شناسنامه و مفهوم لغوی عسل

مفهوم لغوی عسل در فرهنگ واژگان و قاموسهای معتبر عربی به فارسی سره به معنای انگبین آمده است که بیانگر ماده شیرینی است که به وسیله زنبور عسل از شیره گل ها و شهد گیاهان فراهم شده و پس از تغییر و تحول در خانه های موم «شان کندو» انباشته می شود.

واژه عسل فقط یک بار در قرآن آمده است:

وَ أَنْهََارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشََّارِبِينَ وَ أَنْهََارٌ مِنْ عَسَلٍ مُصَفًّى (سوره محمد/ آیه ۱۵).

کتاب قاموس قرآن تالیف سید علی اکبر قرشی چاپ دارالکتب الاسلاميه در مورد نحل زنبور عسل آمده است: راغب اصفهانی در مفردات معنای اصلی نحل را زنبور عسل گرفته و می گوید: به نظر من مهریه را از آن جهت نحله گویند که عطيه مرد مثل عطيه زنبور عسل عوض مالی ندارد و گوید: میشود عطیه را معنی اصلی قرار داد، در این صورت زنبور را از آن جهت نحل گویند که کارش عطيه ای است نسبت به مردم در مجمع البيان وجه دوم را اختیار فرموده و گوید: زنبور را نحل گویند که خداوند به وسیله او عسل را به مردم عطا کرده است.

و در مجمع آمده است: نخله؛ عطیه است که در مقابل ثمن و عوض نباشد، راغب نیز نظیر آن را گفته است.

در تفسیر نمونه موضوعی آیت الله مکارم شیرازی نشر امیرالمومنین، قم چابی ص ۳۹۸-۳۸۰ آمده است: نحل نام زنبور عسل است و نحله بر وزن قبله به معنا بخشش بلاعوض است و مفهوم آن از هبه (بخشش) محدودتر است، چرا که هر بخشش بلاعوض و معوض را در بر می گیرد و نحله تنها بخشش بلاعوض را شامل می شود و به تعبير راغب اصفهانی در مفردات، احتمال دارد ریشه اصلی آن همان نحله به معنی بخشش باشد و اگر به زنبور عسل نخل گفته می شود به خاطر آن است که عطيه و بخشش شیرینی برای عالم انسانیت به ارمغان می آورد. (به تفسیر نمونه مراجعه شود).

تحلیل جایگاه عسل در چشم انداز معارف اسلامی و طب نوین

قرآن عظیم می فرماید:« لي من كل الثمرات »او آنچنان است که می توان ادعا کرد كل ثمرات، شفای کل امراض بوده و درمان اکثر بیماری های دنیا را می توان در تمام گیاهان عالم یافت.

ثانيا، در قرآن عظیم ذکر شده است که عسل بر همه دردها شفاست ولی حقیقت این است که عسل فراهم شده از کل ثمرات، (یک شراب مختلف الوانه رنگارنگ) است که سر آمد تمام نوشیدنی های شفادهنده محسوب می شود. و این قدرت آنقدر در نهاد عسل به ودیعت وجود دارد که نبی اکرم (ص) فرمودند: هر کس با توجه به آنچه قرآن درباره شفادهندگی تذکر داده است عسل تناول کند، از هفتاد و هفت بیماری در امان است.

گل، قسمتی از گیاه است که به نور خورشید بیش از سایر قسمت های گیاه بستگی و علاقه دارد و به سوی او می رود و به عشق می شکفد و باز می شود و انس او را در خود منعکس می سازد و نیز به همین جهت است که رنگین به رنگ های مختلف می شود و ذخایری از نیروی کهربایی آفتاب را در خود دارد.

مفهوم لغوی عسل

عجب این که سوره مبارکه نحل از سوره های مکی است و می دانیم در منطقه مکه نه گل و گیاهی وجود دارد و نه زنبوران عسل، ولی قرآن با این دقت و ظرافت از آن سخن می گوید و با تعبیر جالبی مانند يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهََا شَرََابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوََانُهُ یعنی از درون زنبورها مایعی خارج می شود به رنگ های مختلف، به ریزه کاری های ساختن عسل نیز اشاره کرده است.

رنگ عسل بر حسب این که زنبور بر چه گل و ثمره ای نشسته و از آن بهره گیری کرده تفاوت می کند، به همین جهت در بعضی مواقع قهوه ای تیره و گاهی نقره ای سفید و گاهی بی رنگ یا زردرنگ و گاهی شفاف، زمانی تیره و یا زرد طلایی، زمانی خرمایی و حتی گاهی مایل به سیاهی است.

این تنوع رنگ ها علاوه بر این که گویای تنوع سرچشمه های بدست آوردن عسل است، تنوعی برای ذوق ها و عسل ها نیز محسوب می شود زیرا امروز ثابت شده است که رنگ غذا در تحریک اشتهای انسان بسیار موثر است؛ قدیمی ها، گویا این مساله روانی را شناخته بودند غذاهای خود را با زعفران و زردچوبه و رنگ های دیگر رنگین می ساختند تا از این طریق میهمانانشان را به خوردن غذا ترغیب نمایند.

در دنیا هیچ غذایی به اندازه عسل سرشار از عوامل غذایی نیست و به اندازه عسل نیروهای مغناطیسی و تشعشعات رادیو اکتیو ندارد.

زنبوران عسل معمولا از ماده قندی مخصوصی که در ریشه گل ها قرار داده شده است می مکند و آن را جمع آوری می کنند ولی زنبورشناسان می گویند کار زنبورها تنها استفاده از این ماده قندی بن گل ها نیست بلکه احیانا از تخمدان گلها و دمبرگ و میوه ها نیز استفاده می کند که قرآن از همه این ها تعبیر به «من کل الثمرات» همه  میوه ها کرده است.

جمله عجیبی که از مترلینگ دانشمند زیست شناس نقل شده اهمیت تعبیر قرآن را آشکار می سازد؛ آنجا که می گوید: همین امروز اگر زنبور عسل اعم از وحشی و اهلی از بین بروند یکصد هزار نوع از گیاهان و گل ها و میوه های ما از بین خواهد رفت؛ و از کجا که اصولا تمدن ما از بین نرود؟ زیرا نقش زنبورهای عسل درجابه جا کردن گرده گل های نر و بارور کردن گیاهان ماده و به دنبال آن پرورش یافتن میوه ها آنقدر عظیم است که بعضی از دانشمندان حتی آن را از عسل سازی زنبورها هم مهمتر می داند.

در حقیقت آنچه زنبورهای عسل از آن می خورند، بالقوه انواع میوه هایی است که به کمک آنها عسل شکل می گیرد؛ با این حال چه پرمعناست کلمه «كل الثمرات».

خاصیت ضد عفونی کننده عسل

از عسل می توان به عنوان یک ماده ضدعفونی کننده زخم ها به ویژه زخم های دهان و گلو استفاده کرد. این خاصیت عسل معلول وجود چهار عامل ضدعفونی کننده فوق الذکر در عسل است.

این خاصیت در گل ها و داروهای حیات بخش نهفته است که هنوز معلومات ما با اطلاعات وسیعی که از داروهای گیاهی داریم نسبت به آن ناچیز است، جالب این که دانشمندان از طریق تجربه به این حقیقت رسیده اند که زنبوران به هنگام ساختن عسل آن چنان ماهرانه عمل میکنند که به سراغ تمام گیاهان طبی و گل های شفابخش میروند و عوامل موثر آنها را گرفته و به بهترین وجهی به ما عطا مینمایند.

عده ای به غلط تصور کرده اند که زنبور شیره گل را مکیده و بعد قی می نمایند و از این جهت آن را یک غذای برگشته و مرده و تهوع آور میدانند، این عقیده جز یک فكر غلط و نسنجیده نیست و به هیچ وجه حقیقت ندارد. زیرا عسل از معده زنبور خارج نمی شود و هضم شده نیست بلکه غذایی است که برای هضم آماده شده است، یعنی قندهای مرکب گل به صورت قند انگور و قند توت که آماده برای جذب می باشد تبدیل می شود و در حقیقت همان عملی است که بزاق انجام میدهد نه معده و از این جهت قند عسل برای مبتلایان به دیابت ضرری ندارد و این بیماران می توانند بر حسب مزاج عسل میل نمایند.

از طرف دیگر عسل یک جسم نوینی است که مرکب از قسمت های زنده گیاهی نه فضولات آنها است. دانشمندان برای عسل، خواص بسیاری ذکر کرده اند که جنبه ی درمانی و هم پیشگیری و نیروبخش دارد.

عسل دارای ۷۵٪ مواد قندی، ۵٪ در صد مواد سفیدهای و ۲٪ مواد چربی است و از این رو ثابت می شود که عسل یکی از غذاهای نیروبخش است.