اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی

اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی گرده گل محصولات باغی و زراعی به قدری است که در صورت نبودن این جانور بسیار مفید تکثیر بسیاری از گیاهان با مشکل رو به رو میشود.

خاصیت اصلی زنبور عسل برای انسان، گرده افشانی زنبور عسل است، نه تولید عسل، موم و غیره. حال اگر کشاورز یا باغدار، خود به زنبورداری اقدام کند، مهم ترین هدف وی از نگهداری کندوهای زنبور عسل، گرده افشانی موثر محصولاتش است و تولید عسل در مرحله دوم اهمیت قرار می گیرد.

به عبارت دیگر، اگر لازم باشد، کشاورز یا باغدار از خیر محصول عسل می گذرد تا عمل گرده افشانی محصولاتش به بهترین نحو انجام شود

اما زنبوردار که هدفش از پرورش زنبور عسل، تولید عسل و … است، هرگز نمی تواند از محصولات زنبورستان خود چشم پوشی کند. لذا چون کشاورز یا باغدار از یک طرف و زنبوردار از طرف دیگر، هر یک به منافع خود می اندیشند، اتفاق می افتد که بین آنها هماهنگی به وجود نیاید (در ایران، متاسفانه به علت نا آگاهی طرفین، هرگز هماهنگی یا بحث هماهنگی وجود نداشته است). بنابراین برای به وجود نیامدن مشکل، دو راه پیشنهاد می شود:

1. کشاورز یا باغدار، خود از تعداد کافی گندوی زنبور عسل نگهداری کند و  بر حسب منافع خود، بهترین استفاده را از زنبورها ببرد.
2.  کشاورز یا باغدار کندوهای زنبور دار را اجاره کند که در این صورت، کاهش احتمالی تولید عسل برای زنبور دار از راه اجاره بهای کندوها تامین خواهد شد.

بیشتر گیاهان زراعی و درختان میوه که توسط انسان کاشته می شوند، توسط حشرات گرده افشانی می شوند. از بین کل حشرات، زنبور عسل عامل گرده افشانی حدود ۸۰ درصد گیاهان زراعی و درختان میوه ای است که باید توسط حشرات گرده افشانی شوند.

سایر حشرات سهمی حدود ۲۰٪ را دارند. به عبارت دیگر، نقش با اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی محصولات آن دسته از گیاهان زراعی، درختان میوه و سایر گیاهانی که توسط حشرات گرده افشانی می شوند، به تنهایی ۵ برابر مجموع حشرات دیگر است. بنابراین، برای این که بتوانیم با حداکثر ظرفیت به پرورش محصولات زراعی بذری یا درختان میوه بپردازیم، هیچ راهی جز استفاده از زنبورعسل نداریم و هیچ جایگزینی برای زنبور عسل نمی توانیم سراغ کنیم.

ضمن عمل سمپاشی، محصولات باغی و زراعی، فعالیت طبیعی از زنبور عسل نیز محروم می شوند. همچنین محصولات غذایی حاصل از سمپاشی در کشاورزی و باغداری، عملا برای انسان مسموم هستند. ما می دانیم که با این روند، هر ساله از شمار جمعیت حشرات مفید گرده افشان کم می شود و به این ترتیب باید درخصوص بسیاری از گیاهان مهم، انتظار کاهش تولید سال افزون را داشته باشیم.

بنابراین باید دست به انتخاب اصلح بزنیم. ما نمی توانیم در شرایط کنونی، هم سمپاشی نکنیم و هم آفات را از محصولات خودمان دور نگهداریم. همچنین نمی توانیم هم سمپاشی کنیم و هم گرده افشانی خوبی؛ یعنی محصول خوبی داشته باشیم.

در جریان تحقیق از کشاورزان در خصوص موضوعات مربوط به همین بحث، آن ها می گفتند برای چند سال است که محصولات خود را سمپاشی نکرده اند و محصول بیشتری به دست آورده اند. براساس این تجارب و نتیجه گیری از اطلاعات علمی موجود، بدون سمپاشی، کشاورز یا باغدار محصول بیشتری به دست خواهد آورد و این اضافه محصول چیزی نیست جز مابه التفاوت محصول از بین رفته توسط آفات و کامل تر شدن عمل گرده افشانی توسط حشرات گرده افشان.

بنابراین:

سمپاشی = نابودی حشرات گرده افشان + نابودی آفات

عدم سمپاشی = فعالیت حشرات گرده افشان به خصوص زنبورعسل + فعالیت آفات

چنانچه تحقیقات مدونی در خصوص آفات مختلف و سطح خسارت اقتصادی آن ها روی محصولات حساس صورت گیرد، می توان با قاطعیت کامل، تفاوت میزان خسارت آفات و میزان افزایش محصول در اثر گرده افشانی کافی را مشخص کرد. از شواهد موجود چنین بر می آید که در اثر سمپاشی، علاوه بر خسارت بسیار کلانی که در قالب تولید محصولات مسموم به سلامتی مردم وارد می شود، تولید باغ داران و کشاورزان نیز کاهش می یابد که علت این امر کاهش گرده گل می باشد.

بنابراین توصیه می شود که مراکز تحقیقات کشاورزی و باغی، سوژه های ذیل را در مقیاس قابل نتیجه گیری مورد تحقیق قرار دهند:

1.  تولید محصول بدون سمپاشی
2.  تولید محصول بدون سمپاشی + استفاده از زنبورعسل
3. تولید محصول بدون سمپاشی + استفاده از زنبورعسل + مبارزه بیولوژیکی بر علیه آفات مضر
4. تولید محصول با سمپاشی و در غیاب زنبور عسل

تاثیرات گرده افشانی زنبور عسل در اقتصاد ملی

گیاهان گل دار نیازمند به گرده افشانی شدن توسط حشرات، پرندگان، انسان ها و سایر جانوران هستند. در سایر کشورها، عموم کشاورزان و باغداران از اهمیت واقعی گرده افشانی بسیاری از گیاهان توسط زنبور عسل، به عنوان یک موضوع بدیهی، اما تعیین کننده کمیت و کیفیت محصولات خود آگاهی دارند و هیچ محصول نیازمند به زنبور عسل، در غیاب این حشره دوره گل دهی خود را سپری نمی کند.

بنابراین نیاز آن ها به اطلاعات در این زمینه با ما که در کشورمان هنوز قاطبه کشاورزان و باغداران زنبور عسل را آفت و خورنده گل های محصولات خود می پندارند، متفاوت است.

متاسفانه این موضوع فوق کلان در اقتصاد ملی هر کشور، تاکنون در ایران مورد مطالعه یا تحقیق جدی قرار نگرفته و شمار اندک تحقیقات یا ترجمه های انجام شده نیز هنوز ترویج نشده است.

گرده افشانی، پدیده ای است که با انجام آن، یاخته نر گیاهان (گرده) از پرچم یک گل به مادگی همان گل یا گل دیگر از همان گیاه یا گیاهی از همان گونه منتقل و باعث بارور شدن تخمک موجود در تخمدان گل ماده می شود. بدیهی است در اثر گرده افشانی نشدن یا گرده افشانی ناقص، از میزان تولید محصولات گیاهی به شدت کاسته می شود و محصولاتی که از گرده افشانی ناقص تولید می شوند، فاقد مرغوبیت و بازار پسندی خواهند بود.

شمار زیادی از درختان میوه، محصولات زراعی و گیاهان جنگلی و مرتعی توسط حشرات گرده افشانی می شوند که به طور میانگین و در صورت استفاده صحیح و موثر از زنبورعسل، این حشره به تنهایی سهمی معادل ۸۰٪ و سایر حشرات سهمی معادل ۲۰٪ در این نوع گرده افشانی دارند.

یک مثال کاملا واضح و قابل لمس، به خصوص برای باغداران شمال، این حقیقت است که از زمان شروع و توسعه کاربرد سموم گیاهی و آفت کش ها در شمال کشور تاکنون، به طور مرتب از اندازه میوه مرکبات و میزان محصول دهی درختان کاسته شده است.

امروزه در شمال ایران، به جز معدودی از باغداران مطلع که با دقت از زنبور عسل در فصل گلدهی درختان خود برای گرده افشانی استفاده می کنند، بقیه به لحاظ اندک بودن محصول و ریزبودن آن، ارزشی معادل هزینه برداشت را برای محصول خود قایل نیستند و این خسارت و مصیبت وارده که عموم باغداران شمال را نا امید از باغداری کرده است، هیچ علتی ندارد جز استفاده بی رویه و بی برنامه از سموم شیمیایی در باغداری. چرا که در اثر کاربرد وسیع و نا آگاهانه سموم شیمیایی، نه تنها از جمعیت حشرات گرده افشان مفید به میزان قابل توجهی کاسته شده است، بلکه زنبورداران را وادار کرده است از خیر تغذیه زنبورهای خود با شهد گیاهان باغی بگذرند و از ترس نابودشدن کلنی های خود در اثر سمپاشی باغداران، کندوهای خود را به کوهپایه ها و نقاط دور از باغ ها ببرند.

پر واضح است که در غیاب زنبورعسل به عنوان فعال ترین و کار آمدترین حشره گرده افشان که نقش آن در گرده افشانی به تنهایی چندین برابر کل سایر حشرات گرده افشان است، و در شرایط کاهش جمعیت حشرات بدتر خواهد شد. گرده افشانی در اثر سمپاشی طی سال های متمادی، وضع تولیدات باغی در کشور ما روز به روز با توجه به عواقب هولناک کاربرد سموم کشاورزی، به خصوص توسط کشاورزان نا آگاه، و یقینا ناتوانی عوامل و مراجع ذیربط برای آموزش کاربرد صحیح سموم کشاورزی و عدم امکان کنترل نحوه و زمان مصرف این سموم، توصیه هایی را به شرح زیر اعلام می داریم:

1. سرمایه گذاری هرچه موثرتر روی تحقیقات و تولید انبوه حشرات آفت کش برای استفاده از آنها در مبارزه بیولوژیکی بر علیه آفات گیاهی
2.  جایگزین سازی روش مبارزه شیمیایی کنونی با روش مبارزه بیولوژیکی بر عليه آفات نباتی
3. آموزش اهمیت و ضرورت مطلق گرده افشانی شدن بیشتر محصولات زراعی و باغی توسط زنبور عسل به کشاورزان و باغداران و تشویق آنها به همکاری با زنبورداران
4. قطع واردات سموم گیاهی و محدود کردن تولید داخلی آن ها و وضع قوانین اکید در خصوص کاربرد سموم گیاهی توسط کشاورزان و باغداران

لذا چنانچه گرده افشانی با زنبور عسل انجام نشود و سایر حشرات نیز دخالتی در گرده افشانی نداشته باشند، حتی اگر شرایط مناسب فعالیت سایر حشرات باشد؛ یعنی، کشاورزان و باغداران با سموم شیمیایی به جان حشرات مفید نیفتند، مابقی حشرات قادر نخواهند بود که بیش از ۵۰٪ کارآیی را در گرده افشانی داشته باشند.

بنابراین در غیاب زنبور عسل، در بهترین شرایط ممکن، به طور میانگین حدود ۵۰٪ تولید و مرغوبیت از گیاهان گلدار نیازمند به گرده افشانی شدن با حشرات قابل حصول است. حال اگر خسارت این ناکارایی در تولید محصولات کشاورزی در سطح ملی بررسی شود،  یک رقم فوق کلانی به دست می آید که چون تاکنون چنان خسارتی بر میلیون ها کشاورز و باغ دار وارد شده است و کسی ابعاد آن را در سطح ملی عنوان نکرده است، همواره چنین خسارتی به اقتصاد ملی و کشاورزان و باغداران و زنبورداران از دید مقامات سیاست گذار پنهان مانده، و کشاورزان هم از واقعیت آن بی اطلاع بوده اند..

با رعایت توصیه های فوق، مزایای زیر حاصل خواهد شد.

•  صرفه جویی ارزی و ریالی در هزینه های واردات، تولید و کاربرد سموم گیاهی
• در امان ماندن سلامت هموطنان از مصرف محصولات آلوده به سموم گیاهی
• در امان ماندن سلامت آب ها و خاک های کشور از آلوده شدن با سموم گیاهی 
• افزایش جمعیت حشرات مفید گرده افشان و ایجاد شرایط مبارزه طبیعی حشرات و کنترل جمعیت حشرات غير مفید با روش مبارزه بیولوژیکی
• امکان استقرار کندوهای زنبور عسل در مزارع و باغ ها بدون ترس از قتل عام آن ها توسط سمپاشی کشاورزان و باغداران
• گرده افشانی شدن کافی کلیه محصولات زراعی، باغی و مرتعی توسط جمعیت های کافی از حشرات گرده افشان، به خصوص زنبور عسل
• افزایش تعداد بذور تولیدی توسط هر بوته و تعداد میوه های هر درخت به علاوه تو پر شدن بذور تولیدی و درشت و خوش ترکیب شدن میوه های درختان و بهبود طعم و مزه آن ها که منجر به افزایش بسیار قابل توجه در کمیت و کیفیت تولیدات زراعی و باغی خواهد شد

یادآوری: عملی کردن ۴ توصیه فوق نه تنها ممکن، بلکه باعث صرفه جویی بسیار کلان در اقتصاد ملی می شود. خاصه آنکه با عدم مصرف سموم کشاورزی، کشور ما از ۷ مزیت مذکور نیز برخوردار خواهد شد. با این تصمیم، یک اشتباه تاریخی و ویرانگر؛ یعنی، تغذیه نهایی سموم کشاورزی توسط مردم نیز قطع خواهد شد.

یادآوری می شود که مصرف سموم کشاورزی چنان فاجعه ای را در سلامت مردم و اقتصاد ملی به بار آورده است و در صورت تداوم، چنان فجایع بزرگ تری را ایجاد خواهد کرد که احدی قادر به پاسخ گویی و توجیه دلایل استعمال آنها نخواهد بود.

به یقین عاقلانه ترین برنامه مبارزه با آفات واقعی محصولات کشاورزی، سرمایه گذاری صحیح در امر مبارزه بیولوژیکی با آفات نباتی است که به موازات توسعه این روش، می توان با خیال راحت استعمال سموم شیمیایی حشره کش را کاهش داد و در نهایت مبارزه بیولوژیکی را به طور کامل جایگزین مبارزه شیمیایی کرد.

تنها در این صورت است که می توانیم از مصرف غذای سالم در کشورمان مطمین باشیم و یقینا تولید محصولات زراعی و باغی به میزان بسیار قابل توجهی افزایش خواهد یافت.

اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی محصولات باغی و زراعی

اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی محصولات باغی و زراعی به قدری است که بدون حضور زنبور عسل تکثیر بسیاری از گیاهان با مشکل رو به رو میشود.

بدون حضور زنبور عسل، تولید محصولات زراعی بذری و درختان میوه ای که توسط حشرات گرده افشانی می شوند، به میزان حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد کاهش می یابد. در بعد ملی، اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی محصولات و بالطبع میزان تولید و مرغوبیت محصولات زراعی و باغی چنان عظیم است که ارزش ریالی تولید عسل توسط این حیوان کوچک در مقابل نقش گرده افشانی آن، بسیار اندک به حساب می آید.

مزایا و منافع پرورش زنبور عسل در افزایش تولید محصولات زراعی و بارآوری درختان میوه و حفظ مراتع و جنگل ها به قدری زیاد و انکار ناپذیر است که بدون حضور زنبور عسل، به طور میانگین بیش از نیمی از تولید در بخشهای کشاورزی، باغداری، علوفه کاری، مرتع داری، طیور و پرورش آبزیان کاهش خواهد یافت.

به طور مثال، چنانچه در غیاب زنبور عسل، از یک هکتار باغ سیب به جای ۵۰ تن، ۵ تن میوه و از یک هکتار باغ گلابی به جای ۸۰ تن، ۶ تن میوه و از یک هکتار کشت آفتابگردان به جای ۹۷٪ بذور توپر، کمتر از 5% بذور توپر به دست آوریم، چگونه می توانیم به سرمایه گذاری در بخش کشاورزی امیدوار باشیم.

بنابراین، کارآمد بودن پرورش زنبور عسل، فقط شامل تولید عسل و ایجاد شغل و درآمد برای شماری از مردم نمی شود، بلکه مهم ترین بازده پرورش زنبور عسل در اقتصاد ملی هر کشور، مربوط می شود به استفاده موثر و صحیح از این حشره در گرده افشانی محصولات زراعی و باغی و گونه های مرتعی و جنگلی.

همچنین ناگفته آشکار است که عموم دست اندرکاران بخش های دامداری، پرورش طیور و آبزی پروری نیز بدون داشتن خوراک دام کافی امکان تداوم کار نخواهند داشت و انواع خوراک های دامی نیز ایجاد نخواهد شد، مگر با داشتن کشاورزی، علوفه کاری و مرتعداری کارآمد و همان طور که به طور مکرر یاد آوری شد، چون عمده محصولات گیاهی اقتصادی باید توسط حشرات و به خصوص زنبور عسل گرده افشانی شوند و بدون گرده افشانی کافی، تولید در این بخش ها کارآمد نخواهد بود، لذا باید قبول کنیم که زنبورداری به طور مستقیم روی تولید در بخش های کشاورزی، باغداری، مرتع داری و تا حدی جنگل داری تاثیر بسیار عمده ای دارد و به طور غیر مستقیم روی تولیدات حیوانی موثر است.

بنابراین بها دادن به زنبورداری و استفاده کارآمد از این صنعت در کل بخش کشاورزی، نه تنها باعث درآمد بسیار بیشتر برای تمامی دست اندرکاران این بخش می شود، بلکه عموم این افراد با کسب درآمد بیشتر، دلگرم تر می شوند و بسیار کمتر به شهرها مهاجرت می کنند.

لذا در ابعاد ملی نیز با بها دادن به پرورش زنبور عسل و ترویج استفاده صحیح از این حشره خارق العاده، به موازات به کارگیری سایر روش های صحیح و ضروری، علاوه بر افزایش تولید در کل بخش کشاورزی و رسیدن به کشاورزی پایدار و شکوفایی اقتصادی، مسئله مهاجرت از روستاها به شهرها نیز به عنوان یک معظل بزرگ کشور حل خواهد شد.

به جرات می توان گفت که بدون حضور زنبور عسل، نه تنها تولید اقتصادی بسیاری از گیاهان ممکن نخواهد بود، بلکه تولید بذر در برخی از محصولات بذری و تولید میوه در بسیاری از درختان میوه نیز اقتصادی و عملی نخواهد بود.

به عبارت دیگر، با اقتصادی نبودن کشت بسیاری از محصولات زراعی، باغی، علوفه ای و غیره در شرایط عدم استفاده کارآمد از زنبور عسل در گرده افشانی، صنایع دامپروری، پرورش طیور و پرورش آبزیان نیز به میزان کاهش تولیدات گیاهی مورد مصرف در آن ها، لطمه خواهند دید.

باتوجه به اطلاعات فوق، ساده اندیشی است که ما پرورش زنبور عسل را فقط در قالب میزان تولید عسل و فرآورده های جنبی آن بررسی کنیم. لذا اگر تمامی مزایای زنبور عسل را در نظر بگیریم، شاید اذعان این حقیقت اغراق نباشد که بدون بهره برداری کارآمد و صحیح از زنبور عسل در گرده افشانی محصولات باغی و زراعی نیازمند به این حشره، تغذیه مکفی جمعیت انسانی کنونی کاهش بسیار شدید منابع غذایی گیاهی و حیوانی ممکن نخواهد بود.

در واقع قضیه این است که زنبوران عسل خدمتی در حد امکان ادامه زندگی را به بشر ارزانی می دارند و هیچ توقعی از انسان ندارند. در واقع آن ها برای انسان وسیله ای بیش نیستند که اگر انسان بتواند از آن ها خوب استفاده کند، به حداکثر تولید مواد غذایی دست می یابد و اگر از آن ها خوب استفاده نکند، تولید غذا توسط وی مختل می شود و به دردسری در حد بروز قحطی و وفور مرگ و میر نوع بشر دچار می شود.

حال اگر قبول کرده ایم که تولید مواد غذایی گیاهی و حیوانی مورد استفاده در تغذیه انسانی تا حد بسیار بالایی مدیون وجود زنبور عسل است و عسل و فرآورده های جنبی زنبور عسل، تنها مزایای ناچیزی از این حیوان مقدس و حیات بخش برای انسان محسوب می شوند، دیگر نباید در برنامه ریزی برای پرورش زنبورعسل، فقط به ملاک هایی چون کمیت و کیفیت عسل بیندیشیم.

به طور مثال، زنبورداران معمولا فقط در این فکر هستند که بهترین منابع شهد و گرده را پیدا کنند و زنبورستان خود را برای استحصال شهد و گرده به آن نقاط کوچ دهند. همچنین زنبوردار برای به دست آوردن عسل بیشتر، در صورت آسان نیافتن منابع شهد و گرده، بی مهابا از شربت شکر استفاده می کند و خلاصه این که، زنبور دار تلاش می کند پول بیشتری به دست آورد و برای او هیچ اهمیتی ندارد که باغ ها یا زراعت ها توسط زنبوران وی گرده افشانی بشوند یا نشوند و باغدار یا کشاورز از هر هکتار باغ یا مزرعه خود ۱۰۰ تن محصول برداشت کند یا ۲۰ تن.

از طرف دیگر، بیشتر باغ داران و کشاورزان با نداشتن اطلاعات کافی از باغداری و کشاورزی و نقش زنبور عسل در تولید محصولات خود، هیچ علاقه ای به نگهداری تعداد کافی کندوی زنبور عسل در باغ یا زراعت خود ندارند و هیچ تلاشی نمی کنند که زنبورستان یک زنبور دار را در ملک خود مستقر کنند. زیرا آنها آگاهی از اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی ندارند.

این نا آگاهی تاحدی زیاد است که بسیاری از باغ داران و کشاورزان، زنبور عسل را آفت گل ها و محصولات خود قلمداد می کنند و چنین تصور می کنند که زنبوران عسل از یک طرف با خوردن گل های محصولات آن ها برای زنبور دار عسل تولید میکنن از طرف دیگر باعث از بین رفتن محصولات آن ها می شود.

این تفکر مخرب از یک طرف ناتوانی زنبوردار در متقاعد کردن باغدار و کشاورز به مزایا و منافع دوجانبه استقرار کندوها زنبور عسل در باغ ها یا مزارع از طرف دیگر، توام با ترس زنبوردار از خطر نابودی زنبورهایش در اثر سمپاشی باغدارها یا کشاورزان، عواملی بوده اند که به طور روزافزون زنبور عسل را از آن باغ ها و کشتزارها دور تر کرده اند.

آری، همان طور که یک دیوار یا ساختمان اگر پی یا زیر سازی مناسبی نداشته باشد، چنان بنایی قابل اعتماد نخواهد بود و دیر یا زود فرو خواهد ریخت، در کشاورزی و منابع طبیعی هم تازمانی که برای استفاده موثر از حضور زنبور عسل برنامه ریزی درستی نداشته باشیم، محال است که بتوانیم تولید بالقوه ممکن را به دست آوریم.

طبق آمار موجود، از مجموع کندوهای جعبه ای و بومی و متوسط تولید عسل توسط هریک، مجموع تولید سالیانه عسل طبیعی (عسل شهد گل ها) در کشور، حدود ۱۲ میلیون کیلوگرم برآورد می شود. البته متاسفانه به علت کمبود منابع شهد و گرده در بسیاری از مراتع ییلاقات و استفاده ناکافی از منابع شهد و گرده باغات میوه و محصولات زراعی، بیشتر زنبورداران حتی در فصول بهار و تابستان به زنبوران خود غذای مکمل میدهند که عسل آنها بالارود.به همین علت زنبورداران به جای استحصال سالیانه ۷ تا ۱۰ کیلوگرم عسل شهد از هر کندو، ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم عسل از هر کندو برداشت می کنند. لذا براساس تولید عسل شهد و شربت، مجموع تولید سالیانه عسل در ایران به حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون کیلو گرم می رسد.

براساس قیمت عسل تهیه شده از شهد و شربت در بازار؛ یعنی، حدود 2000تومان در سال ۷۸، مجموع قیمت خرده فروشی عسل؛ یعنی، پولی که دكاندارها بابت فروش عسل شهد و شربت از مردم می گیرند.مبلغی حدود ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد در سال می شود. این رقم به ظاهر بزرگ که فقط ۴۰ تا ۵۰ میلیارد تومان آن به دست کل زنبورداران کشور می رسد و هزینه های سرمایه گذاری، کار و تلاش و خرید شکر نیز در آن نهفته است، در مقایسه با نقش زنبور عسل در افزایش میزان تولید محصولات زراعی، باغی، مرتعی و جنگلی، رقمی است بسیار ناچیز.

حقایق مذکور و طرز تفکر و عمل زنبورداران از یک طرف و باغداران و کشاورزان از طرف دیگر، اطلاعاتی هستند که براساس آن ها وزارت جهاد کشاورزی باید برای پرورش علمی زنبور عسل و بهره برداری موثر از آن در افزایش تولیدات زراعی، باغی، مرتعی و جنگی و نیز تولید عسل برنامه ریزی کند.

مشکلات و راه حل ها برای عملی شدن پیشنهادات فوق

تحت شرایط نا آگاهی از نقش و اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی محصولات باغی و زراعی ، همان مشکلات تشریح شده وجود خواهد داشت، اما پس از مطلع کردن کشاورزان و باغداران از مزایای زنبور عسل، حتى اگر خود آن ها راغب به نگهداری از کندوهای زنبور عسل نباشند، به راحتی اجازه مستقر کردن کندوهای زنبور عسل در باغ یا مزرعه خود را به زنبورداران خواهند داد.

اما در شرایط فعلی مشکل کار فقط این نیست که کشاورزان و باغداران به زنبورداران اجازه استفاده از باغ مزرعه خود را نمی دهند، بلکه مشکل اساسی این است که کشاورز یا باغدارن ما به دلیل سود ناچیز حاصل از نگهداری چند کندو، خودش حاضر به چنین کاری نمی شود خاصه آنکه آن ها چنین می پندارند که در زمان سمپاشی مزرعه یا باغ خود یا همسایگان کلنی های آن ها از بین خواهد رفت یا برای جلوگیری از نابودی زنبورها باید اقدامات خاص انجام دهند که با طرز تفکر فعلی، آن ها چنین اقداماتی را مقرون به صرفه نمی پندارند و لذا تن به نگهداری تعدادی کندو نمی دهند.

البته وجود سایر حشرات گرده افشان و شمار پراکنده ای از زنبوران عسل، پیوسته باعث شده است که کشاورز و باغدار مقداری تولید داشته باشند و برای کمبود تولید خود نیز درجستجوی فرصت های دیگری باشند. اما کشاورز و باغدار ما نمی دانند که با تداوم یک یا چند نوبت سم پاشی هر محصول، به زودی مابقی حشرات گرده افشان نیز از بین خواهد رفت و زنبورداران نیز کندوهای خود را در جاهایی مستقر می کنند که زنبورها به طرف باغ یا مزرعه ای که با یک برنامه نامشخص از لحاظ زمانی سم پاشی می شوند، نروند.

بنابراین به نظر می رسد که مشکل اساسی استقرار کندوهای زنبور عسل در مزارع و باغ ها، حتی پس از آگاه ساختن تک تک کشاورزان و باغداران از اهمیت زنبور عسل در گرده افشانی ، تداوم یابد و این مشکل تا رفع خطر سم پاشی برای حیات کلنی های زنبور عسل همچنان باقی باشد؛ زیرا زنبورها مال هرکه باشند، از خطر سموم آفت کش مورداستفاده در امان نخواهند بود، مگر این که به کشاورزان و باغداران آموزش داده شود که اولا سمپاشی را در هر منطقه به طور همزمان انجام دهند و ثانيا در هنگام گل دهی محصولات سمپاشی نکنند تا کلنی های زنبور عسل از خطر مسمومیت با سموم کشاورزی و نابودی در امان بمانند.

ملاحظه می شود که وقتی تمام مسائل آموزشی و ترویجی و غیره را نیز حل کنیم و کشاورز و باغدار و زنبوردار را نیز از موضوعات ضروری آگاه سازیم، باز هم نمی توانیم به آن ها توصیه کنیم که در شرایط رواج سمپاشی، به نگهداری از چندین کندوی زنبور عسل نیز اقدام کنند یا تحت شرایط کنونی از زنبورداران بخواهیم که برای افزایش تولید محصولات باغی زراعی کشاورزان و نیز استحصال شهد گل های گیاهان باغی و زراعی توسط زنبوران خودشان با باغداران و کشاورزان همکاری کنند؛ زیرا اگر چنین کنند، متعاقب سمپاشی هر کشاورز یا باغدار، آنها شاهد نابودی کلنی های خود خواهند بود.

به نظر می رسد که تحت شرایط موجود، نمی توانیم هم به سمپاشی ادامه دهیم و هم از مزایای گرده افشانی محصولات توسط زنبور عسل بهره مند شویم. البته این مشکل در کشورهایی که اراضی و باغات یکپارچه و بزرگ دارند، چنین حاد نیست؛ به طوری که در چنان شرایطی کافیست که یک باغدار یا کشاورز در هنگام سمپاشی با زنبور دار هماهنگ باشد.

به هر حال اگر بتوانیم سمپاشی را به طور کامل قطع کنیم و کشتزارها و بوستان های خودمان را عرصه پرواز پر برکت زنبوران عسل نماییم؛ در هزینه های سمپاشی صرفه جویی می شود، عوارض سمپاشی عارض نمی شود و سود کلان گرده افشانی محصولات باغی و زراعی توسط زنبوران عسل عاید خواهد شد.

اما در صورت قطع کامل سمپاشی، با آفات زراعی و باغی چه کنیم؟ و آیا آفات مذکور برای ما محصولی باقی خواهند گذاشت که توسط زنبوران عسل گرده افشانی شود؟

در شرایط ایران، با توجه به کوچک بودن واحدهای کشاورزی و مشکلات خرده مالکی، به خصوص در مورد استفاده از زنبور عسل در گرده افشانی، هیچ راه عملی برای نگهداری موثر زنبوران عسل در باغات و مزارع در شرایط رواج سمپاشی در دست نیست.

اما با ارزیابی تمامی جوانب از لحاظ منافع فردی و حیات ملی، به نظر می رسد که قطع سمپاشی و استفاده موثر از حضور زنبور عسل در گرده افشانی باغات و مزارع، کارآمدترین روش در تولید محصولات زراعی و باغی و عسل باشد. لذا در ذیل به توجیه دلایل و مزایای این روش پرداخته می شود.لذا با امید به این که این روش به ظاهر ساده و ارزشمند در عمل نیز با مشکلات جدی مواجه نشود.