به سزایی روی کیفیت محصول به دست آمده دارد. مثلا در مناطق مرطوب که رطوبت نسبی هوا بالا است ضمن این که زمان بیشتری برای تبدیل شهد به عسل لازم است محصول به دست آمده نیز ممکن است دارای رطوبت بیشتر از حد مجاز بوده که منجر به تخمیر و ترش شدن عسل خواهد شد.
از طرف دیگر عسل به دست آمده در مناطق خشک که رطوبت هوا پایین است نیز دارای مشکلات دیگری از جمله غلظت زیاد، عدم سهولت استخراج و بسته بندی و استفاده از آن است. ولی لازم به ذکر است که همه مشکلات فوق الذکر با اعمال روشهای صحیح در جریان برداشت محصول، تصفیه، پاستوریزاسیون و بسته بندی آن قابل حل میباشد.
بازدید کلنیها قبل از برداشت عسل
با توجه به این که بعضی از بیماریهای مهم زنبورعسل مثل بیماری لوک از طریق عسل آلوده منتقل می شوند، در صورتی که در جریان برداشت محصول وسایل و لوازم کار و شانهای عسل به عوامل بیماری آلوده شوند موجب اشاعه آن بیماریها و خطرات احتمالی بعدی میشوند. لذا لازم است قبل از برداشت محصول، کلنیهای زنبور عسل دقیق بازدید شوند.
در جریان بازدید منطقه پرورش نوزادان مورد بررسی قرار گیرد و ضمن حصول اطمینان از وجود ملکه زنبورعسل در صورتی که بیماری خاصی در آنها وجود داشت نباید محصول آنها را همزمان با محصول کلنیهای سالم برداشت کرد. در این مورد توصیه می شود کلنیهای بیمار را مورد بررسی دقیق تر قرار داده و ضمن شناسایی نوع بیماری و تعیین نوع درمان آن، قبل از مصرف هرگونه دارویی، در صورتی که لازم است محصول آنها را برداشت کنید از وسایل جداگانه استفاده شود و پس از آن باید کلیه وسایل استرلیزه شوند.
در جریان این بازدید نیز می توان به مقدار تقریبی عسل موجود هر کلنی پی برده و برای میزان برداشت عسل هر کلنی تصمیم گیری کرد.
زمان برداشت عسل
زمان برداشت محصول عسل به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله شرایط اقلیمی، میزان جریان شهد طبیعت، میزان ذخیره عسل در کندوها و غیره. همان طور که قبلا اشاره شد در مناطقی که رطوبت هوا بالا است زنبورها وقت و انرژی زیادی را برای تبدیل شهد به عسل مصرف می کنند. زمانی که شهد کاملا به عسل تبدیل شود معمولا زنبورها سطح سلولهای محتوی عسل را با لایه نازکی از موم می پوشانند.
این گونه عسل را در اصطلاح عسل رسیده و قابل برداشت می نامند. لذا موقع مناسب برداشت محصول موقعی است که بیشتر شانهای ذخیره عسل کاملا در پوشیده شده و عسل آنها رسیده شده باشد.
در صورتی که قبل از این مرحله اقدام به برداشت عسل شود. معمولا رطوبت عسل بالا بوده و احتمال تخمیر و ترش شدن آن در داخل شان و یا پس از استخراج از شان وجود خواهد داشت. رطوبت مناسب عسل حدود ۱۷/۵ تا ۱۸/۵ درصد بوده و در صورتی که رطوبت عسل از ۱۹ درصد بیشتر باشد خطر تخمیر و ترش شدن آن وجود دارد.
در یک منطقه خوب که شهد به مقدار زیادی جریان داشته باشد زنبورها معمولا یک طبقه را در مدت حدود یک هفته پر از عسل کرده و ممکن است لازم شود طبقه دیگری به آن اضافه کرد یا محصول را برداشت کرده و طبقه خالی شده را مجددا روی کندوها قرار داد.
اگر طبقات و شانهای خالی به اندازه کافی وجود داشته باشد می توان برداشت محصول را تا پایان دوره جریان شهد به تاخیر انداخت ولی لازم است طبقه و شان خالی به کندوها اضافه کرد.
اگر طول دوره شهد طبیعت زیاد باشد متناسب با میزان عسل ذخیره شده ممکن است لازم شود هر ۱۰ تا ۱۵ روز یک مرتبه عسل ذخیره شده را برداشت کرده و شانهای خالی را به کندوها برگردانید. ولی اگر طول دوره شهددهی کوتاه باشد می توان محصول را چند روز قبل از تمام شدن جریان شهد و هنگامی که زنبورها هنوز سرگرم آوردن شهد هستند برداشت کرد تا از غارت گری جلوگیری شود.
زمان مناسب برای برداشت عسل معمولا صبح زود می باشد زیرا اگر شهد در جریان باشد در خلال روز ممکن است زنبورها مقداری شهد (عسل نارس) ذخیره کنند که در صورت برداشت، کیفیت عسل را پایین می آورد. ولی اگر شانهای عسل در پوشیده شده برداشت شوند زمان روز برای برداشت آن اهمیتی ندارد.
لازم به ذکر است که در تمام مراحل برداشت عسل باید توجه کافی به میزان عسل مورد نیاز کلنیها به عمل آید. در این مورد برای مناطق معتدل در طول بهار و تابستان نباید موجودی عسل کندو از ۲ تا ۴ قاب (بسته به جمعیت کلنی) کمتر شود و برای پاییز و زمستان که کلنیها برای زمستان گذرانی آماده میشوند میزان موجودی هر کندو نباید کمتر از ۱۰ تا ۲۰ کیلو عسل (بسته به جمعیت کلنی) باشد.
روش های برداشت محصول عسل
روش های برداشت محصول عسل این گونه است که برای جدا کردن زنبورها از شانها و برداشت محصول عسل وجود دارد که عبارتند از تکاندن و برس زدن شانها، استفاده از دریچه یک طرفه، به کار بردن مواد شیمیایی دور کننده و بالاخره استفاده از جریان هوا.
از روش های برداشت محصول عسل تکانیدن و برس زدن
این روش برداشت محصول که عمدتا در کشور ما اعمال می شود از روشهای اولیه بوده، وقت و انرژی زیادی را مصرف می کند و گاهی موجب غارت گری می شود.
در این روش ابتدا درپوش کندو را برداشته و پس از دود دادن از سطح فوقانی قابها، شانهای عسل را تک تک برداشته و زنبورهای آنها را تکانده و با برس مخصوص باقی مانده آن ها را برس زده و شان های عسل را در داخل بدنه ی جداگانه قرار می دهند. تکاندن شان ها ممکن است روی کندو و یا در جلوی سوراخ پرواز کندو در روی زمین انجام شود که همین باعث غارتگری می شود.
از روش های برداشت محصول عسل دروازه یا دریچه یک طرفه
این وسیله صرفا اجازه عبور از یک طرف را به زنبورها میدهد و معمولا برای جدا کردن زنبورها از روی شانهای عسل واقع در طبقات به کار برده می شود. دریچه یک طرفه را در وسط تخته ای که به ابعاد سطح فوقانی کندو است مستقر کرده و این تخته را در زیر طبقه ی عسل قرار می دهند.
برای خارج کردن زنبورها از طبقه عسل، لازم است دریچه یک طرفه روز قبل در زیر طبقه ای که قرار است عسل آن برداشته شود مستقر گردد. استفاده از دریچه یک طرفه برای مناطقی توصیه میشود که درجه حرارت هوا خیلی زیاد نباشد، در غیر این صورت گرمای زیاد ممکن است موجب ذوب شدن شانهای عسل که عاری از زنبور شده اند گردد. در صورت استفاده از دریچه یک طرفه اقدامات لازم جهت جلوگیری از غارت گری باید به عمل آید، خصوصا روزنه ها و شکافهایی که در طبقات عسل وجود دارد بسته شده و برداشت طبقات هنگام صبح زود انجام گیرد.
در جریان برداشت عسل نیز باید مراقبت های لازم از شانهای عسل به عمل آید که از غارت گری جلوگیری شود. ضمنا سعی شود در اسرع وقت طبقات و شانهای عسل از محوطه زنبورستان خارج شده و یا در جای امنی که زنبورها به آنها دسترسی نداشته باشند نگهداری شوند.
در جریان برداشت عسل در صورتی که غارت گری شروع شود توصیه می شود که عملیات را متوقف و به زمان دیگری موکول کنید زیرا غارت گری نه تنها برای زنبوردار زیان بار است بلکه برای خود زنبورها نیز خطر جدی و مرگبار به همراه دارد.
قابل ذکر است که دریچه یک طرفه گاهی برای خارج کردن زنبورها از داخل اتاق استخراج عسل، انبار، ساختمان و غیره نیز به کار برده می شود. به این منظور نوع مخصوصی دریچه یکطرفه را در قسمت بالای پنجره توری اتاق یا انبار مستقر می کنند.
مواد شیمیایی دور کننده
در سالهای اخیر مواد شیمیایی دور کننده زنبورعسل کاربرد وسیعی جهت جدا کردن زنبور از شانهای عسل و برداشت محصول پیدا کرده اند. برای مصرف این مواد معمولا از قاب مخصوصی استفاده میشود که به آن تخته اسید گفته میشود.
تخته اسید از یک قاب چوبی ساخته شده که ابعاد آن به اندازه سطح فوقانی کندو است و ضخامت آن حدود ۲/۵ سانتی متر می باشد. سطح این قاب به وسیله ی شبکهی توری ریز پوشانیده شده و در سطح توری چند لایه پارچه ی صافی یا پارچه ی پنبه ای نازک یا کتانی کشیده شده است.
هنگام برداشت عسل، قاب اسید را روی طبقه عسل به گونه ای قرار میدهند که سطح پارچه ای به طرف بالا گرفته و با سطح قابها فاصله داشته باشد. مواد شیمیایی دور کننده را در سطح پارچه قاب اسید اسپری کرده به طوری که کاملا یکنواخت مرطوب گردد.
معمولا حدود ۳۰ سانتی متر مکعب از این مواد شیمیایی برای مرطوب کردن قاب اسید و دور کردن زنبورها از روی طبقه عسل کافی است. قاب اسید اسپری شده در روی طبقه عسل به مدت حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه قرار داده میشود که باعث پایین رفتن و دور شدن زنبورها از روی شانهای عسل خواهد شد.
لازم به ذکر است که در چنین وضعیتی زنبورها از روی قاب های حاوی نوزادان دیرتر جدا میشوند و لذا اگر در طبقات عسل شانهای نوزادان نیز وجود داشته باشد پس از کاربرد مواد شیمیایی دور کننده ممکن است مقداری زنبور در آن باقی بمانند. همچنین اگر شبکه ملکه در زیر طبقه عسل وجود نداشته باشد سرعت عمل دور شدن زنبورها زیادتر خواهد بود.
بعد از برداشتن شانها و طبقات عسل از روی کندوها باید هرچه زودتر قاب اسید از روی کندوها برداشته شود تا کلنی به حالت طبیعی خود بازگردد. مهم ترین موادشیمیایی دور کننده که تاکنون به کار برده شده است، عبارتند از اسید کربولیک (فنول) ۵۰ درصد (۵۰ سانتیمتر مکعب اسید کربولیک در ۵۰ سانتی متر مکعب آب). این ماده خصوصا در مناطقی که آب و هوای گرم دارد و در روزهای آفتابی نتیجه بهتری میدهد.
اسید کربولیک به واسطه خطراتی که برای به کار برنده آن حین عمل دارد و هم چنین تاثیر نامطلوبی که گاها روی عسل می گذارد کمتر به کار برده می شود. ولی در سالهای اخیر ترکیبات بهتری به بازار عرضه شده اند. یکی از آنها بنزالدهيد” است که از روغن بادام تلخ به دست می آید و در شرایط حرارتی متوسط (۱۸ تا ۲۶ درجه ی سانتیگراد) بهتر عمل می کند.
ترکیب دیگر انیدرید بوتیریک است که معادل هم حجم خود در آب حل کرده و به کار می برند. این ماده در شرایط حرارتی بالاتر (۲۶تا ۳۸ درجه ی سانتیگراد) تاثیر مناسبی داشته است. لازم به ذکر است که مواد شیمیایی دور کننده در مورد طبقات کم عمق (کم عرض) تنيجه بهتری را عاید می کنند.
در جریان مصرف این گونه مواد باید احتياطات لازم برای جلوگیری از آلوده شدن شانها و عسل به این ترکیبات به عمل آید. ضمنا پس از مصرف مواد شیمیایی دورکننده لازم است طبقات و شانهای عسل هوا داده شوند تا از نفوذ این مواد به داخل شان و عسل ممانعت به عمل اید.
استفاده از جریان هوا
اخيرا استفاده از جریان هوا با حجم زیاد ولی فشار کم برای جدا کردن زنبور و دور کردن آنها از شانهای عسل رایج گشته است. به این منظور ماشین های مخصوص مولد باد برای جدا کردن زنبور از شانها ساخته شده و انواع آنها به بازار عرضه شده اند. این ماشین ها اساسا مثل ماشین های جاروبرقی هستند که عمل معکوس انجام میدهند. یعنی به جای این که هوا را به داخل بکشند، آن را با فشار به طرف خارج می فرستند. این گونه ماشین ها در اندازه های مختلف بوده و بعضی بر روی چرخ حرکت می کنند و بعضی دیگر روی چهار پایهای ثابت می باشند.
برای جدا کردن زنبورها از شانهای عسل، طبقه عسل را روی ضلع جلویی یا عقبی آن قرار میدهند و یا روی پایه ای مخصوص مستقر می کنند. سپس شلنگ دستگاه مولد باد را در مقابل فاصله بین شانهای عسل قرار میدهند که موجب پرتاب شدن زنبورها از روی آنها و عاری شدن شانها از زنبور می شود. گرچه این روش برداشت عسل سریع و کم خرج است ولی با توجه به این که این ماشین ها سرو صدای زیاد تولید می کنند ممکن است موجب ناراحتی زنبوردار گردند. در این رابطه تحقیقات زیادی در جریان است که نسبت به برطرف کردن نواقص این ماشینها خصوصا جلوگیری از صدای موتور آنها اقدام شود.
